Bölüm 20. Dolaysız Yabancı Sermaye Yatırımları

İktisat-3

Uluslararası İktisat Politikası

DOLAYSIZ YABANCI SERMAYE

YATIRIMLARI



_{Bir şirketin kurulu bulunduğu ülkenin}

sınırlarının ötesine yaymak üzere ana

merkezinin dışındaki ülkelere üretim

tesisi kurması veya mevcut üretim

tesislerini satın alması bir dolaysız

yabancı

sermaye

yatırımı

(doğrudan

yabancı

sermaye

yatırımı)

olarak

tanımlanır.

I. Yeni Tesis Yatırımı ve Varolan Tesislerin

Satın Alınması

Yabancı

ülkelerde

üretim

tesisi

kurabilmenin iki yolu vardır.

1.Sıfırdan başlayarak tamamen yeni bir

fabrika ve ya sermaye tesisi kurmak.

2.Yabancı

ülkedeki

mevcut

tesisi

devralmak.

(şirket birleşmeleri veya şirket

satın alma yoluyla)

II. DOLAYSIZ YABANCI SERMAYE

VE PORTFÖY YATIRIMLARI



_Farkları

1.

Dolaysız yatırımlarının

ana özelliği

yurtdışında yapılan veya satın alınan

mevcut bir üretim tesisinin yönetiminin

yabancı bir şirketin elinde ve denetiminde

olmasıyken,

porfolyo yatırımları

hisse

senedi sahibinin işletme yönetimi üzerinde

ancak dolaylı bir hakkı vardır.



_2.

_{Portfolyo yatırımları}

_{bir şirketin hisse}

senetlerinin yabancılar tarafından satın

alınmasıdır,

dolaysız sermaye

çoğunlukla

sermaye ile beraber öteki faktörleri de

içerir (maddi ve maddi olmayan kaynaklar).



_3.

_Porfolyo

_{yatırımları,}

_dolaysız

yatırımlara göre daha çok hareketli,

değişken ve geçici niteliktedir.



_4.

_{Yatırımları}

_yapanları

_kimlikleri

birbirinden farklıdır.

Dolaysız yatırımlar

ağırlıklı olarak çok uluslu şirketler

tarafından yapılırken

portfolyo yatırımları

finansal kurumlar, kurumsal yatırımcılar

ve

ya

doğrudan

doğruya

bireysel

yatırımcılardır.



_5.

_{Mali krizlerle}

_{portfolyo fonlarının}

_çıkışı

arasında yakın bir ilişki söz konusudur (bu

III. FİRMALARIN DIŞA

AÇILMAYA KARAR

VERMELERİ

Firmalar

üç

şekilde

dış

piyasalara

açılabilirler:

1.

İhracat yoluyla dış piyasaya girme

2.

Doğrudan dış yatırım

IV. DOLAYSIZ YABANCI SERMAYE

YATIRIMLARININ NEDENLERİ



₁

_.

_2.

(integrating operations)



_3.

knowledge)



_4.

_5.

istenmesi (exploiting reputations)



₆

_.



_7.



_8.

_{Oligopolcü piyasa yapısı}



_9.

_{İthalatçı ülkenin koyduğu tarife ve}

kotalardan kaçınma



_10.

_{Ulusal piyasalardaki yasal}

düzenlemelerden ve kısıtlamalardan

kurtulma

(avoiding regulations)



_11.

_{Firmanın müşterilerini izlemesi}

(symbiotic relationships)



_12.

_{Yatırımları uluslararası çeşitlendirme}

V. Dolaysız Yabancı Sermaye

Yatırımlarını Açıklayan Teoriler



_{1. Tekel Üstünlüğü Teorisi:}

_{Bu teoriye göre}

çokuluslu şirketin yerel şirketler karşısındaki

üstünlüğünü nedeni, ona tekel gücü sağlayan

etkenlerdir.



_{2. Oligopolcü Tepki Teorisi:}

_{Birkaç büyük}

firmanın egemen olduğu bir piyasaya

firmaların birisinin kâr, fiyat, satış, yatırım, vs

gibi kritik konularda aldıkları bir karara,

diğer firmaların da benzer tepkide bulunması.

 _{3. İçselleştirme Teorisi: Bir firmanın sahip}

olduğu özel bilgilerden tam olarak yararlanabilmesinin, yeni bilgilerin başkalarının eline geçerek üretimde kullanılmasının önlemenin en etkin yolu yolu, onu içselleştirmek yani lisans anlaşmaları yerine bu bilgilerin şirketin kendi üretiminde kullanılmasıdır.

 _{4. OLI Modeli (Ownership, Location,}

Internalization): Bu teorik çerçeveye göre, yurtdışında yatırım yapacak işletmenin bu piyasalara girmeden önce kendisine rekabet üstünlüğü sağlayacak olan yöntemler, teknikler, bilgi ve beceriler (O), yatırım yapılacağı ülkenin konumu (L), şirketi piyasaya doğrudan girmesi (I)

VI

.

DÜNYADA DOLAYSIZ YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI

VII. ÖZEL BAZI DOLAYSIZ YABANCI

SERMAYE YATIRIMLARI



_{1. Montaj Sanayi:}

Örnek:

Ford, Renault gibi firmaların

otomotivlerini Kocaeli’nde üretmesi.



_{2. Yap-İşlet-Devret Modeli}

Örnek:

Elektrik santralleri, barajlar, hava alanları,

metrolar ve bazı kara yolları.

3. Zorunlu Yeni Yatırım:

Ülkeler arasında

yapılan yatırımların karşılıklı garanti edilmesi.

VIII. EV SAHİBİ ÜLKELERİN YABANCI

SERMAYEDEN KAZANÇ VE KAYIPLARI



_{1. Dolaysız Yabancı Sermaye}

Yatırımlarının Yararları

 _{1.1 Ekonominin üretim kapasitesinin artması.}  _{1.2 Üretim artışı ve istihdam yaratma}

 _{1.3 Yeni teknoloji ve yönetim bilgisi getirme}  _{1.4 Döviz girişi sağlama}

 _{1.5 İhracatı arttırma.}

 _{1.6 İç tekelleri kırma, rekabet ve dinamizm}

yaratma.

 _{1.7 Ölçek ekonomisi yaratma}

2. Dolaysız Sermayenin Olumsuz Etkileri

_{2.1 Ekonomi üzerinde yabancı denetiminin artması.}

_{2.2 Yerli irketler karşısında haksız rekabet üstünlüğü}

ve yerel ekonomide tekel kırma

_{2.3 Dış ticaret kısıtlamalarının aşılması}

_{2.4 Yerli yatırımları azaltıcı etki} _{2.5 Döviz giderlerini arttırıcı etki}

_{2.6 Kur dalgalanmalarına neden olma ve mali kriz}

ortamı oluşturma

_{2.7 İhracatı kısıtlama}

_{2.8 Teknolojik bağımlılık}

_{2.9 Ekonomik bütünlüğün bozulması ve işsizlik artışı}

_{2.10 Şirket satınalmaları biçiminde gelen yabancı}

sermaye

IX. ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER



_{Çok uluslu şirketler üretim faaliyetlerini}

küreselleştirmiş

dev

kuruluşlardır.



_{Aynı anda birçok ülkede üretim yaparlar.}



_{Büyük bir sermaye ve teknoloji gücünü}

temsil ederler.



_{Çeşitli uyrularda işçi, mühendis ve yönetici}

çalıştırırlar.



_Örnek:

_{BP, Exxon Mobil, Total, Volksvagen,}

Carrefour, Fortis, Citi Group, Allianz,

Toyota Motor, Conoco Philips, Ford Motor.

X. TÜRKİYE’DE DOLAYSIZ SERMAYE

YATIRIMLARI

X. TÜRKİYE’DE DOLAYSIZ SERMAYE

YATIRIMLARI



Tarihçesi

 _{Osmanlı Döneminde kapitülâsyonlar.}

 _{Cumhuriyet Döneminde bedellerini ödeyerek}

özel statülü yabancı şirketlerin millileştirilmesi.

 _{1954 yılı «Yabancı Sermayeyi Teşvik Yasası». 1954 Yasasını}

daha liberal hale getirmek için 2003 tarihine «Doğrudan Yabancı Sermaye Kanunu» çıkarılmıştır.

 _{1980 Sonrası Dönem: 24 Ocak 1980 Kararları.}

 _{1990 sonrasında KİT’lerin özelleştirilmesi ve bu yolla döviz}

Türkiye’nin İmzaladığı YKTK

(Yatırımların

Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları)