ÖZET
Osteoporoz (OP); kemik yap›n›n mikromimarisindeki bozulma ve kemik yo¤unlu¤unda düflme nedeniyle k›r›l-ganl›¤›n artt›¤› bir hastal›kt›r. OP’a neden olan faktörler, genetik, hormonal, çevresel ve beslenme il ilgili faktör-lerdir.
OP etyopatogenezinde, özellikle Vitamin D, magnez-yum (Mg), bak›r, çinko, florid, B6, B12, K vitamini ve fo-lik asidin sürekli olarak düflük oranlarda al›nmas› önem-li rol oynar.
Magnezyum (Mg), vücudumuzdaki her hücrenin ihtiya-c› olan bir mineraldir. Mg, , normal kas ve sinir fonksi-yonunun sürdürülmesine, kalp ritminin korunmas›na ve kemik sa¤laml›¤›n›n devam›na yard›mc› olmaktad›r. Mg, spesifik enzimlerin kofaktörü olarak kemik metabolizma-s›nda yer almaktad›r.
Mg eksikli¤i, s›kl›kla Mg kayb›na neden olan üriner, gastrointestinal sistem rahats›zl›klar›na, Mg absorbsi-yon azl›¤›na veya kronik olarak az Mg al›m›na ba¤l›d›r. Mg eksikli¤inde; ifltahs›zl›k, konfüzyon, oryantasyon bo-zuklu¤u, depresyon, anormal kalp ritimleri, koroner spazm, felçler, hastal›k nöbetleri, kas kramplar›, kar›n-calanma ve uyuflukluk gibi belirtiler görülür.
Mg eksikli¤i; kalsiyum (Ca)metabolizmas›n› ve Ca sevi-yesini düzenleyen hormonlar› etkiler. Yap›lan birçok ça-l›flma Mg deste¤inin kemik mineral yo¤unlu¤unu artt›r-d›¤›n› ve k›r›k geliflimini önledi¤ini göstermifltir. A
Annaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Magnezyum, osteoporoz
SUMMARY
Osteoporosis (OP) is a condition of bone fragility re-sulting from micro-architectural deterioration and dec-reased bone mass. OP depends on the interaction of genetic, hormonal, environmental and nutritional fac-tors. Chronic low intakes of vitamin D and possibly magnesium, zinc, fluoride and vitamins K, B12, B6 and folic acid may predispose to osteoporosis.
Magnesium is a mineral needed by every cell of your body. It helps maintain normal muscle and nerve func-tion, keeps heart rhythm steady, and bones strong. Mg serves as co-factors for enzymes that help build bone matrix.
Magnesium deficiency occurs due to excessive loss of magnesium in urine, gastrointestinal system disorders that cause a loss of magnesium or limit magnesium ab-sorption, or a chronic low intake of magnesium. Signs of magnesium deficiency include confusion, disorienta-tion, loss of appetite, depression, muscle contractions and cramps, tingling, numbness, abnormal heart rhythms, coronary spasm, and seizures.
Magnesium deficiency alters calcium metabolism and the hormones that regulates calcium. Several studies have suggested that magnesium supplementation may improve bone mineral density and prevent fractures. K
Keeyy wwoorrddss:: Magnesium and osteoporosis
Osteoporoz
D ü n y a s ı n d a n
Magnezyum ve Osteoporoz
Magnesium and OsteoporosisFerda Özdemir*, Meliha Rodoplu*
(*) Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal› Osteoporoz Dünyas›ndan (2004) 10 (1): ...
MAGNEZYUM NED‹R?
Magnezyum (Mg), vücudumuzdaki her hücrenin ihtiyac› olan bir mineraldir. Mg depolar›n›n yar›s› doku ve organlardaki hücrelerin içinde, di¤er yar›-s› kemikte kalsiyum ve fosfat ile kombine ve
sade-ce %1’i kanda serbest halde bulunmaktad›r. Kan-daki Mg düzeyini sabit tutmak, fonksiyonlar›n sür-dürülmesi için önemlidir. Vücutta Mg, Ca ile belir-li bir dengede bulunmal›d›r. Mg ve Ca aras›ndaki denge korunmazsa, kalsiyum fazlal›¤› vücut için toksik hale gelir ve kalp rahats›zl›¤›na, artritlere,
osteoporoza, damar sertleflmesine, dokular›n ve organlar›n kalsifikasyonuna neden olur (1,2). Mg, birçok biyokimyasal reaksiyonda ko-faktör olarak yer almakta, normal kas ve sinir fonksiyonunun sürdü-rülmesine, kalp ritminin korunmas›na ve kemik sa¤-laml›¤›n›n devam›na yard›mc› olmaktad›r. Ayr›ca pro-tein sentezi ve enerji metabolizmas›nda da rol al›r (2). Vücuttaki Mg düzeyi, hormonlar ve di¤er faktörler taraf›ndan etkilenen mineral ve matriks metaboliz-mas› ile düzenlenir. ‹skeletteki Mg içeri¤i çok de-¤iflkenlik gösterir (150 mmol/kg-440 mmol/kg). Mg kemi¤in farkl› bölgelerinde farkl› düzeyde bulu-nur. Mg miktar›, iliak kanat kortikal kemikte, iliak ka-nat trabeküler kemikten %10-20 daha azd›r. Mg iskelet metabolizmas›n›n tüm fazlar›n› etkiler (3). HANG‹ Y‹YECEKLER MAGNEZYUM ‹ÇER‹R? Mg birçok besinde ço¤unlukla az düzeyde bulu-nur. F›nd›k, tohumlar ve baz› tah›llar Mg’un en iyi kaynaklar›d›r. Ispanak gibi yeflil sebzelerde de klo-rofil molekülünün merkezi Mg içerir. Yaln›z normal yiyeceklerle günlük Mg ihtiyac› karfl›lanamaz. Meyva, sebze ve bol tah›l içeren de¤iflik çeflitte yemek yemek yeterli Mg al›m›na yard›mc› olur. Bu-nunla birlikte kimyasal gübre kullan›m›, sebze ve meyvalar›n tam mineral içerikli olgun forma eriflil-mesine izin verilmeden dal›ndan kopar›lmas› ve yüksek rafine tah›ll› diyetlerden dolay› diyetlerimiz-de Mg s›kl›kla az orandad›r. Tamamen bu¤daydan yap›lm›fl ekmekte beyaz ekme¤e göre iki kat fazla Mg vard›r, çünkü beyaz un haz›rlan›rken Mg’dan zengin tohum ve kepek ay›klanmaktad›r (4,5). Sudaki Mg içeri¤i suyun niteli¤ine ba¤l›d›r. Sert sular, yumuflak sulardan daha fazla Mg içerir. Su-dan Mg al›m› total Mg al›m›na çok az etki eder ve çok de¤iflkendir. Yiyeceklerdeki Mg miktar› Tablo 1’de gösterilmifltir (5).
D‹YETTE ÖNER‹LEN MG M‹KTARI NED‹R? Diyette önerilen Mg miktar›, her yafl grubu birey için yeterli düzeyi karfl›layan besinlerle al›nmas› ge-reken orand›r. Her yafl grubu için 1999’da diyette önerilen Mg miktar› Tablo 2’de gösterilmifltir (6). Yap›lan araflt›rmalarda; bir çok eriflkinin ald›¤› di-yetle, önerilen Mg miktar›n› karfl›lamad›¤› öne sü-rülmüfl, 70 yafl ve üzerindekilerin genç populasyo-na göre daha az Mg ald›¤› bulunmufltur (4). MG EKS‹KL‹⁄‹ NE ZAMAN OLUfiUR?
Diyet araflt›rmalar›nda, birçok kiflinin önerilen Mg dü-zeyini besinlerle almamas›na ra¤men, Mg eksikli¤i-nin nadiren ortaya ç›kt›¤› görülmüfltür. Mg eksikli¤i, s›kl›kla Mg kayb›na neden olan üriner, gastrointesti-nal sistem rahats›zl›klar›na, Mg absorbsiyon azl›¤›na veya kronik olarak az Mg al›m›na ba¤l›d›r (7,8,9). Kontrol alt›na al›namayan diabet (10) , yüksek al-kol al›m› (11), tiazid gibi diüretikler, gentamisin, amfoterisin ve siklosporin gibi baz› antibiyotikler ve sisplatin (12) gibi kanser tedavisinde kullan›lan baz› ilaçlar idrarla Mg kayb›n› artt›r›r. Kronik ve afl›-r› kusma ve diare de Mg eksikli¤i ile sonuçlanabi-lir. Malabsorbsiyon sendromlar› gibi gastrointesti-nal problemler, yiyeceklerdeki Mg kullan›m›na en-gel olarak Mg eksikli¤ine neden olur (1,13). Gerçek Mg eksikli¤inde genifl bir hücresel dis-fonksiyon mevcuttur. Ca düzeyini kontrol eden hücrelerde ve dokularda, kemik remodelinginde ve di¤er fonksiyonlarda yetersizlik oluflur (2). Mg eksikli¤inde; ifltahs›zl›k, konfüzyon, oryantas-yon bozuklu¤u, depresoryantas-yon, anormal kalp ritimleri, koroner spazm, felçler, hastal›k nöbetleri, kas kramplar›, kar›ncalanma ve uyuflukluk gibi belirtiler görülür (1,2) (Tablo 3).
B
Beessiinnlleerr MMgg MMiikkttaarr›› BBeessiinnlleerr MMgg MMiikkttaarr››
Kepek 490 Bulgur 149
Ada çay› 428 Ceviz içi 131
Kakao 420 Süt tozu (ya¤s›z) 110
Kimyon 366 Pancar yapra¤› 106
Susam 347 Ispanak ( piflmifl) 88
Badem içi 270 Kay›s› (kuru) 62
Karanfil 264 Hurma 58
Soya fasulyesi 264 Karides 42
Yer f›st›¤› 256 Tavuk 27
Kekik 220 Hindi (et, deri) 22
F›nd›k içi 184 S›¤›r Eti 21
Bezelye 180 Karaci¤er (Tavuk) 20
Barbunya 163 Niflasta 2
*Besinlerin 100 gr’lar›ndaki Mg miktar›
T
MG EKS‹KL‹⁄‹ TANISI NASIL KONUR?
Tüm elektrolit dengesizliklerinde klinik tan› için anamnez oldukça önemlidir. Klinik bulgular›n de-¤erlendirilmesi ve anamnez d›fl›nda, serum Mg dü-zeylerinin belirlenmesi tan›y› destekler.
Serum magnezyumu kantitatif miktar tayininde atomik absorbsiyon spektrofotometresi kullan›l›r. Ancak pratikte florometrik ve fotometrik metodlar-dan daha çok yararlan›lmaktad›r. 0.8-1.1 mmol/l normal de¤erlerdir. Bu de¤er 0.8 mmol/l alt›nda ise hipomagnezemi oluflmufltur ve magnezyum te-davisi düflünülebilir (14).
Son araflt›rmalarda, serum Mg düzeyinin, doku Mg durumunu de¤erlendirilmede güvenilir bir göster-ge olmad›¤› bulunmufltur. Birçok araflt›rmac› intra-venöz Mg infüzyonunda retansiyon yüzdesinin öl-çülmesi gibi Mg tolerans testlerine önem verir (15). Bununla birlikte, Rude’un araflt›rmalar› nor-mal referans de¤erlerindeki serum Mg düzeyleri-nin ek Mg deste¤ine olan cevab› maskeleyebile-ce¤ine dikkat çekmifltir (13).
‹drarda magnezyum itrah›n›n incelenmesi ile de magnezyum metabolizmas›ndaki dengesizlik sap-tanabilir. 24 saatlik idrarda normal itrah oran› 4.3-6.4 mmol’dür (14).
Tek bafl›na serum ve idrar Mg düzeyinin ölçülmesi hipomagnezemi tan›s› için yeterli de¤ildir. Çünkü yeterli Mg al›nmad›¤› durumlarda serum düzeyle-rindeki azalmalar kemik ve dokulardaki Mg depola-r›ndan karfl›lanabilir. Hipomagnezemi kesin tan›s› konulduktan sonra tedavi için altta yatan bir hasta-l›k olup olmad›¤› araflt›r›lmal›d›r.
MG TEDAV‹S‹NE K‹MLER ‹HT‹YAÇ DUYAR? Her türlü yiyecek ile beslenen sa¤l›kl› eriflkinlerde genelde ek Mg al›m›na gerek yoktur. Mg deste¤i, ço¤unlukla spesifik bir sa¤l›k problemi oldu¤unda, afl›r› Mg kayb›na yol açan durumlarda veya Mg ab-sorbsiyon azl›¤›nda önerilir.
Bireylerin Mg ihtiyaçlar›; üriner kay›plar, crohn has-tal›¤›, glutene duyarl› enteropati ve regional ente-ropati gibi kronik malabsorbsiyon, diare, steatore, kronik veya afl›r› kusma, sisplatin gibi kanser teda-visi, baz› antibiyotiklerin kullan›m›, takibi iyi yap›l-mayan diabet, alkol ba¤›ml› kiflilerde ve intestinal cerrahi sonras› artabilir (7,8,10,11,13) (Tablo 4). Kalsiyum ve potasyum kan düzeyleri kronik olarak düflük olan kiflilerde altta yatan neden Mg eksikli¤i olabilir. Bu kiflilerin diyetlerine potasyum ve kalsiyum deste¤inin yan›nda Mg deste¤inin eklenmesi potas-yum ve kalsipotas-yumu daha efektif hale getirebilir (16). MG ALIMININ EN ‹Y‹ YOLU NED‹R?
Mg de¤erleri hafif düflük oldu¤unda, diyetle Mg al›m›n› artt›rmak kan seviyesini düzeltmeye yard›m-c› olur. Meyva, sebze yemek ve diyette s›kl›kla ye-flil yaprakl› sebzeleri seçmek, eriflkinlerde Mg ek-sikli¤i riskini azalt›r. Mg’un kan düzeyi çok düflük oldu¤unda, Mg deste¤i gerekir. Baz› Mg formlar› diareye yol açabilir.
YÜKSEK MG DÜZEY‹N‹N SONUÇLARI NELERD‹R? Diyetle al›nan Mg risk tafl›maz. Eriflkinler ve adole-sanlar için günlük tolere edilebilir en üst Mg düze-yi 250 mg olarak belirlenmifltir. Üst düzedüze-yin
üstün-Y
Yaaflfl ggrruubbuu EErrkkeekk KKaadd››nn HaHammiilleelliikk ddöönn.. LLaakkttaassyyoonn ddöönn.. 14-18 yafl 410 mg 360 mg 400 mg 360 mg 19-30 yafl 400 mg 310 mg 350 mg 310 mg 31-↑ yafl 420 mg 320 mg 360 mg 320 mg T
Taabblloo 22:: Yafl gruplar›na göre diyetle önerilen Mg miktar›.
S
Seerreebbrraall bbuullgguullaarr VViisseerraall bbuullgguullaarr -Artan hassasiyet -Bulant› -Yorgunluk -Kusma
-Anksiyete -Gastrointestinal kramplar -Depresyon -Uterus spazmlar› K
Kaarrddiiyyaakk bbuullgguullaarr MMuusskküülleerr bbuullgguullaarr -Aritmi -Tremor
-Taflikardi -Parestezi
-Anjina pektoris -Karpopedal spazm -Digitallere hassasiyetin -Tetani nöbetleri
artmas›-T
Taabblloo 33:: Mg eksikli¤inde oluflan klinik bulgular.
-Anoreksi -Alkolikler -Büyüme gerili¤i -Diyabetikler -Kas güçsüzlü¤ü -Depresyon
-Tremor -Kronik diyareli hastalar -Kramp -Ast›m
-Menstrüel a¤r›lar -12-18 yafl grubu -Nöromusküler problemler -Emziren anneler -Düzenli diüretik ve laksatif -Hamile kad›nlar kullananlar
-EKG de¤ifliklikleri -Yüksek performans atletleri T
Taabblloo 44:: Mg eksikli¤inin yol açt›¤›na inan›lan ve Mg deste¤i verilecek durumlar.
deki al›mlarda, yan etki riski artar. Özellikle tedavi-lere eklenen (laksatiftedavi-lere, antiasidtedavi-lere eklenen gi-bi) yüksek doz Mg destekleri, diare gibi z›t etkilere yol açabilir. Mg toksisitesi s›kl›kla böbrek yetmezli-¤i ile iliflkilidir, böbrek fazla Mg’u atma yeteneyetmezli-¤ini kaybetti¤inde Mg toksisitesi meydana gelir. Böb-rek fonksiyonlar› normal olsa bile yafll›lar Mg toksi-sitesi için risk alt›ndad›r, çünkü yaflla birlikte böb-rek fonksiyonlar› azal›r (17).
Mg fazlal›¤›nda oluflan bulgular Mg eksikli¤inde olanlarla benzerdir. Bu bulgular mental durumda de¤ifliklikler, bulant›, diare, ifltahs›zl›k, kas güçsüz-lü¤ü, solunumda güçlük, çok düflük kan bas›nc› ve kalp at›mlar›nda düzensizli¤i içerir (2).
MG VE HASTALIKLAR Mg Ve Kan Bas›nc›
Mg kan bas›nc›n›n düzenlenmesinde önemli bir rol oynar. Potasyum ve magnezyumdan zengin meyva ve sebzeleri tüketen bireylerde, kan bas›nc› düzen-lidir. Hipertansiyonun diyet yaklafl›m› çal›flmas› (di-etary approaches to stop hypertension (DASH)) ile, yüksek Mg, potasyum ve Ca, düflük Na ve ya¤l› di-yetle anlaml› olarak kontrol alt›na al›nabilece¤i ileri sürülmüfltür (18). Önleme, Saptama, De¤erlendir-me ve Tedavi Ulusal Komitesi (Joint National Com-mittee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure) yaflam kalitesi üzerine pozitif etki etti¤i ve yüksek kan bas›nc›n› dü-zenledi¤i için yeterli Mg al›m›n› önermektedir (19). Mg ve Kalp Hastal›¤›
Mg eksikli¤i, kalp dokusunun iyon kanallar›ndaki ak›mlar› de¤ifltirerek kalp krizlerinin ve infarktlar›n oluflmas›na neden olabilir (20). Vücuttaki Mg depo-lar›n›n az olmas›n›n anormal kalp ritmi riskini artt›rd›-¤›na dair kan›tlar da mevcuttur. Mg, ventriküler fibri-lasyon efli¤ini yükseltir, sinüs nodunun kendini gel-me süresini ve artrioventriküler ileti süresini uzat›r, bu da kalp krizine ait komplikasyon riskini artt›r›r (21). Genifl kitlelerde yap›lan araflt›rmalarda yüksek kan Mg düzeyi ile düflük koroner arter hastal›¤› ara-s›nda iliflki bulunmufltur (22). Koroner arter hastal›¤› olanlarda oral Mg tedavisi endotelyal fonksiyon ve egzersiz tolerans›nda belirgin iyileflme sa¤lar (23). Mg ve Diyabet
Mg, karbonhidrat metabolizmas› için önemlidir. Mg, insülin sal›n›m›na ve aktivitesine etki ederek kan glukoz düzeyinin kontrolüne yard›mc› olur. Yüksek kan glukoz düzeyleri Mg’un idrarla at›l›m›n› artt›r›r ve kan Mg düzeyini düflürür. Bu durum dü-zensiz kontrol edilen tip I ve tip II diabette neden kan Mg düzeyinin düflük oldu¤unu aç›klar (10) . 1992’de, Amerika Diabet Derne¤i, sadece hipo-magnezemi riski yüksek olan diabet hastalar›nda total kan Mg düzeyinin de¤erlendirilmesine ve
sa-dece hipomagnezemi tesbit edilen hastalara Mg deste¤i yap›lmas›na karar vermifltir (24).
Mg ve Osteoporoz
Osteoporoz (OP) ile ilgili insidans ve morbidite, dünyan›n her yerinde artmaktad›r. Bilimsel ilgideki orant›l› art›fla ra¤men, osteoporozun etyopatoge-nezi hala tam olarak ayd›nlat›lamam›fl ve tamamen güvenli bir tedavi yaklafl›m› bulunamam›flt›r. Post-menopozal OP’lu kad›nlarda, transferrin, prealbü-min, retinol ba¤lay›c› protein ve fibronektin gibi be-sinsel belirleyicilerin düzeyleri anlaml› olarak azal-makta ve bu da osteoporozun beslenme yetersiz-li¤i ile de ilgili oldu¤unu kan›tlamaktad›r. OP etyo-patogenezinde, özellikle magnezyum, bak›r, çinko, manganez, kadmiyum gibi eser elementler spesifik enzimlerin kofaktörü olarak kemik metabolizmas›n-da önemli rol oynarlar (2).
Günümüzde OP aç›s›ndan optimal beslenme, Ca, Mg ve P elementleri üzerine odaklanm›flt›r. Mg ve P için belirleyiciler çok net de¤ilken Ca’da durum farkl›d›r (25).
Ca, kemik mineralizasyon ve formasyonunda esan-siyel elementtir. Ca’un OP’un tedavi ve korunma amaçl› kullan›m›na dair yeterli veri bulunmaktad›r (26). Çocukluk ve adolesan dönemde diyetle ye-terli Ca al›m› kemik yo¤unlu¤unu artt›rarak, OP’un neden oldu¤u k›r›klar› önler (27). Benzer çal›flma-larda farkl› sonuçlar elde edilmekle beraber, ortala-ma 50 yafl›ndaki kad›nlarda, Ca al›m›yla her y›l ke-mik kütlesinde tüm bölgelerde %0.8’lik düzelme gösterilmifltir. Bu sonuç üzerine, araflt›rmac›lar yafl-lanma ile meydana gelen y›ll›k %2’lik kemik kayb›-n›n Ca al›m› ile yaklafl›k kad›nlar›n yar›s›nda önlene-bilece¤i ve yüksek Ca al›m›n›n erken postmenopo-zal dönemlerde kad›nlar›n yarar›na olabilece¤i tah-mininde bulunmufllard›r. Yine bir çal›flmada günlük 1000mg Ca deste¤i alan normal postmenopozal kad›nlarda appendiküler kemik kayb›n›n anlaml› bir flekilde yavafllad›¤› gösterilmifltir (26).
Dünya Sa¤l›k Örgütü kemik sa¤l›¤›n› sürdürmek için günde 400mg Ca al›m›n› önermektedir. Ca’un vücut-ta uygun olarak kullan›labilmesi ve efektif Ca absorb-siyonu için özellikle Mg ve di¤er mineraller gereklidir. ‹skelet metabolizmas› ve Ca regulasyonunda Mg’un önemi uzun süredir incelenmektedir. Mg, kemikteki makrominerallerden biridir. Mg, hem kemik matriksi-ni hem de mineral metabolizmas›n› etkiler. Mg ek-sikli¤i, kemik büyümesinde duraklama, osteoblastik ve osteoklastik aktivitede azalma, osteopeni ve ke-mik k›r›lganl›¤› art›fl›na yol açar. Mg, hidroksiapatit kristallerinin stabilizasyonu arac›l›¤› ile de kemi¤in k›r›lganl›¤›n› önler ve hidroksiapatit formasyonunu önlemek ve amorf kalsiyum fosfat› stabilize etmek için ATP ile sinerjistik olarak hareket eder. Mg içe-ren apatitler azad›¤›nda, kristal büyüklü¤ü artar. Os-teoporotik kad›nlarda trabeküler kemik, azalt›lm›fl
Mg içeri¤ine ba¤l› olarak k›r›lganl›¤a yatk›n kristal formasyonuna sahiptir. Kortikal kemikte ise Mg dü-zeyi normal ya da artm›fl olarak bulunur (2). Hipomagnezemi, D vitamini etkisine periferal di-renç, PTH direnci ve hipokalsemi ile sonuçlanabi-lir. Bu nedenle Mg düzeyi düflükse, yeterli Ca al›-m› uygun kemik sa¤l›¤›n› sa¤lamayabilir (2). Mg ve OP aras›ndaki ba¤lant›y› gösteren daha bir-çok kan›t mevcuttur. Bu konuda bir-çok say›da hay-van çal›flmas› yap›lm›flt›r. Deney farelerinde flid-detli Mg eksikli¤inin kemik mineral homeostaz›nda ve kemik metabolizmas›nda önemli de¤iflikliklere sebep oldu¤u bilinmektedir. Bu de¤ifliklikler, ke-mik büyümesinin ve hacminin azalmas›, artm›fl ve-ya de¤iflmemifl Ca miktarlar›yla birlikte iskelet fra-jilitesinin artmas›d›r. Bu say›lanlar›n d›fl›nda, flid-detli Mg eksikli¤i ile anormal kemik formasyonu-nun gösterildi¤i bir çok yay›n da vard›r (3,28,29). Creedon ve arkadafllar›n›n yapt›¤› çal›flmada, orta düzeyli Mg k›s›tlanmas›n›n femurun kuru a¤›rl›¤›nda herhangi bir etkisinin bulunmad›¤›, fliddetli Mg ek-sikli¤inde ise kuru femur a¤›rl›¤›nda düflme oldu¤u gözlemlenmifltir. Ayr›ca bu çal›flmada Mg k›s›tlan-mas›n›n femur Ca ve P içeri¤ini de¤ifltirmedi¤i, se-rum osteokalsin seviyelerini ve femur osteokalsin mRNA sal›n›m›n› azaltt›¤› saptanm›flt›r (30). Carpanter ve arkadafllar› Mg’dan fakir diyet verdikle-ri (20mg/kg/gün) farelerde, serum osteokalsin sevi-yesinde %38’lik düflüfl saptam›fllard›r. Osteokalsin düflüflünü izleyen dönemlerde PTH, 1.25 (OH)2 VitD ve serum Ca de¤erlerinde de de¤iflmeler göz-lenmifl ve bu durum Mg eksikli¤inin osteoblastik ak-tiviteyi direkt etkiledi¤ini düflündürmüfltür (29). Boskey ve arkadafllar›n›n yapt›¤› bir çal›flmada, deney hayvanlar›n›n metafiz kemi¤indeki osteokal-sin seviyeosteokal-sinin, Mg eksikli¤i oluflturuldu¤unda azald›¤› gözlenmifltir (31).
Mg eksikli¤i yarat›lan farelerde, kemik rezorbsiyo-nunun bir göstergesi olan hidroksipirolin, pyridini-um ve alkalin fosfataz enzim miktarlar›nda ciddi düflüfllerin oldu¤u bulunmufltur (30).
Mg eksikli¤inin insanlarda osteoporoza sebep oldu-¤u hala tart›flmal›d›r ve osteoporotik kemikte Mg içeri¤i konusunda çeliflkili raporlar bildirilmifltir. Wallach, yapt›¤› çal›flmada postmenopozal oste-oporozlu hastalarda diyetle Mg al›m›n›n ve serum Mg seviyesinin düflük oldu¤unu tespit etmifltir (3). Renal ve intestinal hastal›klar, afl›r› alkol al›m›, asit ref-lü tedavisi için kullan›lan antiasidler ve di¤er medikal tedaviler, diyetle az Mg alma gibi nedenlerle Mg ek-sikli¤i oluflan kiflilerde s›kl›kla Ca ekek-sikli¤i, kemik kitle-sinde düflme ve osteoporoz geliflir. Bu kemik kayb›-n›n ne kadar›kayb›-n›n Mg eksikli¤ine, ne kadar›kayb›-n›n Ca ek-sikli¤ine ba¤l› oldu¤u net de¤ildir. Altta yatan nedeni tedavi etmek ve kay›p Ca’u yerine koymak bu hasta-larda KMY’nu artt›r›r. Buna karfl›l›k Rude, altta yatan
neden kontrol alt›na al›nd›¤›nda ve serum Mg düzeyi normal oldu¤unda dahi, ek Mg deste¤i uyguland›¤›n-da KMY’unun uyguland›¤›n-daha fazla artt›¤›n› göstermifltir (13). Coutnet’ in yapt›¤› bir çal›flmada osteoporozun engellenmesinde ve tedavisinde eser elementlerin ve özellikle Mg’dan zengin g›dalar›n al›nmas›n›n gereklili¤i vurgulanm›flt›r (32).
Bununla birlikte, baz› çal›flmalarda OP’un rutin te-davisinde, Mg deste¤i ile daha iyi sonuçlar elde edilmemifltir (33).
Düflük KMY’a sahip kiflilerde, ek Mg kullanmadan, Ca ve vit D deste¤i kemikte olumlu sonuçlar olufltu-rabilir. Buna karfl›n, belki de Mg ilavesi, 1,25 (OH)2 D sentezleyen hücreler için yararl› olabilir (34). Spencer, günlük iki kattan fazla Mg alan gönüllü kiflilerde az veya normal Mg alan kiflilere göre Mg’un Ca absorbsiyonuna etkisi oldu¤unu bula-mam›flt›r (35). Benzer olarak, bir çok randomize kontrollü çal›flmada, Mg deste¤i olmaks›z›n, sade-ce Ca deste¤inin, yaflla uyumlu kemik dansite kay-b›n› ve fraktürleri azaltt›¤› bulunmufltur (2).
Baflka çal›flmalarda ise, osteoporotik postmenopo-zal kad›nlarda serum Mg ve kemik Mg içeri¤inin apostmenopo-zal- azal-d›¤› gösterilmifltir. 187 mg/gün’den daha az Mg alan yafll› kad›nlarda KMY’nun yeterli miktarda Mg alan kad›nlara göre oldukça az oldu¤u gözlenmifltir (36). Stendig-Lindberg ve arkadafllar› 2 y›ll›k bir çal›fl-mada, bir grup postmenopozal OP’lu kad›na, ke-mik dansitesi üzerine Mg’un etkilerini de¤erlendir-mek amac›yla Mg hidroksit vermifllerdir ve sonuç-ta, Mg tedavisinin, kemik dansitesinde önemli art›-fla, fraktür geliflme oran›nda azalmaya, kan ve idrar Mg de¤erlerinde art›fla yol açt›¤› bulunmufltur (33). Sojka ve Weaver’in de, kemik üzerinde Mg’un etkilerini araflt›rmak için yapt›klar› çal›flma-da, menopozdaki kad›nlara 2 y›l boyunca Mg hid-roksit vermifller ve tedavi sonunda fraktürlerin ön-lendi¤ini ve KMY’da anlaml› bir art›fl›n olufltu¤unu ileri sürmüfllerdir (37).
Abrakan ve Grewal, postmenopozal kad›nlarda östrojen ve düzenli diyet tedavileri uygulam›fllard›r ve kemik ve yumuflak doku Mg düzeylerinde artma elde etmifllerdir (38). Seeling ve Repke yapt›klar› çal›flmalarda, OP profilaksisinde kullan›lan hor-mon replasman tedavisinin, Mg seviyesini artt›rabi-lece¤ini ve Mg eklenmesinin ilaçlar›n yan etkilerini azaltaca¤›n› vurgulam›fllard›r (39,40).
Bu araflt›rmalar sonucunda; menopozdan önce ve sonra dengeli beslenme ve diyette uygun oranlarda minerallerin al›nmas›n›n kemik kayb›n› ve sonuçta OP geliflimini önlemede önemli oldu¤u söylenebilir. Mg ve minerallerin postmenopozal OP’un tedavisi yada önlenmesi üzerinde etkinli¤ini, Ca-Mg aras›n-daki etkileflimi ve kemik metabolizmas› üzerinde Mg’un rolünü aç›klamaya yönelik çal›flmalara ihti-yaç oldu¤u düflüncesindeyiz.
KAYNAKLAR
1. Rude RK. Magnesium deficiency: A cause of hetero-geneous disease in humans. J Bone Miner Res 1998; 13: 749-58.
2. Heaney R.P. Nutrition and Risk for Osteoporosis. Marcus R, Feldman D, Kelsey J, (Eds). Osteoporo-sis. USA, Academic Press 2001: 669-700. 3. Wallach S. Effects of magnesium on skeletal
meta-bolism. Magnes Trace Elem 1990: 9(1): 1-14. 4. Baysal A. Su ve Mineraller. Beslenme. Hatibo¤lu
Ya-y›nevi. Ankara. 1996: 103-122.
5. Baysal A, Keçecio¤lu S, Arslan P ve ark. Besinlerin bileflimleri. Türkiye Diyetisyenler Derne¤i Yay›n› 1991; 1: 26-28.
6. Alaimo K, McDowell MA, Briefel RR, Bischof AM, Caughman CR, Loria CM, Johnson CL. Dietary inta-ke of vitamins, minerals, and fiber of persons ages 2 months and over in the United States: Third National Health and Nutrition Examination Survey, Phase 1, 1988-91. Adv Data. 1994; 258:1-28.
7. Kelepouris E and Agus ZS. Hypomagnesemia: Renal magnesium handling. Semin Nephrol 1998: 18: 58-73. 8. Ramsay LE, Yeo WW, Jackson PR. Metabolic effects
of diuretics. Cardiology 1994; 84 (2): 48-56. 9. Ladefoged K, Hessov I, Jarnum S. Nutrition in
short-bowel syndrome. Scand J Gastroenterol Suppl 1996; 216: 122-31.
10. Sheeha JP. Magnesium Deficiency and Diabetes Mellitus. Magnes Trace Elem 1992; 10: 215-219. 11. Elisaf M, Bairaktari E, Kalaitzidis R, Siamopoulos K.
Hypomagnesemia in alcoholic patients. Alcohol Clin Exp Res 1998; 22:244-246.
12. Lajer H, Daugaard G. Cisplatin and hypomagnese-mia. Ca Treat Rev 1999; 25: 47-58.
13. Rude RK, Olerich M. Magnesium deficiency: Possib-le roPossib-le in osteoporosis associated with gluten-sensi-tive enteropathy. Osteoporos Int 1996; 6:453-61. 14. Woo J, Herry JB. Metabolic intermediates and
inor-ganic ions. In: Herry JB (ed). Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 19th ed. WB Saunders Company, Philadelphia; 1996: 162-193. 15. Ryzen E, Elbaum N, Singer FR, Rude RK. Parenteral
magnesium tolerance testing in the evaluation of mag-nesium deficiency. Magmag-nesium 1985; 4: 137-147. 16. Elisaf M, Milionis H, Siamopoulos K.
Hypomagnese-mic hypokalemia and hypocalcemia: Clinical and la-boratory characteristics. Mineral Electrolyte Metab 1997; 23:105-112.
17. Qureshi T, Melonakos TK. Acute hypermagnesemia after laxative use. Ann Emerg Med 1996; 28:552-5. 18. Sacks FM, Appel LJ, et al. A dietary approach to
pre-vent hypertension: A review of the Dietary Approac-hes to Stop Hypertension (DASH) Study. Clin Car-diol 1999; 22: 6-10.
19. Schwartz GL, Sheps SG. A review of the sixth report of the Joint National Committee on Prevention, De-tection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure. Curr Opin Cardiol 1999; 14: 161-8. 20. Agus MSD, Agus ZS. Cardiovascular actions of
mag-nesium. Critical Care Clinics 2001; 17(1):175-186. 21. Stühlinger HG. Magnesium in cardiovascular
dise-ase. J Clin Basic Cardiol 2002; 5: 55-59.
22. Ford ES. Serum magnesium and ischaemic heart
di-sease: Findings from a national sample of US adults. Int J of Epidem 1999; 28: 645-651.
23. Shechter M, Sharir M, Labrador MJP, Forrester J, Sil-ver B, Merz CNB. Oral magnesium therapy improves endothelial function in patients with coronary artery disease. Circulation 2000; 102: 2353-2358. 24. American Diabetes Association. Magnesium
supple-mentation in the treatment of diabetes. Diabetes Ca-re 1992; 1065-1067.
25. Cashman KD, Flynn A. Optimal nutrition: calcium, magnesium and phosphorus. Proc Nutr Soc 1999; 58(2): 477-87.
26. Blanch J, Pros A. Calcium as a treatment of osteopo-rosis. Drugs Today (Barc) 1999; 35(8): 631-9. 27. Kubota M. Optimization of calcium intake for the
pre-vention of osteoporosis and osteoporotic fractures: A review of the evidence. Nippon Eiseigohu Zasshi 2003; 58(3): 317-27.
28. Rude RK, Kirchen ME, et al. Magnesium deficiency-induced osteoporosis in the rat: uncoupling of bone formation and bone resorption. Magnes Res 1999; 12(4): 257-67.
29. Carpenter TO, Mackowiak SJ, et al. Osteocalcin and its message: relationship to bone histology in mag-nesium-deprived rats. American Journal of Physi-ology 1992; 263: 107-114.
30. Creedon A, Flynn A, Cashman K. The effect of mode-rately and severely restricted dietary magnesium inta-kes on bone composition and bone metabolism in the rat. British Journal of Nutrition 1999; 82: 63-71. 31. Boskey AL, Rimnac CM, et al. Effect of
short-term-hypomagnesemia on the chemical and mechanical properties of rat bone. Journal of Orthopaedic Rese-arch 1992; 10: 774-783.
32. Cournot MP, Hercberg S. Prevention of mineral de-ficiencies (iron, calcium, and magnesium). Rev Prat 1993; 43(2): 141-5.
33. Stendig-Lindberg G, Tepper R, Leichter I. Trabecular bone density in a two-year controlled trial of peroral magnesium in osteoporosis. Magn 1994 ; 6: 155-163. 34. Rude RK, Adams JS, et al. Low serum
concentrati-ons of 1,25-dihydroxyvitamin D in human magnesi-um deficiency. J Clin Endocrinol Metab 1985; 61: 993-940.
35. Spencer H, Fuller H, et al. Effect of magnesium on the intestinal absorption of calcium in man. J Am Coll Nutr 1994; 13: 485-492.
36. Tucker K, Kiel DP, et al. Magnesium intake is asso-ciated with bone mineral density (BMD) in elderly women. Journal of Bone Mineral Research 1995; 10: 466.
37. Sojka JE, Weaver CM. The role of nutrition in oste-oporosis. Nutr Rev 1995; 53(3): 71-4.
38. Abraham GE; Grewal H. Magnesium content of the food supply in the modern-day world. J Reprod Med 1990; 35(5): 503-7.
39. Seelig MS. The role of trace minerals in osteoporo-sis. J Am Coll Nutr 1993; 12(4): 442-58.
40. Repke JT. A total dietary program emphasizing mag-nesium instead of calcium. Effect on the mineral den-sity of calcaneous bone in postmenopausal women on hormonal therapy. Clin Obstet Gynecol 1991; 34(2): 262-7.
