Edebiyatı
mızda roman
yazar ilk kadın
yazar olarak
tanınan Fatma
Aliye Hanım,
yapıtlarıyla,
yazılarıyla, konferanslarıyla
ve yaşam biçimiyle kadın
haklarının kazanılması
yolundaki çabalara büyük
katkılarda bulunmuş bir
yazarımız. Fatma Aliye
Hanım’ın İstanbul Atatürk
Kitaplığına bağışlanan
evrakı Doç. Dr. Mübeccel
Kızıltan veTülay
Gençtürk tarafından tasnif
edildi ve bir katalog
hazırlandı. Mübeccel
Kızıltanla yapılmış bir söyleşi
sunuyoruz.
DENİZ BANOĞLU
B
.oğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi Yard. Doç. Mübeccel Kızıltan’ın ülkemizin roman yazan ilk kadın yazarı Fatma Aliye H anım la ilgili yaptığı araştırma, “Atatürk Kitaplığı Fatma Aliye Hanım Evrakı Kataloğu-1” başlığı altında İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür İş leri Daire Başkanlğı Kütüphane ve Müze ler Müdürlüğü Yayınları arasında geçen hafta çıktı. Mübeccel Kızıltan öğrencisi Tülay Gençtürk’le birlikte ortaya çıkardığı bu kitap için Atatürk Kitaplığı’nda 576 belge, 71 defter, 3 kitaptan oluşan koleksi yonu okudu. Bunlardan 335 belge, 71 def ter ve 3 kitabı çalışmasının birinci cildinde topladı. Araştırmacı Atatürk Kitaplı- ğı’nda 9.11.1993 tarihinde verdiği konfe ransta bu kataloğu ve Fatma Aliye Ha- nım’ın yaşamını ve sanatını anlattı. Ünlü devlet adamı, hukukçu, tarihçi Ahmet Cevdet Paşa’nın kızı olan Fatma Aliye Ha nım 1862-1936 tarihleri arasında yaşamış bir öncü yazardır. Özel eğitim görme ve Fransızca öğrenme şansını yakalamış en der yazarlardan biridir. Türk yazınında hakkında yeterince bilgi sahibi olmadığı mız bu öncü yazarımız için araştırmacı Yard. Doç. Mübeccel Kızıltan’la bir gö rüşme yaptık.- Sayın Kızıltan Fatma Aliye Hanım ile ilgili araştırma yapmak nereden aklınıza geldi?
- Bu konuyla ilgilenmeye başlamam ol dukça eskidir. Yazarın küçük kızı İsmet Hanım ile tanışmam benim için
birbaşlan-Türk yazınında bir öncü: Koman yazan ilk Kadın
yazar Katma A liye Hanım
Türk kadın hakları
savunucusu bir
■■■■
gıç oldu diyebilirim. Yazar hakkında bilgi toplamak ve yapıtlarını okumak istedim. Yazarla ilgili olarak sınırlı sayıda araştırma yapıldığını, yapıtların ise Latin harfleri ile yayımlanmamış olduğunu öğrendim. Bu nedenle yapıtlarına ulaşmakta Fatma Ali ye Hanım’ın torunu sayın Oya Selen’in bü yük ölçüdeyardımları oldu.
- Kataloğu ne kadar sürede hazırladınız ve nasıl bir çalışma yöntemi uyguladınız?
- Çalışmalarıma 1987 yılında başladım. Önce Atatürk kitaplığındaki bütün belge leri okudum. Numaralandırdım. Araştırı cıların kullanımı için aynı numaraları kul lanarak katalogunu yaptım. Belgelerin özetini verdim. Belge ve konu türüne göre dizinin yanı sıra genel dizin yaptım.
Bu belgeler Fatma Aliye Flanım’m yaz dığı ve ona yazılmış mektuplardan, mek tup taslaklarından, şiirlerden, konferans metinlerinden, gerek kendi kitaplarının, gerekse babası Ahmet Cevdet Paşa’nın ki taplarının basımı ve yaptırdığı evin inşaatı ile ilgili sözleşme ve yazışmalardan yazıları nın yayımlandığı ve aynı sayıda üstadı ve yetişmesinde emeği geçen Ahmet Mithat Efendi’nin bu yazılara cevaplarının da yer aldığı Tercüman-ı Hakikat Gazetesi’nden kesilip kâğıtlara yapıştırılmış gazete ku pürlerinden, bazı gazete sayılarından, ya zılarında ve çalışmalarında kullanmak üze re yaptığı alıntılardan, tuttuğu notlardan, eserlerinin ve yazılarının taslakları olan defterlerden ve kâğıtlardan, yardım der neklerine ait bağış listelerinden, kitaplar dan, hem kendisine, hem de eşi Faik Pa- şa’ya ait beratlardan, aile fotoğraflarından, senetlerden, protestolardan, doktor rapor ve reçetelerinden, masraf listelerinden, vergi makbuzlarından, ailenin bütçe def terlerinden, eşi Faik Paşa’ya ait anı defte rinden, mektuplardan, türlü defterlerden ve kitaplardan oluşmuş çok çeşitli bir mal zemedir. Çoğunluğu Türkçe’dir. Bu mal zeme içinde, İngilizce, Fransızca, Arapça, Farsça ve Rusça belgeler de vardır.
- Bu katalogdan önce yazarla ilgili yayın larınız oldu mu?
- Atatürk Kitaplığındaki belgeleri okur ken yazarın bütün yapıtlarım ve bazı ma kalelerini de okuduktan sonra yazarı tanı tan bir makale yazdım. Bu makalem “Ön cü Bir Kadın Yazar: Fatma Aliye Hanım”. Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgi si Araştırmaları (Fahir İz Armağanı 1). XTV/1990(1991), s. 283-323. adıyla
de-Fatma Aliye Hanım
ğerli hocam Prof. Fahir İz için Harvard Üniversitesi’nde hazırlanan armağanda yayımlandı. Ayrıca yazarın Türk kadın hakları mücadelesindeki yerini belirten bir makalem de “Türk Kadın Hakları M ü cadele Tarihinde Fatma Aliye Flanım’ın Yeri”. Kuram-Kitap I. Ocak 1993, s. 83- 93 adıyla yayımlandı.
- Yazarın Türk Edebiyatı’ndaki yerini ve önemini vurgular mısınız?
- İlk kez çeviri yapan, ilk kez roman ya zan ve hakkında ilk kez monografi yazılan bir kadın olması -monografi üstadı Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılmıştır- Fat ma Aliye Ffamm’ın Türk Y azınında’ndaki yerini yeterince belirtiyor sanırım. Bir baş ka önemli özelliği de düşün ve yazın yaşa mına çok genç yaşlarda atılması, kısa süre de o dönemin toplumsal koşullarına göre çok sayıda ürün vermiş olmasıdır. Yazarın biri kitap diğeri beş tane yazı olmak üzere çevirileri; roman, anı, tarih, felsefe türle rinde olmak üzere on dört kitabı, belirledi ğim kadarıyla kırk bir makalesi vardır. Ay rıca yayımlandığı yıllarda Nisvan-ı İslam
adlı anı kitabı Fransızca, İngilizce, Arap ça’ya; Udî romanı da Fransızca’ya çevril miştir.
- Fatma Aliye Hanım romanlarında ço ğunlukla kadınları ele alıyor. Atatürk Ki- tapiğı’nda yaptığınız konuşmada yazarın “ideal kadın” tiplemesinden söz ettiniz. Onun “ideal kadın” tipinden söz eder mi sin?
- Fatma Aliye Hanım’m romanlarındaki kadın kişiliği belli bir gelişme gösterir. İlk romanında romantik ve yaşama yenik dü şen kadın, daha sonra yerini eğitim gör müş, meslek sahibi, kendine güvenen, ayakları üzerinde durabilen, mücadeleci bir kadına bırakır. İşte Fatma Aliye Hanım’m ide al kadını budur.
- Yazarın düşünceleri ve ya şam biçimiyle ülkemizde kadın hakları savunucularından biri olduğunu öğreniyoruz. Bu özelliğini biraç açar mısınız?
- Yazarın bu yönü gerçekten ilginçtir. Çünkü o dönemin toplumsal koşullan göz önüne alınacak olursa yazarımızın dü şünceleri ve savunduğu görüş ler gerçekten çok yüreklidir ve bir bakıma başkaldırıdır. Yaza ra göre, kadın ve erkek eşittir, iki cins aynı eğitim olanakların dan yararlanmalıdır. Çok ka dınla evlilik tanışmalarındaki tavrı da bu geleneğe karşı çık mak biçimindedir. Boşanmada da kadınların söz hakkına sa hip olmaları gerektiğine inanır. - Yazarın çocukluk ve genç lik döneminde başlayan yoğun yazın yaşamına karşın en olgun çağında suskun kaldığını be lirttiniz, sizce nedeni ne olabi lir?
- Buna kesin bir yanıt vermek güç. Yaptığım araştırmalarda bu soruya yanıt olabilecek bir kanıt bulabildiğimi söyleye mem. Ancak belki bunun iki nedeni olabilir. Babası Ahmet Cevdet Paşa nın Mithat Paşa nın tevkifi olayında görev alması nedeniyle itham al tında kalması ya da sağlığının bozulması dır.
- Fatma Aliye H anım la ilgili olarak baş ka çalışmalarınız var mı?
- Yazarın Nisvan-ı İslam adlı anı kitabı nı yayma hazırladım. İçinde belgeler de olan bu kitap geçen hafta yayımlandı. Bi kitapta, Osmanlı sosyal yaşamına, özellikle kadınların harem yaşamına ilgi duyan ye bu konuda gerçek bir Osmanlı ailesi ile ta nışmak isteyen yabancı gezginlerin eşleri ile yaptığı konuşmalar yer alır. Ayrıca ilk romanı Muhazarat’ı günümüz Türkçesi ile yayıma hazırladım. Kızı İsmet Hamın ile ilgili yazışmalarını da yazı dizisi yap tım. ■
Atatürk Kitaplığı Fatma Üliye Hanım Evrakı Kataloğu-1 / Hazırlayanlar:Yard. D oç Dr. M ü beccel Kızıllan-Tülay G enç türk/ Islanbul Büyük Şehir B eelediyesı Kül tür İşleri Daire Başkanlığı Kütüphane ve M üzeler Müdürlüğü / ¡Ods.
S A Y F A 4 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 9 7
Taha Toros Arşivi
