M * "*
«.*.4
/
4t
Sanat bahisleri
Geleneksiz Edebiyat
Yazan: Yaşar Nabi
■
İ
L E R İ k ü ltü r lü g a rp m e m le k e tle rin d e s a n a t h a re k e tle r in in k u v v e t li g e le n e k le rd e n ilh a m a ld ı ğ ın a b a k a ra k bizde y en i n esillerle edebî m azim iz a ra s ın d a k i b a ğ la r ın g ü n g e ç tik ç e d a h a çok çözülüşüne y a n ıp y a k ıla n la r a c a b a h a k lı m ıd ır la r?H e r m e m le k e tin k en d i g e rç e k le ri o ld u ğ u n u ve b ir m e m le k e te d a ir y ü r ü tü le n h e rh a n g i b ir m u h a k e m e n in d o ğ r u o lab ilm ek için h e r şey d en önce bu g e rç e k le re d a y a n m a s ı g e re k tiğ in i bil- m iy e n v e y a b ilm em ezlik ten g elen ler, e d e b iy a tım ız ın g elişm esi m e v z u u n d a bize g a rb ı m isa l g ö ste rm e k le ne y a z ık k i b ir h a ta y a d ü ştü k le rin in fa r k ın d a d eğ illerd ir.
K u v v etli b ir m a z i k ü ltü rü n e d a y a n m a y a n b ir e d e b iy a tın k u v v e tli olam ı- y a c a ğ ı id d iasın ı o r ta y a a ta n la r , m e m lek etim izd e k a rş ıla ş tığ ım ız ş a r t la rın , bu n a z a riy e n in bize ta tb ik in i ne d erece g ü ç le ş tird iğ in i n ed en se b ir t ü r lü k a b u le y a n a şm ıy o rla r.
H a lb u k i o r ta d a b ir h a k ik a t v a r: T a n z im a tla b a ş la y a n a v ru p a lıla ş m a h a re k e tin e g elin cey e k a d a r e d e b iy a tı m ız h em e n ta m a m iy le A ra b m ve d a h a ziy a d e A cem in te s ir i a ltın d a k alm ış, m illî k a r a k t e r l i b ir ed eb iy a t, a n c a k h a lk ta b a k a la r ı a ra s ın d a , o d a p e k d a r b ir çerçev e içinde g elişeb ilm iştir.
O sm an lı e d e b iy a tın a ilh a m k a y n a ğ ı o lan A cem e d e b iy a tı ise, Ş a rk e s t e ti ğ in in b a riz k a r a k t e r i n i ta ş ır. H e r ş e y d en önce b u s a n a t in s a n d a n ve g e r ç e k te n te c e r r ü t e tm iş tir. N a sıl re s im de şe k ille r ve re n k le rle m ü c e r re t göz sü s le ri y a ra tm ış s a , n a s ıl m u sik id e n a ğ m elerle b ir ta k ım n e fis a ra b e s k le r ö r m üşse, e d e b iy a tta da, se s ve e d a g ü zellik leriy le söz o y u n la rın ı e n y ü k s e k id e a l h a lin e g e tire n b ir e s te tik a n la y ış ı içinde m a h p u s k alm ış, d o lay ısile a n c a k n a z m ın m u a y y e n n ev ilerin d e r a h a t ç a te z a h ü r edebilm iş, n e s ri bile, b u sü s ve k a fiy e h a s ta lığ ı y ü zü n d en , f i k ir l e r den te c e r r ü t ed en z e n g in b ir söz k a la b a lığ ı h a lin e g e tirm e n in y o lu n u b u l m u ş tu r.
A ra p ve A c e m in ç ifte b a sk ısı a lt ın d a dilinde is tik lâ lin i h e m e n ta m a m iy le k a y b e d e n O sm an lı m ü n e v v e ri, s a n a t s a h a s ın d a d a İr a n ın , ilh a m ı ço k d a r k a lıp la r içinde k ıs k ıv r a k b a ğ lıy a ıı e s te tik k a id e le rin i a y n e n alm ış, k e n d i r u h u n a u y g u n b ir s a n a t y o lu a rıy a e a ğ m a , b e n im sed iğ i b u y a b a n c ı ve k ıs ır s a n a t y o lu n a k en d i ru h u n u in tib a k e ttir m e k için ezilip b ü z ü lm ü ştü r. Bu yüzden, u z u n z a m a n e d e b iy a tım ız h em e n h e m e n g a z e l gibi d a ra c ık b ir ç e rç e v e nin içine s ık ış m a k için tü r lü çileler çekm iş, f i k ir h a y a tım ız sa , söz g ü z e l liği u ğ r u n a k o n u lm u ş ö ld ü rü c ü k a id e le rin k u rb a n ı o la r a k b ir tü r lü g e liş e m e m iştir.
G erçi, A cem in çizdiği y o ld a y ü r ü yeli O auuınli ş a irle r i,
«lieriıuiekı
dü m alzem esin in d a h a z a y ıf o lm a sın a r a ğ m en, b ü y ü k u s ta la rın ın y o lu n d a o n la r d a n p e k g e ri k a lı r y e rle ri o lm a d ı ğ ın ı is p a t etm iş, bize d ü n y a ö lç ü sü n de b ir e r m ü c e v h e r sa y ıla b ile c e k b e y it le r b ıra k m ış la rd ır. A m a, ne de olsa, b ü tü n y a p tık la r ı iş b e y ite le r b ır a k m a k ta n ö tey e geçem em iş, bize y a ş a d ık la rı a s ırla r ın in s a n la rı, â d e tle ri, f i k ir le ri h a k k ın d a , e n k ü ç ü k b ir a y -ımıımiMiııiMiıiıumMHiıiMiıııiMiımıııımuıuıımımııııııılnKiMimMMimıınmıımııiMiııııımııtiMiıitiM d m lık v erm ek , içinde y a ş a d ık la r ı c e m iy e te fa y d a lı o lm a k z a h m e tin e k a t la n m a m ışla rd ır. Y u n an ve L â tin k a y n a k la rın d a n f ış k ır a n hüm aniste ed e b iy a t a n la y ı ş ın a ta b a n ta b a n a a y k ır ı b ir e s te tik le vücude g e tirile n bu e se rle r, ü ste lik de, bizim k e n d i dilim izle y a z ılm a m ış tır. A ta la rım ız , ne y a z ık ki, a n a d il le rin i k ü ç ü m s e m e k g ib i k o rk u n ç b ir h a ta y a d ü şerek , b irb iriy le a s la b ağ d a- şa m ıy a n üç a y rı dilden k e y ifle rin e g ö re m e y d a n a g e tird ik le ri su n î dili, su n î b ir e d e b iy a tın m alzem esi o la r a k a s ır la r c a y a ş a tm a k g a fle tin d e b u lu n m u ş la rd ır.G a rb ın te s iri a ltın d a k en d im izi b u luş, m illî h ü v iy e tim iz e dönüş h a r e k e tim iz in b a şla n g ıc ın d a n b e ri, m ü n e v v e r lerim izin en b ü y ü k m ü cad e lesi, bu edebî g e le n e k te n k u r tu lu ş u ğ ru n d a y a p ılm ıştır.
A s ır la rc a sü rm ü ş ve ( s a y ıla rı ne k a d a r m a h d u t o lu rs a o lsu n ) m ü n e v v e rle r z ü m re sin in ilik le rin e k a d a r işlem iş b ir g e len e ğ in b ir h a m le d e o r ta d a n k a ld ırılm a sı e lb e tte m ü m k ü n olam azdı. T a n z im a tta n beri edebî t a rihim iz, b u g e le n e k te n k u r tu lm a m ü cad e le sin in de b ir ta r ih id ir d en ileb i lir.
Y eni h a rf le rin k a b u lü n d e n y irm i s e ne so n ra , b u g ü n , a r t ık bu m ücadele, hiç değilse g enç n esillerim iz için, m u k a d d e r a k ıb e tin e v a rm ış, edebî m a zim izle b a ğ la rım ız h em e n ta m a m iy le k o p m u ş tu r. Y a z ık o lm uş v e y a o lm a m ış a y r ı b ir m esele, bu a k ıb e ti h iç b ir g a y r e t d eğ iştire m e z d i. Ç ü n k ü bu, m il lileşm e ve a v ru p a lıla ş m a h a re k e tim i zin ta b iî b ir neticesiydi.
Ş ü phesiz, a ta la rım ız ın bize b ır a k tı ğ ı d iv a n la r z e n g in b ir m ir a s tır . Ş ü p hesiz, k u v v e tli b ir s a n a t k ü ltü rü n e sa h ip g e rç e k ş a irle rim iz b u g ü n o ld u ğ u g ib i y a rın d a bu m ir a s ta n f a y d a la n m a n ın y o lla rın ı b u la c a k la rd ır. A m a, o ra d a n gelen te s ir, y e n i s a n a tim iz in içinde h issed ilm iy ecck k a d a r erim iş, h azm e d ilm iş b ir h a ld e b u lu n a c a k tır.
B u n u n y a n ın d a b ir de h a lk e d e b i y a tım ız ın , d iv a n e d e b iy a tın d a n b ü sb ü tü n a y rı o la r a k g elişm iş h â z in e le ri v a r d ır ki, g en ç e d e b iy a tç ıla rım ız , b u n la r d a n y e te r i k a d a r ve a t a l a r ı n a a sla n a sip o lm am ış b ir u s ta lık la f a y d a la n m a sın ı b iliy o rlar. D en eb ilir ki, e d e b iy a tım ız a n c a k b u g ü n şe k il ve m e to t itib a riy le h ü m a n is te e d e b iy a t g elen e ğ in e g irm iş, ve, b ü tü n in san lığ ın m alı o lan e n zen g in k a y n a k la r a k a p ıla rım a rd ın a k a d a r a ç a r k e n b ir y a n d a n d a ta r ih in d e ilk o la ra k , g e rç e k te n m illi b ir s a n a tın te m e lle rin i, k a r ın c a k a d e rin c e a tm a y a b a ş la m ıştır.
S a n a tt a b ir m illi g e len e ğ im iz o la c a k sa , k lâ s ik b ir ed e b iy a tım ız o la c a k sa, d iy eb iliriz ki, gelecek a s ırla r, b u nu, ım in ieşm e vo y e riile şn 'e H a re k e ti m izin g a r p s a n a t ölçüleriyle b ir le ş tik te n s o n r a v e rd iğ i m a h s u lle r a ra s ın d a b u la c a k tır.
D iğ e r g a rp m e m le k e tle rin d e k i b en z e rle ri gibi zen g in b ir s a n a t g e le n e ğ in d en fa y d a la n a m a m a k n asip sizliğ i- ne u ğ r a y a n b u g ü n ü n edebi k ıy m e tle ri, y en i b ir s a n a t g e le n e ğ in in te m e lle rin i a tm a k gib i şerefli b ir e s e rin işçiliğini e tm e k te d irle r.
