Evkaf-ı Hümayun Nezareti'nin Kurtuluş Tarihi ve Nazırların Hal Tercümeleri

Evkaf-1

Hümayun Nezareti' nin [

Kurtuluş Tarihi

ve Nazırların Hal

Tercümeleri |

- - ^ ^ . ^ . - ^

H. 1 2 2 1 / M . 1 8 0 6 ' d a Devlet ileri gelenlerinin O r d u ile birlikte sefere ç ı k t ı k l a r ı z a m a n Maliye Tezkireciliği v e k â l e t i n e , Rebi'ulevvel H. 1 2 2 3 / M. 1 8 0 8 ' d e " Ş ı k k ı sani D e f t e r d a r l ı ğ ı n a , Cemâzi-yelûla H. 1 2 2 4 / M . 1 8 0 9 ' d a M e v k u f a t ç ı l ı ğ a t â y i n edildi ve bunlara ilâve olarak T o p Arabacıları K â t i p l i ğ i de bu şahsa tevcih edildi. İki defa sürgün cezasına ç a r p t ı r ı l d ı .

Şevval H. 1 2 2 7 / M . 1 8 1 2 ' d e C i z y e Muhasebe­ ciliğine, H . 1 2 3 7 / M . 1821'de Ş ı k k ı evvel Defter­ darlığına, H. 1 2 3 7 / M . 1821 senesi sonunda T o p ­ hane Nezaretine, 2 8 Muharrem H. 1 2 3 8 / M . 1 8 2 2 ' -de Zahire Nezaretine, Şevval H. 1 2 4 0 / M . 1 8 2 4 ' d e Nişancılığa atandı. 12 Rebi'ulevvel H. 1 2 4 2 / M. 1 8 2 6 ' d a kurulan E v k â f - ı H ü m a y u n Nezare­ ti'ne t â y i n edildi.

H. 1 2 4 5 / M . 1829 Şabanının birinci gecesi aniden hastalanarak vefat etti. E y u p ' d a k i Bostan İskelesi Mezarlığına defnedildi.

H . 1 2 3 8 / M . 1822'de Zahire Nazırı iken İstanbul Çatalçeşme'deki konağının bitişiğinde bulunan E s b a k Dar'üs-saade Ağası A b b a s A ğ a ' n ı n harap çeşmesini tamir ve su y o l u n u temizleterek, kendi mülkünden bir masura su vakfetmiş ve Su Nazırı Mustafa Hamid A ğ a ' n ı n vekâleti ile vakfiyesini tanzim e t t i r m i ş t i r .

E v k â f - ı H ü m a y u n ' u n ilk nazırı olan el-Hac Y u s u f E f e n d i ' n i n iktidar d ö n e m i , Bakanlığın kuruluş çalışmaları ve tertibi ile geçmiştir. B u n a rağmen aşağıda sıralayacağımız çeşitli hizmetler bu d ö n e m d e y a p ı l m ı ş t ı r .

İstanbul Galata ve Üsküdar arasında ulaşımı kolaylaştırmak ve v a k ı f gelirlerini a r t ı r m a k amac i y l e , 2 7 Rebi'ulâhir H . 1 2 4 2 / M . 1 8 2 6 ' d a E m i n ö -nü'nde, Üsküdar'da, Beşiktaş'da, O r t a k ö y ' d e , Has-k ö y ' d e ve B a l a t ' d a Has-k a y ı Has-k h a n e , isHas-keleler ve pazar kayıkları yaptırılmış ve bunlar için 4 7 . 2 8 8 kuruş para sarfedilmiştir.

Tersanede ihtiyaç d u y u l a n yelkenleri imal etmek ve fazlalarını satarak vakıflar ile E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'ne gelir temin e t m e k a m a c i y l e , E y u p ' d a Hançerli Sultan Sarayı ve Ç u k u r Saray arsaları üzerine m u n t a z a m bir İ p l i k Fabrikası inşa edilmesi i ç i n , 11 C e m â z i y e l â h i r H. 1 2 4 3 / M . 1827'-de "ira1827'-de-i s e n i y y e " ç ı k a r t ı l m ı ş t ı r . A y n ı yıl inşaata başlanmış ve Fabrikanın başına 5 Rebi'ulâhir H. 1 2 4 3 / M . 1 8 2 7 ' d e Dergah-ı âli Kapıcı Şaşıların­ dan K a r a O s m a n z a d e Y a k u p A ğ a g e t i r i l m i ş t i r . ( i ) İplik Fabrikası binasının- inşaatı, R e c e p H. 1 2 4 3 / M. 1 8 2 7 tarihinde bitirilmiştir.

H . 1 2 3 9 / M . 1823'de yanan T o p h a n e ' d e k i Nusretiye C a m i i , C e m â z i y e l u l a H. 1 2 4 2 / M . 1826 tarihinde tamir edilerek bazı vazifeler ilâve edil­ miştir.

Medine-i Münevvere'de olduğu gibi Mekke-i Mükerreme'de de hergün Buhari şerif okunması için Şevval H . 1 2 4 2 / M . 1 8 2 6 ' d a irade-i s e n i y y e sadır o l m u ş t u r . Buharihanlığa, T o p h a n e Nazırı

1. Y a k u p A ğ a S i r o z havalisine me'inur o l d u ğ u n d a n i p ­ lik Fabrikası işlerini yürütmek üzere, 26 C e m a z ı y e ı -evvel H. 1244/İVI. 1 8 2 8 ' d e , S e l a n i k E m t i a Gümrüğü E m i n i Sabıkı Muhsin A ğ a t â y i n e d i l m i ş t i r .

Necip E f e n d i ' n i n evinde il<âmet e d e n , Mekke Ulemasından e s - S e y y i d Hüseyin bin A b d u r r a h m a n E f e n d i , y ı l l ı k 1.500 kuruş nakit ücretle t â y i n e d i l m i ş t i r .

Kıbrıs'da A y a s o f y a C a m i i b i t i ş i ğ i n d e k i Med-rese-i C e d i d e ' d e , Padişah'ın arzusu üzerine, Kıbrıs Muhassılı Ali R u h i E f e n d i vasıtasiyie 2 Z i l k a a d e H. 1 2 4 4 / M . 1 8 2 8 ' d e , bir kütüphane inşa olun­ m u ş t u r .

E S - S E Y Y İ D M E H M E T T A H İ R E F E N D İ Derviş E f e n d i z a d e el-Hac O s m a n E f e n d i ' n i n o ğ l u d u r . Defterdar Mektubii K a l e m i n e girmiş ve d a h a sonra T u ğ r a k e ş l i ğ e yükselmiştir. H. 1 2 3 6 / M. 1 8 2 0 ' d e hocalık rütbesi verilmiştir.

H. 1 2 3 7 / M . 1821'de Ulufeci y e m i n k â t i p ­ liğinde, Şevval H . 1 2 4 0 / M . 1 8 2 4 ' d e , aniden şıkkı evvel Defterdarlığına t â y i n e d i l d i . H. 1 2 4 1 / M. 1 8 2 5 Şevval ayı toplu tayinlerinde yerinde bırakıldı ise de, H. 1 2 4 3 / M . 1 8 2 7 ' d e azledil­ m i ş t i r .

R u m İli Defterdarı ( Y e n i ş e h i r F e n e r Defter­ darı) A t â E f e n d i ' n i n bu görevden ayrılması üze­ rine, aynı göreve e s - S e y y i d Mehmet T a h i r E f e n ­ di atanmıştır. Yenişehir'e ulaşarak, görevine baş­ ladığını bildiren takdim yazısının baş t a r a f ı n a , aşağıdaki " h a t t ı h ü m a y u n " k a y d e d i l m i ş t i r :

. " Ş u zahire h u s u s u n d a , kendi k â r ve çıkarları­ nı gözetmeksizin, görevi icabı A t i n a , E ğ r i b o z ve diğer yerleşim bölgelerine peyderpey z a h i r e - y e ­ t i ş t i r m e n i n ve bol m i k t a r d a tahsisat a y ı r m a n ı n çaresine b a k m a s ı , tarafına y a z ı l s ı n " .

e s - S e y y i d M e h m e t T a h i r E f e n d i ' n i n "görev mahalline varır varmaz 4 0 . 0 0 0 kile zahire tedarik ederek, atlarla mahallerine şevke teşebbüs e t t i ğ i n i ve külliyetli m i k t a r d a paraya ihtiyaç d u y u l a c a ğ ı n ı " belirten diğer t a k d i m yazısının üst kısmına d a şu " h a t t ı h ü m a y u n " y a z ı l m ı ş t ı r :

" M a n z u r u m o l m u ş t u r . B u Yenişehir Defter­ darlığına gidenler zarar e t m e y u p , belki k â r l ı ç ı k ı ­ yorlar. Henüz görevine başlar başlamaz küllüyetli akçenin lüzumunu iş'âr e d i y o r . Görevi icabı derhal zahirelerin celp ve tedarikine sa'yi gayret eylesün. İleride bu k o n u d a k i çalışmaları tebeyyün ettikten s o n r a , gerekirse a k ç e de g ö n d e r ü l ü r " . ( 2 )

H . 1 2 4 4 / M . 1828'de O r d u y u H ü m a y u n a çağırılarak Sadaret Kethüdası, Şevval H. 1 2 4 4 / M. 1 8 2 8 ' d e ikinci defa Ş ı k k ı Evvel Defterdarı ol­ d u . H. 1 2 4 5 / M . 1 8 2 9 ' d a istifaen bu görevden a y ­ rıldı. Şaban H. 1 2 4 5 / M . 1 8 2 9 ' d a E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'ne atandı ve Şevval H. 1 2 4 7 / M . 1831 d ö n e m i , görev t a k s i m a t ı n d a yerini k o r u d u .

12 Şevval H. 1 2 4 7 / m . 1 8 3 r d e E d i r n e Valisi A ğ a Hüseyin Paşa'nın Serasker ünvanı ile A n a d o l u yakası B a ş k o m u t a n l ı ğ ı n a atanması üzerine, aynı

gün es-Seyyid M e h m e t T a h i r E f e n d i , Nişancılık Unvanı ile O r d u Defterdarlığına tayin edildi.

H. 1 2 4 8 / M . 1832'de sefer esnasında E d i n e havalisinde vefat e t m i ş t i r . o ) Cenazesi İstanbul'a getirilerek, Harem İskelesinde inşa e t t i r d i ğ i Kârgir C a m i i ş e r i f i n ( 4 ) haziresine d e f n e d i l m i ş t i r .

Külliyetli m i k t a r d a b o r c u ve ç o k sayıda ç o ­ cukları b u l u n d u ğ u n d a n , geride bıraktığı mal var­ lığının dağıtılmasına, Darbhane-i A m i r e E m i n i Sabıkı A l i Rıza E f e n d i görevlendirilmiştir.cs) Kerimesi R u k i y e H a n ı m , H. 1 2 4 7 / M . 1 8 3 1 ' d e Defterdarı Ş ı k k ı E v v e l olan A l i Necip E f e n d i ile evlenmiştir.

M e h m e t T a h i r E f e n d i ' n i n Nazırlığı d ö n e m i n d e aşağıdaki işler y a p ı l m ı ş t ı r :

E m e k y e m e z Hüsametdin B e y ' i n vakft mütevel­ lisi F a t ı m a H a n ı m ' ı n G e l i b o l u ' d a vefatı üzerine,

15 Şevval H. 1 2 4 6 / M . 1 8 3 0 ' d a anılan vakıf E v k â f - ı H ü m a y u n Nezaretine bağlanmıştır. V â k ı f ı n G a l a ­ ta'da inşa ettirdiği camii şerif, E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'nce tamir ettirilerek yenilenmiştir.

M u h a r r e m H. 1 2 4 6 / M . 1 8 3 0 ' d a Bostancı Başılığın; R e c e b H . 1 2 4 6 / M . 1 8 3 0 ' d a T o p ç u , A r p a c ı , H a z i n e d a r , K i l e r c i ve Saray-ı C e d i d O c a k ­ larının ortadan kaldırılması üzerine, bu kuruluş ağalarının Nezaretlerinde bulunan vakıfların yöne­ t i m i , E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'ne b a ğ l a n m ı ş t ı r .

Defterdarı Ş ı k k ı E v v e l , Reis'ül-Küttab, G a l a t a ­ saray A ğ a s ı , İstanbul, G a l a t a , Hassalar, Üsküdar Kadıları ve H a r a m e y n M ü f e t t i ş i Nezaretlerinde b u l u n a n 6 3 2 adet evkâf, Rebi'ulevvel H. 1 2 4 7 / M. 1 8 3 1 ' d e E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'ne bağlan­ m ı ş t ı r . B u gelişmeler üzerine Nezaretin iş hacmi genişlemiştir. Fazlalaşan Nezaret işlerini z a m a n ı n ­ da bitirebilmek i ç i n , Kesedarlık, Z i m m e t Halifesi ve Sergi Halifesi isimleriyle m e v c u t olan dairelere; M ü l h a k a t Baş K a t i p l i ğ i , M ü l h a k a t G e d i k l e r i K a ­ tipliği ve Rûznamçecilik Unvanı altında üç daire daha ilâve edilmiştir.

2 . LUtfi E f e n d i bu f ı k r a y a "saniha-doğuş-" Unvanı ile yazdığı z e y l d e der l<i: " O l vakit ekseri m e m u r u n m a ­ aş ve görevleri kanunla b e l i r t i l m e m i ş o l d u ğ u n d a n , dürüst çalışanla y o l s u z l u k yapıp işi savsaklayanı bir­ birinden a y ı r m a k ç o k zor o l u y o r d u . B u nedenle herhangi bir m e m u r , bir masraf defteri t a k d i m etse, derhal 'sa'y-i miri-Devlete ait bir alacağı z i m m e t i n e geçirmek i t h a m ı - ' ile rütbe tenzili cezasına çarptırı­ lırdı. Ş u halin cereyanı â m i r ile m e m u r arasında e m ­ niyetsizliği m u c i p o l u y o r d u . M e m u r ç o k dürüst bile olsa, y a p m a k t a olduğu İşin para k a z a n m a y a müsait olduğu ileri sürülerek, o m e m u r a yükünü t u t m u ş na­ zarı ile b a k ı l a b i l i y o r d u " . ( T a r i h i L ü t f i , c . I, s. 2 8 5 ) . 3 . " E d i n e ' n i n ilerisinde, hararetin yüksek olması ve

havasının ç o k ağır olması, bazan da sam yeli esmesi nedeniyle O r d u y u H ü m a y u n D e f t e r d a r ı T a h i r E f e n d i , sefer esnasında y o l d a vefat e t m i ş t i r " . ( T a k v i m i V a -k a y i ' , n u m a r a 3 4 ) .

4 . H . 1 2 4 3 / M . 1 8 2 7 ' d e t a n z i m eylediği v a k f i y e d e , her sene camide K u r ' â n - ı K e r i m ve Mevlid o k u t u l m a s ı n ı n şart o l d u ğ u y a z ı l ı d ı r .

R e b i ' u l e w e l H . 1 2 4 7 / M . 1831'de E v k â f H a z i ­ nesi y a r d ı m fonundan sermayesi karşılanmak üzere, B e y k o z ' d a bir Ç u h a Fabrikası k u r u l m u ş t u r . İstanbul ve biladıselase'de yangın ve diğer sebepler­ le harap olan 86 adet c a m i , m e s c i d , m e k t e p ve çeşmelerin, 1 . 8 3 6 . 0 2 6 kuruş sarfedilerek tamir edilmesi i ç i n , 8 R e b i ' u l e w e l H. 1 2 4 7 / M . 1831 tarihinde "irade-i s e n i y y e " ç ı k m ı ş t ı r .

8 C e m â z i y e l â h i r H. 1 2 4 7 / M . 1 8 3 1 ' d e Galata­ saray A ğ a s ı , Defterdar ve Reis E f e n d i l e r i n ; 12 R e -ceb H. 1 2 4 7 / M . 1 8 3 1 ' d e Kaptanpaşa ve Çavuşbaşı Nezaretlerinde bulunan vakıfların y ö n e t i m i , E v -k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'ne b a ğ l a n m ı ş t ı r .

Y a h y a E f e n d i Dergahı ve C a m i i tamir edilerek bitişiğine, altında m u v a k k i t h a n e bulunan bir mektep inşa edildi. Hizmetlilerin görevleri tesbit edildi. A y r ı c a , Medine-i MUnewere'de Mescidi K u b a ve diğer m a k a m â t - ı â l i y e ile medrese, ders­ hane, kütüphane binaları y e n i d e n y a p ı l d ı . B u n l a r a ilâveten bazı mescitler, medreseler ve çeşmeler taniir edildi.

Müderrislerden M u h a m m e d M e m i ş E f e n d i , 16 C e m â z i y e l â h i r H. 1 2 4 7 / M . 1 8 3 1 ' d e Bursa ve çevresindeki vakıfların sayımını y a p m a y a m e m u r edildi.

U ş a k ' t a C a n i k l i Aşireti tarafından imal edil­ mek üzere, Ravza-i Mudahhare-i S e y y i d ' i l - e n a m aleyhisselâm i ç i n , 4 2 0 2 zirâ uzunluğunda ve 14 parmak genişliğinde halı d o k u n u l m a s ı n a , 2 2 Şa­ ban H. 1 2 4 7 / H . 1831 tarihinde "irade-i s e n i y y e " sudur etmiştir.

E L - H A C M E H M E T S A İ D E F E N D İ A h m e t A ğ a adındaki bir şahsın o ğ l u d u r . H. 1 1 7 9 / M . 1 7 6 5 ' d e d o ğ d u . K a l e m d e yetişerek Z i m a m â t Halifesi ve Kaptanpaşa Kethüdası o l d u . Kendisine haceganlık rütbesi verildi.

H. 1 2 2 1 / M . 1886'de M u h a l l e f â t Halifesi, son­ ra Piyade Mukabelecisi, H. 1 2 2 3 / M . 1808 Ş e w a l t â y i n l e r i n d e Sergi N a z ı r ı , 19 Rebi'ulâhir H. 1 2 3 0 / M. 1814'de Ş ı k k ı E w e l D e f t e r d a r ı , H. 1 2 3 1 / M . 1815'de Surre-i H ü m a y u n E m i n i , E s m a S u l t a n K e t ­ hüdası, M ü h i m m â t ı Harbiye N a z ı r ı , Zilkaade H. 1 2 3 5 / M . 1 8 1 9 ' d a Kethüdayı Sadrı â l i , 5 Receb H. 1 2 3 6 / M . 1820'de Baruthaneler N a z ı r ı , 6 C e m â z i ­ yelâhir H. 1 2 3 8 / M . 1822'de Ş a r k O r d u s u Defter­ darı o l d u .

Muharrem H. 1 2 4 0 / M . 1824'de Nişancılığa, H. 1 2 4 1 / M . 1825 Ş e w a l t â y i n l e r i n d e T e r s a n e Eminliği'ne getirildi.

H. 1 2 4 3 / M . 1827'de ikinci defa K e t h ü d a ' y ı Sadrı ali oldu ise de H. 1 2 4 4 / M . 1828 Şevval tayinlerinin ertesi günü bu görevinden a y r ı l d ı . Sonradan Masraflar Nazırlığı'na a t a n d ı . Masraf­ lar Nazırlığı ile ilgili, Lütfi T a r i h i n d e şunlar y a z ı -lıdır:(6)

" B a r ı ş antlaşmasından sonra E d i r n e ' d e bıra­

kılan N i z a m i y e askerlerinin elbiseleri gayet y ı p r a n ­ mış olduğu ve bu kıyafetle R u s Sefirine geçiş merasimi düzenlendiği, bu d u r u m u n Padışah'ın kulağına gitmesi üzerine. Masraflar N a z ı r ı Hacı, Said E f e n d i , ihtiyarlığı nedeniyle merhameten azl ile k u r t u l m u ş t u r . "

H. 1 2 4 7 / M . 1831 Ş e w a l t â y i n l e r i n d e ikinci defa Nişancılığa, 12 Ş e w a l H. 1 2 4 7 / M . 1 8 3 1 ' d e E v k â f - ı H ü m a y u n Nazırlığına a t a n m ı ş t ı r . H. 1 2 5 0 / M. 1834 tarihinde azledilmiş ve aynı tarihte e m e k l i y e a y r ı l m ı ş t ı r .

2 2 R a m a z a n H . 1 2 6 2 / M . 1 8 4 5 ' d e vefat e t m i ş ­ tir. Bayazıt civarında ihyakerdesi olan E m i n B e y ' i n C a m i i n e b i t i ş i k mektebin haziresine defnedil-m i ş t i r .

Ç o c u k l a r ı n d a n S e y y i d M e h m e t K â m i l B e y H. 1 2 4 1 / M . 1 8 2 5 ' d e , Müderris İ b r a h i m E f e n d i D e v r i y y e ( D i n i ilimlerde bir rütbedir) Mollası olduktan sonra H . 1 2 5 1 / M. 1 8 3 5 ' d e , Z a b ı t a M e c ­ lisi Reisi A t ı f B e y 3 R a m a z a n H . 1 2 8 7 / M . 1 8 7 0 ' d e , M e h m e t Rıza E f e n d i B o s n a Mollası o l d u k t a n s o n r a , D a m a d ı Defterdar Kesedarı İ b r a h i m N a ­ z i f E f e n d i 2 0 R e b i ' u l e w e l H . 1 2 4 7 / M . 1 8 3 1 ' d e , hemşirezadesi Maliye Reisi R ı z a B e y H. 1 3 0 2 / M . 1 8 8 4 ' d e vefat etmişlerdir.

Said E f e n d i ' n i n ailesinden bir kısmı, Üsküdar'­ da K a r a c a a h m e t M e z a r l ı ğ ı n d a m e d f u n d u r . E m i n B e y , y a p t ı r d ı ğ ı Mektebi haziresinde, aşağıda isim­ leri sayılanlar da M e h m e t Said E f e n d i ' n i n kabri e t r a f ı n d a defnedilmişlerdir.

B u n l a r ; M a l i y e Meclisi Azasından Beyt'ül-mal Müdürü el-Hac Reşid B e y ( v e f a t ı , 7 Rebi'ulâhir H. 1 2 6 9 / M . 1 8 5 2 ) , A m e d î Halifelerinden Sadr-ı azam R a u f Paşa'nm d a m a d i ( 7 ) el-Hac E s a d B e y ( v e f a t ı , 6 R e b i ' u l e w e l H'. 1 3 0 1 / M . 1 8 8 3 ) ; diğer oğlan çocuklarından A t ı f ve A h m e d Reşid B e y ­ lerin hanımları ile A t ı f B e y ' i n oğlu M e h m e t Asım B e y l e r d i r .

M e h m e t Said E f e n d i ' n i n H. 1 2 4 6 / M . 1 8 3 0 ta­ rihli v a k f i y e s i n d e ; Bayazıd civarında E m i n B e y Mahallesi C a m i i Şerifini genişleterek y e n i d e n inşa ettirdiği ve bitişiğine bir m e k t e p y a p t ı r d ı ğ ı , ayrıca 3 0 . 0 0 0 k u m ş para v a k f e t t i ğ i ; Hasköy'de de bir o k u l y a p t ı r a r a k oğlu e s - S e y y i d A h m e t Reşid B e y ' i mütevelli tayin e t t i ğ i k a y ı t l ı d ı r .

A y n ı şahsın H. 1 2 4 8 / M . 1 8 3 2 tarihli v a k f i y e ­ sinde d e ; E d r e m i t İlçesi'ne bağlı Küplice K ö y ü n d e bir z e y t i n l i ğ i ve Üsküdar'da Pazarbaşı Mahallesi, A l a c a Minaredeki bahçesini v a k f e t t i ğ i ve K a r a c a

-6 . Lütfi T a r i h i , c . 2 , s . 1 8 0 .

7 . "Sadr-ı a'zam R a u f Paşa'nm kızı ile Evl<âf-ı H ü m a ­ y u n N a z ı r ı el-Hac IVlenmet Said E f e n d i ' n i n o ğ l u n u n velime toplantısı, H. 1249/IVl. 1 8 3 3 ' d e icra o l u n d u . Said E f e n d i ' n i n B e y l e r b e y i'ndeki yalısına, sadr-ı a'zam'ın azimetine müsaade ve tarafı şahaneden d a ­ mat ve geline mücevher k u t u ve zarf i h s a n ' b u y u -r u l d u " ( T a -r i h i L ü t f i , c . 4 , s . 9 6 ) .

ahmet Türbesi civarında bulunan ebeveyninin iobirlerine m u h a f ı z tayin ettiği yazılıdır.

M e h m e d Said E f e n d i ' n i n N a z ı r l ı k D ö n e m i n d e , Evkaf-1 H ü m a y u n Nezareti'nce aşağıdaki hizmetler gerçekleştirilmiştir:

Darbhâne-i A m i r e civarında bulunan Hasırcı ve D o ğ r a m a c ı koğuşlarının yıktırılarak yerine bir Nezaret h i z m e t binası yaptırılması için Padişah'a arzda b u l u n u l m u ş ve bu k o n u d a k i irade-i s e n i y y e 10 Z i l k a a d e H. 1247/IVI. 1 8 3 1 ' d e ç ı k m ı ş t ı r . B i r i n c i keşifte inşaat maliyeti 5 1 2 . 3 6 7 kuruş olarak hesaplanmış ise d e , h i z m e t binasının gerçek m a l i ­ y e t i , 5 7 9 . 2 3 4 kuruşa ulaşmıştır.

15 Muharrem H. 1 2 4 8 / M . 1 8 3 2 tarihinde II. Sultan M a h m u d Hazretleri'nin, E d i r n e seyahatlarında Ergene Köprüsü'ndeki Halise H a t u n C a m i i ' -nin y e n i d e n inşa edilmesi ve civarına bir m e k t e p yaptırılmasını irade etmesi üzerine, derhal faaliyete geçilerek, inşaatler R e c e b H . 1 2 4 8 / M . 1 8 3 2 ' d e bi­ t i r i l m i ş t i r .

D a h a önce Nezaretçe yaptırılan pazarcı kayıkları gelirlerinin, giderlerini karşılamadığının görülmesi üzerine, 10 a d e d i , 2 4 Muharrem H . 1 2 4 8 / M. 1 8 3 2 ' d e y ı l l ı k 6 0 0 kuruşla icare-i müecceleye bağlanmıştır.

. 23 Muharrem H . 1 2 4 9 / M . 1 8 3 3 ' d e İplik F a b r i ­ kası N a z ı r ı A h m e t E f e n d i değiştirilerek, B i c a n Sultan Sahil sarayında fes imal e t m e k üzere y a p t ı ­ rılan iş yeri Müdürü Ö m e r Lütfü E f e n d i ' y e , F a b r i ­ kanın Nazırlığı e k bir m e m u r i y e t olarak verilmiş­ tir. •

S a r a y d a yapılan bir t o p l a n t ı y a k a t ı l m a k üze­ re İstanbul'a davet edilen M e ş a y ı h t a n G e r e d e ' l i el-Hac Halil E f e n d i ' n i n G e r e d e ' d e yaptırdığı hânkaha 2 5 Safer H . 1 2 5 0 / M . 1 8 3 4 ' d e f u k a r a t a â miyesi olarak a y l ı k 5 0 0 ; B o l u ' d a ikamet eden D i -yarbakır'lı M ü f t i z â d e e ş - Ş e y h el-Hac Mustafa E f e n d i , B o l u ' d a A b b a s Paşa T e k k e ' s i Ş e y h i M e m i ş E f e n d i , B u r d u r ' d a Mer'aşizade el-Hac A h m e t E f e n d i zaviyelerine de t a â m i y e olarak a y l ı k 150'şer kuruş tahsisat verilmiştir.

E v k â f - ı H a r a m e y n M ü f e t t i ş l e r i , E v k â f - ı H ü m a ­ y u n Nezareti'nin işlerini de teftişle görevli o l d u ğ u halde; E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'ne ayrıca bir müfettiş atanması Nezaretçe gerekli görülmüştür.. B u göreve ilk defa İ m a m z a d e E s a d E f e n d i , E v k â f - ı H ü m a y u n M ü f e t t i ş i olarak tayin e d i l m i ş t i r .

Mühendishane hocası meşhur İshak E f e n d i , ebniye-i âliyenin (Mescid-i Nebevi külliyesi) keşfi

için 16 C e m â z i y e l â h i r e H. 1 2 5 0 / M . 1834'de Medi-ne-i Münevvere'ye gönderilmiştir.

B u yapılanlara ilâveten, sayısız mescidler, medreseler, hân-kahlar, mektepler ve i'maretler tamir e d i l m i ş t i r .

M E H M E T H A S İ B P A Ş A

Mehmet E m i n E f e n d i ( 8 ) ismindeki bir şahsın

o ğ l u d u r . İstanbul'da d o ğ m u ş t u r . D a r b h a n e kale­ mine devam e d e r e k , T o p h a n e ' d e N u s r e t i y e C a m i i ' -nin y a p ı m ı n d a bina m e m u r l a r ı arasına girmiştir.

H . 1 2 4 1 / M . 1 8 2 5 ' d e rütbe-i hacegâni ile T o p ­ çular k â t i p l i ğ i n e , daha sonra Bağdad K a p ı K e t h ü -dalığına getirilmiş ve 19 C e m â z i y e l â h i r e H. 1 2 4 7 / M. 1 8 3 1 ' d e huzuru hümayunda iftihar nişanı ihsan e d i l m i ş t i r .

8 Ş a b a n H. 1 2 5 0 / M . 1834'de E v k â f - ı H ü m a ­ y u n N a z ı r l ı ğ ı ' n a a t a n m ı ş ; A l i Rıza E f e n d i ' n i n A y a -sofya C a m i i n d e şehadeti üzerine, 2 7 R a m a z a n

H. 1 2 5 2 / M . 1 8 3 6 ' d a rütbe-i müşiri ile Darbhane-i âmire Defterdarlığına t â y i n edilmiştir.

A y r ı bir N a z ı r l ı k olarak idare olunan Hara­ m e y n V a k ı f l a r ı , E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti ile birleştirilip, Darbhane-i âmire Nezareti de ilâve edilerek, 2 0 M u h a r r e m H. 1 2 5 4 / M . 1 8 3 8 ' d e paşa­ lık ünvanı ile ikinci defa Mehmet Hasip Paşa, E v k â f - ı H ü m a y u n Nazırı olarak atanmıştır.

S u l t a n Abdülmecid Han'ın cülusunu müteaki­ ben 21 C e m â z i y e l u l a H. 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a E v k â f - ı H ü m a y u n ile Darbhane Nezaretleri tekrar birbirle-rirvden ayrılarak, E v k â f - ı H ü m a y u n Nazırlığına Şevki E f e n d i , Darbhane Müşirliğine de A l i Necip Paşa t â y i n e d i l m i ş t i r .

R e c e p H. 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a Selânik Valisi o l m u ş t u r . Selânik ve T u r h a l e Sancakları birleş­ tirilerek C e r m e n ( E d i r n e ) Mutasarrıfı E m i n Pa-şa'ya tevcih edilmiş ve Hasip Paşa Z i l h i c c e H. 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a Valilik görevinden alınmıştır.

2 7 M u h a r r e m H . 1 2 5 6 / M . 1 8 4 0 ' d a Meclisi V â -la azahğına, 8 R e b i ' u l a h i r H. 1 2 5 6 / M . 1 8 4 0 ' d a R a u f Paşa'nın Sadaret M a k a m ı n a atanması üze­ rine boşalan Meclisi V â l â Başkanlığına tayin edil­ m i ş , 5 M u h a r r e m H . 1 2 5 7 / M . 1 8 4 1 ' d e bu görevden a y r ı l m ı ş t ı r .

Bâb-ı â l i ' y e gönderilen Haddi H ü m a y u n d a : " T a n z i m a t ı H a y r i y e ' n i n hami-i h a k i k i s i . Meclisi A h k â m ı A d l i y e o l a r a k , o r a d a Meclis Reisi bulunan k i ş i n i n , T a n z i m a t ı H a y r i y e h a k k ı n d a geniş bilgi sahibi olmasında büyük yararlar b u l u n m a k t a d ı r . Hasip Paşa çalışkan ve dürüst bir kişi ise d e , T a n ­ zimatı H a y r i y e k o n u s u n d a yeterli bilgi ve tec­ rübeye sahip b u l u n m a m a k t a d ı r . B u nedenle azle­ dilerek görevinden alınması,ve müstevfi maaşı ile ş i m d i l i k evinde ikamet e t m e s i " irade b u y u r u l -m u ş t u r . o )

" R u m e l i ve A n a d o l u ' d a bulunan T a n z i m a t Dairelerini gezip dolaşarak M ü l k i İdareleri düzene s o k m a k ve T a n z i m a t Dairelerinin oturmasını sağlamak a m a c ı y l a , " ( i o ) eski Hariciye Nazırı

Rıfat Paşa R u m e l i , Hasip Paşa d a A n a d o l u M ü

-8. H. 1 2 2 0 / M . 1 8 0 5 ' d e vefat ederek, Mevlevihane k a ­ pısındaki kabristana d e f n e d i l m i ş t i r .

9. T a k v i m i V a k a y i , N u m a r a : 2 1 9 . 1 0 . T a k v i m i V a k a y i ' N u m a r a : 2 4 4 .

fettişliğine, C e m â z i y e l â h i r e H. 1 2 5 8 / M . 1 8 4 2 tari­ hinde görevlendirilmişlerdir.

B u k o n u d a , Lütfi E f e n d i tarihinde şunları y a z m a k t a d ı r : ( i 1)

"Müşaruileyhümanın İstanbul'dan uzaklaştırıl­ ması için bu memuriyetlerin ihdas o l u n d u ğ u h a ­ vadisleri işitildi. Aradan bir müddet g e ç d i k t e n , yani İzzet Mehmet Paşa'nın görevden ayrılma­ sından sonra, mevsim şartlarının müsait o l m a ­ ması nedeniyle, gerektiğinde ilkbaharda hareket etmek üzere turneye ç ı k m a işi şimdilik tehir edildi. Seyahatin ertelenmesinden sonra Paşa'lar Meclisi A h k â m ı A d l i y e Azalığına m e m u r o l d u ­ lar. A n a d o l u ve R u m e l i ' d e yapılması kararlaştırı­ lan teftiş işini, d a h a sonra kimse y a p m a d ı . Verilen harcırahları Maliye Hazinesi sineye ç e k t i . "

Müşarünileyh Hasip Paşa'nın "Padişahın sadık adamlarından olması nedeniyle, diğer vekiller ile birlikte Padişahın başkanlığında yapılan toplantı­ larda bulunmasına ve Devlet işlerine olan v u k u f u cihetiyle Meclisi Hassa'ya dahil olmasına"! 12) Şevval H. 1 2 5 8 / M . 1 8 4 2 ' d e irade-i seniyye çık­ mıştır.

2 Zilkaade H. 1 2 6 0 / M . 1844'de üçüncü d e f j Evkâf-ı H ü m a y u n Nazırlığına tayin edilmiş ise de 23 R e c e p H. 1 2 6 6 / M . 1 8 4 9 ' d a az [olunmuştur. 14 Şevval H. 1 2 6 4 / M . 1 8 4 7 ' d e C i d d e Valisi o l m u ş , H. 1 2 6 5 / M . 1 8 4 8 ' d e bu görevden a y r ı l m ı ş t ı r . R e c e p H. 1 2 6 6 / M . 1 8 4 9 ' d a Hazine-i Hassa Nezaretine, daha sonra Meclisi V â l a azalığına, C e m â z i y e l â h i r e H. 1 2 6 9 / M . 1852'de ikinci defa Hazine-i Hassa Nezaretine, 2 8 Zilkaade H. 1 2 7 0 / M . 1853'de dör­ düncü defa Evkâf-ı H ü m a y u n Nezaretine, Mustafa Naili Paşa'nın ikinci Sadâretinde 11 Z i l h i c c e H. 1 2 7 3 / M . 1 8 5 6 ' d a Maliye Nezaretine, 11 Şaban H. 1 2 7 4 / M . 1857'de beşinci defa E v k â f - ı H ü m a ­ yun Nezaretine, 23 R e c e p H. 1 2 7 5 / M . 1 8 5 8 ' d e Safveti Paşa'nın istifası üzerine ikinci defa Maliye Nezaretine, 16 Zilkaade H. 1 2 7 6 / M . 1 8 5 9 ' d a Mec­ lisi A l i y e ' y e , 4 Şevval H. 1 2 7 7 / M . 1 8 6 0 ' d a üçüncü defa Hazine-i Hassa Nezaretine atanmıştır. Muhar­ rem H. 1 2 7 8 / M . 1 8 6 1 ' d e görevden azledilmiş ve H. 1 2 8 2 / M . 1865'de ma'zuliyet aylığı bağlanmış­ t ı r .

23 Z i l h i c c e H. 1 2 8 6 / M . 1 8 6 9 ' d a , Ş e y h ' ü l H a -ram olarak Cumartesi günü vefat etmiş ve Üskü­ dar'da Selimiye Camii haziresine defnedilmiştir. Zenginliği ve kalabalık aile fertleri ile meşhur o l m u ş t u r .

Mehmet Hasip Paşa'nın Nazırlığı d ö n e m i n d e aşağıdaki hizmetler gerçekleştirilmiştir:

Sadrı R u m e l i İ m a m ı evvel şehriyarı, N a k i b ' ü l -e ş r â f il-e Davud Paşa naibinin Nazırlığı altında b u ­ lunan 15 vakıf, 18 Z i l h i c c e H . 1 2 5 0 / M . 1 8 3 4 ' d e ; B u r s a ' d a Hüdavendigâr vakıfları ile E b â E y y u -bi Ensari (r.a.) vakıfları, 2 2 Z i l h i c c e H. 1 2 5 0 / M .

1 8 3 4 ' d e Evkâf-ı H ü m a y u n Nezareti'ne k a t ı l m ı ş ­ tır.

13 R e c e p H. 1 2 5 1 / M . 1835"de G a l a t a , Kasım­ paşa, Üsküdar, Beşiktaş ve Y e n i k a p ı Mevlevihane-lerine m i r a c i y e olarak y ı l l ı k 1 0 0 0 ' e r kuruş tahsis edilmiştir.

5 R a m a z a n H. 1 2 5 1 / M . 1 8 3 5 ' d e İstanbul'da Ashabı K i r a m (r.a.)'dan bazıları için türbeler y a p ­ tırılmış ve yaptırılan bu. türbelere türbedarlar tayin edilerek, bunların görevleri belirlenmiştir.

H a r b i y e Mektebi C a m i i ile bu mektebin ha­ demelerine, başta N a k ş i b e n d i tarikatı olmak üzere diğer tarikatların dergâh şeyhleri aylıklarına ilâve bazı haklar t a n ı n m ı ş t ı r .

17 Safer H. 1 2 5 1 / M . 1 8 3 5 ' d e E y ü p , F a t i h , Bayazıt, S u l t a n S e l i m , Lâleli ve Nusretiye C a m i ­ lerinde, her hafta c u m a ve salı günlerinde o k u n ­ mak üzere "şıfa-i şerif" dersleri programlanmış ve bu dersleri o k u t a c a k hocalara tahsisat a y r ı l ­ mıştır.

A y d a 70 k u m ş maaşla Tikveşli E b u B e k i r E f e n d i E y ü p , Vidinli Mustafa E f e n d i F a t i h , T o k a d ı n Hasan E f e n d i B a y a z ı d , Birgivili Hafiz Ali

E f e n d i Sultan S e l i m , Kenkırılı ( Ç a n k ı r ı l ı ) H a f ı z A l i E f e n d i Laleli ve Y a h y i E f e n d i Türbedarı Ş e y h Nuri E f e n d i Nusretiye Camilerinde Müderris olarak görevlendirilmişlerdir.

Marmaris'de Haşim Dede vasıtasiyle yeni bir Mevlevihane yaptırılmış ve A n k a r a ' d a T a c e d d i n -zade dergahı şeyhine E v k â f - ı H ü m a y u n d a n aylık bağlanmıştır.

K ü t a h y a ' d a dersiâm es-Seyyid Mustafa Rüşdi E f e n d i " H e d i y y e - i E b r â r " ismi ile yazdığı kitabı Padışah'a takdim etmesi üzerine, Kütahya'da Müderris o l m a k kaydiyle E v k â f - ı H ü m a y u n ' d a n 17 R e b i ' u l a h i r H. 1 2 5 2 / M . 1 8 3 6 ' d a maaş tahsis edilmiştir.

25 Rebi'ulevvel H. 1 2 5 4 / M . 1838'de 6 camide Buharihanlık ihdas edilerek, bu işi y a p a c a k yetkili personel görevlendirilmiştir.

2 2 R a m a z a n H. 1 2 5 4 / M . 1 8 3 8 ' d e Mustafa Paşazade B e k i r B e y ' i n salhanesi, 2 0 0 . 0 0 0 kuruşa Müneccimbaşı tarafından satın a l ı n m ı ş , ancak be­ delin yarısı E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti, diğer y a ­ rısı d a Maliye Hazinesince ö d e n m i ş t i r .

2 5 Z i l h i c c e H. 1 2 5 4 / M . 1 8 3 8 ' d e E v k â f - ı H ü m a y u n Nezaretince, "Mektebi Rüştiye N e z a ­ r e t i " k u m l m u ş t u r .

3 Muharrem H. 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a Süleymaniye Medresesi yeniden tamir edilerek, "Mektebi U l u m u E d e b i y y e " ismi ile A r a p ve F a r s E d e b i ­ yatlarının okunmasına tahsis edilmiştir. B u dersleri o k u t m a k üzere bir ö ğ r e t i m üyesi bir de yardımcı öğretmen tayin edilmiştir. Ü ç sınıftan oluşan

11. Lütfi T a r i h i , c . 7. s. 4 3 . 1 2 . Tal<vimi V a k a y i ' N u m a r a : 2 4 7 .

O k u l u n bütün öğrencilerine burs verilmiştir. Ö ğ r e t i m üyeliğine tayin edilen N u m a n E f e n d i ' y e 5 0 0 , yardımcı ö ğ r e t m e n Mehmet E f e n d i ' y e de 2 0 0 kuruş a y l ı k b a ğ l a n m ı ş t ı r . B i r yıl sonra öğre­ tim üyesinin maaşına 2 0 0 , yardımcı ö ğ r e t m e n i n maaşına da 5 0 kuruş z a m y a p ı l m ı ş t ı r .

2 6 C e m â z i y e l â h i r e H. 1 2 6 3 / M . 1 8 4 6 ' d a Mek­ tebi U l u m u E d e b i y y e - i A d l i y e ö ğ r e t i m üyesi Nu man E f e n d i ' y e e m e k l i aylığı bağlanarak, ö ğ r e t i m üyeliğine B a y e z i d Medresesi Dersiamlarından es-S e y y i d İshak E f e n d i t â y i n edilmiştir.

M a l i y e Hazinesi ile Hazine-i A m i r e ' n i n ve Darbhane ile E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'nin birleştirilmesi s o n u c u , 5 Muharrem H. 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a "zabıt m u h a l l e f a t ı " n ı n E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti namına zabtı kaldırılmıştır.

B u r s a ' d a Sultan O s m a n , O r h a n , I. M u r a t , I. B a y e z i t , Çelebi M e h m e t ve I I . M u r a t ' ı n türbele­ rinde senede bir kerre B u h a r i Ş e r i f o k u n m a k üzere, 10 D e r s i â m a 750'şer kuruş ödenmesine dair, 13 Safer H . 1 2 7 2 / M . 1 8 5 5 ' d e irade-i s e n i y y e ç ı k m ı ş t ı r .

Hanedan vakıfları Mütevelli K a i m m a k a m l ı ğ ı vekâletlerinin kaldırılması ile V e k i l odalarında y a p ı l m a k t a olan f e r a ' ve intikal m u a m e l e l e r i n i n , E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'nde kurulan " S e n e d â t İdaresi"nde görülmesine ait irade-i s e n i y y e , 19 Rebi'ulevvel H. 1 2 7 2 / M . 1855'de ç ı k a r t ı l m ı ş t ı r . Senedât Müdüriüğü'ne 7 . 5 0 0 kuruş aylıkla Salih E f e n d i a t a n m ı ş t ı r .

Ravza-i Mudahhere'nin yeni baştan döşen­ mesini Padişahın istemesi üzerine, 2 . C e m â z i y e l ­ âhire H. 1 2 5 1 / M . 1 8 3 5 ' d e S a r u h a n Vergi M e m u r u el-Hac E y y u p A ğ a tarafından zira'ı 3 0 kuruştan 7 5 9 5 z i r a ' halı d o k u t u l m u ş , 4 0 0 küsur kese olan bedeli ödenerek halılar Medine-i Münevvere'ye g ö n d e r i l m i ş t i r .

U n k a p a n ı ' n d a S e y y i d A h m e t el-Buhari türbe­ si b i t i ş i ğ i n d e , 4 0 . 0 0 0 kuruş harcanarak bir c a m i yaptırılmasına ve H â n g a h ı n 2 0 . 0 0 0 kuruş sarfla genişletilerek onarılmasına, 5 Rebiuleahir H.

1 2 5 8 / M . 1 8 4 2 ' d e , T a i f ' d e bir m u v a k k i t h a n e y a ­ pılmasına, 17 Rebi'ulevvel H. 1 2 6 3 / M . 1 8 4 6 ' d a irade-i s e n i y y e ç ı k m ı ş t ı r .

Sakız Adası'nda Padişah adına yaptırılan cami ve çeşmenin inşası, 13 S a f e r H . 1 2 6 4 / M . 1 8 4 7 ' d e b i t i r i l m i ş t i r .

H a r a m e y n Tercümanı A h m e t N a z i f E f e n d i "Sarfı T ü r k i " ismi ile Şehzade Murat E f e n d i adına bir kitap hazırlayarak Padışah'a t a k d i m et­

mesi üzerine, y a z a r a 7 5 0 0 kuruş m ü k â f a t veril­ mesi e m r e d i l m i ş t i r .

İş takibi ve başkalarına aracı olmak üzere İstanbul'a gelen Mekke ve Medine'liler, üç sınıfa ayrılarak misafir edilip ağırlanmışlardır. B u n l a r d a n birinci sınıfa ayrılanlar B a k a n l a r d a , ikinci sınıfa ayrılanlar ricali Devlet K o n a k l a r ı n d a , üçüncü sı­ nıfa ayrılanlar da misafirhanelerde, d u m m l a r ı n a uygun bir şekilde ikramda b u l u n u l u y o r , yedirillp i ç i r i l i y o r d u . Misafirlerin ağırlanması için Maliye ve E v k â f Nezaretleri bütçelerinden ayrılan ö d e n e k ­ lerin y e t m e m e s i üzerine, 5 0 0 0 kuruş ve daha fazla a y l ı k alan Devlet M e m u r i a r m ı n Muharreme tesadüf eden rumi aya mahsuben her yıl maaşlarının

1 / 1 0 ' u kesilerek bu hizmet için h a r c a n m a y a baş­ lanmıştır. Misafirlerin sadece yedirilip yatırılma-siyle k a l ı n m ı y o r d u . İstekleri yerine getirilip, işleri bitirildikten sonra bunlara ayrıca yol parası ve i k r a m i y e v e r i l i y o r d u . B u nedenle, yapılan mas­ rafları yüksek düzeydeki m e m u r l a r ı n aylıklarından kesilen paralarla karşılamak da m ü m k ü n o l m a y ı n ­ c a , 2 . 5 0 0 k u r u ş u n üzerinde aylık alan herkesden maaşının 1 / 1 0 ' u n u n i k r a m i y e olarak kesilmesine dair 11 Zilkaade H. 1 2 7 0 / M . 1 8 5 3 ' d e irade-i s e n i y y e ç ı k a r t ı l m ı ş t ı r .

" H . 1 2 7 6 / M . 1 8 5 9 ' d a M e k k e E m i r i Ş e r i f A b d u l l a h Paşa, her sene H a r a m e y n ahalisinin i k r a m i y e almak üzere İstanbul'a gelmelerine karşı ç ı k a r a k , i k r a m i y e n i n sadece diplomasını ala­ rak İstanbul'a gelenlere d e ğ i l , diğer ahaliye de ve­ rilmesi gerektiğini söylemiş ise d e ; İstanbul'a gelmek isteyenlerin men edilmesi uygun görül-m e y e r e k , d i p l o görül-m a alıp da İstanbul'a gelgörül-meyen kimselere de y a r ı m ikramiye verilmesi karar­ laştırılmıştır." A m a s y a Mevlevihanesini, Ş e y h i M e h m e t Dede E f e n d i 4 0 . 0 0 0 kuruş harcayarak t a m a m l a y a m a ­ d ı ğ ı n d a n . V a k ı f bütçesinden 1 5 . 0 0 0 kuruş y a r d ı m edilerek inşaat b i t i r i l m i ş t i r . A n a d o l u ve R u m e l i ' d e b u l u n a n bütün vakıf­ lara mahalli halktan bir kişi tayin edilerek y ö n e t i l ­ mesi için Muharrem H. 1 2 5 4 / M . 1 8 3 8 ' d e irade-i s e n i y y e ç ı k a r t ı l m ı ş t ı r . " M u a c c e l â t M e m u r u " veya

" M u a c c e l â t Müdürü" unvanları ile tayin edilen b u kişilere 1 1 0 kuruş maaş bağlanmıştır. Baş­ langıçta E v k â f - ı H a r a m e y n Muaccelât Müdürleri, her şehirde ayrı olarak b u l u n m a k t a i k e n , Hara­ m e y n Nezareti ile E v k â f - ı H ü m a y u n Nezaretinin birleştirilmesi üzerine bu Müdürlükler de birleş­ t i r i l m i ş t i r .

A y a s o f y a C a m i i etrafında bulunan türbeler, medrese, imaret, sebil ve vakıf odasının tamirine b a ş l a n m ı ş t ı r . ( i 3 )

13.. T a m i r a t a Hasip Paşa'nın Nezaret z a m a n ı n d a başla­ n ı l m ı ş . A r i f , A l i Şefil< Paşalarla A l i Rıza E f e n d i ' n i n

Fatih Sultan Mehmet'in hayratından olan T u r u n d u S u y u n u n , surun iç veya dışında bulunan ana kanalları ile diğer vakıflara ait su y o l l a r ı , B e l -gırat K ö y ü kıyısından iç surlara kadar olan su

lağımları, su bent ve k e m e r l e r i ; Kanlıkavak civa­ rında Sultan Süleyman'ın vakfından olan çeşme­ ler ve salhanelere akan su yolları ile lağımları; Bursa'da zelzeleden harap olan camilerle türbeler; İstanbul ve taşrada b i r ç o k c a m i , m e s c i d , dergah, medrese, mektep ve çeşmeler yenibaştari tamir edilmiştir.

M U S A S A F V E T İ P A Ş A

Kırımlı E b u b e k i r R ı f a t E f e n d i ( i 4 ) n i n o ğ l u ­ dur. Kalemlere devam ederek Hasip Paşa'ya katip o l m u ş t u r . 8 Şaban H. 1 2 5 0 / M . 1 8 3 4 ' d e Divanı H ü m a y u n Hocalığına atanmıştır.

Hasip Paşa'nın H. 1 2 5 0 / M . 1 8 3 4 ' d e E v k â f - ı H ü m a y u n Nazırlığına T a y i n edilmesi üzerine. Paşanın uhdesinde bulunan Bağdat ve Musul Kapı Kethüdalıkları Musa Safveti'ye devredilmiştir. D a ­ ha sonra C i z y e Muhassılı, 2 7 R a m a z a n H. 1 2 5 2 / M. 1 8 3 6 ' d a Evkâf-ı H ü m a y u n Nazırı o l m u ş t u r .

H u z u r u Padişahiye t a k d i m ettiği a r z d a ; Ne­ zaretin kendisine tevcih edildiğine teşekkürden sonra, cevami'ı selâtini gezerek mahfili hümayun lardaki mefruşatı baştan başa yenilediğini söyle­ yerek, ziyaret buyuruimasmı istirham etmiştir.

Rütbe-i saniyenin sunuflı evvelinde. M ü l k i y e ve Hariciye Müsteşarlıkları sırasında b u l u n m a k ve Tersane Müdürlüğü terk o l u n m a k üzere 18 R e ­ bi'ulevvel H. 1 2 5 3 / M . 1 8 3 7 ' d e ilk defa B a h r i y e Müsteşarı, 2 2 C e m â z i y e l u l a H. 1 2 5 5 / M . 1839'da Hazine-i M u k a t a â t Defterdarı o l m u ş t u r .

İ l t i z a m â t usulü muzırrası ilga o l u n d u ğ u n d a n M u k a t a â t Defterdarlığı unvanı da kaldırılarak Hazine-i A m i r e ve M u k a t a â t Defterdarlıkları birleştirilmiştir. Hazine-i A m i r e ve M u k a t a â t Defterdarlıklarının birleşmesinden m e y d a n a ge­ len Hazaini A m i r e D e f t e r d a r l ı ğ ı , 14 Zilkaade H. 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a Musa Safveti Paşa'ya, Defter­ dar Muavinliği Paşa'nın kardeşi Mektubi Maliye Halifelerinden Mustafa Rıza E f e n d i ' y e tevcih edil­ miştir.

T a n z i m a t ı Hayriye-i M ü l k i y e ' n i n u y g u l a m a ­ larından dolayı Maliye Hazinesinde eski usulün uygulanma i m k a n ı kalmadığından ve Maliye İşle­ rinin verilen izin üzerine müstakil Maliye Nezareti tarafından yürütüleceğinden Hazaini A m i r e Defter­ darlığı kaldırılmıştır. Defterdarlığın kaldırılması üzerine Safveti Paşa Safer H. 1 2 5 6 / M . 1 8 4 0 ' d a Meclisi V â l â Azalığına atanmıştır.

Mısır Valisi Mehmet A l i Paşa'dan geri alınan Ş a m ve Girit'in idari işlerini T a n z i m a t ı H a y r i y e ' ­ nin belirlediği kurallara göre y ö n e t m e k üzere Zilkaade H . 1 2 5 6 / M . 1 8 4 0 ' d a Ş a m D e f t e r d a r l ı ­ ğına tayin edilmiştir. Memuriyet mahalline varmak

üzere i k e n , Saip Paşa'nın Meclisi V â l â Reisliğine getirilmesinden d o l a y ı , 5 Muharrem H. 1 2 5 7 / M .

1 8 4 1 ' d e Müşirlik ve V e z i r l i k rütbesi ile Maliye Nazırlığına getirilmiştir.

Bab-ı âliye gönderilen hattı h ü m a y u n d a : " Ş a m Defterdarı olan Musa Safveti E f e n d i ' n i n b u n d a n sonra . defterdarlık y a p m a m a s ı , kendisi u m u r u hesaba v â k ı f , kabiliyet ve dirayet sahibi olması nedeniyle rütbe-i müşiri ile Maliye N e z a ­ retine Memur e d i l d i ğ i " k a y ı t l ı d ı r .

Maliye Nazırlığı görevinden 14 Şaban H . 1 2 6 1 / M . 1845 tarihinde ayrılmıştır.

Şevval H . 1 2 6 1 / M . 1845'de Selânik e y â l e ­ tinden irtibatı kesilen T a r h a l e Mutasarrıflığına, 13 R e b i ' u l a h i r . H . 1 2 6 2 / M . 1845.de Ş a m V a l i l i ­ ğine atanmıştır. Ş a m Valiliği görevinden 8 R e

-bi'ulahir H. 1 2 6 4 ' d e azledilmiştir.

Rebi'ulevvel H . 1 2 6 5 / M . 1 8 4 8 tarihinde C e z a ­ yir Bahrisefit Valiliğine tayin edilmiştir.

2 9 Zilkaade H. 1 2 6 5 / M . 1 8 4 8 ' d e K a s t a m o n u , 16 Safer H. 1 2 6 7 / M . 1 8 5 0 ' d e A n k a r a Valiliklerine a t a n m ı ş t ı r . Vücudunda beliren bir mazeret sebe­ biyle 2 7 R e c e p H . 1 2 6 8 / M . 1 8 5 1 ' d e A n k a r a V a l i ­ liği görevinden istifa e t m i ş t i r .

2 7 Z i l k a a d e * H . 1 2 6 8 / M . 1 8 5 1 ' d e ikinci defa C e z a y i r Bahrisefit Valisi olmuş ise de müteakiben bir başka şahıs t a y i n o l u n m u ş t u r .

9 Muharrem H. 1 2 7 0 / M . 1 8 5 3 ' d e ikinci defa Maliye, Rebi'ulevvel H. 1 2 7 1 / M . 1 8 5 4 ' d e T i c a r e t , 2 7 R e b i ' u l a h i r H. 1 2 7 3 / M . 1 8 5 6 ' d a üçüncü defa Maliye Nazırı o l m u ş t u r .

Z i l h i c c e H. 1 2 7 3 / M . 1 8 5 6 ' d a azledildi. A n ­ c a k , 11 Şaban H . 1 2 7 4 / M . 1 8 5 7 ' d e tekrar dördün­ cü defa olarak Maliye Nezaretine t â y i n o l u n m u ş ­ tur. 2 3 R e c e p H. 1 2 7 5 / M . 1 8 5 8 tarihinde Maliye Nazırlığından istifa etmesi üzerine, üçüncü defa olarak E v k â f - ı H ü m a y u n Nezaretine t â y i n edil­ m i ş t i r .

18 R e b i ' u l a h i r H. 1 2 7 6 / M . 1 8 5 9 ' d a Meclisi V â l â Başkanlığına getirildi ise de 26 Muharrem z a m a n ı n d a devam e d i l m i ş t i r . (Nisan H. 1263/IVI. 1846 - Ş u b a t H. 1266/IVI. 1 8 4 9 ) . T a m i r masrafı ola­ rak 7 . 2 9 5 . 5 0 0 kuruş h a r c a n m ı ş t ı r . B u k o n u d a Lütfi T a r i h i n d e şunlar y a z ı l ı d ı r : " A y a s o f y a C a m i i K e b i r i ­

nin u m u r u tamiriye ve t e z y i n i y e s i rehini hüsnü hitam o l a r a k , H. 1 2 6 5 / M . 1848 R a m a z a n ı Ş e r i f i n i n ilk c u m a günü hizmete açılması üzerine Selamlık merasi­ mi orada y a p ı l m ı ş t ı r . Selamlık Merasiminde bütün V e k i l l e r ve i s t a n b u l rütbesine kadar bütün ulem.ı. bazı hayır sahibi emirler ve bendegân resmi elbiseleri ile hazır b u l u n m u ş l a r d ı r . T a m i r giderleri, o esnada çocuksuz olarak vefat eden Şeyh'ül-islâm M e k k i z a d e Mustafa A s ı m E f e n d i m e r h u m d a n ( v e f a t ı , 1 Z i l h i c c e H . 1 2 6 2 / M . 1 8 4 5 ' d e d i r . ) H a z i n e y e kalan küllüyetli m i k t a r d a k i para ve sayısız, k ı y m e t l i mücevherlerle k a r ş ı l a n m ı ş t ı r . Ne güzel borç ve ölümden sonra b ı ­ rakılan ne güzel m a l . B u t a m i r a t ı n hatırası o l m a k üze­ re, bir de m a d a l y a ç ı k a r t ı l m ı ş t ı r .

1 4 . Esat Muhlis Paşa ve diğer zevatı sairenin katiplikle­ rinde b u l u n m u ş t u r . A l i m ve s a i r d i r . M ü n ş e a t ı ile D i ­ vanı birlikte H. 1 2 5 4 / M . 1 8 3 8 ' d e B u l a k ' t a basıl­ m ı ş t ı r .

H. 1 2 7 8 / M . 1861'de bu görevden ayrılmıştır. 4 Şaban H. 1 2 8 1 / M . 1 8 6 4 tarihinde vefat e t m i ş t i r . Mezarı Eyu'p Kabristanında b u l u n m a k t a d ı r .

K a r a k ö y Hüseyin A ğ a Mahallesinde bir N a k ş i b e n d i D e r g a h ı , Dergahın avlusu içerisinde bir c a m i ve kütüphane; Y e n i k a p ı ' d a O s m a n Reis C a m i i bitişiğinde bir taş çeşme y a p t ı r m ı ş t ı r .

Musa Safveti" Paşa'nın N a z ı r l ı k d ö n e m i n d e gerçekleştirdiği hizmetler:

16 Z i l h i c c e H. 1 2 5 2 / M . 1 8 3 6 ' d a S u Nazırlığı k u r u l a r a k . E v k a f ı m a z b u t a ve mülhaka ile Hara-meyrt vakıflarından yeteri kadar ödenek a y r ı l d ı . A y r ı c a ihtiyaç nisbetinde m e m u r görevlendirildi. Su Nezaretine 5 . 0 0 0 kuruş aylıkla Hacegândan Ş a k i r E f e n d i t â y i n edildi. K a t i p N a z i f E f e n d i ' y e 5 0 0 , Kethüda'ya 1 7 5 , iki k o r u y u c u y a 7 0 0 , iki çavuşa 2 0 0 kuruş a y l ı k tahsis edilmiştir.

Beşiktaş'da Y a h y i E f e n d i Dergahı ile Üskü­ dar, G a l a t a , Kasımpaşa ve Y e n i k a p ı Mevlevihane-lerinin aylık ve y i y e c e k tahsisatları artırılmıştır. Bazı c a m i , m e s c i d , dergah, mektep ve medrese ile E r z u r u m ' d a zelzeleden yıkılan 3 2 c a m i , m e s c i d , medrese, han ve h a m a m tamir edilmiştir.

2 7 Muharrem H . 1 2 5 3 / M . 1 8 3 7 ' d e S a l t a n a t , Şehzadegân ve bazı Devlet ileri gelenlerinin kayıkçılarına E v k â f veznesinden 1 2 . 5 1 0 , e m e k ­ lilerine de 7 . 1 3 0 kuruş tahsisat verilmiştir.

Hasip Paşa'nın Nazırlığı d ö n e m i n d e , Paşa'nın mührünü taklid ederek, sahte bir ç o k k i m s e y e vakıfta sükna hakkı tanımış ve bu suretle zim­

metine ç o k fazla para geçirmiş o l d u ğ u anlaşılan Silivri E v k â f Müdürü K a m i l E f e n d i ' n i n halka teşhir edilmesinden s o n r a , 13 sene müddetle kürek ç e k ­ m e y e m a h k u m edildiğine 2 5 Zilkaade H. 1 2 7 5 / M . 1 8 5 8 ' d e karar verilmiştir. Sahte mührü kazıyan A z m i E f e n d i suçsuz görülmüştür.

A H M E T S A D İ K Z İ V E R P A Ş A

Defterhane katiplerinden Mehmet Sadık M ü n i f E f e n d i ' n i n o ğ l u d u r . H. 1 2 0 8 / M . 1 7 9 3 ' d e İstanbul'­ d a Merkezefendi Dergahı karşısındaki evde d o ğ ­ m u ş t u r .

M u h i b b â n ı Cenabı Mevlanadan olan babası H. 1 2 1 8 / M . 1 8 0 3 ' d e vefat e t m i ş t i r . M e ş h u r şair­ lerden Ş e y h G a l i p D e d e , m e r h u m u n süt ç o c u ğ u o l d u ğ u n d a n Y e n i k a p ı Mevlevihanesi postu nişini S e y y i d A l i D e d e , babasının ölümü üzerine A h m e t Sadık Ziver'i manevi evlat edinmiştir.

O devrin kurallarına göre Marif'te öğrenim gördükten sonra, önce D e f t e r h a n e , bilahare D a r b

-hane K a l e m l e r i n e 7-8 sene devam etti. H . 1 2 3 0 / M . 1 8 1 4 ' d e Devletin önde gelen vekillerinden ve T a ­ rikatı Mevleviye müntesiplerinden meşhur Halid E f e n d i ' y e hizmeti ketabetle intisap e t m i ş t i r .

Halit E f e n d i ' n i n H . 1 2 3 8 / M . 1 8 2 2 ' d e K o n y a ' ­ y a uzaklaştırılması üzerine, A h m e t Sadık Z i v e r de onunla birlikte K o n y a ' y a gitmiştir. Halit E f e n d i ' ­

nin sürgün yerinin Balıkesir olarak değiştirilmesi üzerine bir müddet de burada kalmıştır.

Yüksek affa m a z h a r olarak İstanbul'a döndük­ ten s o n r a , affedilip emin kılınmışlara mahsus olan Gümrük Nezaretine, bir müddet sonra A y d ı n Vergi M e m u r l u ğ u n a atanmıştır. 7-8 ay sonra bu görev­ den a y r ı l a r a k , H . 1 2 4 1 / M . 1 8 2 5 ' d e R u m e l i Seras­ keri A ğ a Hüseyin Paşa'nın K a t i p l i k hizmetine gir­ m i ş ; iki yıl Ş e m n i O r d u s u n d a hizmet gördükten sonra hocalık rütbesini kazanmıştır.

Hüseyin Paşa'nın azlinden sonra, İstanbul'da Harir Nazırı Ö m e r Lütfi E f e n d i ' n i n katipliğinde istihdam e d i l m i ş t i r .

H . 1 2 3 9 / M . 1 8 2 3 ' d e T a h m i s ( ç e k i l m i ş kahve) Müdürlüğüne, H . 1 2 5 1 / M . 1 8 3 5 ' d e Tersane Müdür­ lüğüne t â y i n edilerek, rütbesi ûlâ sınıfı sanisine yükseltilmiştir.

18 Rebi'ulevvel H. 1 2 5 3 / M . 1837'de E v k â f - ı H ü m a y u n Nezaretine a t a n m ı ş , fakat 2 0 Muharrem H . 1 2 5 4 / M . 1 8 3 8 ' d e bu görevden a l ı n m ı ş t ı r . d s )

2 7 Şevval H . 1 2 5 4 / M . 1 8 3 8 ' d e kurulan Mec­ lisi A h k â m ı A d l i y e A z a l ı ğ m a , 3 R e c e p H . 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a Meclis Üyeliğine ilâve olarak Bağdat ve Musul Kapı Kethüdalıklarına, 14 Zilkaade H . 1 2 5 5 / M. 1 8 3 9 ' d a M ü h i m m â t ı Harbiye N e z a r e t i n e , 6 Z i l ­ hicce H. 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a rütbe-i û l â sınıfı evveli ile Darbhane-i A m i r e Nezaretine t â y i n edilerek u h ­ desinde bulunan Kapı Kethüdalıkları bir başka şahsa tevcih edilmiştir.

Y u k a r ı d a k i görevinden ayrıldıktan sonra, H. 1 2 5 8 / M . 1 8 4 2 ' d e Meclisi V â l â A z a l ı ğ m a , 2 4 C e m â z i y e l u l a H. 1 2 5 8 / M . 1 8 4 2 ' d e kurulan R u m e l i V a r i d a t ı Defterdarlığına ve Zilkaade H. 1 2 6 2 / M . 1 8 4 5 ' d e bu görevden alınarak, kendisine boş m a ­ aşı tahsis edilmiştir.

17 Z i l h i c c e H . 1 2 6 2 / M . 1845'de Maarifi U m u m i y e Meclisi A z a l ı ğ m a , 23 Cemazielahire H . 1 2 6 3 / M . 1 8 4 6 ' d a Maarif Meclisindeki görevi baki kalmak üzere Ziraat Meclisi A z a l ı ğ m a , Ş a ­ ban H . 1 2 6 3 / M . 1 8 4 6 ' d a M ü l k i y e t i Padişah'a ait olan F a b r i k a l a r Nezaretine, Şevval H. 1 2 6 4 / M . 1 8 4 7 ' d e bu görevlere ilâve olarak Tersane Neza­ retine atanmıştır. Sonradan F a b r i k a l a r Nezaretin­ den istifa e t m i ş t i r .

4 C e m â z i y e l â h i r e H. 1 2 6 6 / M . 1 8 4 9 ' d a H e k i m Başılık M e m u r i y e t i n i n kaldırılması üzerine, rütbei b â l â unvanı verilerek Mektebi T ı b b i y y e Nezare­ tine m e m u r edilmiştir. 2 9 Z i l h i c c e H . 1 2 6 7 / M . 1850'de Meclisi V â l â A z a l ı ğ m a , 1 Rebi'ulâhir

1 5 . M u k a t a a t ı n hini ihalesinden alman 9 0 . 4 1 5 kuruş rüsumdan yalnız 8 . 0 0 0 kuruşu N a z ı r a , geri kalanı Nezarete ait o l d u ğ u halde, t e m a m ı m kendisine alıkoyması üzerine görevden a l ı n d ı ğ ı ; ihtiyacı olan paranın halefi Hasip Paşa t a r a f ı n d a n ihsanı şahane olarak verilmesinden s o n r a , affına İrade tahsil edildi­ ğ i . V a k ı f hazinesinde (Arşiv) m u h a f a z a edilen M u ­ harrem H. 1254/lVl. 1 8 3 8 tarihli A h k â m - ı E v k a f def­ terinde k a y ı t l ı d ı r .

H. 1 2 6 8 / M . 1 8 5 1 ' d e ikinci d e f a E v k â f - ı H ü m a y u n Nezareti'ne, 2 8 Z i l k a a d e H. 1 2 7 0 / M . 1 8 5 3 ' d e H a -sip Paşa île becayişleri icra olunarak Hazine-i Hassa Nezareti'ne, 11 R e b i ' u l a h i r H. 1 2 7 1 / M . 1854'de Nezaret aylığı ve t a z m i n a t ı ile Meclisi V â l â A z a h ğ ı n a , H . 1 2 7 2 / M . 1 8 5 5 ' d e vefat eden Damat Şehriyari Halil Rıfat Paşa'nın T e r e k e s i Nezaretine, Şaban H . 1 2 7 5 / M . 1858'de F a t m a Sultan K e t h ü d a h ğ ı n a , 21 Z i l h i c c e H. 1 2 7 7 / M . 1 8 6 0 ' d a rütbe-i vezaretle H a r a m ı Ş e r i f Hazreti Nebevi Meşihatına atanarak, R e c e p H. 1 2 7 8 / M . 1861 'de birinci rütbe-i Mecidi nişanı verilmiştir.

14 Z i l h i c c e H. 1 2 7 8 / M . 1861'de Medine-i Münevvere'de vefat e t m i ş t i r . V a s i y e t i üzerine Cennet'il-baki'de H z . O s m a n (r.a.)ın türbesi c i ­ varında, N a k ş i b e n t T a r i k a t ı Ş e y h l e r i n d e n M e h ­ met C a n Hazretlerinin merkatı yanına defnedil­ miş tir.

Sultan M a h m u t ve Sultan A b d u l m e c i d H a n ' l a ­ rın saltanat zamanlarında yaptırılan mebani-j hayriye ve a m i r i y e y e yazılan tarih kitabelerinin büyük e k s e r i y e t i , A h m e t Sadık Z i v e r Paşa'ya aittir.

O ğ l u , eski Defteri Hakani Muavini erbabı Danişten B a h a d d i n B e y m e r h u m ( i 6 ) t a r a f ı n d a n , yazı ve şiirlerini gösterir "Asârı Z i v e r Paşa" ismi altında toplanarak neşredilen kitapta yazılı hâl tercümesinde şöyle d e n i l m e k t e d i r :

" İ l m i n ve A r a p dilinin lüzum ve faydasını bizde ilk evvel takdir edenlendendir. G e n ç l i ğ i n d e Fransızcayı ö ğ r e n m e y e çalışmış o l d u ğ u , ölümün­ den sonra geride b ı r a k t ı ğ ı , kendi elyazısı ile y a z ­ dığı bir küçük lügattan anlaşılmıştır. R e s m i işler­ den geriye kalan z a m a n ı n ı , ilmi tetkiklerle geçi­ rirdi. Hatta, misafirliklere büyük bir çanta içerisi­ ne k o y d u ğ u kitaplarını beraberinde götürüyordu. V e f a t ı n d a n sonra divanının basımı için gerekli olan paranın kütüphanesinin satılarak temin edi­ lebileceğini düşünüyordu. A n c a k , kütüphanede b u ­ lunan birkaç bin ciltlik kitabın satılmasından elde edilen para, Paşa'nın b o r c u n u n 1/3 ünü ö d e m e y e bile y e t m e m i ş t i r . E d e b i y a t ı n haricinde F e n l e de u ğ r a ş ı y o r d u . Hatta bazan rasat işleri ile meşgul o l u y o r d u . H. 1 2 7 6 / M . 1 8 5 9 ' d a görülen seyyare-i zuzenebe ( k u y r u k l u yıldız) dair bir risale yazmış­ tır. Sultan A b d u l m e c i d H a n ' ı n Z i v e r Paşa h a k k ı n d a özel bir teveccühü b u l u n d u ğ u n d a n her z a m a n taltif edilmiştir. B u l u n d u ğ u m e m u r i y e t l e r d e iyi bir y ö ­ netime muvaffak o l m u ş , ıslahat h a r e k â t ı n ı n başa­ rıya ulaşması için çaba sarfetmiştir. Mektebi T ı b -biye'nin o tarihlerde yetiştirdiği bazı " ü m e r â y ı etibba"nın anlattığına göre, Paşa'nın Nezareti dönemindeki iyi y ö n e t i m ve disipline, ö ğ r e n i m dönemlerinin diğer safhalarında rastlamaları m ü m ­

kün olmamıştır. Ziver Paşa, sarışın, mavi gözlü, gür kaşlı, ç e k m e b u r u n l u , y u v a r l a k yüzlü, sakallı.

orta b o y l u , ş i ş m a n , yakışıklı ve güleryüzlü, azaları düzgün ve asabi mizaçlı idi. Sağlam bir itikat sahibi idi. C ı v a n Resulaljah (r.a.) da H a k k ı n rah­ metine kavuşmak i ç i n , Ş e y h ' ü l - H a r a m l ı k ünvanını öteden beri ç o k i s t i y o r d u . Hatta bu k o n u d a , bir fırsat çıkması halinde Bab-ı âli'den söz bile a l ­ m ı ş t ı . Sadr-ı E s b a k A l i Paşa'nın Sadaret z a m a n ı n ­ d a , Ş e y h ' ü l - H a r a m İşkodralı Mustafa Paşa'nın vefatı üzerine, verilen sözün yerine getirilmesi zamanı gelmiş ise d e ; diğer hatırı sayılır kimselerin de aynı göreve talip o l m a l a r ı , hatta bunlardan bir tanesinin de Salahatdin B e y ' i n oğlu ve S a d r n A z a m ' ı n damadı olması n e d e n i y l e , Z i v e r Paşa'nın d o ğ r u d a n tayini m ü m k ü n o l m a m ı ş t ı r . A n c a k başvuRilan k u r r a usulünde şans Ziver Paşa'ya ç ı k a r a k , s o n u n d a arzusuna k a v u ş m u ş t u r .

A h m e t Sadık Ziver Paşa'nın N a z ı r l ı k dö-nemirrde gerçekleştirdiği hizmetler:

2 5 C e m â z i y e l u l a H. 1 2 5 3 / M . 1 8 3 7 ' d e Gümrük Dairesi binası ile bina önüne bir çeşme y a p t ı r ı l ­ m ı ş t ı r .

15 Şevval H . 1 2 5 3 / M . 1 8 3 7 ' d e Devlet ricali. Z i l h i c c e H. 1 2 5 3 / M . 1 8 3 7 ' d e Saltanat K a y ı k ç ı l a r ı ­ n a , E v k â f Hazinesinden aylık bağlanmıştır.

Z i l h i c c e H . 1 2 5 3 / M . 1 8 3 7 ' d e İstanbul'da on yere aylıkla Kayıkçılar Kethüdası, bir katip, bir m e m u r t â y i n edilmiştir. A y r ı c a aynı tarihte, vakıf arazi ve ç i f t l i k l e r i n sayımının yapılması için M u a c c e l â t Nazırları t â y i n i y a p ı l m ı ş t ı r .

Kudüs meselesinin intifama sebep o l m a k üzere, anlaşmazlık konusu kiliseye ait kalenin kargir olarak tamirine 17 R e b i ' u l e v v e l H . 1 2 7 0 / M. 1 8 5 3 ' d e irade-i s e n i y y e ç ı k m ı ş t ı r . D a h a sonra Kudüs'te bulunan kutsal k a y a parçasının ve tava­ nının ve H a l i l ' ü r - R a h m a n türbesinin t a m i r masrafı da ilâve edilerek, toplam 4 6 6 . 3 0 5 kuruş onarım parası harcanmıştır. O n a r ı m ekibinin başına N a f a ' Azalarından E s a t E f e n d i , 5 . 0 0 0 kuruş aylıkla b i n a emini ve b i r ç o k R u m bol aylık ve harcırahla usta olarak gönderilmiştir.

E v k â f - I H ü m a y u n T a m i r a t Müdürlüğüne 1.500 kuruş maaşla bir kişi g e t i r i l m i ş , sonra aylığı 5 0 0 kuruşa indirilmiştir. İndirilmiş aylıkla önce E b n i y e - i Hassa Müdürü olan Hüsametdin E f e n d i ' y e bu görev verilmiş, daha sonra Rebi'ulevvel H .

1 2 6 9 / M . 1 8 5 2 ' d e y i n e E b n i y e - i Hassa Müdürü olan Ş a k i r E f e n d i ' y e ilâve görev olarak t e v c i h e d i l m i ş ­ tir. E b n i y e - i Hassa Müdürlüğü ile birlikte bu kadar düşük bir a y l ı k l a E v k â f - ı H ü m a y u n T a m i r a t

Müdür-lüğü'nün idare edilemeyeceği anlaşıldığından, 2 9 C e m â z i y e l u l a H . 1 2 7 0 / M . 1853'de bu görevde b u ­ lunan Rıza efendi'nin a y l ı ğ ı , tekrar 1.500 kuruşa yükseltilmiş ve T a m i r a t Müdürlüğü, E b n i y e - i Hassa Müdürlüğünden a y r ı l m ı ş t ı r .

S u l t a n a h m e t C a m i i , türbesi ve m u v a k k i t h a n e -sinin o n a r ı m ı bitirilerek, H . 1 2 5 3 / M . 1 8 3 7 R a m a ­ zanının üçüncü C u m a günü resmi bir törenle hiz­ mete a ç ı l m ı ş t ı r .

M a h m u t p a ş a y o k u ş u n d a bulunan Ö z b e k l e r T e k k e s i y e n i baştan inşa olunarak, 1 Zilkaade H. 1 2 5 3 / M . 1 8 3 7 ' d e ; Hırka-i Ş e r i f Dairesi ile C a ­ mii o n a r ı m ı d a 2 4 Şaban H. 1 2 6 9 / M . 1 8 5 2 ' d e bi­ tirilerek hizmete açılmışlardır.

S u l t a n A b d u l m e c i d H a n ' ı n Validesi B e z m i A l e m V a l i d e S u l t a n tarafından D o l m a b a h ç e ' d e yaptırılan camii şerif, 2 5 Şevval H. 1 2 7 0 / M . 1 8 3 5 tarihinde bitirilerek vakfiyesi yazılmış ve cami görevlileri t â y i n edilmiştir.

Bazı c a m i , m e s c i d , t e k k e , türbe, m e k t e p , k ü ­ t ü p h a n e , medrese ve çeşmeler ile Şüleymaniye hayratına akan Halkalı su yolları ve ayrjca Üskü­ dar su yollarının t a m a m ı tamir e d i l m i ş t i r .

E S - S E Y Y İ T M E H M E T Ş E V K İ E F E N D İ Bab-ı âli Baş K a p ı k u l l a r ı Z a b ı t ve M e m u r ­ luğunda u z u n yıllar istihdam edilen S â d â t t a n Harputlu H a f ı z Mustafa E f e n d i ' n i n o ğ l u d u r . H . 1 1 9 8 / M . 1 7 8 3 tarihinde Küçük A y a s o f y a Mahallesinde d o ğ m u ş t u r .

M e ş h u r â l i m l e r d e n A r a b c a , Farsça, M a t e m a t i k ö ğ r e n i m i görmüş ve " h u t u d u mütenevvia—çeşitli yazı t ü r l e r i n d e n " icazetname almıştır.

H . 1 2 1 9 / M . 1 8 0 4 ' d e imtihanla Baş Muhasebe K a l e m i n e girmiş ve y a z ı ş m a usullerini ö ğ r e n d i k t e n sonra d a h a yüksek görevlere terfi e t m i ş t i r .

H. 1 2 3 0 / M . 1 8 1 4 ' d e C e b i H ü m a y u n K a t i p l i ­ ğine t â y i n o l u n m u ş , bu görevden H. 1 2 3 9 / M . 1 8 2 3 ' d e Hacegânlık rütbesi ile K ü ç ü k K a l ' a T e z k e -reciliğine n a k l e n a t a n m ı ş t ı r . Rebi'ulevvel H . 1 2 4 2 / M . 1 8 2 6 ' d a E v k â f - ı H ü ­ m a y u n Kesedarı, H . 1 2 4 7 / M . 1 8 3 1 ' d e Darbhane-i A m i r e Sahibi A y a r ı , 20 Muharrem H. 1 2 5 4 / M . 1 8 3 8 ' d e de rütbe-i Cılâ ile E v k â f - ı H ü m a y u n ve Darbhane-i A m i r e Müsteşarı o l m u ş t u r . 21 C e m â z i y e l u l a H. 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a Mülhak olan H a r a m e y n i Ş e r i f e y n ve E v k â f - ı H ü m a y u n Ne­ zaretleri görevi verilmiştir. E v k â f Nezareti'nin rütbe-i û l â mertebesine çıkartılmasına dair ira-de-i seniyye sadır o l m u ş t u r . 2 7 C e m â z i y e l â h i r i ' H. 1 2 5 6 / M . 1 8 4 0 ' d a N a z ı r l ı k görevinden ayrıl­ mıştır.

" H a l e n görevine son verilen ve evinde Padi­ şaha d u a ederek o t u r m a k t a o l a n . M a l i y e bilgisine sahip dirayet ve fetanet sahibi, aynı z a m a n d a Padişahın sadık adamlarından bulunması nede­ niyle yeteri kadar maaş tahsis e d i l e n " ( i 7 ) Meh­ met Ş e v k i E f e n d i , Rebi'ulevvel H. 1 2 5 7 / M . 1 8 4 1 ' -de T i c a r e t Nezareti Müsteşarlığına t â y i n e d i l m i ş ­ tir. ' T i c a r e t Nezareti'nin rütbe-i ijlâdan sayılarak, bu göreve S a r a m E f e n d i ' n i n getirilmesi üzerine

Müsteşarlık görevine gerek k a l m a m ı ş t ı r . Ş i m d i ­ lik boşta k a l m a k ü z e r e " ( i 8 ) M e h m e t Ş e v k i E f e n d i , R e b i ' u l a h i r H. 1 2 5 7 / M . 1841'de M u h a -sebe-i M a l i y e Meclisi A z a l ı ğ ı n a , A k i f E f e n d i ' n i n V i y a n a Büyük Elçiliğine atanması üzerine 6 Z i l ­ kaade H. 1 2 5 7 / M . 1841 tarihinde Muhasebe-i Ma­ liye Meclisi Başkanlığına, 4 C e m â z i y e l â h i r e H. 1 2 5 9 / M . 1 8 4 3 ' d e Meclisi V â l â A z a l ı ğ ı n a t â y i n e-d i l m i ş , ancak Şevval H . 1 2 5 9 / M . 1 8 4 3 ' e-d e aylığı verilmek k a y d i y l e Meclisi V â l â A z a l ı ğ ı görevinden alınmıştır.

5 C e m â z i y e l u l a H. 1 2 6 1 / M . 1 8 4 5 ' d e Muhase­ be Meclisine m e m u r edildi. Muhasebe Meclisinin kaldırılması üzerine, Divanı Muhasebâtı Maliye'nin k u m l m a s ı n a tahsis edilen k a d r o n u n 1 5 . 0 0 0 kuruş maaşını a l m a k ve Divanı Muhasebâta devam edip e t m e m e d e serbst o l m a k k a y d i y l e çıkartılan irade-i s e n i y y e uyarınca k o n a ğ ı n d a ikamet e t m i ş t i r .

H. 1 2 8 1 / M . 1 8 6 4 ' d e vefat e t m i ş t i r . C e n a z e s i , E y u p ' d a Küçük E m i r E f e n d i türbesi bitişiğindeki mezarlığa d e f n e d i l m i ş t i r .

Y a z ı sanatında ç o k mahir olan M e h m e t Şevki E f e n d i ' n i n , sanat değeri ç o k yüksek bazı levhaları, Meclisi Maliye A z a l ı ğ m d a n emekli oğlu A l i Şevki ile diğer bir veresesinin yanında m u h a f a z a edilmek­ tedir. A l i Ş e v k i B e y ' i n ifadesine göre, Paşa'nın m u ­ s i k i , t e z h i p , ciltçilik ve o y m a c ı l ı k gibi diğer sanat kollarında da kabiliyet ve çalışmalarının b u l u n ­ d u ğ u anlaşılmaktadır.

e s - S e y y i d M e h m e t Şevki E f e n d i ' n i n N a z ı r l ı k d ö n e m i n d e gerçekleştirdiği hizmetler:

Büyükdere üzerinde S u l t a n II. M a h m u t H a n ' ı n ismine getirilen meşhur su bendinin inşası ve in­ şaatın bitirilmesinden s o n r a , herkese açık bir z i y a f e t verilmesi için M e h m e t Şevki E f e n d i görevlendirilmiştir. Padişah tarafından verilen bu görev, büyük bir itina ile yerine getirilmiştir.

Sultan A b d u l m e c i d H a n ' ı n irade-i seniyyeleri ile Sultan M a h m u t H a n ' ı n türbesine ait planı Padişaha s u n a r a k , y a p ı m ı n a nezaret e t m i ş t i r . T ü r b e , sebil ve m u v a k k i t h a n e n i n bitirilmesinden s o n r a , görevlilerin vazifeleri belirlenmiştir.

İstanbul'da şehir içerisindeki mezarlıklara cenaze defnedilmemesi h a k k ı n d a 21 Şaban H. 1 2 5 5 / M . 1 8 3 9 ' d a fermanı h ü m a y u n ç ı k m ı ş t ı r .

B u yapılanlara ilâve olarak c a m i , türbe, m e d ­ rese ve su yollarınndan bazıları t a m i r edilmiştir.

Aslında, Mehmet Şevki E f e n d i ' n i n Nezaret d ö n e m i n d e yapılan işler y u k a r ı d a sayılanlardan ibaret değildir. G e r e k Mehmet Şevki E f e n d i ve gerekse diğer bazı Nazırların y ö n e t i m i d ö n e m i ­ ne ait bazı defterler, Hüseyin Hüsametdin E f e n d i tarafından arşivlerde b u l u n a m a m ı ş t ı r . E l d e

edile-1 7 . T a k v i m i V a k a y i ' , N u m a r a : 2 edile-1 4 . 1 8 . T a k v i m i V a k a y i " , N u m a r a : 2 2 6 .