Anbra Üniv Vel Fak Derg. 49, 13-16. 2002
Yeni Zelanda tavşanında
(Oryctolagus cUlliculus
L)
karın, pelvis
duvarı ve organlarında
bulunan büyük lenf damarlarının
makro-anatomik
incelenmesi
*
Dinçer YILDIZ
Kırıkkale [niversitesi. Veteriner Fakültesi. Morfoloji Anabilim Dalı. Kırıkkale
Özet: Bu çalışmada 13 beyaz Yeni Zelanda tavşanında eisterna ehyli. karın ve pelvi~ boşluğu ile organl.ırının büyıik lenf damarları araşlırıldı. Anesteziye alınan tavşanların karın boşlukları açıldı. Patent blue'nün %11 'lik solüsyonu le. iliosacra!e ve farklı organlara ait lenf düğümlerine enjekte edildi. Trunci lumbales'in. aorta'nın ventral duvarında seyreden iki lenf kanalından oluştuğu: [runei illlcstimllcs'in iki lenf kanatıııdan ibaret olduğu, Inn. mesenterici craniales'ten orijin aldığı ve trunci lumhales ile eislerııa chyıı 'nın eaudoventral bölümünde hirleştiği; lnıneus eeliacus. lnıııeus Jejunalis ve lruneus visceralis'in ise tavşanda hulıınmadığı. ancak çok "ıyıdaki effcrenı lenf damarının tnınci intestinales'e açıldığı gözlenmiştir.
Anahtar kelimeler: Anaıomi. lenf kanalları, tavşan
Macro-arıatomical
investigations
of Iymph ducts of the abdominal,
pelvic wall and vİscera of the
rabbit (Oryctolagus cuııiculus L)
Summary:: Prescnt study was conducted to invesıigate the cysterna ehyli and Iymph ducts of the ahdoıııin,ı!. pelvıe \vall and viscera of the white l\"ew Zealand rabbits. A total of 13 rabhits were u.scd in the experiments. The abdominal eavities of anaesıhetized rabhits were opened. Then, II% patent hlue was injected into the iliosacral lymphocenter and Iymph nodes of [he variou~ organ~. It wa~ oh~erved that the lumhar tnınk is consisted of two Iyınphatic ducts. loeatcd on the ventral wall of the aorta. The intestinal lrımk wa~ eonsisted of two Iyınphatic duets whieh formed hy the cranial mcsenteric Iymph nodes. lnıesıinal trunk
W,I'
also ıerıııınated pintly wiıh the lumhar tnınk. the caudoventral part of thc eisterna chyli. There wcre not celiae. JeJıınal and viseera! [nınk ın the rahbits huı a lot of efferent vessels whieh terminaıed into the intestinal tnıııks were ohserved.Kcy words Anatomy. Iymph dueıs. rabbit
Giriş
Lenfatik ~istem. interstiticl dokudaki absorbsiyonla kapillara geçemeyen protein ve diğer büyük partikülleri toplayarak dola~ıma akılan, lenf damarları ve lenf dü-ğlimlerinden meydana gelmi~ bir sistemdir (6,14).
Lenf kapilları kese tarzında borucuklar şeklinde baş-lar (1,3,6,9,14). Lenf kapilları, daha geniş olan lenf da-marları ile devam eder. Venöz sisteme açılmadan önce lenf damarları büyük lenf kanallarını oluşturur. Bu ka-nallar lnınei hımbales, tnmeus viseeralis, tnmcus ce-liaCtls. lruncııs inıesıinalis. trııncus colieus, truneus je-jıınali.s. tnıneus gastricus ve truncus hepaticus'tur (2-5.9). Trıınci lumbales, Iymphonodi ilia(;,i mediales ve Iymphonodi iliacİ lateraks' ten gelen efferent lenf da-maı'larından oluşur (3-5,10,14). Genellikle çift olarak bu-lunur (5.10.12). Köpekte her iki truncus lumbalis, böbrek damarlarının ca.ıdal'inde hirleşerek cisterna chyli'ye açı-lır (S)) Sıçanda ise önce höbrek hizasında bir ağ yapar, daha sonra tek kök halinde tr.İntestinalis ile birleşir (I 1).
Truncus intestinalis, Lım. mescnteriei cranİaks 'Ien başlar ve tr. jejunalis İle tr. ccliacus'un birleşİmindcn olu-şur (5). Truw:us intcslinalis, doğrudan O). tnınci lum-bales (10) veya tr. celiacus ile birlikıe (5.14) cisterııa chyli'ye açılır. Tav~anda mcsoduodcnurıı'un cauLlari. ıni-denin curvatura ventriculi minor'u ve v. porıac'nın ya kınında hulunan efferenl lenf damarları Inn. nıcsentnici craniales'e gider. Truncus intcstinalis. huradan orijin ala rak tnmci lumbales ile birlikte cisterna chyli'ye açılır (2).
Truneus intestinalis ve tr. eeliacus birleşerek tr. vis-ceralis'i oluşturur ve eistema ehyli'ye açıhr. Truncus ee-liacus'un bulunmadığı durumlarda tr. gastricus. tr. he-paticus ve tr. intestinalis birleşerek ır. visceralis' in görevini üstlenir (5).
Truneus ccliacus. tr. hepatieus ve tr. gasıricus 'ıan oluşmaktadır. Bu köklerin bulunmadığı durumlarda çok sayıdaki efferent lenf damarı tr. intestinalis'c açılır (5,9,10).
Truneus jejunalis. Inn. jejunales'in ellerenı lenf da-marları tarafından oluşturulur (5). Sıçan vc hamstcrde aa.
14 Dinçer Yıldız
.Icjunales ile birlikte seyreden çok sayıda efferent lenf da-marı, aralarında bir ağ yaparak Inn. jejunales'e açıl-maktadır (10,1 I).
Tavşanın günümüzde özellikle tıp bilimlerinde fazla kullanım al~nı bulması diğer memeliler ile benzer ve farklı yönlerinin araştırılması sonucunu doğurmuştur. Bu çalışma ile karın boşluğunda bulunan organların lenf dre-nap, lenf damarlarının seyri ve birbirleriyle olan ilişkileri araştırılarak belirtilen eksikliklerin giderilmesi amaç-lanmıştır.
Materyal ve Metot
Bu çalışmada ağırlıkları ortalama 2.460 g olan top-lam 13 (I i erkek, 2 dişi) Beyaz Yeni Zelanda tavşanı
(OryClo!({gus cıılıiclı!IıS L.) kullanıldı. Tavşanlar, 5mg/kg
xylazin HCL (Rompun) ve 35 mg/kg ketamin HCL (Ke-talar) kombinasyonu ile anesteziye alındı.
Karın boşluğundaki büyük lenf damarlarının gö-rülehilmesi için patent hlue'nün izotonik NaCl ile 0i i i'lik boya solüsyonu hazırlandı (8). Anesteziye alınan ıavşanlarda cartilago xiphoidea'nın hemen gerisinden en-sızyon yapılarak karın boşluğuna girildi. Karın, linea alba boyunca regio pubica'ya kadar açıldı. Lc. iliosacrale ile karın boşluğunda bulunan organlara ait lenf düğümlerinin capsula'sının hemen altına
Lo
ünite patent blue soIi.isyonu verildi. Lenf damarları, oküler mikrometreli Olympus MTX marka stereo mikroskopta izlendi ve görüntülendi. Anatomik terimlerde Nomina Anatomica Veterinaria (13) esas alındı.Bulgular
Trunci lumbales
Trunci lumbales le. iliosacrale'den başlayıp cisterna chyli'nin caudal ucunda sonlanmaktadır (Şekil lb ve 2c). Pelvis boşluğu. duvarları ve organları ile In. popliteus'tan
Şekil i. Cisterna chyli YClenf kanalları. hgurc
ı.
Cisterna chyli and Iymph dilcts.a. Cisıcrna chyli. b. Tr. ııımhalis, c. Tr. intestinalis, d. Crııs dextrıım.
gelen efferent damarlar Inn. iliaci mediales ve Inn. iliaci laterales'e açılır. Tmnci lumbales adı geçen lenf dü-ğümlerinin cranial'inden çıkan 3-4 lenf damarının 7. lum-bal vertebra'nın eorpus'u hizasında hirleşme~;iyle başlar ve orijininden cisterna ehyli'ye açıldığı yere kadar olan seyrinde solda aorta abdominalis'in lateral'inde, sağda ise vena cava eaudalis'in dorsolateral'inde olmak üzere 2 ana daldan oluşur (Şekil 2e). Her iki truncus lumbalis. a. lum-balis düzeyinde bulunan çok ince lenf damarıları ile Inn. lumbales aortici ve Inn. mesenteriei caudales' in ellerenı lenf damarlarının da katılımıyla kalınlaşır ve öne doğru devam eder. Trunci lumhales'in orijinindeki kalınlığı or-talama 3,80 mm'dir. Bunun nedeni tnınci lumbales'in oluşumuna katılan efferent damarların birleşim yerinde yaptığı kısmi kalınlaşmadır. Sağ ve sol truncus' lar se-yirleri boyunca birbirlerine aorta abdominalis ve vena cava caudalis üzerinden geçen kısa ve ince dallar ver-mektedir.
Trunci lumbales, solda %66.6 oranında tck, %33.3 oranında ise çifttir. Bu truncus tek olduğunda ortalama
1.04 mm çapında ve 72.61 mm uzunluğunda, çift 01'-duğunda ise büyük truncus'un ölçüleri değişmeden ka-lırken küçük olan 0.6 i mm çapında ve 68.0 mm uzun-luğundadır. Solda bulunan kök 3. lumbal vertebra'n111 corpus'unun orta I13'ünde aorta abdomiııalis'in dor-solateral'inden ventral'ine gcçer ve v. rcnalis sinistra'n111 orijini ile boğumlanarak önce küçük daha sonra da büyük kese yapar (Şekil 2). Solda iki truneus bulunduğunda, truncus'lar önce birleşerek tek kök oluşturur, ardından ge-nişleme yapadar. Olandula adrenalis sinistra'nın caudal kenarındaki bu kesenin cranioventral' ine tnınci in-testinales' in bir dalı açılır. Kesenin craniodorsal' inden ise her iki truncus'un devamı niteliğinde ortak bir lruncus Çı-karak cisterna ehyli'nin eaudal ucuna açılır. Bu aynı za-manda sağ taraftaki truncus lumbalis ilc de
bir-Şekil 2. Karın başıııgıınun büyük lenf kanalbrı.
Figııre 2. The largc Iymph ducts of the ahdoıııinal cavity. a. Cistcrna chyli, b. Tnınci intcstiııales. c. Tnıııci lumhalcs. d. Tr. [ıımbalis et tr. intestinalis. c. Gl. adrcııalis.
Ankara Üniv Veı Fak Dcrg, 49,2002 15
leşıııektedir. Iki tav şan da sağ ve sol truneus lumbalis'in ayrı ayrı cistema chyli 'ye açıldığı gözlenmiştir.
Tnıncus lumbalis dexter, truncus lumbalis si-mster'in aksiııe başlangıcından eisterna chyli'ye kadar olan seyrinde hep v. cava caııdalis' in dorsolateral' inde bulunur. Truncus lumbalis dexter'in iki tavşanda truncus lumhalis sini;ter ile hirleştiği ve doğrudan eisterna chyli'nin caudal'ine açıldığı gözlenmiştir.
Trund intcstimıles
Lymphoııodi mesenterici craniales, inn. jejunales, Inn. ileocolici ve Inn. pancreatieoduodenales'ten gelen ef-fcrent damarların lenfini Inn. mesenterici eraniales'e bo-şaltlığı gözlenmiştir. Trunci intestinales Inn. mesenterici cranialcs'in dmsal'inden iki kök halinde çıkmaktadır. (Şekil 2b). Geride bulunan kök dorsal'e doğruseyrederek sol ıarafın tr. lumbalis'i ilc gl. adrenalis'in caudal'inde birleşir (Şekil 2d). Vena renalis sinistra'nın ventrarinde gerçekleşen bu birleşme yerinde trunci lumbales hir kese yapmakıa ve buradan ayrılan ortak kök eisterna chyli'nin caudoventral' iııe açılmaktadır. Trunci intestinales'in bu kökü ortalama 13.70 mm uzunluğunda ve 0.67 mm ça-pındadır.
Trunci inıestinalcs'in diğer kökü ilkinden yaklaşık 7 m111(inde Inn. mesenteriei craniales'in dorsal'inden çık-maktadır (Şekil 2). Başlangıçta craniodorsal'e doğru giden damar, uzunluğunun ortasından itibaren caudal'e doğru bir kıvrım yaparak gl. adrenalis sinistra'nın cranial ucuna ulaşır. Bezin dorsomedial' ine gelen damar, eis-terna chyli'nin ventral'ine açılır. Bu truneus'un uzunluğu ortalama n.R2 mm, çapı ise 1.06 mm'dir.
Truncus cclhl(~us
Yoğun hir yağ dokusu ve panereas tarafından ta-maıııen örtülüdür. Ventriculus, hepar, lien ve duode-num' dan gelen çok sayıda küçük çaplı lenf damarı ta-rafıııdan oluştuğu gözlenmiştir. Lenf damarları a.eelia-ca' m n cranial kenarı ilc karaciğ'2rin lobus caudatus' unun iç yüzünde daha fazladır. Bu damarların helirgin bir tr. celiacus oluşturmadığı ve en kalımnın curvatura vent-rİculi minor'un gerisinde bulunduğu gözlenmiştir. Mi-denin parietal yüzünde hulunan lenf düğiimünden çıkan efferent damarlar esophagus 'un solundan rami esop-h3gei 'yi takip ederek midenin viseeral yüzüne geçer. Vis-cer3l yüzde hulunan lenf düğümlerinden dc gelen 3-5 çok ince lenf damarı, a. gastrica dextra ve sinistra arasında hulunan lenf düğümünde sonlanmaktadır. Dalağın hilus'u bııyunea sayılan 9'u hulan hiçük lenf damarları lig. gast-rolienale üzerinden midenin seroza katına geçerek son-Lınnıaktadır.
Karaeiğere ait lenf damarları porta hepatis'ten çıkar. Diğer bir grup ise lobus caudatus'un medial'inde
bu-lunur. Yedi-sekiz ince lenf damarı huradan v. portae üze-rine geçer. Vena portac'nin dorsal'inden geçen hu da-marlar ile mideden ayrılan lenf damarları, hir yağ dokusu içinde a. eeliaea'nın eranial'ine ulaşır. Arteria eeliaca'yı transversal olarak kateden bu damarların Inn. ıne~enterici craniales' ten çıkan ilk tr. intcstinalis' e diizensiz bir şe-kilde açıldığı gözlenmiştir. Bu lenf dumarı gl. adrenalis sinistra' nın cranial' inden medial 'ine kıvrılarak eisterna ehyli'nin cranioventral'ine açılır. Üç tav~anda tnınei in-testinales' e açılan lenf damarları ile hirlikte a. celiaea' nın yanından eisterna ehyli'ye açılan zayıf hir lenf daınarı tes-pit edilmiştir.
Truncus visceralis ve truncus co\icus
Araştırmada kullanılan tavşanlarda rastlal11lmaınış-tır.
Truncus jcjunalis
Mesojejunum"tla aa. jejunales'e hiıişik olarak çok sayıda ve küçük lenf damarıdı~ında helirgin bir daınara rastlanmamıştır. Bu lenf damarları Inn. mesenterici cra-niales'in eaudal kenarına açılmaktadır.
Tartışma
ve Sonuç
Eveil memeliler ile sıçanda tnınci luınb~ıles'in lnn.iliaei mediales \'e Inn. iliaei laterales' len gelen cf-ferent damarlardan oluştuğu, aorta abdoniinalis ile \'. cava caudalis'in lateral'inde ve genellikle (;ilı olarak bu-lunduğu bildirilmektedir (5,10.12). Miller ve ark. (9), kö-pekte bu truneus' ların böbrek damarlarının caudal' inde birleşerek cisterna ehyli'ye açıldığını. Miotti (i ı) ise sı-çanda her iki truneus ILlmbalis'in böhrek hİzasında bir ağ görünümü aldığını sonra da tr. intestinalis ile birleştiği ni belirtmektedir. Çalı~mada tnınei ILlmhales'in Inn. iliaci mediales ve laterales'ten başladığı. iki kol halinde solda aorta abdominalis'in lateral'inde sağda ise v. cava ,ca. udalis'in dorsolateral'inde olduğu görülıniiştiir. Solda bu-lunan truncus' un aarla abdominalis' in dorsolateral' inden ventral'e geçerek v. renalis'in orijininde iki kese yaptığı ve keselerden önde olanına tnınei intestinales' İn açılması ile oluşan ortak kökün eisterna chyli'nin eaudovent. ral'inde sonlandığı belirlendi. Sağda bulunan tr. inıesıina-lis'in ise genellikle tck başına eisterna ehyli'ye açıldığı gözlenmiştir.
Tr. intestinalis'in evcil memelilerde Inn. mesenterici eraniales'ten çıktığı ve tr. jejunalis ile tr. celiaeus'un bir-leşmesinden oluştuğu bildirilmektedir (5). Miotli (I I), lr. intestinalis'in sıçanda direkt, hamsterde (10) tr. lumbalis ile birlikte, Graige (2) ise tavşanda da hamstcrde olduğu gibi bir seyirle tnınei lumhales ile birlikle eisterııa ehyli'ye açıldığını hildirmektedirlcr.Bu çalışmada da li-teratür'e (5) uygun olarak trunci inıestinales'in Inn.
jc-16 Dinçer Yıldız
2.
4. 3.
8.
Geli,ç tarihi: 13.<).200/ / Kalml tarihi: 17./ O 200i
Yazışma adresi:
Yrd. Doç. Dr. Dinçer Yıldız
Kırıkkale Üniversiıesi Veleriner Faküiıesi. Moıj()/oji AıU/hilim Dalı
Kwnpüs, Yeııişehir 71450 Kırıkkale E-mail: dincer_\'ildiz@hoımail.ClJIJl.
Kaynaklar
Artan ME ( 1988): HislOloji. IÜ Vet Fak Yayın. No 3496. IstanbuL.
Craige EH (I969): Pri/cıical Anaromy ot ıh" Rahhiı. Uni-versity of ToronlO Press. Toronıo.
Doğu er S, Erençin Z (I966): Evcil HanwllarllJ Kom-paraıit AngioloKie 'si W. Ellenberger-H. Salim 'lIn "Haııd-bueh der Vergleiehenden Anaıomie der Hausticrc" adlı ese-rinin i8. baskısından çeviri. Ankara Üniversitesi Basımevi. Ankara.
Dursun N (I995): Veıerilwr Aml/omı /1. 'v1edisan
Ya-yınevi. Ankara.
Getty R (I975): The Anaromy ot ıhe Domesllc Animals Fifth ed. WB Saıınders Company. Philadelphia.
Guyton AC (1976): Texıbook o/ Medical Ph\'siolo;.:r. Fil'ıh
ed. WB Saııncters Company. Philadelphia ..
Hebel R, Stromberg MW (1976): Ana/IJm'\' o/ıhe La-hOri/lory Raı. BioMed Verlag. Wörthsee.
Kagan KG, Breznock EM (I979): Variaıioııs in ıhe
ca-nine ıhori/dc ducl sysıem and ıhe elli'cts ot surliical occ-lusion demOlJslri/ıed by rapid aqueous lvmpho;.:raphy. LlsinKWL inıesıinallymph£l1ic ırwık. Am J Veı Res. 40.
948-958.
Miller ME, Christernsen GC, Evans HE (I%5):
Ana-ıomy (~/ıhe DOIi. WB Saunders Company. Philadelphia.
i
n.
Mlotti R (I 961): Die /ymphknoıen und l\'ml'hKeliisse des syrıschen lioldhwnsıers. Aeta Anat. 46. 192-2i6.ı ı.
Miotti R (ı965): Die l\'lnphkııoıen wıd "'lJlplılielelss" der weisseıı ra/le (Ra/lus llorveKicus 8erkelıhoU1. "jJımrs Ilor-vegicus). Aeta Anat, 62. 489-527.12. Najbrt R (ı971): The cislenw clıyli ilı cal,II". Acıa Vct
(Brno). 40. i39- 144.
13. Nomina Anatomica Veterinaria (I994): Prepared h" ıh"
/nıemaliOlwl Commiree (LLL Vderinary Gmss AlllllolJlical
Nomenclalure and Auıhorized by ılıe EiglJleenıh Geıı f'rai Assemhly oj' ılıe World Associaııon oj' Ve/erinar\'
Alla-ıomisıs. Fourth ed. Gen!.
14. Schummer A, Wııkens H, Vollmerhausc B, Habermehl KH (1981): Tlıe Allalom\' oj' ıhe Dome.ııic ATlimlıls. Vol 3.
The Cinularo,.,y S.vslem, ıhe Skin, aııd ıhe CUlaneus OlxU/ıs oFıhe DOlneslic Mamlnals. Verlag Paul Parey. Berlin.
9. 7. 6. 5.
ı.
junales. Inn. ileocolici ve Inn. mesenterici craniales'ten gelen efferent damarların birleşinünden oluştuğu görüldü. Lnn. pancreatieoduodenales'ten gelen 1-3 efferent lenf damarının da Inn. mesenterici eraniales'te sonlandığı do-layısıyla da bu lenf düğümünün trunci intestinales'in olu-şumuna katıldığı tespit edildi. Cistema chyli'ye 2 tr. in-testinalis'in açıldığı bunlardan geride olanın literatürde (2,iO) belirtildiği gibi trunci lumbales ilc birleştiği sap-tanmıştır.
Getty (5), evcil memelilerde tr. hepaticus ve tr. gast-ricus tarafından oluşturulan truncus celiacus'un tavşanda bulunmadığını, Craige (2) ise karaciğer, mesoduode-num'un caudal bölümü, eurvatura ventrieuli minor ve v. portae yakınındaki lenf damarlarının Inn. mesenterici cra-niales'te birleşerek tnınei intestinales'in oluşumuna ka-tıldığını bildirmektedir. Yapılan çalışmada tr. celiacus'un ventriculus. hepar, lien ve duodenum'dan gelen lenf da-marlarının bu organlar üzerinde lenfatik bir ağ gö-rünümünü aldığı ve belirgin bir tr. celiacus oluşturmadan tnınei intestinales' e açıldığı tespit edilmiştir.
Truncus visceralis'in, tr. celiacus ve trunci in-testinales'in cistema ehyli yakınında birleşerek ortak bir kök yapması ile oluştuğu bildirilmektedir (5,14).Yapllan çalışmada tavşanda literatürde bildirilen tanıma uyan bir truncus' a rastlanılmamıştır.
Truneus jejunalis'in eveil memeli hayvanlarda aa. jejunales ile birlikte bulunduğu, çok sayıda afferent lenf damarının anastomosis'ler yaparak Inn. jejunales'e bağ-landığı bildirilmektedir (5). Bu çalışmada da aa. jejuna-lcs' e bitişik çok sayıda afferent lenf damarının bulunduğu görülmüş bu lenf damarlarının, inkonstant olan Inn. je-junales'in bulunmadığı durumlarda Inn. mesenterici
cra-niales' e gittiği saptanmıştır.
Sonuç olarak; tr. lumbalis ve tr. intestinalis'in iki lenf kanalından oluştuğu, her iki lenf kanalının cistema chyli'nin caudoventral'inde birleştiği; belirgin bir tr. ce-liacus, tr: jejunalis ve tr. visceralis'in oluşmadığı, ancak bu lenf kanallarının yerine çok sayıda lenf damarının tnınci intestinales' e açıldığı gözlenmiştir.
