Beslcsnme ve D iyet D ergisi / J. Nutr. and D iet., 16 : 61 - 70, 1987
ALKOL BAĞIMLILIĞI OLAN HASTALARIN GENEL SAĞLIK VE BESLEN M E DURUMLARI
Dyt. Sedat YILDIRIM* / Doç. Dr. Nazan BOZKURT** Bu araştırm a G.Ü. Tıp Fakültesi Psikiyatri Kliniğinde,
alkolizm tanısıyla yatan 50 yetişkin h asta üzerinde ya pılm ıştır. Bunların 17 sinde mide, karaciğer, solunum yolu hastalıkları, depresyon, hipertansiyon gibi sağbk sorunları da bulunm uştur. H astaların %20 sinin kan li- pid, kolesterol, total bilurubin, karaciğer fonksiyon testleri (SGOT - SGPT) norm al değerlerin üzerinde dir. H astaların çoğu alkolü meze ile tüketm ektedir ler. Öğün atlayan h asta sayısı fazladır. H astaların % 42 si norm al ağırlıkta, % 26 sı zayıf, % 26 sı hafif şişm an, % 6 sı da şişm andır.
G İR İŞ
Alkolizm, devam lı ve çok m ik ta rd a alkol alım sonucu oluşan b ir d u ru m d u r. A lkolizm in, aşırı alkol a lan lard a 5 ilâ 15 yıl so n ra geliştiği ve b u n d a p sik o lo jik ve çevresel e tm en lerin ro lü olduğu b ilin m e k te d ir (1). Alkol bağım lılığını uzun sü re devam e ttire n k işilerd e sin d irim sistem i (karaciğer, m ide), sin ir sistem i, kalp ve d a m a r sistem in in olum suz yönde etkilendiği, birey in sosyal d u ru m u n u n bozulduğu a ra ştırm a la rla sa p ta n m ıştır (2 - 5). Alkol, birço k b esin m ad d esin in v ü c u tta kullanım ını olum suz yönde etkileyerek, yetersizlik b e lirtile rin in görülm esine yol a çm a k ta d ır (6 -8 ).
B u a ra ştırm a , alkol b ağ ım lıların ın (alkoliklerin) beslenm e alış k a n lık la rım , genel sağlık d u ru m ların ı sap ta m a k am acıyla p lâ n la n m ıştır.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ve ARAÇLARI
A raştırm a, A nkara Gazi Ü niversitesi Tıp F akültesi H astanesi P sik iy atri K liniğinde alkolizm tan ısıy la yatan 50 yetişkin h a sta üze
(*) Diyetisyen.
62 Yıldırım, S., Bozkurt, N.
rin d e y a p ılm ıştır. H a sta la rın boy ve a ğ ırlık la rı ölçülerek, boy uzu n lu ğ u n a g öre a ğ ırlık d u ru m la rı K ö k sal’ın T ürkiye için u y arlam ış ol d u ğ u s ta n d a r tla r k u lla n ıla ra k d e ğ erlen d irilm iştir (9).
K işisel d u ru m la rı ve beslenm e a lışk an lık ları ile ilgili bilg iler h a s ta la ra a n k et u y g u la n arak s o ru ştu rm a tekniği ile sa p ta n m ıştır. H a sta la rın , genel sağlık d u ru m la rı ve la b o ra tu v a r b u lg u la n k lin ik te k i d o sy ala rın d a n alın m ıştır.
V erilerin d eğ erlen d irilm esin d e d ağ ılım lar ve yüzdeleri k u llan ıl m ıştır.
BULGULAR ve TARTIŞMA
A raştırm ay a a lın an 50 alk o l bağ ım lısın ın % 46’sm ın yaş o rta lam ası 34.5 ± 3.00, % 38'nin 46.3 ± 2.95, % 6 'sın ın 27.3 ± 3.36, % 10’n u n ise 60.5 ± 7.76 dır. Ü n al’ın (14) H acettep e Ü niversitesi H as tan eleri P sik iy a tri K liniğinde y a ta n 50 alk o lik ü zerinde yap tığ ı ça lışm ad a; h a s ta la rın % 62'si 3 1 -5 0 y a şla r a ra sın d a b u lu n m u ştu r. Al kol b a ğ ım h ğ m ın o rta y a şla r a ra sın d a d a h a çok g ö rü ld ü ğ ü gözlen m e k te d ir.
O lm aları gereken ağ ırlığ a göre; h a sta la rın 21'i (% 42) n o rm a l ağ ırlık ta , 13 u (% 26) zayıf, 13 u (% 26) h afif şişm an, 3 u (% 6) da şişm a n d ır. A lkolün 1 g ra m ı 7 k a lo rilik e n erji v e rir (6). Çok m ik ta r da alk o l tü k e te n le rd e alkol K rebs h a lk asın ın çalışm a hızım a zaltır, ase til CoA’la rm d a h a çok lip id y ap ım ın d a k u llan ılm asın a yol açar. B u d u ru m d a 1 g r a lk o lü n 5 - 6 k a lo rilik en erji verdiği d ü şü n ü lm e k te d ir (8). Bazı h a s ta la rd a alkol tü k e tim i diğ er b esin lerin alim im a z a ltm a k ta d ır, böylece, k işile r yetersiz ve dengesiz b eslen m ek te, za yıflık o lu şm a k ta d ır. Bazı h a s ta la rd a ise; a lk o lü n y a n ısıra m eze o la ra k a d la n d ırıla n yiyeceklere fazla y er verildiği için aşırı e n e rji alı mı so n u cu şişm an lık g ö rü lm ek te d ir.
H a sta la rın % 98'i k e n t ve ilçe kökenli olup, şu a n d a hep si ken t ve ilçelerd e o tu rm a k ta d ırla r. Ü nal'ın (10), yap tığ ı ç alışm a d a h a s ta la rın h e p sin in k e n t ve ilçelerd e o tu rd u ğ u sa p ta n m ıştır. K ırsal k esim d e in s a n la r y ak ın ilişk ile r için d e o ld u ğ u n d an to p lu m sa l y a rg ıla r alk o l tü k e tim in i de sın ırla m a k ta d ır.
H a s ta la n n % 56’sı o rta , % 24 u yüksek, % 16’sı ilk o k u l ö ğ ren i m i gö rm ü ş, % 4 ’ü de o k u r y azard ır. A lkoliklerin % 40'ı m em u r, % 22'si serb est tic a re t, '% 18’i işçi, % 14 u em ekli, % 6'sı d a işsizdir.
ALKOL, SAĞLIK VE BESLENME 63
Şu a n d a görevine devam eden 40 h a sta d a n 27’si (% 67.5) iş ve işye rin d e n m em nun, 13’ü (% 32.5) ise m em n u n değ ild ir ve d eğ iştirm ek için b ir çab a g ö sterm ed ik lerin i b elirtm işlerd ir.
H a sta la rın '% 16’sm ın aylık geliri 50.000 ve altı, % 32'sinin 51.000- 100.000, % 52'sinin ise 101.000 ve ü stü d ü r. Aylık içki tü k e tim leri için, h a sta la rın % 30’u 35.00 TL ve d aha fazla, % 30’u ise 15.000-25.000 TL, % 26’sı 25.000-30.000 TL, % 14 u de 10.000-15.000 TL h a rc a m a k ta d ırla r.
A ilelerindeki b irey sayısı 3 ve a ltın d a o la n la r '% 32, 4 - 5 kişi o la n la r ise % 42, 6 ve ü stü n d e o la n la r ise % 26'dır. H a sta la rın % 70’i evli, % 16’sı b e k ar, % 10’u dul, % 4 u ise eşinden ayrı y aşam ak ta d ırla r. H a sta la ra göre; alkol bağım lılığının nedenleri şöyle sıralan m a k ta d ır (Tablo 1).
Tablo 1 : H astaların Alkole Alışma Nedenlerine Göre Dağıhmı
Nedenler Sayı % Ailevi Nedenler 15 30 Ekonomik Nedenler 4 8 Geleneksel Nedenler 8 16 Hepsi 23 46 Toplam 50 100
Ailevi n ed en ler tek b aşın a önem li olm akla b irlik te tü m n ed en le r b ir ara d a, bireyi alkole bağım lı hale g etirm ek ted ir. E ski zam an la rd a n b e ri in san lar, beyin faaliyetini y u m uşatm ak, gerçekleri işi ne geldiği gibi algılayarak avunm ak, kolay m u tlu o lm ak yolunu a ra m a k için bazı keyif verici m addelere b a şv u rm a k ta d ırla r (11). Bu m ad d elerin içinde en eskisi ve en çok kullanılanı ise alk o ld ü r.
H a sta la rın 36’sı {% 72) çeşitli nedenlerle, d ah a önce de h a sta nede y a tm ışlard ır. Y atan h a sta la rın 29’u (% 80.5) alkolizm tedavisi görm üş, 3'ü (% 8.3) m ide k an am ası geçirm iş, 2'si (% 5.5) p sik iy at rik tedavi görm üş, l ’i (% 2.8) tifo, l ’i (% 2.8) de diabetes in sip u tu s ned en leri ile h asta n e d e y atm ışlard ır.
Ş u an d a, alkol bağım lılığı dışında hastalığı o lan ların sayısı 17 (% 34) d ir (Tablo 2).
64 Yıldırım. S.. Bozkurt, N.
Tablo 2 : Başka H astahğı Olan H a stala n n H astalıklarına Göre Dağılımı
H astalık Sayı %
Mide H astalıkları 6 35.3
Karaciğer - Safra Kesesi
Bozukluğu 2 11.8
Sinir Sistem i H ast. 3 17.6
Solunum Sistem i Hast. 3 17.6
Kemik Hast. 1 5.9
H ipertansiyon 1 5.9
İşitm e Kaybı 1 5.9
Toplam 17 100.0
M ide k a n a m a sı ve ü lse r gibi m id e s o ru n la rı o lan h a s ta sayısı 6 (% 35.3), h ep ato m eg ali ve k o le sistiti o la n la r ise 2 (% 11.8) d ir. D epresyon geçiren ve an k sie te si o lan 3 (% 17.6) h a s ta v a rd ır. Üç h a s ta d a a stım ve z a tü rre gibi so lu n u m sistem i bozu k lu ğ u v a rd ır. B ir h a s ta h ip e rta n siy o n lu , b ir h a s ta d a içkili iken d ü şm e so n u cu n d a b a c a k la rın d a k ırılm a old u ğ u için alçılıdır.
U zun sü re alk o l a la n la rd a m id e-b arsak m u k o zası zedelenm ek te ve k ro n ik g a stro -e n te rit o lm a k ta d ır. A yrıca alk o l sin d irim enzim le rin in e tk isin i a z a lta ra k b e sin ö ğ elerin in em ilim in i a k s a tır (10). A lkoliklerde sa b a h la rı b u la n tı, k u sm a, m id ed e y an m a ve a ğ rılar, işta h sız lık ve a n o re k siy a sık g ö rü lm ek te d ir.
A lkolün k a ra c iğ e r ü z erin d ek i to k sik etk isi ise y ap ılan çalışm a la rla s a p ta n m ış tır (12). A lkolün k a ra c iğ e r ü z erin d ek i z a ra rlı e tk i leri; k a ra c iğ e r yağ lan m ası, alk o l h e p a titi ve k a ra ciğ e r siro zu gibi b o z u k lu k la rla o rta y a ç ık m a k ta d ır. Alkol ile b irlik te b irey yetersiz ve dengesiz b e sle n irse b u b o zu k lu k la rın o rta y a çık m ası k o lay laş m a k ta d ır.
A ra ştırm a y a a lın a n h a s ta la rd a n ik isin in J a b o ra tu v a r b u lg u la rı n a b a k ıla m a m ıştır. 48 h a sta n ın b a k ıla n la b o ra tu v a r b u lg u la rın ın o r ta la m a la rı ile düzeyleri T ab lo 3 ve 4 de g ö rü lm ek te d ir.
ALKOL. SAĞLIK VE BESLENME 65
Tablo 3 : H astaların L aboratuvar Bulgularının Ortalam a Değerleri (n = 48)
H astaların O rtalam a
Yöntem Değerleri
K an B ulgulan (13-16) N orm al Değerler X Sd
Serum Kolesterol Zack 140 - 250 m g/dl 210.04 ± 54.24
Total Lipid
Fosfovani-1in
500 - 820 m g/dl 791.43 ± 152.89
Üre Üreas - Nessle-
rizasyon
7- 18 m g/dl 11.34 ± 3.93
Ürik Asit Folin - Deniş 2.5- 7 m g/dl 4.47 ± 1.84
Total Protein Biür e 6- 8 g 825 ± 2.46
Albumin Biüre 3.5 - 5.6 g 476 ± 1.32
SGOT Reitm an Frans-
kel
8- 40 U 31.02 ± 14.55
SGPT » 5- 35 U 22.92 ± 13.80
Alkalcn Fosfataz Bassey- Lowry - Brock
3- 13 U 7.64 ± 3.64
Total Bilurubin Vanden Berg 0.2- 1 m g/dl 0.83 ± 0.48
Tablo 4 : H astaların L aboratuvar Bulgularına Göre Dağılımı (n = 48)
Düzük N orm al Yüksek
Düzeylerde Düzeylerde Düzeylerde Toplam
Kan B ulgulan Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Serum Kolesterol 4 8.33 34 70.83 10 20.84 48 100.0 Total Lipid 1 2.08 37 77.08 10 20.84 48 100.0 Üre 1 2.08 45 93.75 2 4.16 48 100.0 Ürik Asit 1 2.08 44 91.66 3 6.25 48 100.0 Total Protein — — 28 58.33 20 41.66 48 100.0 Albumin — — 40 83.33 8 16.66 48 100.0 SGOT 4 8.36 35 72.91 9 18.75 48 100.0 SGPT — — 39 81.25 9 18.75 48 100.0 Alkalen Fosfataz 2 4.16 44 91.66 2 4.16 48 100.0 Total Bilurubin 1 2.08 37 77.08 10 20.84 48 100.0
A raştırm ay a alm an h a sta la rın % 18.75 inde k araciğ er fonksiyon te stle ri olan SGPT ve SGOT ile % 20.84 ü n d e to ta l b ilu ru b in ve se ru m k o lestero l ve to ta l lip id düzeyleri n o rm al değerlerden yüksek b u lu n m u ştu r. K ro n ik alkolik 77 h a sta üzerinde yap ılan b ir çalışm a da, n o rm a l b irey lerle alk o lik lerin to ta l lipid m ik ta rla rı k a rşıla ştırıl dığında, alk o lik lerin d ah a yüksek b u lu n m u ştu r (17). Alkol,
karaci-66 Yıldırım. S., Bozkurt, N.
g e rin çalışm asın ı o lu m su z yö n d e etk ilem ek te, böylece k araciğ erd e a şırı trig lise rit ve lip o p ro tein yap ım ı a rtm a k ta d ır d en ilm ek ted ir. Bazı ç alışm a la ra göre, alk o l k o lestero l sentezini u y a rm a k ta , a rta n k o le stero lü tu ta b ilm e k için yüksek d an siteli lip o p ro tein (HDL) y a pım ı a r tm a k ta d ır (18-19). Böylece, alkol alim inin, yü k sek d an siteli lip o p ro te in y ap ım ın ın a rtm a sın a ned en old u ğ u d ü şü n ü lm e k ted ir.
H a sta la rın % 44 u 1 1 -2 0 yıldır, % 38'i 10 y ıld an az, % 18’i ise 21 yıl ve d a h a uzun sü re d ir içki içm ek ted irler. % 50 si içkiye 20 ve d a h a k ü çü k y a şla rd a başlam ış, % 46 sı 2 1 -3 0 y a şla rın d a , % 4 ü de 3 1 -4 0 y a şla rın d a b a şla m ışla rd ır.
H e r gü n günb o y u içki içen h a s ta sayısı % 50, h e rg ü n sadece a k ş a m la n içen % 28’ iki-üç günde b ir içen ise '% 22 d ir. G ünlü k içki tü k etim m ik ta rla rı ise Tablo 5 de g ö rü lm ek ted ir.
Tablo 5 : H astaların Günlük İçki Tüketim M iktarlarına Göra Dağılımı
M iktar (cc) Sayı % 500 den az 12 24 501 - 1000 27 54 1001 -1500 3 6 1501 den çok 8 16 Toplam 50 100
H a sta la rın % 54 ü g ü nde 500 - 1000 cc, '% 24 ü 1000 cc d en fazla, % 24 ü de 500 cc den az içki tü k e tm e k te d irle r. Çoğu se rt içk ileri te r cih e tm e k te, a n ca k ek o n o m ik d u ru m la rın a gö re içki tü rü n ü a y a rla m a k ta ya d a içki içm eye a ra v e rm e k ted irle r. Alkolizm d ışın d a h a s talığ ı o la n la r ile o lm a y a n ların içki tü k e tim le ri Tablo 6 d a g ö rü l m e k te d ir.
Tablo 6 : B aşka H astalığı Olan ve Olmayan Alkoliklerin İçki T üketim M iktarlarının Dağılımı
H astalık D urum u 1000 cc den az Sayı % 1000 cc den çok Sayı % Toplam Sayı % Başka H astalığı Olmayan 25 75.76 8 24.25 33 100.0
Başka H astalığı Olan 10 58.82 7 41.18 17 100.0
Toplam 35 70.00 15 30.00 50 100.0
ALKOL, SAĞLIK VE BESLENME 67
G örüldüğü gibi, tü k etilen içki m ik ta rı yönü n d en b a şk a h a sta lığ ı olan ve o lm ay an lar a ra sın d a ista tistik se l o la ra k fazla b u lu n a m a m ış tır. H em ekonom ik hem de sağlık so ru n la rı (m ide - karaciğer) h a s ta la rın içki tü k etim lerin e a ra v erd irm ek ted ir, b u ned en lerle sağlık so ru n la rı ileri b o y u tla ra varm am ış olabilir.
A lkoliklerin % 32 si içkiyi evlerinde tü k etirk en , % 14 ü içkili lo k a n ta lard a, '% 2 si p a rk la rd a , % 52 si ise hem ev, hem de d ışard a içm ek ted irler. H a sta la rın içki içm e şekilleri ise, Tablo 6 da görül m ek ted ir.
Tablo 6 : H astaların İçki İçm e Şekillerine Göre Dağılımı
İçki İçm e Şekilleri Sayı %
A. Sulandırılmam ış 1 — Mezesiz 1 2 2 — Mezeyle 4 8 B. Sulandırılmış ' 1 — Mezesiz 14 28 2 — Mezeyle 26 52 C. Karışık 5 10 Toplam 50 100
H a sta la rın % 80 i içkilerini su lan d ırarak , % 10 u su lan d ırm a d an, % 10 u da h e r iki şekilde içm ektedirler. B ira tü k etim i 20 yıl öncesine göre 1200 k a t a rtm ış tır (20). Ağır alkollü içki tü k etim i de h e r yıl o rta la m a % 50 a rtm a k ta d ır. Son yılın a rtışı % 100 d ü r. 1981 de to p la m içki tü k etim i 320 m ilyon litre iken, 1985 te b u m ik ta r b ir m ily ar litreye çıkm ıştır. Beş yıl içinde üç k a tın d a n fazla a rtış o lm u ş tu r ve b u değerler dünya sta n d a rtla rın ın çok ü stü n d ed ir.
H a sta la rın '% 52 si işta h ın ın genellikle iyi, % 48 i ise k ö tü ol d u ğ u n u b elirtm işle rd ir. Alkol ald ık la rı sü re içinde % 72 iştah ın ın azaldığını, % 18 i arttığ ın ı, % 10 u ise değişm ediğini söylem işlerdir. H a sta la rın % 66 sı yem eklerini; günde 1 - 2 öğün şeklinde, % 34 ü ise 3 - 4 öğün de tü k etm ek ted irler.
A lkolizm den b a şk a h astalığ ı olan ve olm ayan deneklerin besin tü k e tim sıklığı Tablo 7 de gö rü lm ek ted ir.
68 Yıldırım, S., Bozkurt, N. Tablo 7 : B aşka H astalığı Olan ve Olmayan Deneklerin Besin
Tüketim Sıklığı
B aşka H astalığı B aşka H astahğı Olmayan (n : 33) Olan (n : 17)
Sık Seyrek Sık Seyrek
Besinler Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % X* P
Süt-Yoğurt 20 40.0 13 26.0 7 14.0 10 20.0 0.780 p > 0.05 Peynir 28 56.0 5 10.0 11 22.0 6 12.0 1.253 p > 0.05 Et-Balık 28 56.0 5 10.0 12 24.0 5 10.0 0.890 p > 0.05 Y um urta 26 52.0 7 14.0 11 22.0 6 12.0 1.093 p > 0.05 K. Baklagil 23 46.0 10 20.0 6 12.0 11 22.0 1.480 p > 0.05 D. Tahıllar 28 56.0 5 10.0 12 24.0 5 10.0 0.890 p > 0.05 Taze Sebze 27 54.0 6 12.0 12 24.0 5 10.0 0.650 p > 0.05 Taze Meyve 28 56.0 5 10.0 13 26.0 4 8.0 0.567 p > 0.05 Tatlı 28 56.0 5 10.0 13 26.0 4 8.0 0.567 p > 0.05 K uruyem iş 20 40.0 13 26.0 7 14.0 10 20.0 0.786 p > 0.05 M eşrubat 4 8.0 29 58.0 5 10.0 12 24.0 0.865 p > 0.05
H a sta la rın h e p si h e rg ü n e k m e k tü k e tm e k te d irle r. Genel o la ra k , h a s ta la rın y a n s ın d a n fazlası tü m b esin leri tü k e tm e k te d ir. Ö zellikle et, p ey n ir, taze sebze, ta ze m eyve, ta tlı ve ta h ıl g ru b u n u h a s ta la rın o rta la m a ;% 80 i sık tü k e tm e k te d ir. Alkolizm d ışın d a h a sta lığ ı o lan ve o lm a y a n la r a ra s ın d a b esin tü k e tim sıklığı y ö n ü n d en is ta tistik se l o la ra k fa rk b u lu n a m a m ıştır.
B u çalışm ad a; p sik iy a tri serv isin d e y a ta n alk o lik le rin genel o la ra k b eslen m e a lışk a n lık la rın ın iyi olduğu, 13 h a sta n ın iş ta h la n - n m az o lm ası nedeniyle zayıf o ld u k la rı g ö rü lm ü ştü r. A lkoliklerde m ide, k ara ciğ e r, s a fra kesesi h a s ta lık la n b a ş ta g elm ek ted ir. Yine k a ra c iğ e r fo n k siy o n te stle ri, b iliru b in , se ru m to ta l lip id ve k o les te ro lü , h a s ta la rın % 20 sin d e y ü k sek b u lu n m u ş tu r. H a s ta la n n % 72 si d a h a önce de h a sta n e d e y a ttık la n için b e lirli sü re d e o lsa alkol tü k e tim in e a r a v e rm e k te d irle r. B u sü re en az 4 - 5 ayı k a p sa m a k ta d ır. B u ned en le a lk o lü n z a ra rlı e tk ile ri tü m h a s ta la rd a g ö rü lem e m iş o la b ilir.
ALKOL, SAĞLIK VE BESLENME 69
SUMMARY
NUTRİTİONAL AND HEALTH STATUS OF ALCOHOLIC PATIENTS
Yıldırım, S., Bozkurt, N.
This stu d y h as been c arrie d o u t on fifty a d u lt alcoholic pati- e n ts a t th e P sy ch iatry Clinic of th e Gazi U niversity M edical Faculty. The diseases o f h y p erten sio n , depression, re sp ira to ry system , liver, sto m a ch have been fou n d in seventeen p a tie n ts. Blood lipid, cho- lestero l, b iliru b in an d liver fun ctio n al te sts (SGOT-SGPT) o f % 20 p e r cen t of th e p a tie n ts a re high. M ost of th e p atien ts consum e alcohol w ith som e foods. !% 42 p e r cen t of th e p atien ts have n o r m al w eights, w hile, '% 26 p e r cen t a re u n d e r w eight, % 32 percen t a re overvveight.
K A Y N A K L A R
1 — Aydmalp, K .: Alkolizm, Temel Tedavi (K o o r: Kınıkoğlu, M) Fidan Ki-tabevi, Tıp Yayınları Servisi Yayın N o: 1 Ankara, 600-604, 1983. 2 — Atabek, E : Alkol ve İnsan, Kelebek Yayınevi, İstanbul, 51 - 168, 1982. 3 — Çifter, t, Ankasan, A., Akçabay, Ş. Yüksel, Ş. Yüksel, N .: Alkol kulla nım ının Serum Testesteron ve Estradiol Seviyelerine Etkileri, G.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, Cilt 52, 1986.
4 — VVelsh, D .: Alcohol Related Medica Socia. Proplem a And Their Preven-tion, Puplic Health in Europe, 27, 1968.
5 — Karan, D., Orhan, A., Savaşır, Y., Yörükoğlu, A. Zileli, L., Birsöz, S., Savaşır, I., Ünal, M., Öktem, F., Sonuvar, B .: Ruh Sağlığı ve H astalık ları, Türkiye Sinir ve Ruh Sağlığı Derneği Yayını, 1981, Ankara, 6 — Baysal, A .: Beslenme, H.Ü. Yayınları A -13, Ankara, 1984.
7 — Goodhart, R.S., Shills, M .E .: M odem N utrition in H ealth and Disease, Lea and Febiger, Philadelphia, 1980.
8 — Kaplan, I. H., Sodeck, B .J.: Pharmacology of Alcohol, Comprensive Textbook of Psychiatry IV. Baltimore, 1016-1020, 1985.
9 — Koksal, O .: Türkiye’ de Beslenme, Türkiye 1974 Beslenme, Sağlık ve Gıda Tüketim i A raştırm a Raporu, Ankara, 1977.
10 — Ünal, M .: Alkolizm Sorunu Üzerine Bir Araştırm a, H acettepe Üni. Tıp Fak. Uzmanlık Tezi, 1973.
70 Yıldırım, S., Bozkurl. N.
12 — Sencer, E . : Beslenme ve Diyet, İstanbul Tıp Fak. Vakfı-Bayda Yayını, İstanbul, 1983.
13 — Van Handel, E., Zilversmit, D .B .: D eterm ination of Triglycerides With Extraction, T. Lab. and Clin. Med., 50: 152, 1957.
14 — Chabrol, E . : Charronnat, R . : D eterm ination of Total Lipids, Presse Med., 96: 1713, 1937.
15 — Özkan, K., Türkvan, M .: Klinik Biyokimya, B ursa Üniversitesi Tıp Fakültesi Y ayınlan, N o : 2, Seyhan M atbaası, Bursa, 1980.
16 — Frankel, S., Reitm an, S., Sonnenvvirth, C.A.: Clinical Laboratory Met hods and Diagnosis, The C.V. Mosby Company, Saint Louis, 1970. 17 — Lifton, L., Scheiğ, R . : Ethanol-Induced H ypertrglyceridem ia.
Preva-lence And C ontnbu tın g Factors, The American Journal of Clinical N utrition, 31 : 614, 1978.
18 — A n o n : Changes İn Plasm a Lipoproteins Due to Alcohol Consumption, N u trition Reviews, 43 : 74, 1985.
19 — Castell, W., Gordon, T., H sortland, M.C., Kağan, A., Doyle, J.T., Ha-mes, C.G., Hulley, S.B.; Zuke, W ,: Alcohol and Blood Lipids, L a n c e t: 2, 153, 1977.
20 — Yeşilay, 56. Devre Genel Merkez Faaliyet Raporu; Yeşilay Aylık Kül tü r ve Sağlık Dergisi, 637 : 21, 1986.
