PROBLEM/
Araş. Gör. Silrhan ÇAM GIRIŞ
Bu çalışmanın amacı metodolojik alanda yapılan tartışmaların "bütünleştirici-tamamlayıcı" bir şemasını kurmaktır. Şemanın oluş-turulması sırasında öncelikle, ele alınan problemler ayına ortak özel-liklerine göre sınıflandırılmış, daha sonra da elde edilen problem grup-ları olası-mantıksal bir sıraya konulmuştur. Örneğin "Psikanaliz Bi-lim midir ?" sorusu ile Olguların Birbirlerine Benzemezliğ'i sorunları "Tekrarlanmazlik" başlığı altında toplanılmış ve bu başlığın hemen al-tına da tekrarlanan süreçlere ilişkirx duyumsamlarnmzın güvenilmez-liği temelinde yükselen "Deney, Deneyim ve Usavurma Unışınazl ık-ları" problemi konularak her iki problemin güvenilirlik problemi aç ı-sından bütün.leştirilebilmesine olanak sağlayabilecek bir sıralama olu ş-turulmaya çalışılmıştır. Ayrıca sorunların tekil düzeyde çözümlenmesi amacına yönelik problem formülasyonlan, kısmen de olsa, bütünle ş-tirme kaygısmdan dolayı bazı değişikliklere uğratılmıştır. Örneğin, Felsefe'de epistemolojik sorunların çözümüne yönelik yargı sm ıflama-ları ve adlandırmaları yerine, (filozoflann hoşgörüsüne sığınarak)
"Doğru ve Yanlış Yargı Alanları" şeklinde bir formülasyon tercih edil-miş ve böylelikle Spinoza'nın cevher sorunu ile Heidegger'in Da-sein sorunu arasında aşkınlık ve indirgeyicilik düzleminde bir bütünlük kurulrnaya çalışılmıştır. Bu yüzdendir ki oluşturulmaya çalışılan şema, metodolojik sorunların tekil düzlemlerdeki çözümüne yönelik çal ış-malar için fazla "kullanışlı" gözükmernektedir. Yalnızca bu sorunların bütününün oluşturduğu bir "varlık-kipi" nin netleştirilmesine katkıda bulunmak kaygısıyla sınırlandırılmış bir kurgu hedeflenmektedir.
Meşruluk Sorunu
Bilindiği gibi, iş bölümünün ve uzmanlaşmanın esas alındığı ça-ğımızda, birçok disiplin içerisinde yer almaya çalışan "hazerfan"lara
pek de hoş görü ile bakılmamakta, hatta bütüncül ve enter disipliner yaklaşımlar neredeyse artık birer "antik-fantazi" olarak nitelendiril-mektedir. Ne varki, burada gözden kawılmaması gereken bir husus vardır o da bizzat uzmanlaşma mantığının zorunlu-tutarlı bir sonu-cu olarak karşımıza çıkmaktadır: Her hangi bir disiplini"' incelediği konunun, parçalar düzleminde incelenmesi ve bu parçalar üzeriııde uz-manlaşılması ne kadar gerekli ise, konunun bütünü üzerinde de uzman-laşılması o kadar gereklidir. Bütünün de parçalar gibi bir uzmanlık konusu olarak kabul edilmediği durumlarda ise birbirinden kopuk, bu yüzden işlevleri sınırlı, adeta "iskeletsiz bilgi yığınları" ortaya çık-maktadır. Bu açıdan bakıldığında metodolojik problemlerin büttinleş -tirilmesi çağımızıa mantığına aykırı olmak şöyle dursun, onun zorunlu bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak, Metodolojik sorunların bütünleştirilmesi ve yeni bir varlık kipinin (ve konunun) oluşturulması sırasında dikkat edilmesi gereken iki önemli nokta vardır. Bunlardan birincisi "konu"nun tammıyla diğeri ise konunun ele almış şekliyle ilişkilidir.
Metodolojik kavramlann tanımlanmasında sıkça rastlanan bir eğilim, bir dizi meşrulaştırmalardan sonra, tanımların taraflılığa mah-kum edilmesidir. Örneğin, gerek bilginin duyınnlanmıza bir nesneain çarpması ve daha sonra da zincirleme reaksiyonla zihnimize kadar ulaş -ması imgesine dayalı yansımacı tanımı olsun, gerekse bilginin kayna-ğının "safça" bilgilerle anlaşılamayacağı imgesine dayanan bilgi ta-nımlar' olsun, bunlar, ilk bakışta didaktik ögelerin güçlü olduğu ş ek-linde bir izlenim verseler de maalesef bilgi üzerine yapılabilecek bir araştırmada faydalı olmak bir tarafa, daha baştan koşullandıncı ve bu yüzden de kullanışsız tanımlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Oysaki kaynak-merkezli bir bilgi tanımı yerine içerik merkezli bir bil-gi tanımlaması, hem iletişim işlevini daha iyi yerine getirebilecektir, hem bilgi ile ilişkili teki] problemlerin çözümüne yönelik akıl yürüt-melende, düşünürün, sorunu farklı açılardan ele alabilme şansını art-tıracaktır. Burada bilginin, elektriğin tam olamayan ve içerik merkez-li (bu yüzden de çok kullanışlı olan) tanımlaması türünden başarılı, hele hele "tarafsız" bir tammlamasmın yapılmasını beklemek elbette-ki hayalcilik olacaktır. Ne varelbette-ki, elektriğin ya da atomun arkaik tanım-lanndan en azından bir kısmında olduğu gibi, geliştirilmeye açık meto-dolojik kavram tammlamalannın yapılabilirliğini de gözden uzak tut-mamak gerekmektedir. Bu bağlamda, metodolojik problemlerin tü-münün oluşturduğu bir varlık kipinin tammlarnasmın en azından ola-
bildiği ölçüde içerik merkezli] ik ilkesine bağlı kalınarak yapılması ge-rekmektedir.
Metodolojik sorunların bütüncül düzeyinin kurulması sürecinde dikkat edilmesi gereken diğer bir husus da konunun ele almış' ile ilgi-lidir. Bilindiği üzere metodolojik sorunlar, parçalar düzeyinde nörolo-jiden., epistemolojiye kadar birçok disiplin tarafından incelenmektedir.
Bu yüzden de bilginin kaynağı ya da sebep denilen şeyin reel bir varlık değeri var mıdır yok mudur seklindeki tekil sorunlarla bütüncül metodolojik disiplinin uğraşması, herşey bir yana, konu açısından me ş-ruluğun sürüncemede kalmasının devamını onaylamak anlamına gel-mektedir. O halde bütüncül yaklaşımın parçalar düzeyinde çal ışmak-tan ötede, bilgi, sapı tahmin, bilim, sezgi vs. türünden parçaların oluş-turduğu bütünü, parçalarıyla ve bas,ka bütünlerle ilişkileri açısından irdelernesi gerekmektedir. Ayrıca verili bir bütünü (belki de) sonsuz açıdan incelemek mümkün olduğundan her disiplincle olduğu gibi bu rada da, bütünün incelenecek boyutunun (parças ının değil) seçilmesi gerekmektedir. Bu yüzden de öncelikle amaç(lar)in belirlenip, daha sonra da, konunun incelenebilecek boyutlarının disiplinin amaçları doğrultusunda bir elemeye tâbi tutulması gerekmektedir.
METODOLOJIK ALAN ŞEMASI
I- BILIM PROBLEMİ
1. TEKRARLANMAZLIK PROBLEMİ (Vakıa bilimin konusu olabilir mi?) 1.1. Tarih Bilim midir?
1.2. Doğa tarihi disiplininin güvenilirliği: Canlının ortaya çıkışı, başlangıç, vb. sorunlann çözümünde güvenilir-lik sınırları.
1 . 3 . Arkeolojik ipuçlarının kanıtlaşması 1.4. Antropolojik ipuçlarının kanıtlaşması 1.5. "İnsan Tarihi" disiplini bilim midir? 1.6. Sosyoloji özgürlüğün bilimi midir? 1 . 7 . Astronomi bilim midir ?
1.8. Psikanaliz bilim midir?
1.9. Bilimin sosyolojisi mümkün müdür? 1.10. Sanat bilimin konusu olabilir mi? 1.11. Bilim ilerleme ya da yap-boz mudur?
1.12. Bilim tarihine yönelik yargılardan siyasal çıktılar elde etmek mümkün müdür?
1.13. Olguların birbirine benzemezliği ve Yasaların
Trendlerin
Ideal tiplerin nesnelliği?
2. DENEY, DENEYIM VE USAVURMA UYU ŞMAZ-LIKLARI
2.1. Deney-Deneyim uyuşmazlığı (sürpriz korelasyon): Uçak kazaları ile Coca-Cola tüketimi arasındaki "ma-nidar" korelasyon.
2.2. Deney-Usavurma uyuşmazlığ.ı: Mikrofizikte elde edi-len bazı bulgularm aklın sınırlarını zorlaması sorunu. 2.3. Usavurma ve Deneyim uyuşmazlığ'ı: Dünyanın düz
ol-masının nirengi noktası "uslamlaması" ile çelişmesi CDuyum-Akıl ilişkisi.
2.4. Usavurma Deney ve Deneyim düzeysel ilişkileri (nes nelin göstergesi relativite midir?)
3. TEORIK PROBLEMLER
3.1. Tahminin meşruluğu ve sömürüsü: Deney, Deneyim ve usavurmanın yetmediği durumlarda konuya yöne-lik olarak yapılan tahminlerde kullanılan sayıltılar. Fizik ve Metafizik sınırı ve spekülasyonun işlevleri. 3.1.1. Dikey (Ard zamanlı) tahmin problemleri: İnsanlık
yok olduktan sonra evrenin bir başka yerinde yeniden ortaya çıkacak mıdır? Nesne ve öznenin raslant ı-zo-runluluk açısından durumları.
3.1.2. Yatay (Eş zamanlı) tahmin problemleri. Bilimsel bir çalışmada konunun "hacmi" problemi: Küçük-Orta-Büyük boy kuramlar. Güvenilirlik kaygısına karşı büyük teorilerin yeniden yükselişi.
3.1.3. Yapısal Bilim Teorisi: Değ'işkenler arasındaki sağlam ba'ğlantılra dayanılarak kapitalizmin geleceğinin ön-görülebilirliği sorunu. üçüncü bin yıl problemleri. 3.2. Ekolleşme açısından Teori problemleri
3.2.1. Ekollerin sınıflanması problemi: dikotomism ve eklek-tism sorunu. Teorilerin birbirlerine almaşık bir ko-numda mı yoksa tamamlayıcı bir konumda mı olduk-ları sorunu: kar hadciler ile eksik tüketimcilerin ili ş-kisi. Durgun duruıncular ile Büyük Patlamacıların iliş-kisi. Fonksiyonalistlerle çatışmacıların ilişkisi. Üretim merkezli değ,erciler ile tüketim merkezli değercilerin ilişkisi vs.
3.2.2. Bir teorisyenin birbirine "karşıt" bir çok okul tarafı n-dan sahiplenilmesi (Ibn-Haldun, Demokritos, Epikü-ros, Einstein vs.)
3 . 2 . 3 . Genel Olarak Smıflama Problemi :
3.2.3.1. Ölçüt karışıklığı: Toplum sınıflamalarında her bir mad-de mad-değişik bir ölçüte göre ayrıştırılabilmektedir: Köle-ci toplum maddesi siyasal-kültürel ölçütlere dayalı bir adlandırma olmasına karşın, kapitalizm maddesi bu ölçütleri değil, iktisadi ölçütleri baz almaktadır. "Sı-nıf "kavramı hem aktörün bilinci hem de "objektif konumu" anlamında kullanılabilmektedir. Benzer so-runları kimyada elernentlerin sınıflarımasında da gözle-mek mümkündür.
3.2.3.2. Fayda açısından sınıflamaların üstünlük derecelendiril-rnesi problemi: sımflama ölçütünün amaç açısından kullamlabilirlik düzeyi.
3 . 2 . 4 . Ekolleşmenin dinamiklerine ilişkin problemler 3 . 2 . 4 . 1 . Algı seçiciliğinin ekolleşmeye etkisi
3.2.4.2. Algı seçiminde direnç: Aktörün atıfı ile bilim adammm atıfının uyuşmazlığı (öznel-nesnel anlam sorunu)
3.2.4.3. Algı seçiminde etkin olan faktörlerin bilinemezli ği. 3.2.4.4. Algılananlar (olgu) ile tahminler arasında tutarhlık
sorunu (Ayın titremesi ve büyük patlama teorisi, s ı-nıf olgusu-realizasyon krizi teorisi)
3.2.4.5. Tahmindaşcılık ölçütlerinin Marx, marxist miydi sorunu.
3.2.5. Ekollerin nesneleri ve kendileri ile uzun ve kısa dönem-lerdeki uyuşum düzeyleri problemi: Geçersizleşme ve Yanlılaşma
II. BILGI VE YARGI PROBLEMLERI
1. Kant'ın yargılarmın veya Marx'ın kavramlarının aşkın ya da yansıma olması durumu.
2. Bilgi-kavram-Kategori-Yargı ve gerçeklik açılımlar] 3. Yargı Alanı
3.1. Yanlış "Yargı Alanı"
3.1.1. Nesnelerin niceliklerinin bilincimizden bağımsız olup olmaması durumu açısından yanlışın anlamı.
3.1.2. Niceliklerin toplamının nitelik ya da "şey" e eşit olup olmaması durumu: Kendinden aşkın olma durumu. 3.1.3. Bilincin ve "şey"in kendinden aşkınlıklarmın kesişme alanları problemi: birincil-ikincil öz, öz-biçim ilişkisi ve öz-lemek sorunları.
3.1.3.1. Dır-lama ve Fonksiyon Ilişkisi: (This OA This) A (This is) (is İs ?
3 .1 .3 .1. 1. Fonksiyon-Fonksiyon Ilişkisi: Olumlu, olumsuz gizli (ve değil-) fonksiyon ilişkilerinin kültürel, siyasal, eko-nomik ve organik mantıksal sistemler ile ilişkileri. 3.1.3.1.1. Sistemlerde seçim ve Sentez Sorunu: Rasyonellik,
Op-timizm, hümanizm, modernleşme, karşı-modernleşme vb.
3.1.3.1.3. İyi-Kötü ve dır, İyi-Kötü ve fonksiyon, İyi-Kötü ve Sistem, Iyi-Kötü ve güzel-çirkin ilişkilendirmeleri. 3 . 1 . 3.2 . Dır-lama ve değil-varlık ilişkisi :
3 . 1 . 3 . 2 . 1 . Dır ve değillik -hiçlik- yokluk : Yok ol: 3 . 1 . 3 .2 .2 . Akıl merkezli değil-Varlık
3 . 1 . 3 .2 . 2 . 1 . Mantıksal tarih dışı 3 . 1 . 3 . 2 .2 . 2 . Saçma tarih dışı
3 . 2 . "Hakikat-çi" Yargı Alanı
Yanlışm test edilemezliğinin, "doğru"nun test edilebi-lirliğ'indeki biçimi.
3 . 2 . 1 . Kategorilerin test edilemezliği ve yanlışlanamayan Ka-tegorilere dayalı bir düşünme yolunun koordinatlan sorunu. ya da varlığın "evcilleştirilmesi" sorunu. 3 . 2. 2 . Doğrusal Sayıltılar
3 . 2 .2 . 1 . Söz-söz ve söz-nesne arası uyum 3 . 2 .2 . 2 . Dilin aşkınlığı ya da yansıma olması 3 . 2 . 2 . 3 . Yan hşlaşma ve Geçersizleşrne 3 . 2 .2 .4 . Tam bilgi ve Tüm bilgi
3 . 2 . 3 . Fikir geliştirmek ve akla bir fikrin gelmesi. 3 .2 . 4. Sezgi-Akıl-Anı
ÖZGÜRLÜK PROBLEMI 1. Bilgi-Özgürlük ilişkisi
1 . 1 . Bilginin özgürlüğü 1 . 2. Özgürlüğün bilgisi
2. Eylem-Özgürlük ilişkisi 3. Yapı-Yapıcı ilişkisi
3 . 1 . Bilinç dışı-altı ve özgürlük 3 . 2 . Dil, kaza ve kader
4. Amaç-Araç ve özgürlük 5. Sebep-Sünnetullah ve Esaret
6. Korelasyon, Neden, totoloji ve açıklama 7. Olasılık ve Kesinlik sorunu
7.1. Ontolojizm sorunu: 'Bilimsel' tasımda ontolojik öncül sorunu. 7.1.1. Dinsel ontolojizm 7.1.2. Smıfsal ontolojizm 7.1.3. Aileyi ontolojizm 7.1.4. Ekonomik ontolojizm: 7.1.5. Milli ontolojizm
7.1.6. Mantıksal ontolojizm mantık (sanık) olgusunun onti-lojik çıktı' ları.
7.2. Sonsuz ardışıklık ve "son kerte"
Kaynakça
Berwon, H, Şuurun Doğrudan Doğruya Verileri, Çev. M. Şekip TUNÇ, M.E.B. yayınları, İstanbul 1990
Bernstein, Richard,. J, Beyond Objectivism and Relativism: Hermene-utics and Praxıs, University of Pennsylvanıa Press, Philadelphia-1983
Condıllac, E.B. Duyumlar Üzerine Bir İnceleme, Çev. Miraç KATIR-CIOĞLU M.E.B. yayınları, İstanbul-1989
Foucault, Michel, This is not a Pipe, tr. and ed. by James HARKNESS, London University of California Press, 1982.
Hegel, Georg Wilhelm. Science of Logic, tr. by W.H. JOHNSON and L.G. STRUTHERS, v. 1, George Allen and Unwin Ltd. Humani-ties Press Inc. New York-1966.
Heıdegger, M, Existence and Being, ed. by Warner BREEK, Chicago 1949.
Heıdegger, M, Poetry, Language, Thought, tr. by Albert Hofstader. Harper and Raw, London-1975.
Heıdegger, M, The Question Concerning Technology and atlı er Essays, tr. by W. Lawih, Harper and Raw, New York-1977
Kant, Immanuel. Religion within the Limits of Reason (done, New York 1960
Nıetsche, Frederich. İyinin ve Kötünün Ötesinde: Bir Gelecek Felsefe-sini Açış, Çev. Ahmet İNAM Ara yay. Ankara-1990
Pıaget, Jean. Genetik Epistemoloji, Çev. Ali CENGİZKAN, Birey ve Toplum yayıncılık, Ankara 1984.
Spınoza, Bruch. Etika. Çev. Hilmi Ziya Ülken, M.E.B. Yayınları İstanbul 1965
