Marmara Üniversitesi ø.ø.B.F. Dergisi
YIL 2012, CøLT XXXII, SAYI I, S. 181-200
TÜRK CUMHURøYETLERø’NøN øKTøSADø KALKINMA
SÜRECøNDE BøLGø EKONOMøSøNøN ROLÜ VE ÖNEMø
Fahri SOLAK
*Ercan SARIDOöAN**
ÖzetDünya ekonomisinde küresel rekabetin parametreleri her geçen gün daha yüksek niteliklere dönüúmektedir. Bu ba÷lamda, makroekonomi ve mikroekonomi düzeyinde, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve küresel rekabet gücü için bilgi ekonomisi temelli ekonomi politika ve stratejilerinin etkin bir úekilde geliútirilip uygulanmasÕ gerekmektedir. Bu çerçevede, çalÕúmanÕn temel amacÕ, Türk Cumhuriyetleri için sürdürülebilir iktisadi büyüme ve küresel rekabet gücü için bilgi ekonomisi temelli politika ve stratejileri analiz etmek ve geliútirmektir. ÇalÕúmada elde edilen temel sonuç, Türk Cumhuriyetleri, sahip olduklarÕ do÷al kaynak zenginliklerini, etkin ekonomi politika ve stratejileri ile de÷erlendirerek, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve küresel rekabet gücü için ekonomilerini, bilgi ekonomisi temelli bir ekonomiye dönüútürmeleridir. Bu ba÷lamda, beúeri sermaye, e÷itim, Ar-Ge, bilgi ve iletiúim teknolojileri, bilim-teknoloji-inovasyon alanÕnda altyapÕ ve üst yapÕda küresel rekabetin gerektirdi÷i atÕlÕmlarÕ yapmalarÕ, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve küresel rekabet gücüne ulaúmalarÕ için son derece büyük önem arzetmektedir.
Anahtar Kelimeler: Türk Cumhuriyetleri, Bilgi Ekonomisi, Rekabet Gücü, JEL SÕnÕflamasÕ: O11, O31, O32
THE ROLE AND IMPORTANCE OF KNOWLEDGE ECONOMY
IN THE ECONOMIC DEVELOPMENT PROCESS OF THE
TURKISH REPUBLICS
AbstractThe parameters of the global competition in the world economy getting higher qualifications. In this context, knowledge based economy policies and strategies should efficiently be developed and implemented to achieve sustainable economic growth and global competitiveness in both microeconomic and macroeconomic level. Main aim of this study is to investigate and to develop knowledge economy based policies and strategies for Turkic Republics. The main result of the study is that Turkic Republics should transform their economies from natural resource based structure into knowledge economy based structure by improving the policies and the strategies on human capital, education, information and communication technologies, research and development, science-technology-innovation, crucial for global competition.
Keywords: Turkic Republics, Knowledge Economy, Competitiveness, JEL Classification: O11, O31, O32
* Yrd.Doç.Dr., Marmara Üniversitesi, øøBF, øktisat Bölümü, fahrisolak@marmara.edu.tr **Ö÷r.Gör.Dr.,Marmara Ünv. øøBF, øktisat Bölümü, ercan-saridogan@marmara.edu.tr
1.Giriú
Dünya ekonomisinde artan küresel rekabet ve rekabetin bilgi ekonomisi temelli dönüúümü, ülke ekonomilerinin de kendilerini küresel rekabetin de÷iúen bu do÷asÕna ayak uydurmalarÕnÕ zorunlu kÕlmaktadÕr. Günümüzde bilgi ekonomisi alanÕnda küresel rekabet gücünü yükselten ekonomilerin, sürdürülebilir küresel rekabet gücü, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve sürdürülebilir toplumsal refaha daha hÕzlÕ ulaútÕklarÕnÕ gözlemliyoruz. Bu sebeple, bilgi ekonomisi temelli ekonomi politika ve stratejileri, sürdürülebilir ekonomik büyümeye ulaúmak için son derece büyük önem arzetmektedir. Bu ba÷lamda, gerek mikroekonomi düzeyinde, firmalar ve bireyler; gerekse makroekonomi düzeyinde ülkeler, küresel rekabet güçlerini yükseltmek için bilim-teknoloji-inovasyon temelli küresel rekabet stratejileri geliútirmek zorundadÕrlar1
Bu çalÕúmada, küresel rekabet gücünün geliútirilmesinde bilgi ekonomisini yapÕsÕ, rolü ve önemi Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi Endeksi ba÷lamÕnda incelenerek, Türk Cumhuriyetleri’nden Azerbaycan, Kazakistan, KÕrgÕzistan, Özbekistan ve Türkmenistan için bilgi ekonomisi alanlarÕnda küresel rekabet gücünü yükseltmeleri için politika ve stratejiler sunulmuútur.
2.Sürdürülebilir øktisadi Büyüme ve Rekabet Gücünün Belirleyicileri
Ba÷lamÕnda Bilgi Ekonomisinin Rolü ve Önemi
Dünya BankasÕ ve Dünya ekonomi formu küresel rekabette, bilgi-temelli ekonominin, küresel rekabette ve küresel refah üzerinde artan önemine dikkat çekmek için küresel çapta bilgi-temelli ekonomi endeksleri geliútirmiúlerdir.
ùekil-1.’de Dünya BankasÕ tarafÕndan geliútirilmiú olan Bilgi Ekonomisi Endeksi (Knowledge Economy Index (KEI), endeks 1–10 arasÕnda de÷er alacak úekilde dönüútürülmüútür) ve ülkeler için kiúi baúÕna GSMH iliúkisi 2008 yÕlÕ için verilmiútir. ùekilden de görüldü÷ü gibi, bilgi ekonomisi endeksi ve kiúi baúÕna GSMH arasÕnda artan yönlü pozitif bir iliúki ortaya çÕkmÕútÕr. Ekonominin yapÕsÕ, geleneksel ekonomik yapÕdan, bilgi-temelli ekonomiye geçtikçe, kiúi baúÕna GSMH ve dolayÕsÕyla refah düzeyi de artmaktadÕr2.
øktisadi büyüme teorileri temelde ülkelerin uzun dönemde kiúi baúÕna büyümesini etkileyen faktörleri ortaya çÕkarmaya ve büyüme sürecini formüle etmeye çalÕúmaktadÕrlar. Bununla birlikte, ülkeler arasÕnda büyümeyi etkileyen faktörler ülkeler arasÕndaki rekabet sürecini de etkileyebilmektedir. Özellikle, uzun dönem kiúi baúÕna büyümeyi etkileme sürecinde en önemli faktörlerin baúÕnda gelen teknolojik geliúme, ülkeler arasÕnda rekabet gücünü etkileyen en temel faktörlerin baúÕnda gelmektedir. Bu sebeple ülkelerin teknoloji alanÕnda uyguladÕklarÕ politikalar, hem uzun dönem kiúi baúÕna büyümeleri hem de rekabet güçlerinin sürdürülebilirli÷ini güçlendirmek olarak karúÕmÕza çÕkmaktadÕr. Bu anlamda büyüme
1DetaylÕ bilgi için bkz. F., Solak, , E., SarÕdo÷an “Sürdürülebilir øktisadi Büyüme ve Küresel Rekabet Gücü Ba÷lamÕnda Tekno-Giriúimcili÷in Rolü ve Önemi”, Üçüncü UluslararasÕ
Giriúimcilik Kongresi, 17–19 MayÕs 2011, Biúkek, KÕrgÕzistan. 2011
2 R., TuranlÕ, E., SarÕdo÷an Bilim-Teknoloji-ønovasyon Temelli Ekonomi ve Toplum. østanbul: øTO yay. 2010, s.6-7
teorilerinin temel yapÕlarÕnÕ ve rekabet gücü ile iliúkilerinde bilginin, teknolojik de÷iúim ve geliúmenin etkisi çok büyük önem arzetmektedir.Neo-Klasik øktisatta ülkelerin uzun dönemde rekabet gücü, teknolojik de÷iúmeye ba÷lÕ olarak üretim fonksiyonu çerçevesinde ve büyüme teorisi temelinde önem arz etmektedir.
Akyüz’ün3 vurguladÕ÷Õ gibi, Neo-Klasik yaklaúÕm büyüme teorisinin sorunlarÕna Harrod sonrasÕ dönemde yönelmiútir. Neo-Klasik iktisadi büyüme modeli Solow (1956) ve Swan (1956) tarafÕndan geliútirilmiútir. AslÕnda Solow-Swan büyüme modeli, Harrod-Domar tarafÕndan geliútirilen Keynezyen büyüme modelinin bir uzantÕsÕdÕr. Temel fark Harrod-Domar büyüme modelinde emek-sermaye faktörlerinin bileúim oranÕ sabit ve de÷iútirilmezken, Solow-Swan bu varsayÕmÕ, faktörler arasÕnda ikame oranÕnÕ esnek oldu÷unu varsayarak de÷iútirmiúlerdir. Solow4 modelini basit olarak Q=F(K, L; t ) úeklinde formüle etmiútir. Q çÕktÕ düzeyi, K, sermaye, L,emek ve t ise zamana göre teknolojik de÷iúim parametresidir. Solow teknolojik de÷iúimi üretim fonksiyonunun kaymasÕna yol açan geliúmeler (iniúler, çÕkÕúlar, iúgücünün e÷itiminde iyileúmeler vb.) olarak tanÕmlamÕútÕr. Solow modelin teknolojik de÷iúme nötrdür, üretim faktörlerini marjinal ikame oranlarÕnÕ etkilemez. Teknolojik de÷iúim olursa üretim fonksiyonu,
3 Y., Akyüz, Sermaye Bölüúüm Büyüme, Ankara Üniversitesi SBF. Yay. 1977, s.407 4 R.M., Solow, “Technical Change And The Aggregate Production Function” The Review Of
Economics And Statistics, Vol. 39, No. 3 (Aug., 1957), s. 312-320
ùekil 1. Ülkelerin Bilgi Ekonomisi YapÕsÕ ve øktisadi Büyüme PerformansÕ (2008)
Kaynak: The World Bank “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology and Knowledge Economy Index”, Knowledge For Development Program 2008.
Q= A(t)f(K,L) úeklini alÕr. Burada A(t) üretim fonksiyonundaki kaymanÕn birikimli etkisini göstermektedir. Solow’un büyüme modelinde teknolojik de÷iúim üretim fonksiyonun kaymasÕna yol açarak kendisini gösterir. Solow-Swan (1956) modelini analiz ederken Neo-Klasik büyüme modellerinde, uzun dönem büyümeyi etkileyen anahtar de÷iúken teknolojik de÷iúimdir. Di÷er yandan bu modellerde, teknolojik geliúmenin iktisada dÕúsal oldu÷unu ve dolayÕsÕyla teknolojik geliúmenin nasÕl sa÷lanaca÷Õ sorusunu iktisat dÕúÕna bÕrakmaktadÕrlar.
1960’lÕ yÕllarla birlikte, verimlili÷i artÕracak geliúmelerin uygulanacak iktisat politikalarÕ ile artÕrabilece÷ine yönelik olarak artan bir literatür ortaya çÕkmÕútÕr. 1980’li yÕllarla ivme kazanan bu büyüme literatüründe teknolojinin de artÕk bir mal gibi üretilebilece÷i ve gerek firma bazÕnda gerekse ülkeler bazÕnda uygulanacak do÷ru teknoloji politikalarÕ ile teknolojik geliúmenin içsel bir de÷iúken olarak yönetilebilece÷i sonucuna varÕlmÕútÕr5.
øçsel büyüme modellerinde, teknolojik geliúim, iktisadi modellere içerilir; teknolojik geliúme ve inovasyon de÷iúkenlerinin hem bireyler, hem firmalar hem de ülkeler bazÕnda geliútirilmesinin mümkün oldu÷unu ve teknolojik geliúme politikalarÕnÕn etkin tasarlanmasÕnÕn hem firmalarÕn hem de ülkerin rekabet gücü ve büyümesi üzerinde önemli derecede etkili oldu÷u vurgulanmÕútÕr. Bu ba÷lamda, sürdürülebilir uzun dönem iktisadi büyümeyi ve sürdürülebilir rekabet gücünü etkileyen faktörlerin ortak paydasÕnÕn olabildi÷i ve birlikte yönetilebilece÷i sonucu ortaya çÕkmaktadÕr.
Küresel rekabet gücünü etkileyen faktörlerin tanÕmlanmasÕ, ölçümlenmesi ve genel bir endekse dönüútürülmesi üzerine önemli çabalar sözkonusudur. Bunlardan biri, Dünya Ekonomik Forumu tarafÕndan geliútirilen küresel rekabet gücü endeksidir. ùekil-2.’de Dünya Ekonomik Forumu tarafÕndan geliútirilen küresel rekabet gücü endeksinin temel bileúenleri görülmektedir. ùekilden de görüldü÷ü gibi 12 rekabet göstergesi üç alt gruba ayrÕlmÕútÕr. BunlarÕn her biri ülkelerin aynÕ zamanda içinde bulunduklarÕ geliúmiúlik düzeyi ve önem vermeleri gereken rekabet göstergeleri olarak tanÕmlanmÕútÕr. Bu 12 temel faktörün tek tek önemli olmalarÕna karúÕn, ülkelerin bu 12 unsuru etkin bir úekilde birarada organik bir iliúki içerisinde yo÷urarak ülkenin rekabet gücünü artÕrmalarÕ gerekmektedir. Tüm bu rekabet parametreleri birbirleriyle yakÕndan iliúki içerisinde olup, birlikte etkin yönetilmeleri durumunda, tek tek sa÷layacaklarÕ rekabet gücü etkisinden daha fazla bir rekabet gücü imkânÕnÕ ülkelere sa÷layacaktÕr6 .
5 DetaylÕ bilgi için bkz. A. Kibritçio÷lu "øktisadi Büyümenin Belirleyicileri ve Yeni Büyüme Modellerinde Beúeri Sermayenin Yeri" AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ocak-AralÕk 1998, Cilt 53, No. 1-4, s. 207-230.
S.Ateú, Yeni øçsel Büyüme Teorileri ve Türkiye Ekonomisinin Büyüme Dinamiklerinin Analizi, Çukurova Üniversitesi, SBE. 1998, (YayÕnlanmamÕú Doktora Tezi)
6E., SarÕdo÷an Mikroekonomi ve Makroekonomi Seviyesinde Küresel Rekabet Gücünü
Etkileyen Faktörler ve Stratejiler, østanbul Ticaret OdasÕ Yay. No. 2010/51-21139, 2010,
3. Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi Endeksi YapÕsÕ ve Bileúenleri
ønsanlÕk tarihi boyunca toplumlar çeúitli toplumsal, siyasi ve ekonomik dönüúüm süreçlerinden geçmiútir. Bu dönüúümlerin her birinin insanlÕ÷a önemli katkÕlarÕ olmuútur. Günümüzde bu dönüúümün en son halkasÕ bilgi temelli toplum ve buna ba÷lÕ olarak bilgi ekonomisidir.
En geliúmiú toplumsal düzeyin “Bilgi Toplumu” olarak isimlendirilmesinin arkasÕndaki temel neden, bilginin stratejik üstünlü÷ünden kaynaklanmaktadÕr. Di÷er üretim faktörlerine göre büyük avantajlar sa÷layan bilgi faktörü, ekonomik geliúmenin en temel itici gücünü oluúturmaktadÕr. KÕt olmayan hatta giderek zenginleúen, tükenmeyen hatta yaygÕnlaútÕkça de÷eri artan bilgi, küresel rekabette ülkelerin ihtiyaç duydu÷u en önemli faktör haline gelmiútir. Bu nedenle ülkelerin iktisadi geliúmelerinde bilginin üretimi, zenginleútirilmesi, kullanÕmÕ ve paylaúÕmÕ gibi unsurlar giderek daha stratejik roller üstlenmektedir. Küresel rekabet gücünü artÕrmak isteyen ülkeler, nitelikli iúgücü yani beúeri sermaye, araútÕrma geliútirme, enformasyon ve iletiúim teknolojileri ve bunlarÕn sa÷lanmasÕna zemin hazÕrlayan bir kurumsal yapÕya ihtiyaç duymaktadÕr7
7ø.G., Yumuúak, M., Bilen, “Türkiye Küresel A÷a HazÕr MÕ? Bilgi Ekonomisi øndeksi, Beúeri KalkÕnma øndeksi ve A÷a HazÕrlÕk øndeksi Göstergeleri Üzerine Bir De÷erlendirme”. 8th
Kaynak: Sala-I-MartÕn, Xavier ve Di÷erleri, “The Global Competitiveness Index: Prioritizing The Economic Policy Agenda” in The Global Competitiveness Report
2008–2009, Co-Directors, M. E. Porter, K. Schwab, World Economic Forum, 2008, s. 7. Temel Faktörler
1. Kurumlar 2. AltyapÕ
3. Makroekonomik østikrar 4. Temel Sa÷lÕk Ve E÷itim
Etkinli÷i ArtÕran Faktörler:
5. Yüksek E÷itim ve Ö÷renim 6. Mal PiyasalarÕnda Etkinlik 7. Emek PiyasalarÕnda Etkinlik 8. Finansal Piyasalarda Geliúmiúlik 9. Teknoloji OdaklÕlÕk
10. Piyasa Büyüklü÷ü
ønovasyon ve Uzmanlaúma Faktörleri:
11. øú DünyasÕnda Geliúmiúlik 12. ønovasyon (Yenilik Üretimi)
Ekonominin ønovasyon OdaklÕ øtici Güçleri Ekonominin Etkinlik OdaklÕ øtici Güçleri Ekonominin Temel Faktör OdaklÕ øtici Güçleri ùekil-2. Dünya Ekonomik Forumuna Göre Küresel Rekabetin Gücünün Belirleyicileri
Bilgi ekonomisi, bilginin ekonomik büyüme, katma de÷er üretme süreci ve küresel rekabet gücünde anahtar de÷iúken oldu÷u bir ekonomik yapÕyÕ tanÕmlamaktadÕr8. Bu ba÷lamda, bilgi ekonomisi, bilginin ve enformasyonun üretilmesi, geliútirilmesi, da÷ÕtÕmÕ, yaygÕnlaútÕrÕlmasÕ, üretim araçlarÕ ve beúeri sermayeye içerilmesi süreçlerini ve ekonomik büyüme ve küresel rekabet gücünün güçlendirilmesinde anahtar girdi olma özelliklerini kapsar.
Ekonomilerin ve toplumlarÕn geliúme dinamikleri ve süreçleri üzerine iktisadi kalkÕnma ve bilgi ekonomisi alanÕnda önemli bir literatür sözkonusudur. TarÕm toplumundan, sanayi toplumuna, sanayi toplumundan bilgi toplumuna do÷ru tarihsel bir akÕú sözkonusu olmasÕna ra÷men, ülkelerin geliúme süreçlerinde bu aúamalarÕn herbirini sÕrasÕyla izleme zorunlulu÷unun aúÕlabilme olasÕlÕ÷Õ, günümüzde bilim-teknoloi-inovasyon ve bilgi ekonomisinin temel yapÕlarÕndaki de÷iúmelere ba÷lÕ olarak, etkinlikle uygulanacak kapsamlÕ ve eúgüdümlü ulusal politika ve stratejilerle, geliúmekte olan ülkeler için bile sözkonusdur. Bu alanda ørlanda baúta olmak üzere bilgi ekonomisine geçiúte baúarÕlÕ olan ülke sayÕlarÕnÕn gelecekte artÕú göstermesi beklenmektedir9.
Bilgi ekonomisiyle yakÕndan ba÷lantÕlÕ olan ülkelerin küresel rekabet gücü yapÕsÕ da bilgi ekonomisinden hem etkilenmekte hem de bilgi ekonomisini etkilemektedir. ùekil-3’te Porter10’a göre, ulusal rekabetçi geliúmenin dört aúamasÕ verilmiútir. Buna göre, ülkeler küresel rekabet güçlerinin geliúme sürecinde sahip olduklarÕ faktör donanÕmÕ ve bu faktör donanÕmÕnÕn inovasyon odaklÕ dönüúmesi kritik rol oynamaktadÕr. Bu ba÷lamda, bir ülke ekonomisi için rekabet gücünün International Congress On Knowledge, Economy & Management Program, October
28th-31st, 2010, østanbul, Turkey. s.1
8DetaylÕ bilgi için bkz. OECD, The Knowledge-Based Economy, OECD, Paris. (96) 102, 1996,
European Commission,. The Lisbon Strategy and The Information Society, European Commission. 2007
9DetaylÕ bilgi ve tartÕúmalar için bkz. The World Bank. Building Knowledge Economies,
Advanced Strategies for Development, WBI Development Studies, The International Bank
for Reconstruction and Development / The World Bank Washington, DC. 2007
The World Bank. Constructing Knowledge Societies: New Challenges for Tertiary
Education, Education Group, Human Development Network. Washington, DC.
The World Bank (2002b). From Natural Resources to the Knowledge Economy: Trade and Job Quality. Latin America and Caribbean Region. Washington, DC. 2002a
The World Bank . Closing the Gap in Education and Technology. Latin America and the
Caribbean Region. Washington, DC. 2003
The World Bank. Indigenous Knowledge: Local Pathways to Global Development. Africa
Region, Washington, DC. 2004a
The World Bank. “Innovation Systems: World Bank Support of Science and Technology Development.” World Bank Working Paper 32. Washington, DC. 2004b
Hayriye Atik, Cihan Dura, Bilgi Toplumu Bilgi Ekonomisi ve Türkiye, Literatür YayÕnlarÕ, 2002
Nihal KargÕ (Edt). Bilgi Ekonomisi, Ekin YayÕnevi, 2006 Arif Özsa÷Õr, Bilgi Ekonomisi, Nobel YayÕn, 2007
10M. E., Porter, Competitive Advantage of Nations, Macmillian Inc., New York,USA. 1990, s. 546.
geliúimi dört aúamada ortaya çÕkmaktadÕr. Bunlar, faktör itiúli ekonomi aúamasÕ, yatÕrÕm itiúli ekonomi aúamasÕ, inovasyon itiúli ekonomi aúamasÕdÕr. Son aúamada ise ekonomideki zenginlik/varlÕk ekonominin itici gücü olur, ne var ki, zenginlik rekabet güdüsünü de azalttÕ÷Õ için ekonomide bir durgunluk ve düúüú süreci hakim olur. ùimdi bu süreçleri yakÕndan inceleyelim.
Dünya BankasÕ’na11 göre, bilginin kullanÕlmasÕ, inovasyon, giriúimcilik, ürün tasarÕmÕ, yazÕlÕm ve Ar-Ge açÕsÕndan açÕkça bilindi÷i gibi, küresel ekonomide büyümenin anahtar kaynaklarÕndan biridir. Ancak pek çok geliúmekte olan ülke, muazzam küresel bilgi stokundan yeterince yararlanamamakta, kendi ihtiyaçlarÕ için kullanamamaktadÕr. Geliúmekte olan ülkeler, büyümenin temel kayna÷Õ olan bilgi ekonomisinden yararlanmak için, iyi bir planlamayla beúeri sermaye-e÷itim, kurumsal etkinlik, bilgi ve iletiúim teknolojileri, yenilikçi ve rekabetçi giriúimciler alanÕnda gerekli yatÕrÕmlarÕ yaparlarsa, bilgi devrimiyle bütünleúmiú olacaklardÕr. Dünya Banka’sÕna göre, Finlandiya, Kore, ørlanda, Malezya, Singapur, ùili ve son dönemde Çin ve Hindistan bilgi ekonomisi alanÕnda önemli aúamalar kaydetmiúlerdir.
Dünya BankasÕ, ülkelerin bilgi-temelli ekonomik yapÕlarÕnÕ ölçmek ve izlemek için Bilgi De÷erlendirme Metodolojisi (Knowledge Assessment Methodology, (KAM)) geliútirmiútir12. KAM, 83 yapÕsal ve niteliksel de÷iúkenden
11World Bank, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology and Knowledge Economy Index, Knowledge For Development Program. 2008, s.1
12 DetaylÕ bilgi için bkz. D.H.C., Chen, C. J., Dahlman “The Knowledge Economy, The
Kam Methodology and World Bank Operations” The World Bank Washington DC 20433,
October 19, 2005
World Bank, “Knowledge Assessment Methodology” Updated October 2008,
http://web.worldbank.org/ wbsÕte/external/wbÕ/wbÕprograms, 2008, (5.5.2009) ølerleme Süreci Faktör øtiúli Ekonomi YatÕrÕm øtiúli Ekonomi ønovasyon øtiúli Ekonomi VarlÕk/ Zenginlik øtiúli Ekonomi
Kaynak: Porter, M. E., Competitive Advantage of Nations, Macmillian Inc., New
York,USA. 1990, s. 546.
ùekil-3. Ulusal Rekabetçi Geliúmenin Dört AúamasÕ
tesis edilmiútir. Bilgi-Temelli Ekonomi YapÕsÕnÕ ölçmek için Tablo-1’de tanÕtÕlmÕú olan 4 temel Bilgi-Ekonomisi de÷iúkeni kullanÕlmÕútÕr. Bu de÷iúkenlere, bilgi ekonomisinin temel sütunlarÕ denilmektedir. Bu de÷iúkenler (0–10) aralÕ÷Õnda ölçeklendirilerek ülkeler arasÕnda karúÕlaútÕrma yapmak için kullanÕlmaktadÕr.
Bilgi ekonomisinin temel sütunlarÕ de÷iúkenleri: 1) øktisadi ve Kurumsal Rejim,
2) E÷itim ve Yetenek,
3) Bilgi ve øletiúim AltyapÕsÕ (ICT),
4) ønovasyon Sistemi bileúenlerinden oluúmaktadÕr.
Tablo-1 Bilgi Ekonomisinin Temel SütunlarÕ
Temel Sütun Gösterge AçÕklama
1)øktisadi ve Kurumsal Rejim Tarife ve Tarife dÕúÕ Bariyerler Düzenleyicilik Kalitesi Hukukun Üstünlü÷ü
Ülkenin Ekonomik Ve Kurumsal YapÕsÕ, Giriúimcili÷in Geliúmesi ve Varolan/Yeni Bilginin Etkin KullanÕmÕ øçin Teúvikler Sa÷lar 2)E÷itim ve
Yetenek
Yetiúkin OkuryazarlÕ÷Õ Ortaö÷retim KayÕt Düzey Y.ö÷retim KayÕt Düzeyi
Ülkenin ønsanlarÕ, Yaratmak, Paylaúmak ve Kullanmak øçin E÷itim ve Yeteneklere øhtiyaç Duyar
3) Bilgi ve øletiúim AltyapÕsÕ (ICT)
Telefon (1000 kiúi búna) Bilgisayar (1000 kiúi bún) ønternet Kllnm. (1000 kiúi bún)
Dinamik Bir Bilgi A÷Õ AltyapÕsÕna, Bilgiden Etkin Yararlanmak, øletiúim Kurmak, Yaymak ve øúlemek øçin øhtiyaç Duyulur
4) ønovasyon Sistemi
Royalti Ödemeleri ve Gelirleri
(Kiúi baúÕna, US$) Teknik Bilimsel Makale (mlyn kiúi bún)
Patents USTPO13’ya kayÕtlÕ (mlyn kiúi bún)
Ülkenin ønovasyon Sistemi (Firmalar, AraútÕrma Merkezleri, Üniversiteler, Düúünce KuruluúlarÕ, DanÕúmanlar Ve Di÷er
OrganizasyonlarÕ) Küresel Bilginin Artan Stokunu Kendilerine Çekebilmeli, Özümseyebilmeli, Yerel øhtiyaçlarÕ KarúÕlamak øçin Uyarlayabilmeli ve Yeni Teknolojileri Yaratmak øçin Kullanabilmeli
Kaynak: World Bank, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology and Knowledge Economy Index,
Knowledge For Development Program, 2008, s. 1.
Bilgi De÷erlendirme Metodolojisi, KAM’a ba÷lÕ olarak iki endeks türetilmiútir. Bunlar:
a-) Bilgi Ekonomisi Endeksi (Knowledge Economy Index (KEI)) b-) Bilgi Endeksi (Knowledge Index (KI))
World Bank, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The World Economies” Knowledge Assessment Methodology And Knowledge Economy Index, Knowledge For Development Program. 2008
a) Bilgi Ekonomisi Endeksi (KEI), ülkelerde iktisadi geliúme için bilginin etkin kullanÕlabilece÷i bir iklimin olup olmadÕ÷ÕnÕ inceler. Bilgi ekonomisi endeksi, ùekil-4’te belirtilen dört (1+2+3+4 numaralÕ) temel endekse ba÷lÕ, 12 de÷iúkenin, (0–10) ölçe÷inde normalize edilmiú de÷erlerinin basit ortalamasÕ üzerinden hesaplanmaktadÕr. Endeks 10’a yaklaútÕkça ülkenin ilgili bilgi ekonomisi de÷iúkeni alanÕnda ilerleme içinde oldu÷unu göstermektedir.
b) Bilgi Endeksi (KI), bir ülkenin, bilgiyi, yaratma, uyarlama ve yayma yetene÷ini inceler. Bilgi endeksi, ùekil-3’te belirtilen, üç (2+3+4 numaralÕ) temel endeksin (0–10) ölçe÷ine normalize edilmiú de÷erlerin basit ortalamasÕ üzerinden hesaplanmaktadÕr. Bilgi ekonomisi endeksinde de oldu÷u gibi, endeks 10’a yaklaútÕkça ülkenin ilgili bilgi ekonomisi de÷iiúkeni alanÕnda ilerleme içinde oldu÷unu göstermektedir. AyrÕca KAM’a ba÷lÕ olarak ülkelerin puan cetvelleri/skor kartlarÕ (scorecard) türetilmiútir. Bunlar:
a-) Temel Skorkart (Basic Scorecard)
b-) Özelleútirilmiú Skorkart (Custom Scorecard)
Temel skorkart, bilgi ekonomisinin temel sütunlarÕ olarak belirtilen dört endekste yer alan (bkz. ùekil 4.) 14 temel de÷iúken üzerinden hesaplanmaktadÕr.
Özelleútirilmiú skorkart ise, Tablo–2’de belirtilen tüm bilgi ekonomisi sisteminde yer alan 83 de÷iúkenin farklÕ kombinasyonlarÕ kullanÕlarak hesaplanabilmektedir.Tablo-2’de dünya ekonomisi bilgi ekonomisi endeksi temel bileúenleri ve alt göstergeleri verilmiútir. Buna göre, temel bileúenler, ekonomik performans, iktisadi rejim, kamu yönetim kalitesi, inovasyon sistemi, e÷itim, bilgi ve iletiúim teknolojileri ve cinsiyet eúitli÷idir. Bu göstergeler ne kadar geliúmiúlik gösterirse ülke ekonomisinin bilgi ekonomisinde geliúmiúlik düzeyi de o kadar yükselmiú olacaktÕr.
ùekil 4. Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi Endeksleri ve TanÕmlarÕ
1) øktisadi ve
Kurumsal Rejim 2-) E÷itim Endeksi 3-) ønovasyon Endeksi 4-) ICT Endeksi
Tarife-DÕúÕ-Bariyerler Düzenleyicilik Kalitesi Hukukun Üstünlü÷ü
Yetiúkin OkuryazarlÕ÷Õ O.Ö÷retim KayÕt Düzey Y.Ö÷retim KayÕt Düzeyi
Royalti Ödemesi Royalti Geliri Patent SayÕsÕ Bilimsel Makale Telefon Bilgisayar ønternet KullanÕcÕsÕ
Bilgi Ekonomisi Endeksi (KEI) (1+2+3+4)
Bilgi Endeksi (KI) (2+3+4)
Kaynak: World Bank, “KEI and KI indexes” http://go.worldbank.org/SDDP3I1T40, (5.5.2011)
Tablo 2: Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi Göstergeleri 1- Ekonomik
Performans 2- øktisadi Rejim 3- Kamu Yönetim Kalitesi
YÕllÕk GSYIH Büyümesi Kiúi BaúÕna GSYIH ønsani Geliúme Endeksi Yoksulluk Endeksi Bileúik Risk OranÕ øúsizlik OranÕ Sanayide østihdam Hizmetlerde østihdam
Brüt Sermaye Oluúumu / Ticaret
Tarife ve Tarife DÕúÕ Engeller Fikri Mülkiyet HaklarÕ KorumasÕ
BankalarÕn Sa÷lamlÕ÷Õ / Mal-Hizmet øhracÕ
Faiz OranÕ Spreadi, Yerel Rekabet Yo÷unlu÷u Özel Sektöre Yurtiçi Kredi Bir øúi BaúlatmanÕn Bürokrasi Maliyeti
Biri øúi Baúlatma Süresi Bir Sözleúmeyi Uygulatma Maliyeti Düzenleyicilik Kalitesi, Hukukun Üstünlü÷ü, Hükümetin Etkinli÷i øfade Özgürlü÷ü ve Hesap Verebilirlik, Siyasi østikrar, Yolsuzlukla Mücadele, BasÕn Özgürlü÷ü
4- ønovasyon Sistemi 5- E÷itim FDI ÇÕkÕúÕ / FdÕ Giriúi
Royalti ve Lisans Ödemeleri
Royalti ve Lisans Geliri Royalti ve Lisans Geliri Toplam Royalti ve Lisans Geliri
Toplam Royalti ve Lisans Geliri
Fen Bilimleri ve Mühendislik E÷itimine KayÕt OranÕ
Fen Bilimleri E÷itimine KayÕt Ar-Ge'de ÇalÕúan AraútÕrmacÕlar, Ar-Ge’de ÇalÕúan AraútÕrmacÕlar/Mlyn Kiúi, Ar-Ge øçin Topl. Harcama
ømalat Mallr. Tic.
Universite-Sanayi AraútÕrma øúbirli÷i
Bilimsel ve Teknik YayÕn Bilimsel ve Teknik YayÕn Risk Sermayesi Mevcudiyeti Uspto’ya KayÕtlÕ Patent, Uspto'ya KayÕtlÕ Patent Yüksek-Teknoloji øhracatÕ Özel Sektörün Ar-Ge HarcamasÕ
Firma Düzeyinde Teknoloji Özümsemesi
De÷er Zinciri VarlÕ÷Õ
Yetiúkin Okur YazarlÕ÷Õ Ortalama Okullaúma OrtalamasÕ Brüt Ortaö÷renim Devam OranÕ Brüt Yüksek Ö÷renim Devam OranÕ
Do÷umda Yaúam Süresi Beklentisi
Okullarda ønternet Eriúim Kamu E÷itim HarcamasÕ / Prof. ve Ö÷retmenler
Matematikte 8. Derece Kazananlar,
Fen Bilimlerinde 8. Derece Kazananlar,
Fen Bilimler ve Matematik E÷itimi Kalitesi
E÷itimenlerin E÷itiminde ArtÕú øúletme Bölümleri Kalitesi / Beyin Göçü
6- Bilgi ve øletiúim Teknolojileri 7- Cinsiyet Eúitli÷i Toplam Telefon
Temel Telefon HatlarÕ Mobil Telefon Bilgisayarlar Televizyonlu Ev Günlük Gazete
UluslararasÕ ønternet Bant ønternet KullanÕcÕsÕ ønternet Fiyat Endeksi E-Hükümet UygulamalarÕ Mevcudiyeti
øúletmelerde ønternet KullanÕmÕ
Ict HarcamasÕ
Cinsiyet Eúitli÷i Geliúme Endeksi KadÕn øú Gücü
Parlemantoda KadÕn Milletvekili, Ortaö÷retimde KÕzlarÕn Devam OranÕ
Yüksekö÷retimde KÕzlarÕn Devam OranÕ
Kaynak: World Bank, Custom Scorecards (KAM 2008),
4.Türk Cumhuriyetleri’nin Bilgi Ekonomisi Profili ve Bilgi Ekonomisi
Temelli Politika ve Stratejiler
Türk Cumhuriyetleri ba÷ÕmsÕzlÕklarÕnÕ kazanmalarÕndan günümüze ekonomilerini güçlendirme sürecinde önemli mesafeler almalarÕna karúÕn hala ekonomik kalkÕnma sürecinin baúÕnda yer almaktadÕr14. Özellikle bilgi ekonomisi alanlarÕnda önemli zayÕflÕklara sahiptirler. Tablo-3’de Türk Cumhuriyetleri øçin Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi De÷erlendirme Metodolojisi (KAM) temel göstergeleri 1995-2006 dönemi için verilmiútir. Göstergeler açÕsÕndan ülke ekonomilerindeki de÷iúimi 1995’ten 2006’ya karúÕlaútÕrÕrsak úu sonuçlara ulaúmaktayÕz:
Tablo-3. Türk Cumhuriyetleri øçin Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi De÷erlendirme Metodolojisi (KAM) Temel Göstergeler (1995 ve (2005–2006)
Azerbaycan Kazakistan KÕrgÕzistan Özbekistan Türkiye
Tüm ülkelere göre Normalize Edilmiú KatsayÕlar (1-10 Ölçe÷i)
1995 2005 -200 6 1995 2005 -200 6 1995 2005 -200 6 1995 2005 - 2 006 1995 20 05-200 6 GSYøH (%) 0.21 10 0.42 9.45 0.49 4.48 1.11 8 7.5 7.38
ønsani Geliúme Endeksi n/a 4.13 4.67 5.52 4.3 3.08 3.56 3.29 4.44 5.03
Tarife&Tarife DÕúÕ Engeller 4.06 4.97 n/a 9.16 n/a 9.58 n/a 1.61 7.14 9.3 Devletin Düzenleyici Kalitesi 1.17 2.47 2.34 2.81 2.14 3.22 0.34 0.55 6.62 5.82 Hukun Üstünlü÷ü 1.53 2.12 2.01 2.12 2.71 0.68 1.18 1.23 5.56 5.82 Royalti Ödemeleri ve
KazançlarÕ n/a 2.1 n/a 3.19 n/a 3.61 n/a n/a 5.19 4.79 Bilimsel Makale (Mlyn Kiúi) 5.31 4.44 4.48 3.54 2.55 2.71 4.83 3.47 5.86 7.43 USPTO'ca Ony. Patent (Mlyn
Kiúi) 4.62 4.38 3.59 4.32 4.28 2.47 3.66 3.22 4.07 5.27 Yetiúkin Okur YazarlÕ÷Õ,
(15 üstü %) 6.78 7.74 8.18 8.01 6.99 7.53 4.9 7.6 3.92 3.77 Brüt Orta Ö÷renime Devam
OranÕ 6.04 4.24 7.15 6.6 6.39 5.21 7.92 8.54 3.89 3.75 Brüt Yüksek Ö÷renime Devam
OranÕ 5.24 3.04 7.55 6.59 3.92 6.3 7.9 2.32 5.59 5.87 Toplam Telefon (1000 kiúi) 4.9 4.11 5.52 5.48 4.9 3.36 4.41 2.19 6.9 6.03 Bilgisayarlar, (1000 kiúi) n/a 2.54 n/a n/a n/a 2.54 n/a 2.75 5.32 4.15 ønternet KullanÕcÕsÕ (100 kiúi) 7.45 3.84 7.45 4.04 7.45 4.32 7.45 2.12 7.45 4.59
Kaynak: World Bank, Custom Scorecards (KAM 2008), http://info.worldbank.org/etools/kam2, (5.5.2010)
14 F.Solak, E.SarÕdo÷an, “Küresel øktisadi Krizin Türk Cumhuriyetleri’ne Etkileri” Marmara
GSYøH’daki büyüme oranÕnda, Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan ekonomilerinde önemli ilerlemeler oldu÷unu gözlemliyoruz. ønsani geliúme endeksinde, Kazakistan ve Azerbaycan’Õn daha geliúmiú seviyeye sahip oldu÷unu, ancak 1995’e göre geliúim hÕzÕnÕn düúük oldu÷unu gözlemliyoruz. Devletin düzenleyici kalitesinde, KÕrgÕzistan’Õn göreceli olarak daha iyi oldu÷unu, ancak Özbekistan’Õn oldukça zayÕf oldu÷unu gözlemliyoruz. Hukukun üstünlü÷ünde ise, Azerbaycan ve Kazakistan’Õn görece yüksek oldu÷unu, ancak 1995’e göre de geliúimin yavaú oldu÷unu gözlemliyoruz.
Bilimsel makale yayÕn profilini inceledi÷imizde, 2006 yÕlÕnda maalesef 1995’e göre KÕrgÕzistan haricinde tüm Türk Cumhuriyetleri’nde düúük de olsa bir gerileme sözkonusudur. Bilgi ekonomisi için son derece önemli olan bilimsel yayÕn sayÕsÕnÕn artÕrÕlmasÕ için gerekli politika ve stratejilerin geliútirilip uygulanmasÕ son derece büyük önem arzetmektedir. Di÷er yandan, USPTO’ca onaylanan patent sayÕsÕnda ise, Kazakistan haricinde tüm Türk Cumhuriyetleri’nde gerileme sözkonusudur. Bilimsel yayÕn ve patent üretim de÷iúkenleri bilgi ekonomisi için en kritik de÷iúkenlerin baúÕnda gelmektedir. Bu sebeple, bu de÷iúkenlerin iyileútirilmesi yönünde stratejiler izlenmelidir. Brüt orta ö÷renime devam oranÕnda, Özbekistan haricinde di÷er Türk Cumhuriyetleri’nde gerileme olmuútur. Yüksek ö÷renime devam oranÕnda ise, KÕrgÕzistan haricinde di÷er Türk Cumhuriyetleri’nde gerileme olmuútur. Bilgi ekonomisi için e÷itim-ö÷renim faaliyetleri son derece büyük önem arzetmektedir. Bu sebeple, e÷itim-ö÷retim faaliyetlerinin niceliksel ve niteliksel göstergelerinde iyileútirmeler yapÕlmasÕ önemli bir zorunluluk olarak karúÕmÕza çÕkmaktadÕr. AynÕ úekilde internet ve bilgisayar kullanÕmÕnda da tüm ülkelerde iyileútirmeler yapÕlmasÕ gerekmektedir.
Tablo-4. Türk Cumhuriyetleri øçin Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi Endeksi ve Bilgi Endeksi ve Alt Bileúenleri (En son veri: 2005–2006)
Dünya SÕrasÕ De÷iúim (2000’e Göre) Ülke Bilgi Eknm. Endks. (KEI) Bilgi Endeksi (KI) øktisadi Teúvik Rejimi Inovsyon E÷itim Bilgi ve øletiúim Teknolojileri (ICT) 61 -4 Türkiye 5.55 5.07 6.98 5.83 4.46 4.92 72 8 Kazakistan 5.05 5.17 4.7 3.68 7.07 4.76 84 -1 KÕrgÕzistan 4.29 4.23 4.49 2.93 6.35 3.4 97 1 Azerbaycan 3.83 4.05 3.18 3.64 5.01 3.49 104 0 Özbekistan 3.25 3.95 1.13 3.35 6.15 2.35
Kaynak: World Bank, Custom Scorecards (KAM 2008), http://info.worldbank.org/etools/kam2, (5.5.2010)
Tablo-4’te Türk Cumhuriyetleri için Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi Endeksi, Bilgi Endeksi ve alt bileúenleri verilmiútir. Buna göre, Türkiye ekonomisi, en son veriye göre, bilgi ekonomisi endeksinde 61. sÕrada olup, 2000’e göre, 4 basamak gerilemiútir. Türk Cumhuriyetleri içerisinde, bilgi ekonomisi endeksinde 2000’e göre en hÕzlÕ ilerlemeyi, 8 basamak yükselerek Kazakistan yapmÕútÕr. Bilgi ekonomisi endeksi temel bileúenlerine göre, Kazakistan’Õn durumunu inceledi÷imizde, en güçlü oldu÷u alan e÷itim, en zayÕf oldu÷u alan ise inovasyondur. KÕrgÕzistan’Õn bilgi ekonomisi endeksi temel bileúenlerine göre durumunu inceledi÷imizde, Kazakistan’la parelel olarak, en güçlü oldu÷u alan e÷itim, en zayÕf oldu÷u alan ise inovasyondur. Azerbaycan ve Özbekistan ise bilgi ekonomisi endeksi temel bileúenlerinde, en güçlü oldu÷u alanlar, e÷itim iken en zayÕf oldu÷u alanlar ise, iktisadi teúvik rejimleri olarak karúÕmÕza çÕkmaktadÕr. Sonuç olarak bilgi ekonomisi endeksine göre Türk Cumhuriyetleri’nin baúta inovasyon alanÕ olmak üzere di÷er alanlarda kendilerini geliútirmeleri gerekmektedir.
Tablo–5’te Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi De÷erlendirme Metodolojisine (KAM) göre seçilmiú göstergeler verilmiútir. Buna göre, fikri mülkiyet haklarÕnÕn korunmasÕnda 2008 yÕlÕnda, Türk Cumhuriyetleri içerisinde en zayÕf ülke KÕrgÕzistan iken, en güçlü ülke ise Azerbaycan’dÕr. ønovasyon sistemi göstergelerine göre Türk Cumhuriyetleri’nin durumlarÕnÕ inceledi÷imizde Ar-Ge’deki araútÕrmacÕ sayÕsÕ açÕsÕndan en güçlü Türk Cumhuriyeti Azerbaycan iken, verilere göre en zayÕf olan KÕrgÕzistan olup, aralarÕnda çok büyük fark gözlemlenmemektedir. Ar-Ge harcamasÕ açÕsÕndan, Türk Cumhuriyetleri içerisinde en zayÕf olan KÕrgÕzistan iken, en güçlü olan Kazakistan olarak karúÕmÕza çÕkmaktadÕr. Üniversite-sanayi iúbirli÷inde ise, en güçlü ülke Azerbaycan, en zayÕf ülke KÕrgÕzistan olarak karúÕmÕza çÕkmaktadÕr. Bilimsel makale açÕsÕndan, en güçlü ülke Azerbaycan iken en zayÕf ülke KÕrgÕzistan olarak karúÕmÕza çÕkmaktadÕr. Patent sayÕsÕ açÕsÕndan en güçlü ülke, Azerbaycan ve Kazakistan iken, en zayÕf olan KÕrgÕzistan’dÕr. Yüksek teknoloji ürünleri ihracatÕnda en güçlü ekonomi Kazakistan iken, en zayÕf ülke KÕrgÕzistan’dÕr. En yüksek özel sektör Ar-Ge harcamasÕ Kazakistan’da olup en az Ar-Ge harcamasÕ ise KÕrgÕzistan’dadÕr. Firma düzeyinde teknoloji özümsemesine baktÕ÷ÕmÕzda en güçlü ülke Azerbaycan iken en zayÕf KÕrgÕzistan olarak karúÕmÕza çÕkmaktadÕr. En güçlü de÷er zinciri varlÕ÷Õ Azerbaycan’da olup en zayÕf ise KÕrgÕzistan’dadÕr. En fazla sermaye mallarÕ ithalatÕnÕ Kazakistan yaparken en azÕnÕ KÕrgÕzistan yapmaktadÕr.
Tablo 5: Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi De÷erlendirme Metodolojisi (KAM) Seçilmiú Göstergeleri
Tüm ülkelere göre Normalize Edilmiú KatsayÕlar (1–10 Ölçe÷i) Azerbay can Kazaki stan KÕrgÕz istan Özbek istan Türk iye Tüm Ülkeler
Fikri Mülkiyet HakkÕ KorumasÕ (1–7), 2008 5.2 4.64 1.84 n/a 2.96 6.12
øNOVASYON SøSTEMø Azerbaycan Kazakistan KÕrgÕzistan Özbekistan Türkiye Ülkeler Tüm
Bilim AdamÕ ve Mühendis KayÕt OranÕ (%),
2007 n/a n/a 2.6 4.7 4.1 4.75
Ar-GE'deki AraútÕrmacÕ SayÕsÕ / Mil. Kiúi,
2006 5.56 4.75 4.04 n/a 4.55 6.21
AR-GE HarcamasÕ/GSYøH, 2006 2.94 3.73 2.75 n/a 6.27 6.72 Üniversite-Sanayi AraútÕrma øúbirli÷i (1–7),
2008 6.8 5.44 1.52 n/a 3.59 6.37
S&E Bilimsel Makale / Mlyn. Kiúi, 2005 4.44 3.54 2.71 3.47 7.43 7.74 USPTO’ca Korunan Patent / Mly. Kiúi
2003–07 4.38 4.32 2.47 3.22 5.27 8.32
Yüksek Teknoloji øhracat / Topl. ømalat
øhracat, 2007 4.2 8.7 2.9 n/a 1.15 7.1
AR-GE'ye Özel Sektör HarcamasÕ (1-7),
2008 4.8 5.52 1.2 n/a 4.8 6.56
Firma Düzeyinde Teknoloji Özümsemesi
(1-7), 2008 6.48 3.6 0.96 n/a 6.48 5.4
De÷er Zincirinin VarlÕ÷Õ (1-7), 2008 4.88 2.32 1.84 n/a 7.12 5.87 Sermaye MallarÕ øthalatÕ (US$ mil), 2003–
07 4.29 6.11 0.79 n/a 8.17 7.74
Sermaye MallarÕ øhracatÕ (US$ mil), 2003–
07 6.61 n/a 7.66 4.11 4.44 8.02
Bilim&Mühendislik Makale (Yabnc. Ort.)
(%), 2005 3.36 4.62 6.85 3.43 0.07 5.28
Bilim&Mühendislik Makaleleri Ort. AtÕf,
2005 0.49 0.28 1.12 0.35 3.5 6.05 EöøTøM Azerbay can Kazaki stan KÕrgÕz istan Özbek istan Türk iye Tüm Ülkeler
Yetiúkin Okur YazarlÕ÷Õ (15 yaú ve üstü,
%), 2007 7.74 8.01 7.53 7.6 3.77 3.32
Ort. Okul Süresi, 2000 n/a n/a n/a n/a 3.07 5.3 Brüt Ortaö÷renime Devam OranÕ, 2007 4.24 6.6 5.21 8.54 3.75 3.72
Tablo 5: Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi De÷erlendirme Metodolojisi (KAM) Seçilmiú Göstergeleri
Tüm ülkelere göre Normalize Edilmiú KatsayÕlar (1–10 Ölçe÷i) Azerbay can Kazaki stan KÕrgÕz istan Özbek istan Türk iye Tüm Ülkeler
Brüt Yüksekö÷renime Devam OranÕ, 2008 3.04 6.59 6.3 2.32 5.87 5.69 Okullarda ønternete Eriúim (1-7), 2008 6.24 6 4.64 n/a 6 6.06 Kamu E÷itim HarcamasÕ/GSYøH, 2007 2.64 2.64 8.84 n/a 4.46 6.07 Bilim ve Matematik E÷itim Kalitesi (1-7),
2008 3.36 4.56 3.84 n/a 4.56 5.44
Yönetim OkullarÕ Kalitesi (1-7), 2008 1.2 2.8 1.92 n/a 4.96 5.44 15 Yaú Grubu Matematik Okur-YazarlÕ÷Õ
(PISA), 2006 4.44 n/a 0.19 n/a 2.59 3.98
16 Yaú Grubu Fen Okur-YazarlÕ÷Õ (PISA),
2006 0.56 n/a 0.19 n/a 2.41 3.46 BøLGø VE øLETøùøM TEKNOLOJøLERø Azerbay can Kazaki stan KÕrgÕz istan Özbek istan Türk iye Tüm Ülkeler
Topl. Telfn / Bin Kiúi, 2007 4.11 5.48 3.36 2.19 6.03 5.21 Bilgisayar / Bin Kiúi, 2008 2.54 n/a 2.54 2.75 4.15 7.25 UluslararasÕ ønternet Geniúli÷i (BøT/Kiúi),
2007 5.72 3.66 3.45 1.24 6.48 7.83
ønternet KullanÕcÕsÕ / Bin Kiúi, 2007 3.84 4.04 4.32 2.12 4.59 6.2 ønternet Fiyat Sepeti (US$ / aylÕk ), 2006 8.21 6 7.31 9.66 7.79 3.7 E-Devlet Hizmt. VarlÕ÷Õ (1-7), 2008 6.56 5.6 1.12 n/a 6.08 5.08 øú DünyasÕ ønternet KullanÕm Düzeyi (1-7),
2006 5.85 4.41 0.85 n/a 5.17 6.06
ICT HarcamasÕ /GSYøH, 2007" n/a n/a n/a n/a 3.2 7.2 Kaynak: World Bank, Custom Scorecards (KAM 2008), http://info.worldbank.org/etools/kam2, (5.5.2010)
Sermaye mallarÕ ihracatÕnda en önde gelen ülkeler, verilere göre KÕrgÕzistan ve Azerbaycan olup, Özbekistan görece daha düúük ihracat yapmaktadÕr. Bilim ve mühendislik alanÕnda yabancÕ ortaklÕ makale yazÕmÕnda en yüksek paya sahip ülke KÕrgÕzistan olup en düúük pay Kazakistan’a aittir.
E÷itim göstergelerine göre Türk Cumhuriyetleri’nin durumlarÕnÕ inceledi÷imizde, yetiúkin okuryazarlÕ÷Õnda tüm Türk Cumhuriyetleri’nin yüksek okuryazarlÕk düzeyine sahip oldu÷u görülmektedir. Ortaö÷renime brüt devam oranÕnda, en yüksek oran Özbekistan’da en düúük oran ise Azerbaycan’da yer almaktadÕr. Yüksekö÷renime devam oranÕnda ise en yüksek oran, Kazakistan ve KÕrgÕzistan’da iken en düúük orana Özbekistan’dadÕr. Okullarda internete eriúim oranÕ tüm ülkelerin oranÕna eúit seviyededir. Kamu e÷itim harcamasÕ en yüksek, KÕrgÕzistan’da olup Azerbaycan ve Kazakistan’da görece daha düúüktür. Bilim ve matematik e÷itim kalitesi, en yüksek Kazakistan’da olup, Azerbaycan ve KÕrgÕzistan daha düúük düzeye sahiptir. Yönetim okullarÕ kalitesinde tüm Türk Cumhuriyetleri’nin düzeyi tüm ülkelere göre oldukça düúüktür.
Bilgi ve iletiúim teknolojileri göstergelerine göre Türk Cumhuriyetleri’nin durumlarÕnÕ inceledi÷imizde, telefon kullanÕmÕ açÕsÕndan en yüksek oran Kazakistan’a ait iken, en düúük oran Özbekistan’a aittir. Bilgisayar kullanÕmÕ açÕsÕndan Türk Cumhuriyetleri birbirlerine yakÕndÕr. Ancak tüm ülkelerdeki bilgisayar kullanÕmÕna göre oldukça zayÕf durumdadÕrlar. UluslararasÕ internet bant geniúli÷inde en yüksek oran Azerbaycan’da iken en düúük oran, Özbekistan’da yer almaktadÕr. ønternet kullanÕmÕnda en yüksek pay KÕrgÕzistan ve Kazakistan’da iken, Özbekistan oldukça zayÕf durumdadÕr. ønternet maliyeti, sÕrasÕyla en yüksek Özbekistan, Azerbaycan, KÕrgÕzistan ve Kazakistan olarak karúÕmÕza çÕkmaktadÕr. ønternet maliyeti, tüm ülkelere göre oldukça yüksektir. øú dünyasÕnÕn internet kullanÕm düzeyi açÕsÕndan en yüksek pay Azerbaycan’a ait iken en düúük pay KÕrgÕzistan’a aittir.
Kaynak: World Bank, Custom Scorecards (KAM 2008), http://info.worldbank.org /etools/kam2, (5.5.2010)
ùekil-5. Seçilmiú Ekonomiler øçin Dünya Ekonomisi Bilgi Ekonomi Endeksi (KEI) (2009)
ùekil-5’te seçilmiú ekonomiler için Dünya Ekonomisi Bilgi Ekonomi Endeksi (KEI) de÷erleri verilmiútir. Buna göre, Türk Cumhuriyetleri içerisinde, Kazakistan en güçlü durumda iken Azerbaycan ve Özbekistan göreceli olarak daha düúük bilgi ekonomisi düzeyine sahiptirler.
Sonuç olarak bilgi ekonomisi endeksinde Türk Cumhuriyetleri’nin durumu tüm ülkelerle karúÕlaútÕrÕldÕ÷Õnda oldukça düúüktür. BazÕ alt kalemlerde göstergeler yüksek olsa da genel çerçevede zayÕflÕklar hakimdir.
5. Sonuç
Dünya ekonomisinde küresel rekabetin niteliklerinin her geçen gün daha çok bilgi yo÷un niteliklere dönüúüm göstermektedir. Bu sebeple, ülke ekonomilerinin küresel rekabet güçlerini yükseltebilmeleri için, küresel rekabet stratejilerini, bilgi ekonomisi temelli stratejilere do÷ru dönüútürmeleri gerekmektedir. Bu çerçevede, e÷itim-ö÷retim yapÕlarÕnÕ, beúeri sermaye profillerini, bilim-teknoloji-inovasyon üretme kapasitelerini iyileútirmelerine, yapÕsal ve kurumsal sorunlarÕnÕ çözümlemelerine ba÷lÕ olarak bilgi ekonomisinde ve küresel rekabet gücünde o kadar geliúme göstereceklerdir.
Bu çalÕúmada, küresel rekabet gücünün geliútirilmesinde bilgi ekonomisini yapÕsÕ, rolü ve önemi
Dünya BankasÕ Bilgi Ekonomisi Endeksi
ba÷lamÕnda incelenmiútir. Türk Cumhuriyetleri’nin bilgi ekonomisi profillerinden elde etti÷imiz temel sonuç, tüm ülkelere göre ortalamada oldukça zayÕf düzeyde kaldÕklarÕdÕr. Özellikle inovasyon alanÕnda son derece büyük zaafiyet sözkonusudur. Bu ba÷lamda, Türk Cumhuriyetleri’nin öncelikle bir yandan bilgi ekonomisinin temel alanlarÕ olan e÷itim, iktisadi yapÕ, bilgi ve iletiúim teknolojileri alanlarÕnda hÕzlÕ geliúmeler göstermek için gerekli politika ve strateji önceliklerini saptamalarÕ, paralelinde ise di÷er yandan bilim-teknoloji-inovasyon alanÕnda geliúmek için politika ve stratejiler tasarlamalarÕ gerekmektedir. Bu sayede, bilgi ekonomisi alanÕnda elde edece÷i geliúmelere ba÷lÕ olarak, küresel rekabet gücü, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve toplumsal refah alanlarÕnda önemli geliúmelere ulaúma imkânlarÕ olacaktÕr.Bu ba÷lamda, Türk Cumhuriyetleri için bilgi ekonomisinde ilerleme kaydetmeleri için önerilecek temel politika ve stratejileri úu úekilde sÕralayabiliriz:
E÷itim-Ö÷renim Profilinin øyileútirilmesi: Kamunun e÷itime ayÕrdÕ÷Õ
kaynak düzeyinin artÕrÕlarak, e÷itim altyapÕsÕ eksiklerinin azaltÕlmasÕ, okullaúma oranÕnÕn orta ve yüksek ö÷renimde artÕrÕlmasÕ ve yaygÕnlaútÕrÕlmasÕ için gerekli teúvik sistemlerinin geliútirilmesi gerekmektedir.
Bilim-Ar-Ge-Teknoloji-ønovasyon YapÕsÕnÕn øyileútirilmesi: Baúta kamu
kesimi olmak üzere, kamu ve özel sektör iúbirlikleri ile, ülkedeki bilim-teknoloji-inovasyon altyapÕsÕnÕn, beúeri sermaye düzeyinin, finansman ve di÷er teúvik
imkanlarÕnÕn yükseltilerek, bilim-teknoloji-inovasyon alanÕnda hÕzlÕ iyileútirilmeler yapÕlmasÕna öncelik verilmelidir. Bu çerçevede, kamu-üniversite-sanayi ve uluslararasÕ iúbirlikleri mikro ve makroekonomi düzeyinde güçlendirilmelidir. Yüksek katma de÷er sa÷layan alanlarda teknoloji ve inovasyonlarÕn üretilmesinin önü açÕlmalÕdÕr. Bu alanlardaki baúarÕ ülkelerin küresel rekabet güçlerini iyileútirerek bu uzun dönemde sürdürülebilir ekonomik büyüme ve toplumsal refah akatkÕ sa÷layacaktÕr.
Bilgi ve øletiúim Teknolojileri YapÕsÕnÕn øyileútirilmesi: Bilgi ve iletiúim
teknolojileri günümüz bilgi ekonomisinin temelini oluúturmaktadÕr. Bu sebeple, bilgi ve iletiúim teknolojileri alanÕnda altyapÕnÕn, beúeri sermayenin, e÷itimin iyileútirilmesinin ülke ekonomisine, küresel rekabet gücüne ve sürdürülebilir ekonomik büyümeye son derece büyük katkÕlarÕ olacaktÕr. Bu çerçevede, özellikle internet altyapÕsÕnÕn geliútirilmesi, internetin baúta e÷itim kurumlarÕ olmak üzere ekonomi ve toplum genelinde yaygÕnlaútÕrÕlmasÕ, maliyetlerinin düúürülmesi, bilgi ve iletiúim teknolojileri araçlarÕnÕn kullanÕmÕnÕn yaygÕnlaútÕrÕlmasÕ, etkinliklerinin artÕrÕlmasÕ ve maliyetlerinin düúürülmesi için politika ve stratejiler geliútirilmelidir.
YapÕsal ve Kurumsal SorunlarÕn Çözülmesi: Ülke ekonomilerinin
geliúmesinde en önemli sorunlarÕn baúÕnda az geliúmiúli÷in getirdi÷i kÕsÕr döngüler yer almaktadÕr. Bu sebeple, yapÕsal sorunlardan, kalkÕnmanÕn önündeki finansman açÕ÷Õ, teknoloji açÕ÷Õ, küresel rekabet gücü zayÕflÕ÷Õ sorunlarÕn çözülmesi için ülkeler güçlü ve zayÕf yönlerine, küresel fÕrsat ve tehditlere göre kendileri için uygun stratejiler ve politikalar geliútirmelidirler. Di÷er yandan, ülkedeki iú ve yatÕrÕm ikliminin geliútirilmesi için kurumsal yapÕlarÕn iyileútirilmesi, bürokrasi, hukukun etkinli÷i, teúvik sistemleri gibi alanlarda sade ve etkin yapÕlar geliútirmeleri gerekmektedir. Böylece küresel iúbirlikleri artarak, ulusal giriúim ve iú dünyasÕnÕn daha hÕzlÕ geliúmesinin önü açÕlabilecektir.
Kaynakça
AKYÜZ Y., Sermaye Bölüúüm Büyüme, Ankara Üniversitesi SBF. Yay. 1977 ATEù S., “Yeni øçsel Büyüme Teorileri ve Türkiye Ekonomisinin Büyüme
Dinamiklerinin Analizi”, Çukurova Üniversitesi, SBE. 1998, (YayÕnlanmamÕú Doktora Tezi)
ATøK Hayriye, DURA Cihan, Bilgi Toplumu Bilgi Ekonomisi ve Türkiye, Literatür YayÕnlarÕ, 2002
CHEN D.H.C., DAHLMAN C.J., The Knowledge Economy, The Kam
Methodology and World Bank Operations, The World Bank
Washington DC 20433, October 19. 2005
EUROPEAN COMMISSION, The Lisbon Strategy and The Information Society, European Commission. 2007
KARGI Nihal (Edt). Bilgi Ekonomisi, Ekin YayÕnevi, 2006
KøBRøTÇøOöLU A., "øktisadi Büyümenin Belirleyicileri ve Yeni Büyüme Modellerinde Beúeri Sermayenin Yeri" AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi
Dergisi, Ocak-AralÕk 1998, Cilt 53, No. 1-4, s. 207-230.
OECD, The Knowledge-Based Economy, OECD, Paris. (96)102, 1996, ÖZSAöIR Arif, Bilgi Ekonomisi, Nobel YayÕn, 2007
PORTER M.E., Competitive Advantage of Nations, Macmillian Inc., New York,USA. 1990
SALA-I-MARTIN X., ve Di÷erleri, “The Global Competitiveness Index:
Prioritizing The Economic Policy Agenda” in The Global
Competitiveness Report 2008–2009, Co-Directors, M. E. Porter, K. Schwab, World Economic Forum, 2008
SARIDOöAN E., Mikroekonomi ve Makroekonomi Seviyesinde Küresel
Rekabet Gücünü Etkileyen Faktörler ve Stratejiler, østanbul Ticaret
OdasÕ Yay. No. 2010/51-21139, 2010
SOLAK F. SARIDOöAN E., “Küresel øktisadi Krizin Türk Cumhuriyetleri’ne Etkileri” Marmara Üniversitesi ø.ø.B.F. Dergisi, YIL 2011, CøLT XXX, SAYI I, s.93-115
SOLAK F., SARIDOöAN, E., “Sürdürülebilir øktisadi Büyüme ve Küresel Rekabet Gücü Ba÷lamÕnda Tekno-Giriúimcili÷in Rolü ve Önemi”, Üçüncü
UluslararasÕ Giriúimcilik Kongresi, 17–19 MayÕs 2011, Biúkek,
KÕrgÕzistan. 2011
SOLOW R.M., “Technical Change And The Aggregate Production Function” The
Review Of Economics And Statistics, Vol. 39, No. 3 (Aug., 1957), s.
THE WORLD BANK, From Natural Resources to the Knowledge Economy: Trade and Job Quality. Latin America and Caribbean Region. Washington, DC. 2002b
THE WORLD BANK, Closing the Gap in Education and Technology. Latin
America and the Caribbean Region. Washington, DC. 2003
THE WORLD BANK, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The
World Economies” Knowledge Assessment Methodology And Knowledge
Economy Index, Knowledge For Development Program. 2008
THE WORLD BANK, “KAM 2008 Booklet: Measuring Knowledge in The
World Economies” Knowledge Assessment Methodology and Knowledge
Economy Index, Knowledge For Development Program. 2008
THE WORLD BANK, “KEI and KI indexes” http://go.worldbank.org/
SDDP3I1T40, (5.5.2011)
THE WORLD BANK, “Knowledge Assessment Methodology” Updated October 2008, http://web.worldbank.org/ wbsÕte/external/wbÕ/ wbÕprograms, 2008 (5.5.2009)
THE WORLD BANK, Custom Scorecards (KAM 2008), http://info.worldbank
.org /etools/kam2, (5.5.2009)
THE WORLD BANK. “Innovation Systems: World Bank Support of Science and Technology Development.” World Bank Working Paper 32. Washington, DC. 2004b
THE WORLD BANK. Building Knowledge Economies, Advanced Strategies for
Development, WBI Development Studies, The International Bank for
Reconstruction and Development / The World Bank Washington, DC. 2007 THE WORLD BANK. Constructing Knowledge Societies: New Challenges for
Tertiary Education, Education Group, Human Development Network.
Washington, DC. 2002a
THE WORLD BANK. Indigenous Knowledge: Local Pathways to Global
Development. Africa Region, Washington, DC. 2004a
TURANLI R., SARIDOöAN E., Bilim-Teknoloji-ønovasyon Temelli Ekonomi ve
Toplum. østanbul: øTO yay. 2010
YUMUùAK, ø.G., BøLEN, M., “Türkiye Küresel A÷a HazÕr MÕ? Bilgi Ekonomisi øndeksi, Beúeri KalkÕnma øndeksi ve A÷a HazÕrlÕk øndeksi Göstergeleri Üzerine Bir De÷erlendirme”. 8th International Congress On Knowledge,
Economy & Management Program, October 28th-31st, 2010, østanbul,
