Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 4, Sayı 2, 2001
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE ÜÇÜNCÜ MOLARLARIN GÖMÜKLÜK
DURUMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
* Doç. Dr. Zuhal TUĞSEL * Prof. Dr. Servet KANDEMİR **Dt. Fahri KÜÇÜKER ÖZET
Bu çalışmada, 50 kız, 50 erkek olmak üzere toplam 100 üniversite öğrencisinde (yaş ortalaması 21 1.86), maksilla ve mandibulada üçüncü molarların gömüklük oranları, pozisyon-ları araştırıldı Çalışmada 400 üçüncü molar diş bölgesi değer-lendirildi. Buna göre 40'ının hiç teşekkül etmediği, 24'ünün de çekilmiş olduğu belirlendi. Geriye kalan 336 üçüncü molar diş değerlendirildiğinde, bunların % 34'ünün tam sürmüş, % 17'si-nin yan sürmüş ve % 33'ünün de gömük olduğu saptandı.
Gömük ve yarı sürmüş üçüncü molarların % 46'sının maksillada. % S6'sının mandibulada olduğu belirlendi.
Gömüklük pozisyonu bakımından % 6O'ının vertikal ve % 19'unun mezyoanguler pozisyonda oldukları saptandı. Olgula-rın % 85'inin asemptomatik olduğu, % 15'inin ise patolojik semptomlarla birlikte bulunduğu belirlendi.
Anahtar Sözcükler: Üçüncü molar, gömük, açısal
po-zisyon, agenezis
SUMMARY
The impaction rates and positions of the third molars were studied both radiographically and clinıcaly in four quadrants of 50 female, 50 male university students (mean age 21 ( 1.86).
Forty undeveloped, 24 extracted third molars were estab-lished. Among the remaining 336, 34% were fully erupted. 17 % were retained and 33 % were impacted. The retained and impacted third molars were almost equally observed in maxilla and mandible (46 % and 56 % respectively)
The anguler positıon of 60 % of impacted third molars was vertical, and that of 19 % was mesioanguler of all cases, 85 % were asymtomatic, where as 15 % mas associated with some type ofpathology.
Key words : Third molar, impacted, anguler positıon,
agenesis
GİRİŞ
Günümüz dişhekimliğinde üçüncü molar dişler genellikle gömük kalmaları, sürme pozis-yonları, kök gelişimleri, sürme zamanı ve kolay çü-rümeleri nedeniyle önem kazanmışlardır.
Sürme zamanı geçtiği halde, diş dizisinde yerini alamayan dişler gömük diş olarak adlandırı-lır.Yapılan çalışmalarda en sık gömük kalan dişle-rin üçüncü molar dişler olduğu ve bu oranın tüm gömük dişlerin % 98'ni oluşturduğu saptanmış-tır.1'2'3
Üçüncü molarların gömük kalma nedenleri; fasiyal büyümede bir gerilik, üçüncü molar bölge-sindeki alanın darlığı, ramusun anterior kısmındaki rezorbsiyon yetersizliğine bağlı olarak kondilde vertical gelişimin daha fazla olması, diğer dişlerin distal yönde sürmesi, çenelerin boylarında azalma ile sonuçlanan yetersiz mandibular büyüme, erken fiziksel matürasyon, üçüncü molar dişin geç mine-ralizasyonu, kendinden önce gelen süt dişinin bu-lunmaması, büyüme yönünün ters olması gibi çok çeşitli faktörlerdir.4,5,6,7,8
Üçüncü molarlar kongenital eksiklik sırala-masında da diğer dişler arasında birinci sırada yer alırlar. Bir ya da daha fazla dişin neden oluşmadı-ğı (agenezis} tam olarak bilinmemekle beraber, bununla ilgili birkaç mekanizma ortaya konmuştur.
Bunlar;
a- Alanın sınırlı olması,
b- Dental laminanın fiziksel olarak bozulma-sı (disruption)
c- Dental laminanın doğuştan defekti veya
altındaki mezenşim dokusunun indüksiyon hatası sayılabilir.4,9
Üçüncü molarların gömük kalma sıklığı üze-rine yapılan çalışmalarda, bazı araştırıcılara göre, en sık gömük kalan dişlerin mandibular üçüncü molar dişler olduğu,2,9 bazılarına göre de maksiller
üçüncü molar dişler olduğu bildirilmektedir.1,4
Gömük üçüncü molarlar semptomsuz ve pa-tolojik olay yaratmadan uzun yıllar kemik içinde kalabilirler. Fakat bu dişler, nevraljiform ağrılara, fokal enfeksiyona, TME şikayetlerine, komşu diş-lerde kök rezorbsiyonlarına, perikoronitise, primor-dial ve dentijeröz kist oluşumuna ve tümör gibi pa-tolojilere neden olabilir.1,10,11,12
Yarı gömük olan dişin distal kısmında, mukoza altında az veya çok, derin bir cep kalır. Bu bölgenin iltihaplanması sonucu meydana gelen perikoronitis trismusa, ağrıya ve ateşe neden olabilir. Daha ilerlerse lenfadenit, adenoflegmon ve abseler meydana gelebilir.10
Üçüncü molarların sürme zamanları üzerine yapılan çalışmalarda, bu sürenin değişik toplum-larda farklılıklar gösterdiği gözlenmiştir. Nijeryalı-larda 14 yaş, YunanlıNijeryalı-larda 24 yaş sürme yaşı ola-rak belirlenmiştir.Sürme yaşının ortalama olaola-rak 18, 19, 20 ve 24 yaşlarında başladığı
belirtilmekte-dir.4,5,13
Üçüncü molarların gömüklük pozisyonunun sınıflandırılması radyografi ile yapılmaktadır. Peri-apikal ve panoramik radyografilerden yararlanıl-maktadır.
Peterson ve arkadaşları13 gömük üçüncü
*Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji Anabilim Dalı **Serbest Dişhekimi, İZMİR
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001 Molarları beş esas pozisyonda(açısal pozisyon) sınıflandırmışlardır.
1 .Vertikal pozisyon 2.Mezioanguler pozisyon 3.Distoanguler pozisyon
4.Horizontal pozisyon ( Mezyodistal)
5.Horizontal pozisyon (Bukolingual) Maksiller üçüncü molarlar içinde sınıflama aynıdır.13
Bu çalışmanın amacı, üniversite öğrencile-rinde üçüncü molar dişlerin, sürme, yarı sürme du-rumları, gömüklük oranı ve açısal pozisyonlarının saptanması, bunların neden olduğu klinik semp-tomların belirlenmesidir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çalışmada 50'si kız, 50'si erkek olmak üzere toplam 100 üniversite öğrencisi yer aldı. Bu öğrenciler Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji kliniğine herhangi bir yakınma ile başvuran 18-29 yaş arasında, yaş or-talaması 21±1.86 olan üniversite öğrencileridir. Her öğrenciden maksiller ve mandibular üçüncü molarlar bölgesinden 4 adet açıortay tekniği ile film alındı.(Orix/E İM 82 Ardetjtaly. 50kV(p), 10 mA, 2mm Al.total filtre, kısa kon ve D-speed Kodak film). Filmlerin banyosu otomatik banyoda tamam-landı( Durr Dental XR 24-ll,Germany).
Çalışmada toplam 100 hastanın, 400 adet üçüncü molar diş bölgesi ve 336 adet üçüncü mo-lar dişi değerlendirildi. Hastamo-ların üçüncü momo-lar dişleri ile ilgili yakınmaları, agenezis durumu, gö-müklük pozisyonu, cerrahi işlem uygulanıp uygu-lanmadığını belirten bilgiler daha önceden hazırla-nan bilgi formlarına kaydedildi.
Tüm veriler E.Ü.Bilgisayar Araştırma ve Uy-gulama merkezinde Minitab paket programda de-ğerlendirildi.
BULGULAR
Bu araştırmanın sonunda üçüncü mo-larların % 87'sinden rutin tetkikler, % 9'undan pa-tolojik nedenler, % 4'ünden de ortodontik nedenler-le radyografi alındığı saptandı.
100 Öğrencinin % 85'inde üçüncü molarların herhangi bir patolojik olay yaratmadığı belirlendi. % 4'ünde perikoronitis, % 3'ünde perikoronitis + TME şikayeti, % 3'ünde sadece TME şikayeti, % 2'sinde trismusla beraber perikoronitis, %1'inde perikoronitis ve ağrı, %1'inde sadece ağrı ve % 1 'inde de sadece trismus olduğu saptandı.
Genel olarak ve çenelere göre üçüncü mo-larların durumları Tablo 1'de görülmektedir.
CİLT: 4, SAYI: 2
Maksilla'daki Mandibula'daki
3-Molarların 3.Molarların 3.Molarlar’ın
Durumu Durumu Durumu
(N) (%) İN) (*) (N (%) Tam Sürmüş 81 41 54 27 135 34 Yarı Sürmüş 23 12 45 11 68 17 Gömük 68 34 65 13 133 33 Agenezis 19 10 21 11 40 10 Çekilmiş 9 5 15 8 24 6
Tablo 1: 3. Molarların genel olarak ve çenelere göre durumları. (N: diş sayısı) Bu çalışmada maksillada ki üçüncü molarla-rın % 34, mandibular üçüncü molarlamolarla-rın % 33'ünün tam olarak gömük olduğu saptandı. Genel olarak üçüncü molarların % 50'sinin sürme zorluğu gös-terdiği (% 33'ünün gömük, % 17'sinin yarı sür-müş), % 34' ünün tam sürmüş, % 10'unun hiç te-şekkül etmemiş (agenezis) ve % 6' sının da çekil-miş olduğu gözlendi. Üçüncü molarların sürme durumları Tablo 2'de görülmektedir. Sağ Maksiller Sol Maksiller Sol Mındibular Sağ Mandibular 3. Molar 3.Molur 3. Molar 3. Molar Dişin Durumu Dişin Durumu Dişin Durumu Dişin Durumu N % N % N % N % Tam Sürmüş 41 41 40 40 27 27 27 27 Yarı Sürmüş 10 10 13 13 23 23 22 22 Gömük 34 34 34 34 32 32 33 33 Agenezis 10 10 9 9 11 11 10 10 Çekilmiş 5 5 4 4 7 7 8 8
Tablo 2: 3. Molarların sürme durumları. (N: Diş sayısı) Maksiller üçüncü molarların %46'sının tam gömük ve yarı sürmüş, % 41 'inin tam sürmüş oldu-ğu, buna karşın mandibular üçüncü molar dişlerin % 56'sının tam gömük ve yarı sürmüş olduğu, %27'sinin ise tam sürmüş olduğu saptandı . Maksiller ve mandibular üçüncü molarlarla il-gili açısal pozisyon durumu Tablo 3'de görülmekte-dir. Maksilladaki Mandibuladaki Genel olarak 3. molarların 3. molarların 3. molarların Pozisyonu Pozisyonu pozisyonu N (%) N (%) N (%) Vertikal 161 81 77 39 238 60 Mezyoangular 3 2 74 37 77 19 Distoangular 8 4 3 2 11 3 Horizontal (M-D) - - 10 5 10 3 Çekilmiş- agenezis 28 14 36 18 64 16
Tablo 3: 3. Maksilla, mandibula ve genel olarak
3. molarların açısal pozisyonları
Genel olarak üçüncü molarların % 60'ının vertikal, % 19'unun mezyoanguler, % 3'ünün disto-anguler ve % 3'ününde horizontal pozisyonda ol- 103
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001 CİLT: 4, SAYI: 2 düğü belirlendi. % 16'sının da çekildiği veya hiç
te-şekkül etmediği saptandı.
Maksiller üçüncü molarların % 81'inin ,man-dibular üçüncü molarların % 39'unun vertikal po-zisyonda olduğu belirlendi. Maksiller üçüncü mo-larların % 2'sinin mezyoanguler, % 4'ünün distoan-guler, mandibuler üçüncü molarların % 37'si mez-yoanguler, % 2 'si distoanguler pozisyonda olduğu saptanmıştır.
Mandibular üçüncü molarların % 5'inin hori-zontal pozisyonda gömük olduğu belirlendi. Mak-siller üçüncü molarlarda ise horizontal pozisyonda gömüklük saptanmadı.
Gömük sağ maksiller 3.molar dişin % 80, sol maksiller 3.molar dişin % 81, sol mandibular 3.mo-lar dişin % 40 ,sağ mandibu3.mo-lar 3.mo3.mo-lar dişin % 37 oranında vertical pozisyonda olduğu belirlendi. (Tablo 4)
Maksilladaki Mandibuladaki Genel olarak 3. molar dişin 3. molar dişin 3. molar dişin Pozisyonu Pozisyonu pozisyonu
N (%) N (%) N (%) Vertikal 80 80 81 81 37 37 Mezyoangular 1 1 2 2 40 40 Distoangular 4 4 4 4 1 1 Horizontal (M-D) - - - - 4 4 Çekilmiş+ agenezis 15 15 13 13 18 18
Tablo 4: 3. Molarların açısal pozisyonları. Kişi başına düşen üçüncü molar diş sayısı Tablo 5 de görülmektedir.
Kişi Başına Düşen 3. Molar Sayısı
Cinsiyet Dört Üç İki Bir Total Agenezis Total Çekilmiş Erkek 35 8 4 0 2 1 Kadın 32 6 8 3 1 0 Toplam 67 14 12 3 3 1
Tablo 5: Kişi başına düşen 3. molar sayısı
TARTIŞMA
Bulgularımıza göre , olguların % 67'sinin 4, % 14'ünün 3, % 12'sinin 2,% 3'ünün 1 adet üçüncü molara sahip olduğu belirlenmiştir. Total agenezis oranı % 10 iken, tümünün çekilmiş olduğu durum % 1 bulunmuştur. Hattab ve arkadaşları (4)total agenezis oranını % 1.7, Schersten ve arkadaşla-rı(9) İskandinavya toplumu için % 10 ve % 13 ara-sında, Gorgani ve arkadaşları14 ise Amerika
popü-lasyonunda % 7 ile % 10 arasında bulmuşlardır. Bizim bulduğumuz total agenezis oranı da Schers-ten ve arkadaşları9 ile Gorgani ve arkadaşlarının14
bulduğu oranlar ile uyum göstermektedir.
Bu çalışmada gömük ve yan sürmüş üçün-cü molarların % 46'sının maksillada , % 56'sının mandibulada olduğu saptandı. Yapılan çalışmalar-da çalışmalar-da üçüncü molarlar içinde mandibular üçüncü
molarların daha sık gömük kaldığı belirlenmiş-tir.1,2,4,9
Bizim çalışmamızın sonuçlarına göre, verti-kal pozisyonda bulunan üçüncü molarların oranı % 60, mezyoanguler pozisyonda bulunan üçün-cü molarların oranı % 19 olarak saptanmıştır. Distoanguler ve horizontal pozisyonlarda bulunan üçüncü molarların oranı ise % 6 bulunmuştur. Lomçalı,1 Avcı ve arkadaşları2 ile Kramer ve Willi-ams'ın15 çalışmalarının sonuçlarına göre ise üçüncü molarların mezyoanguler pozisyonda daha çok görüldüğü belirtilmektedir. Schersten ve arka-daşları da9 yaptıkları çalışmada, tüm üçüncü mo-larların 3/4' ünün vertikal veya mezyoanguler po-zisyonda olduğunu gözlemişlerdir. Peterson ve ar-kadaşları da,13 yaptıkları araştırmanın sonucunda, maksilla ve mandibula da üçüncü molar dişlerin daha çok mezioanguler ve vertikal pozisyonda ol-duğunu belirtmişlerdir. Bizim bulgularımızla bu yönde uyum görülmektedir.
Vertikal pozisyon, maksillada mandibula-dan daha fazla görülmüştür.Maksilla'daki vertikal gömüklük % 81 iken, mandibulada % 39 olarak saptanmıştır. Mandibulada vertikal ve mezioangu-ler pozisyonlar diğer pozisyonlara göre daha fazla bulunmuştur.
Maksillada vertikal pozisyonun daha çok gö-rülüyor olması, bu dişlerin dental arkta yerini alma olasılığının fazla olduğunu, mandibulada ise bu olasılığın azaldığını ortaya koymaktadır.
SONUÇ
1. Bu çalışmada 100 hastanın 400 adet üçüncü molar diş bölgesi araştırılmıştır. Üçüncü molar dişlerin % 10'unun hiç oluşmadığı, % 6'sı- nın çekilmiş olduğu, % 34'ünün tam sürmüş oldu ğu, % 50' sinin ise yarı sürmüş ve gömük olduğu bulunmuştur.
2. Gömük ve yarı sürmüş üçüncü molarların % 46'sının maksillada, % 56'sının mandibulada ol- duğu belirlenmiştir.
3. Araştırmaya alınan 100 hastanın % 67'sınde 4 adet, % 14'ünde 3 adet, % 12'sinde 2 adet, % 3'ünde 1 adet üçüncü molar diş saptan-mıştır.
4. Üçüncü molarlar; maksilla bölgesinde % 81 vertikal, % 2 mezyoanguler, % 4 distoanguler pozisyonda bulunurken ; mandibulada % 39 verti-kal, % 37 mezyoanguler, % 2 distoanguler pozis-yonda olduğu saptanmıştır.
KAYNAKLAR
1- Avcı N.,Dural S., Karabıyıkoglu T.:Gömük dişlerin gö-rülme sıklığı çenelere göre dağılımları ve gömük kalma neden-leri, SBAD( Sağlık Bilimleri Araştırma Dergisi) 1996.7:127-133.
2- Lomçalı G.:Gömük akıl dişleri ile diğer gömük dişletin
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2001 CİLT: 4, SAYI: 2 gömüklük oranları;Ege Dişhekımliği Fakültesi Dergisi 1984, 6 : 53-
57.
3- Hattab FN.: Positional changes and eruption of im- pacted mandibular third molars in young adults: a radiographic 4-year follow- up study.Oral Surg Oral IV ed Oral Pathol Oral Radiol Endod 1997; 84 :604-8
4- Hatlab F.N.,Rawarsted M A., Fahmy M.S. :lmpaolion status of third molars in Jordanian Studertts. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1995;79:24-9.
5- Odusanya SA.Abayomi l.O.; Third molar eruption among rural Nıgerians, Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1991,71: 151-4.
6- Richardson E.M: The etiology and predıction of man dibular third molar impaction, Angle Orth. 1977,47: 165-172.
7- Özbayrak T. Dişhekımliği Cerrahisi, 1990, Renk İş Ofset, İstanbul, 110-1,11
8- Hattab FN.,Alhaija ES.: Radiographic evaluation of mandibular third molar eruption space. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 1999 Sep;88 (3) :2 85-91
9- Sctıersten E.,Lysell L.,Rohlin M.: Prevalence of im- pacted third molars in dental students.Swed Dent L 1939, 13:7- 13.
10- Borçbakan C : Ağız ve çene hastalıkları Şirürjisı, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayını,Ankara 1971,Sayı 247.153-163.
11- Leone SA.,Edenfleld MJ.,Cohen ME. : Correlation
y acute pericoronitis and the position of the mandibular third
molar. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1986 ; 62 : 245-50
12- Knutson K .Brehmer B.,Lysell L.,Rohlin M,: Patho- logy associated with mandibular third molars subjected to re- moval.Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1996:54:348-354
13- Peterson LJ. : Princıples of management of impac- ted teeth.ln: Peterson LJ.Ellis III E.Hupp JR, Tucker MR, edi- tors Contemporary oralS rnaxillofaoial surgery.Srd ect.St. Louis: Mosby:1998. p 215-48.
14- Gorgani N.,Sullivan RE.,DuBois L.: A radiographic investigation of third molar development.ASDC J Dent Chidd 1990 Mar-Apr, 57(2) 106-10
15- Kramer RM.,Williams AÇ.: The incidence of ımpac- ted teelh.Oral Surg. 1970 ,29 (2):237-241
Yazışma Adresi:
Doç.Dr.Zuhal Tuğsel E.Ü.Dişhekimliği Fak. Oral Diagnoz ve Radyoloji ABD.
35100 Bornova/İZMİR Tel: 0 232 3881081 Faks: 0 232 3880325
E Mail : etugsel@superonline.com tugsel@dishekimligi. ege. edu.tr
