Uyku-EEG'nin Klinik Psikiyatride Kullanımı

UYKU-EEG'N

İ

N KLINIK PS

İ

K

İ

YATR

İ

DE KULLANIM1

Dr. Selami AKSOY* Dr. Mecit ÇALIŞKAN*

ÖZET

Uyku EEG'si çalışmaları, depresyonun tanı ve ayırım tanısında kullamlabilmektedir. Depresyon

tanısının konmasında uyku- EEG'sinin tanısal güvenilirliği oldukça yüksektir. Uyku-EEG'si

çalışmaları depressif hastanın beyin işlevlerinin anlaşılmasını sağlayan invivo- noninvaziv bir

yöntemdir. Bu yazıda konuyla ilgili literatür gözden geçirilmiştir.

Anahtar sözcükler: Depresyon, uyku, uyku-EEG'si.

USE OF SLEEP-EEG IN CLINICAL PSYCHIATRY

EEG-slcep studles may have utility hoth in the dtagnostte eolıftrınııttoıl and in the dillerential <diagnosis ol depresston. EEG-slccp studles have greater dtagnostic conlidenee ın the dtagnosttc contIrmation of depresson. EEG-sleep studtez ts a invivo-noninvaztv method whteh provIde undcrstanding overall brain lunction in depres-sive paticnts. In this arttcle. rcccnt Ilteratüres are reviewed.

Key words: Depresston. sleep.sleep-EEG.

Uyku bozuklukları depresyonun sık görülen belirtile-rindendir. Uyku bozukluklarının üıelliklcri major dep-ressif bozuklukların alt tiplerinin ayırıeı tanılarında önemli birer ölçüt olabilmektedir. (şekil-I) Depressif bo-zukluklarda genellikle uykunun devamlılığında, verimli-liginde ve REM-uykusunda değişiklikler görülmektedir. Non-REM uykusunda (Stage III ve IV) da bozukluklar olabilmektedir. Depressif hozuklaklarda görülen uyku bozukluklarının özellikleri şunlardır:

1) REM latcnsinde kısalma, 2) REM yoğunluğunda amma,

3) REM uykusunun gecenin ilk yarısına kayması, 4) Uykunun vcrimliliğindc azalma,

5) Gece uyanmalan, sabah erken uyanma, 6) Yavaş dalga uykusunda azalma, 7) REM dönemlerinin giderek kısalması

8) Toplam REM-uykusu süresinde amma, 9) Non-REM uykusunda Stage kaymaları,

10) Stage III ve IV'ten I ve ll'ye kayma olması. (Şekil-11) (3,5)

Depresyonda görülen bu uyku bozukluklarının tedavisi antidepressant farmakoterapi ve uyku yoksunluğu ile mümkündür. Antidepressant farmakoterapi semptıımatik bir düzelme sağlamaktadır. Depresyondaki uyku bozuk-luklarını düzeltebilmek için REM- uykusunun ve Stage III-IV'ün normalleştirilmesi gerekmektedir.

Hastanede yatmakta olan depressiflerde yapılan uyku

EEG'si çalışmaları depressillerde görülen uyku bozuk-luklarının özellikleri hakkında bilgi vermektedir. Bu uyku bozukluklarının tedavisinde uyku yoksunluğunun önemli yeri vardır. Uyku yoksunluğu da tirisiklik anti-depressantlar gibi REM-uykusunda haskılama yapmak-tadırlar. Bunun yanısıra uyku yoksunluğuna olumlu yanıt veren depressif hastaların entidepressant farmakote-rapiye de olumlu yanıt verebilecekleri ileri sürülmektedir (2). Uyku yoksunluğu ve antidepressant medikasyon si-ncrjik etkilidirler.

Uyku-EEG'si çalışmaları depresyondaki bcyin işlev bozukluklarının invivo belirleyicisi olarak giderek önem kazanmaktadır. Depresyon& tespit edilen uyku-EEG'si bulguları etyoloji, tanı, tedavi ve prognozda yararlı ol-maktadır. Çalışmalar, depresyondaki merkezi sinir siste-mi işlev bozukluklarının nörobiyolojik temellerinin daha iyi anlaşılmasında giderek artan bir ilgiyle önemini korumaktadır( 'O).

Uyku-EEG'sinin depresyonun tanı ve ayırıeı

tanısındaki güvcnilirliği, duyarlılığı ve özgünlüğü ile çeşitli çalışmalar yapmıştır (7). Çalışmalar sonu-cunda uyku-EEG'sinin depresyon tanı ve ayırıcı

tanısındaki duyarlılığı %61-90, özgünlüğil %72-100, tanısal güvenilirliği %83-100 olarak bulunmuştur. Rush ve ark. 1982'de yaptıkları bir çalışmada endojen depre-syonun nonendojen depresyondan ayrımında uyku-EEG'sini kullanmışlar. Çalışmanın tanısal güvenilirliği

•BalurkUy Ruh ve Sinir I lastalıkları Hastanesi.

%83 olarak bulunmuş. Akıskal ve Tashıan'ın 1983'te yaptıkları benzer bir çalış_{mada REM latensi kriter olarak} alınmış_{, primer ve sekonder dcpresyonun ayırıcı tanısı} yapılmaya çalışılmıştı_{r. REM latensi 70 dk. ve daha} kısa olanları _{primcr depresyon olarak kabul etmişler.} Sonuçta çalışmanın tanısal güvenilirliği %90 olarak bu-lunmuş. Benzer ş_{ekilde hareket ederek depresyonun} ank-siyete ve depresyonun dcmanstan ayırıcı tanısına gidile-bilmektedir(9).

Yine yapılan karşılaştırmalı bir çalışmada, depresyo-nun ayırıcı tanısı_{nda uyku-EEG'si ile DST sonuçları} değerlendirilmiş_{. Uyku-EEG'sinin depresyonun tanı ve} ayırıcı tanısı_{nda DST'ye oranla daha yüksek bir} duyarlılığ_{a sahip oldu}ğu görülmüş(2).

Endojcn-nonendojen depresyon ayine' tanısında uyku-EEG'si bulgularından REM latensi kısalması, REM yoğunluğundaki artış ölçüt olarak kullanılabilir (Fein-berg-1982). Endojen depresyonlarda REM latensinde kısalma ve REM yoğunluğunda artma olur. Hezeyanlı dcpresyonlarda, antidepressant farmakoterapiye dirençli depresyonlarda, psikomotor bozuklukla birlikte seyreden depresyonlarda bu belirtiler daha belirgindir. RDC'ye göre ş_{izoffcktif depresyon tanısı alan hastalarda} delusio-nal-depression'a benzer uyku-EEG'si bulguları görülür. Bu da şizoaffektif depresyon tanısı _{alan hastalarda} delu-sional- depression'a benzer uyku-EEG'si bulgular, görülür. Bu da şizoal fcktif bozukluğun ş_{izoaffeniden çok} affektif bozukluğun bir tipi olduğ_{unu destekler.} İki uçlu bozukluk depresyon tanısı almış _{hastalarda da REM} la-tensinde kısalma vardır. (10)

Kiş_{ilik bozuklu}ğ_{u özellikleriyle birlikte, dcpressif} semptomatoloji gösteren, uyku-EEG'icrinde REM laten-si kısalması _{tespit edilen hastaların antidepressant} teda-viden yarar gördükleri sonucuna varılmış (Akı skal-1988). Borderline kişilik bozukluğu tanısı almış hasta-ları_{n EEG'si özellikleri depressiflerin} uyku-EEG'siyle benzerlik göstermektedir. Bu benzerlik border-line kişilik bozukluğuyla duygulanı_{m bozukluklar}ı arasında bir bağlanti olduğ_{unu göstermektedir.} Psikoso-matik yakmmaları _{olan maskeli depresyon vakalarının} uyku-EEG'sinde de kısalmış _{REM latensi tespit} edil-miştir (Blumer-1982) (1).

Varı_{lan sonuç, uyku-EEG'si ölçümlerinden} yararlana-rak depresyonun non-affektif bozukluklardan ve depre-syonun diğ_{er alttiplerinden ayırıcı tanısı= mümkün} olacağıdır. Tanısal güvenilirliğinin yüksek olması, uy-gulanılabilirliği ve kullanılabilirliğinin kolay olması, non-invaziv bir yöntem olması_{da bir üstünlük olarak} görülmektedir.Ancak ayırıcı tanısının yapılması düşünülen hastalı_{k grubu için daha özgün EEG bulguları} tespit etmek yararlı olacaktır. Uygun yaş grubundan daha geniş _{hasta ve normal kontrollerle çalışma} yapılması, yeterli karşılaştırma grupları oluşturmak açısından yararlı olacaktır. Yöntem bakımından teknik gelişmeler uygulanılabilirlik oranını ve tanısal güvenilirlik oranını arttıracaktı_{r. Bilgisayar destekli} uyku-EEG'si ölçümleri, otomatize REM ve Deha uyku-

su analizleri her tanı _{grubu için daha özgün bilgiler} sağlayacaktı_{r.Depresyondaki uyku-uyan}ıklık bozukluk-larının daha iyi anlaşı_{labilmesi için gün içinde görülen} uyuldarnalarında çalışılması gerekmektedir (1).

Tartışmasız olarak depresyon tanısı konulan bir has-tanı_{n uyku-EEG'sinin çal}ışılması gerekmeyebilir. Tanısal açı_{dan zorluk çekilen tedaviye direnç gösteren} vakalarda düş_{ünmelidir. Depressif hastanın} antidepres-sant kemoterapiden yarar görüp görmeyeceği de uyku-EEG'siyle önceden belirlenebilir. REM latensinde aşırı kısalma olan heıeyanlı depressillerin antidepressant ke-moterapiden çok EKT'den yarar göreceği düşünülebilir (9)-

Trisiklik antidepressantlarla, REM uykusunda

baskı_{lanma, REM latensindc uzama, REM}

yoğunluğunda azalma olmaktadır. İki günlük bir teda-viyle REM haskılaması görülen hastalar amitriptilinden yarar görecek demektir. Tedaviye olumlu yanıt vermeye-cek hastalarda REM baskılanması görülmez (3).

SONUÇ: Doğru tanı koymanın, doğru hastaya doğru ilaç seçiminin önemli bir sorun oluşturduğu Depressif bozukluklarda uyku-EEG'si tanı ve tedavi aşamasında oldukça yararlı olmaktadır. iyileşme döneminden sonra hastalğı_{n tekrarlama riski yüksek olan hastalarda da akut} ataklarda görülen uyku-EEG'si özellikleri görülmektedir. Normallerde ve depressif hastaların normal olan yakınlarında daha detaylı uyku-EEG'si çalışmalarının yapılmasıyla depresyonun patollıyolojisinde de önemli ilerlemeler kaydedileeeği kuşkusuıdur. Depresyonun pa-tofityolojisi ve ilaç etki mekanizmalarının daha iyi anlaşılması_{nda uyku-EEG'si noninvaziv kolay} uygu-lanılabilir bir yöntem olarak değerini koruyacaktır. ileri geliş_{meler ve uyku-EEG'sinin daha geniş kullanımıyla} depresyonun anlaşılması, tanı _{ve tedavisinde önemli} iler-lemeler sağlanacaktı_{r. Uyku-EEG'si çalışmaları klinik} psikiyatride umut verici görünmektedir.

100 ••

ıı

^

ıııı

ı

Ş_{ekil-I Depressif belirtilerin görülme sıklığı} a) İştah-kilo değişiklikleri b)-Uyku değişikliği

PM ajitasyon veya retardasyon d) İ_{lgi-hazda azalma} e) Enarji azalması, bitkinlik f) Değersizlik düşüncleri g)Yoğunlaş_{mada güçlük h)Olüm düşünceleri}

Düşünen Adam Cilt 4 Sayı 1 Ocak 1991

29

Sta:e

TT

I

NORMAL UYKU DEPRESYONDA UYKU

ŞEKİL- 11 KAYNAKLAR

1) Carley R., Sleep and depression. Am.J. Psychiatry 139:567- 570 1987

2) Cartol B., The DSI' for melancholia. Br. J Psychiatry 140:292- 304,1982.

3) Fahndcrıh E., Effect of sleep deprivation as a perdictor of ima,- ment response to antidepressant medication. Acta Psychiatr. Scand. 88:341.344.1988

4) Hillman E., Gillin J , Alternative therapies for depression. Review of psychiatry-Volume 9.132-144.1990

5) Jones D , Sitaram N. Sleep and depression. Psychopathology 2U, Suppl. 1:20-31.1987.

6) Joseph C ,Bunney E. , The biological basis of antidapressant res-ponse to sleep deprivation Am. J. Psychiatry 147:14-21.1990.

7) Mendlewicz J., Hoffman G., DST and REM-Sleep in patients with M.D Br. J. Psychiaty 145:383-388.1984.

8) Rutger H., Antoinette L , The effects of sleep deprivation on dep-ressive mood. Biol. Psychiatry. 26:733-736.1989

9) Tashjian R. Akiskal H.S., Affective disorders 11.Recent advances in laboratory and pathoğenetic approaches. Hosp. Community Psychiatry 34:822-830.1983.

10) Parkes J.D., Sleep and its disorders. Part-I: Normal sleep, sleep deprivation.(pp. 35-40) Un. Dep.Neurology. King's College Hos. Ins. Psychiatry, London. W.B.Saunders Company. London, 1985.

Düşünen Adam Cilt 4 Sayı 1 Ocak 1991 30