A. Ü. VETERiNE,R FAKÜLT,E,sl YEM MADDELERi VE HAYVAN BESLEME KÜRSÜSÜ
Doç. Dr. Sabri DiLMEN
PRATİK YEMLEME DENEMELERİNi
YÜRÜTME PRENSiPLERi.
-Sabri nlLMEN
,
Bilimsel temellere göre yürütülen pratik yemlerne denemeleriyle ugün bir çok rasyon ve hayvan besleme problemlerinin çözülmesi
ümkün olmaktadır. Pratik yemlerne denemeleriyle madde ve enerji ilançoları gibi oldukç~, yorucu, zaman alıcı ve' masraflı araştırmalar-an alınaraştırmalar-an sonuçlara yakın kararlar verilebilir. .
Pratik yemlerne denemelerini, demonstrasyon yemlemelerinden ayır-ak lazımdİr. Biı: demonstrasyon yemlemesinden elde' edilen sonuçla-ın bilimsel bir deg-eri olmayıp bu gibi yemlemeler sadece bilinen ger-ekleri tekrar ederek hayvan yetiştiriciye tanıtmaya ve göstermeye ya-arlar.
Üniversitelerimizin hayvan besleme enstitülerinde, hayvancılık mü-sseselerimizde ve araştırma istasyonlarında yapılan pratik yemlerne denemelerinin yürütülmesinde bir beraberlik sag-Ianmasının
gerektig-i-e inandıg-ımız için bu dgerektig-i-engerektig-i-emgerektig-i-e prgerektig-i-ensiplgerektig-i-eringerektig-i-e ana çizgileriyle işaret et. meyi faydalı buluyoruz (ot.). Mesleklerinde hayvan besleme bilimini uz. manlık olarak seçecek gençlerimizin eline bu konuda Türkçe bir yayım veremedig-imiz göz önüne alınırsa bu etüdümüzün duyulan bir ihtiyaç. tan dog-IDuş oldug-u kabul edilebilir.
Genelolarak tarımda yararlı hayvanlar aynı soy ve kuşaktan bu-lunsalar bile, yemleri deg-erlendirme bakımından eşit kabiliyette deg-n.
(.) Bir ;>ratik yemleme denemesi kılavuzu oLarak hazırladıijımız bu yazı-mızda gÖTÜlen eksikliklerin tamamlanması için değerli tekliflerini esirgemiye-ceklerini umduğumuz ilgili ,Enstitü müdür ve öğretim üyelerine şimdiden yürek-ten teşekkürlerimizi sunmayı zevlcli bir vazife biliriz.
dirler. Yemlerdeki ham besin maddelerinin hazmolma dereceleri ve bunların emilmeleri hayvandan hayvana oldukça, farklı durum gösterebi lirler. Bir denemede aynı rasyonla elde edilen verimlerin birbirlerinden de~işik seviyelerde bulunması bu denemenin hatalı yürütüldü~e işa-ret sayılamaz. Mesela aynı rasyon ku1lanıldı~ halde sıkır besisindeki canlı a~rlık artİşlannda görülen farklar pratik yemlerne denemelerinin yetersiz1i~ni göstermez. Deneme hayvanlan sayısının artınımasiyle şahsi kabiliyet ve özelliklere ba~lı bu gibi farklar önemli derecede aza!. tılabilir.
DENEMEYI YÜRÜTEN ŞAHıs
Pratik yemlerne denemesini yapan kimsenin herşeyden önce klasik hayvan besleme 'bilimine ve bu alandaki modem görüşlere hakim olma-sı lazımdır. Pratik yemlerne denemesiyle ilgili yem ve canlı $rlık tar. tıları, numune alma ve yemlenie gibi bütün ~knik işler denemeyi yü-. rüten yetkili kimse tarafından yapılmalı ve bu gibi teknik işler hayvan
bakıcılarına terkedilmemelidir. Hayvan bakıcılannın yemlerne deneme lerindeki işleri sınırlı olup bunlann deneme tekni~nde görevlendiril-meleri elde edilecek sonuçlann gerçekten uzaklaşmasına sebep olur. Yemlerne denemesine başlamadan önce deneme ile ilgili bütün teknik hazırlıkların yapılması lazımdır.
Pratik ye~leme denemeleri üniversitelere ba~lı -hayvan besleme enstitülerinde, araştırma enstitü ve istasyonlannda yapılmalıdır. Dene. meyi yürütecek şahsın ba~msız olarak deneme ve araştırma yapabil~-cek formasyonu kazanmış bulunması lazımdır. Ancak bu suretle dene-melerin selametle yürütülmesi mümkün olur.
YEM ANALİzİ
Denemeye alınacak bütün yemlerin de~erlerini gösteren besin mad-deleri miktarları kimyasal analizle tespit edilir. Yemlerde bulunan ham protein, ham ya~, ham sellüloz, N-siz öz maddeler ve ham kül gibi or-ganik ve inoror-ganik besin maddeleriyle gereken durumlarda vitamin ve türlü mineral maddeler yemlerin de~er ve kalitelerinin belirtilmesinde başlıca roloynarlar. Denemede kullanılacak bir yem preparatının içe-risinde bulunan herhangi bir koruyucu maddenin genel kimyasal yem analizleriyle belirtilmesi mümkün olmadı~ durumlarda bu gibi mad. delerin etkileri biyolojik analiz metodlanna başvurularak tesbit edilir. Yemler içinde/ ham besin maddelerimiktarları halen üniversite-lerimiz yem kimyası ve hayvan besleme laboratuvarıarında uygulanan «WEENDE YEM ANALİZ METODU»na göre belirtilir. Bu metodun
PRATİK YEMLEME
uygulanma tekni~ derinliltine açıklayan elimizde de~erli bir eser bu-lunmaktadır (**).
DENEME HAYVANLARı
Pratik yemlerne denemesine alınacak hayvanların aynı ırk ve soy. dan olması lazımdır. Hatalardan çok uzak karşılaştırma yapılması ge-reken durumlarda tek yumurtadan meydana gelen ikizlerin denemeye
alınması tercih edilir. Deneme hayvanlan arasında yaş, cins ve beslen-me kondisyonu bakımından fark buIunmamalıdır. Denebeslen-me hayvanlan-nın veteriner kontrolundan geçiri1erek sa~lık bakımından denemeye en-gel bir durum buIupmadı~ tesbit edilir. Deneme hayvanlan a~rlıklan-na göre gruplara aynımalı ve deneme başlangıcında her hayvanın ya da grup halinde canlı ~rlı~ kilogram olarak belirtilmelidir.
HAYVAN MtKTA~
Süt inekleri: Her deneme grupunda en az 8 hayvan buIunur. İnek-lerin deneme başlangıcında 3. laktasyonda buIunması tercih edilmeli-dir. Hayvanların
ı.
ve 2. laktasyonda göstermiş olduklan özelliklerin debilinmesi lazımdır. .
Besi sı~ırlan . Her deneme grupunda en az 8 hayvan buIundurulur. Koyunlar : Her deneme grupuna en az 8 hayvan verilir.
Buza~lar : Her deneme grupu en az 6 buz~ ile teşkil edilir. Bu-zağılar en çok 7-10günlük olmalıdır. Do~ günleri arasında en çok !j
gün kadar bir fark bulunabilir.
Civcivler : Her deneme grupunda en az 30 civcivbulunduruiur. De-nemelere mümkün oldu~ kadar bir günlük civcivlerle başlanmalıdır.
Yumurta tavuklan : Her deneme grupuna en az 60 tavuk verilir-se de İsviçre'de her grupa 25-40tavuk alınmak suretiyle denemeler ya-pılmaktadır. Tavuklar deneme başlangıcında 5 aylık olmalı ve deneme-ye en iyisi Ekim ayı başlarında girilmelidir.
DENEME TEKNtCt VE DENEME SVRESt
Pratik yemlerne denemesine alınacak yemlerin yedirilece~ deneme grupu (= test grupu) hayvanlarından başka bir de elde edilen
sonuç-(**) İstendiyar ESAT-KADASTER : Ziraikimya Tatbikatı, Birinci kitap,
YEM ANALİZLER!. A. tl. Ziraat Fakültesi Yayınları, 113. Ankara tlni'l)ersitesi Basımevi, 1956.
ların karşılaş£ınlabilmesi için normal 'grup (= kontrol grupu) ha vanları bulunmalıdır. Normal grup hayvanlan bir temel rasyonla be lenirler, Yemlerne zaman ve öğünleri bütün hayvanlarda aynı olmalıdı Deneme esnasında her türlü bakım şartlarının da aynı durumda tutu ması lazımdır, Deneme başladıktan sonra gerek deneme hayvanlarını ve gerekse rasyonlardaki yemlerin hiç biri degiştirilemez. Pratik ye leme denemesine girmeden önce rasyonlara alınan her bir deneme y minin hazım denemeleriyle ayn ay~ı hazmolma derecelerinin bulur ması, denemeye şüphesiz daha güvenilir bir karakter kazandınr. H' zım denemesi mümkün olmazsa rasyonlardaki detterlerin literatür bi dirislerine göre hesaplandıttı açıkça belirtilmelidir. Deneme süresi ha
.
'.
vanlara göre degişir. Süt inekleri için bu süre 90 - 140 gün kabul edili. Sıttır, buzattı, domuz ve koyurılarla yapılan besi denemelerine hayva ların k es i m oig u niu tt u'na ulaşmasına kadar devam edilir.Civcivlerle yapılan büyüme denemeleri en az 8 hafta sürer. Etlik piliçlerle yapılan besi denemelerinin süresi arana~ kesim o gunlu~urıa göre degişir. Genelolarak klasik süre 12 hafta kabul edili Yumurta tavuklariyle yapılan verim denemeleri en az 9 ayda so erer.
Hayvanlarda mineral maddelerin etkilerini belirtmeye yöneltile denemelerin süresi ise 1 yıldan az olmamalıdır.
TARTı TEKNİCİ
Pratik yemlerne denemesinde her hayvan, deneme başında ve s nunda sabahları aç kamına üç gün arka arkaya tartılır. Tartılarda. o talama başlangıç, attırlıttı ile deneme sonu ortalama attırlık arasında fark, deneme esnasında artışı ya da azalışı gösterir. Besi ve büyüme d nemelerinde ise her hayvan en' az haftada bir defa arka arkaya iki tartılır. Ara tartılarda artışın optimal veya dönüm noktası aranır.
Civcivler için haftada bir defa ve tavuklarda ise dört haftada b defa grup tartısı yeter görülebilirse de denemenin isteklerine göre ay ayn tartınak ta gerekir.
DENEMEDE VERİM TESBİTİ
Büyüme ve besi denemelerinde canlı attırlık artışı, tartı prensib' göre gram veya kilogram olarak belirtilir. Kesim randımanların'ın vücudun kimyasal analiz dejterlerinin deneme sonuçlanna alınması 1 zundır.
PRATİK YEMLEME
Süt verimi de tartı esasına göre kilogram olarak gösterilir. Ayrıca sütteki ya~ miktarı % olarak tesbit edilir. Araştırmalar için lüzum görülürse ortalama günlük süt numunelerinde kuru madde ve pro-~ein miktarları da belirtilir. Deneme süresince sa~m personeli de~şti. rilmez ve sa~m tekni~inde her hangi bir değişiklik yapılmaz.
Yumurta verimi otomatik. kapaklı folluklarda kontrol edilerek tes-~ , bit edilir. Her hayvanın yumurta sayısı ve a~ırlı~ı deneme sonuçlarında
gösterilir.
DENEME PROJESİ VE PROBLEMİN SINIRLANDIRILMASI Pratik yemlerne denemesi, denemeden önce hazırlanan bir" plana göre yürütülür. Deneme planında başlıca şu kısırnlara yer verilir:
A) Denemenin hangi metoda göre ( grup, peryodik yürü-tülece~ ve denemenin en çok nekadar sürece~i projede gösterilir . . D,enemenin mali portesi de projede açıkça gösterilir.
B) Deneme hayvanlarının tesbiti ve bakıcı personelin deneme is-tekleri ve tekni~ine göre hazırlanması için gerekli işler projeye alınır.
C) Deneme süresince kullanılacak yemlerin gruplara ne miktar ve nasıl verilece~i projede etraflı olarak belirtilir. Bunlardan başka dene-me ile ilgili yapılması gereken her türlü işlere projede yer verilir.
Pratik yemlerne denemeleriyle genelolarak canlı a~rlıkartışı, bu artışın hızı, süt, süt ya~ı, yumurta miktarları ve dölverme gücü gibi çe-şitli verim problemlerinin aydınlatılması mümkündür. Bu arada yemle-rin lezzet durumu ve yem yeme gücü gibi yemlere ait faktörler üzerin-de üzerin-de yemlerne üzerin-denemeleri yaparak sorunun aydınlatılmasına çalışılır.
Pratik yemlerne denemeleri genelolarak: 1. Qrup denemesi 2. Peryodik deneme ilkelerine göre yürütülür.
GRUP DENEMESİ
Bu deneme, herhangi bir yemin bir veya daha fazla grupa ayrılan hayvanlar üzerindeki fizyolojik etki ve de~er derecelerini normal grup-ta (kontrol grupu) bulunan hayvan ve yemlerle karşılaştırma imkanı-nı verir. Genel :olarak grup denemesi:
\ 1) Ön dönem 2) 1. ara dönem 3) Ana dönem 4) II. ara dönem 5) Son dönem
SÜT iNEKLERİYLE YAPILAN BİR GRUP DENEMESı
Kontrol grupu : Deneme süresi genelolarak 140 gün olup bu es-nada kontrol grupu hayvanlanna normal bir yem1eme uygulanır. Bir
grup denemesinin şeması şu şekilde hazırlanabilir:
İlfEKLEBDE YAPILAN BIR GRUP DElfEMESi (ŞemcrtikJ
Dônem Ön dönem
ı.
ara dönem Ana dönem 2. ara dönem Son dönem i. Grup (Noırnal Grup) Normal yem Normal yem Normal yem Normal yem Normal yem D. Grup Normal yem Deneme yemi Deneme yemi Normal yem Normal yemm.
Grup Süre gü Normal yem 30 Deneme yemi i O Deneme yemi 60 N ormal yem i O Normal yem 30 i'Ana dönemdeki deneme yemlerinin hayvanlardaki süt verimine et-kileri normal gruptaki hayvan ve yemlerle karşılaştırılarak deneme so-nuçları de~erlendirilir.
GRUP DENEMESİNİN FAYDALARI
Gerek denemeye alınan hayvan ve yem1erve gerekse normal grup-' taki hayvan ve yemlerin hepsi birden ayni zamanda denemeye alındı~ için çevrede meydana gelen de~işikliklerin etkileri bütün deneme hay-vanları üzerinde eşit derecededir. Bu özellik grup denemesine daha gü. venilir bir karakter sa~lar.
GRUP DENEMESİNİN AKSAK YÖNLERİ
Grup denemeleri için çoğunlukla büyük sayıda hayvana ihtiya.ç görülür. Bu durum deneme masraflannı yükseltmek suretiyle araştır. , maları ekonomik sınırlardan uzaklaştırır. Grup denemelerinde kontrol
hayvanları ile deneme hayvanları arasındaki ferdi kabiliyet farkları de-neme sonuçları üzerine menfi bir etki gösterebilirler.
PERYODİK DENEME
Bu denemede kullanılan 'normal yemlerle deneme yem1eri aynı hayvanlar üzerinde arka ark,aya araştırmaya alınır. Peryodik deneme de grup denemesinde oldu~ gibi beş dönem içinde yürütülür. İneklerle yapılan bir peryodik denemenin dönem ve süreleri şematik olarak şöy. ledir:
PRATİK YEMLEME
mEKLERDE YAPILAN PERYODiK DENEME (Şematik)
Dönem Yem En az süre
Ön dönem Normal yem 30 gün ı. ara dönem Deneme yemi 10
.
Ana dönem Deneme yemi 20.
2. ara dönem Normal yem 10..
Son dönem Normal yem 20.
. Peryodik deneme süresi en az 90 gündür.PERYODIK DENEMENIN FAYDALARI
Peryodik deneme, grup denemesine nazaran daha az. sayıda hay-vanla yapılabilir. Hayhay-vanlar arasındaki ferdi kabiliyet farklarından ile-ri gelen deneme hatalan mümkün oldu~ kadar ortadan kaldınlabilir.
PERYODIK DENEMENIN AKSAK YÖNLERt
Denemelerde kontrol hayvanları aynı zamanda test hayvanlaı:ı ola-rak kullanıldıklan için/ denemenin devamı esnasında meydan" gelen türlü çevre degişikliklerinin ve bakım farklarının hayvanlar üzerindeki etkileri şüphesiz eşit değildir. Peryodik denemede meydana gelen kon-disyon degişikliklerini gerektiren faktörler (mesela büyüme gibi) de-nemenin sonraki dönemlerinde kontrol edilemez.
PRATIK YEMLEME DENEMESİNİN DECERLENDİRILMESt
Denemeler, elde ed,len deg-erlere göre sonuçlandırılır. Hazım dene-mesi, nitrojen bilançosu yapılmamışsa, pratik yemlerne denemeleri so-' nuçlannda nişasta deg-eri,yemlerin hazmolma kat sayılan, et sentezi gibi problemler ele alınmamalıdır.
Pratik yemlerne denemesinde kullanılan yemlere ait hazmolma kat sayılan, hazııp dene!TIeleriylebelirtilmemişse denemede gösterilen haz-molma kat sayılannı~ literatüre göre kullanıldıkları açıklanmalıdır.
Yemlerne ile verim arasındaki münasebetler biyolojik - istatistik metodlara göre işlenmeHdir. .
Pratik yemlerne denemesinde bir çokana sorunların çözülmesine çalışmak ele alınan problemin aydınlatılmasını gölgelernek demektir. Bunun için bu gibi denemelerde sadece.bir problemin aydınlatılmasını tercih etmek lazımdır.
Deneme esnasında karşılaşılan bütün olaylara yer veren günl"" bir protokol tutulur.
ZUSAMMENFASSUNG
RICHTLINIEN ZUR DURCHFCHRUNG UND AUSWERTUNG
VON PRAKTISCHEN FfJTTERUNGSVERSUCHEN AN
HAUSTIEREN
. De'r praktische Fütterungsversuch an Haustieren ist eine unen behrliche Versuchsform zur Erfassung der Wirkung von Futtermittel unter Mitbestimmung des Einflusses der Haltungsart und der Fütt rungstechnik. Der Verfasser beschreibt die Einzelheiten der praktise hen .Fütterungsversuche und Versuchsformen.
'.
