• Sonuç bulunamadı

Yükseköğretim Çalışmalarının Akademik Bir Alan Olarak Gelişimi: Uluslararası ve Ulusal Düzeyde Alanyazın İncelemesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Yükseköğretim Çalışmalarının Akademik Bir Alan Olarak Gelişimi: Uluslararası ve Ulusal Düzeyde Alanyazın İncelemesi"

Copied!
11
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Yüksekö¤retim Çal›flmalar›n›n Akademik Bir Alan

Olarak Geliflimi: Uluslararas› ve Ulusal Düzeyde

Alanyaz›n ‹ncelemesi

The development of higher education studies as an academic field: A literature review at international and national levels

Meltem Akbulut Y›ld›rm›fl, Fatma Nevra Seggie Bo¤aziçi Üniversitesi, E¤itim Fakültesi, E¤itim Bilimleri Bölümü, ‹stanbul

Dünyada ve Türkiye’de yüksekö¤retim çal›flmalar›, akademik bir alan olarak önemini art›rmaktad›r. Akademik bir alan olarak yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n dünya ölçe¤inde yaflanan yüksekö¤retimde büyüme ve kit-leselleflme e¤ilimi içerisinde nas›l geliflti¤inin incelenmesi, alan›n tan›n›r-l›¤›na katk›s› bak›m›ndan önemlidir. Bu çal›flman›n amac›, yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n akademik bir alan olarak hem dünyada hem Türkiye’de na-s›l geliflim gösterdi¤inin alanyaz›n üzerinden incelenmesidir. Çal›flma iki bölümden oluflmaktad›r. Birinci bölümde, dünyada yüksekö¤retim çal›fl-malar›n›n alan/disiplin tart›flmalar› üzerinden nas›l tan›mland›¤›na, ala-n›n geliflimini etkileyen önemli tarihsel olaylara, eserlere ve geliflmelere de¤inilmifl, alan›n dünyadaki mevcut durumu genifl bir bak›fl aç›s› ile be-timlenmifltir. Çal›flman›n ikinci bölümünde, büyüme ve kitleselleflme e¤i-limleri ba¤lam›nda, Türkiye’deki kitleselleflme politikalar›n›n ne boyutta yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n gelifltirilmesi yoluyla ele al›nd›¤› yük-sekö¤retim çal›flmalar› odakl› faaliyetlerle incelenmifl ve alan›n akademik bir alan olarak tan›mlanmas›n›n ve gelifltirilmesinin ne tür do¤urgular sa¤layabilece¤i tart›fl›lm›flt›r. Bu çal›flma kapsam›nda yap›lan alanyaz›n in-celemesi, yüksekö¤retime kat›l›m talebinin ve yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n gelifliminin efl zamanl›l›k gösterdi¤ine iflaret etmektedir. ‹ncele-me sonuçlar›na göre, yüksekö¤reti‹ncele-me artan talep, sürekli de¤iflen beklen-ti ve ihbeklen-tiyaçlar sonucu, yüksekö¤rebeklen-tim çal›flmalar› alan› do¤mufltur. Alan-yaz›n incelemesinin bir di¤er sonucu da dünyada ve Türkiye’de yükse-kö¤retim çal›flmalar› alan›ndaki çal›flmalar›n yükseyükse-kö¤retim sistemlerini gelifltirmeye ve toplumsal kalk›nmaya katk› vermeye odaklanmas›d›r. Anahtar sözcükler:Toplumsal kalk›nma, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›, yüksekö¤retim politikalar›, yüksekö¤retim sistemleri, yüksekö¤retime artan talep.

Higher education studies as an academic field is getting more and more attention. To examine the development of higher education studies as an academic field within the worldwide trends of expansion and massi-fication in higher education is important to contribute to the recogni-tion of the field. The purpose of this study is to review the literature to examine how higher education studies as an academic field has evolved within this expansion and massification trends both in the world and in Turkey. This study has two main sections: The first section describes the definition of higher education studies along with the field/discipline discussions, the important historical events, works, and developments, and highlights the present state of the field within a broad perspective. The second section examines the development of higher education studies as a field in Turkey via higher education studies focused activi-ties. Finally, the possible contributions of defining and developing higher education studies as an academic field are explored. The litera-ture review conducted within the scope of this study indicates that the development of higher education studies field and the increase in the higher education enrollment rates seem to coincide. The literature review highlights that the higher education studies field has emerged as a consequence of the increased enrollment demand and ever-changing expectations and needs. Another conclusion of the study is that the aim of the higher education studies field in the world and in Turkey is to improve higher education systems and contribute to social develop-ment.

Keywords:Higher education policies, higher education studies field, higher education systems, increase in demand for higher education, social development.

‹letiflim / Correspondence: Dr. Meltem Akbulut Y›ld›rm›fl Gümüflp›nar Mah., Sak›za¤ac› Cad., Yeflilyurt Koru Evleri, B Blok, Kat: 1, Daire: 4, So¤anl›k, Kartal, ‹stanbul e-posta: meltemakbuluty@gmail.com

Yüksekö¤retim Dergisi 2018;8(3):357–367. © 2018 Deomed

Gelifl tarihi / Received: Ekim / October 23, 2017; Kabul tarihi / Accepted: May›s / May 28, 2018 Bu makalenin at›f künyesi / Please cite this article as: Akbulut Y›ld›rm›fl, M. ve Seggie, F. N. (2018). Yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n akademik bir alan olarak geliflimi: Uluslararas› ve uulusal düzeyde alanyaz›n incelemesi. Yüksekö¤retim Dergisi, 8(3), 357–367. doi:10.2399/yod.18.027

Bu çal›flma, 12–14 Ekim 2017 tarihlerinde Antalya’da düzenlenen 2. Uluslararas› Yüksekö¤retim Çal›flmalar› Konferans›’nda sunulmufltur.

Özet Abstract

(2)

B

B

ugün dünya ölçe¤inde 18.000’den fazla üniversite ve bu üniversitelerde ö¤renim gören 170 milyondan fazla ö¤renci bulunmaktad›r (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization [Birleflmifl Milletler E¤i-tim, Bilim ve Kültür Kurumu] [UNESCO], 2017). Yüksekö¤-retime kat›l›m oranlar›, yüksekö¤retim sistemlerindeki büyüme ve kitleselleflme e¤ilimini ortaya koymaktad›r. 1970’te dünya ölçe¤inde yüksekö¤retime kat›l›m oran› %10 iken, 2000 y›l›nda bu oran %19’a, 2015 y›l›nda %35’e yükselmifltir (UNESCO, 2017). Yüksekö¤retime kat›l›m oranlar›nda uzun y›llar boyunca yaflanan art›fl e¤ilimi, yüksekö¤retime olan talebi ortaya koy-maktad›r. Artan talep, ihtiyaç ve beklentiler, yüksekö¤retim ku-rumlar›n› ve sistemlerini büyümeye ve de¤iflime zorlam›flt›r.

Yüksekö¤retim kurumlar›, sosyo-ekonomik, bilimsel ve kültürel birikimlerin art›r›lmas› ve toplumsal kalk›nmaya kat-k› sa¤lanmas› bakat-k›m›ndan kritik bir role sahiptir. Yüksekö¤re-tim kurumlar›n› ihtiyaçlara cevap verebilecek düzeye kavufltu-rabilmek için de araflt›rma ve gelifltirme çal›flmalar›na ihtiyaç vard›r. Bu nedenle, dünyada ve Türkiye’de yüksekö¤retim ça-l›flmalar› akademik bir alan olarak önemini art›rmaktad›r. Akademik bir alan olarak yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n, dün-ya ölçe¤inde dün-yaflanan bu büyüme ve kitleselleflme e¤ilimi içe-risinde nas›l geliflti¤i, sosyo-ekonomik, bilimsel ve kültürel ihtiyaçlar›n karfl›lanmas› ve alan›n toplumsal kalk›nma üzerin-deki olas› etkisinin ortaya ç›kar›lmas› aç›s›ndan önemli bir ça-l›flma konusudur. Bu çaça-l›flma, 2000’li y›llardan itibaren yükse-kö¤retime kat›l›m oranlar›nda art›fl›n yafland›¤› ülkelerde yük-sekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n kendi gelifliminin kat›l›m oranlar›ndaki art›fl ile efl zamanl› olup olmad›¤› konusunun de¤erlendirilmesine de imkân verecektir. Ayr›ca uluslararas› de¤erlendirmenin yan› s›ra, alan›n gelifliminin ulusal düzeyde irdelenmesinin, ülkemizin yüksekö¤retim alan›ndaki ihtiyaç-lar›n›n tart›flmaya aç›lmas›na, di¤er ülkelerin tecrübe ve dene-yimlerinden faydalan›larak kendi ihtiyaçlar›na özgü akademik bir alan olarak tan›mlanmas›na ve gelifltirilmesine yard›mc› olabilece¤i düflünülmektedir. Bu nedenlerle bu çal›flmada, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n dünya ölçe¤indeki ve Türkiye’deki mevcut durumu konu edilmifltir.

Bu çal›flma iki bölümden oluflmaktad›r. Birinci bölümde, dünyada yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n alan/disiplin tart›flma-lar› üzerinden nas›l tan›mland›¤›na, bu alana neden ihtiyaç duyuldu¤una, alan›n geliflimini etkileyen önemli tarihsel olay-lara ve çal›flmaolay-lara ve de alandaki geliflmelerin farkl› ülkeler-deki mevcut durumuna de¤inilmifltir. Çal›flman›n ikinci bölü-münde, özellikle 2006 ve 2008 y›llar› aras›nda yaflanan, günü-müzde hâlâ devam etmekte olan büyüme ve kitleselleflme e¤i-limleri ba¤lam›nda Türkiye yüksekö¤retim sisteminde yafla-nan say›sal ve ifllevsel de¤iflimlere ve ortaya ç›kan sorunlara de¤inilmifl (Günay ve Günay, 2017), bunu takiben kitlesellefl-me politikalar›n›n ne boyutta yüksekö¤retim çal›flmalar›

ala-n›n›n gelifltirilmesi yoluyla ele al›nd›¤› yüksekö¤retim çal›fl-malar› odakl› faaliyetlerle incelenmifl ve son olarak alan›n aka-demik bir alan olarak tan›mlanmas›n›n ve gelifltirilmesinin ne tür do¤urgular› olabilece¤i tart›fl›lm›flt›r.

Dünyada Yüksekö¤retim Çal›flmalar› Alan›

Bu bölümde, dünya yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›, ala-n›n geliflimi ve alaala-n›n mevcut durumu kapsam›nda iki alt bafl-l›kta incelenmifltir. Alan›n geliflimi alt bafll›¤›nda öncelikle yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n alan m› disiplin mi oldu¤u tar-t›flmas›na (Wright, 2007), daha sonra da yüksekö¤retim çal›fl-malar›n›n “alan” olarak an›lmas›na katk›da bulunan önemli tarihsel olaylara, çal›flmalara ve geliflmelere yer verilmifltir. Alan›n mevcut durumu alt bafll›¤›nda ise alan›n nas›l bir bü-yüme ve geniflleme e¤ilimi gösterdi¤i genifl bir perspektifle ele al›nm›fl ve bu çerçevede co¤rafi ve akademik büyümenin ne flekilde gerçekleflti¤i konu edinilmifltir.

Yüksekö¤retim Çal›flmalar› Alan›n›n Geliflimi Dressel ve Mayhew (1974) yüksekö¤retim çal›flmalar›n› bir “alan” olarak tan›mlar (akt. Wright, 2007). Bu yazarlara göre “disiplin” tan›mlamas›n›n baz› karakteristik özellikleri vard›r: (a) herkes taraf›ndan kabul gören, alan›n parametrelerini belir-leyen çal›flmalar, (b) kendine has terminoloji, (c) üzerinde uzla-fl›lm›fl, s›kl›kla kullan›lan araflt›rma yöntem ve teknikleri, (d) araflt›rmac›lar›n daha önceki araflt›rma deneyimlerinden yarar-lanabilece¤i bilgi birikimi, (e) teorik sorulara cevap aranmas› ve yeni teorilerin oluflturulmas› (Dressel ve Mayhew, 1974’ten akt. Wright, 2007, s. 20).

Dressel ve Mayhew, yukar›da s›ralanan karakteristik özel-likleri göz önünde bulundurarak, özellikle de yüksekö¤retim çal›flmalar›n› birden çok disiplinden beslenmesi ve parametre-lerinin belirlenememesi nedenleriyle alan olarak tan›mlaman›n do¤ru olaca¤› kan›s›na varm›flt›r (Dressel ve Mayhew, 1974’ten akt. Wright, 2007).

Fulton (1992), benzer flekilde, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan m› disiplin mi tart›flmas›na de¤inmifl ve yüksekö¤retim ça-l›flmalar› alan›n›n disiplin olma yolunda ilerledi¤ini, ancak hâlâ tam olarak disiplin kavram›n› karfl›lamad›¤›n› belirtmifltir. 1970’li y›llarda Avrupa’da az say›da araflt›rmac›n›n yüksekö¤re-tim üzerine çal›flmalar yapmas› ve bu tarihlerde yüksekö¤reti-min ayr› bir alan olarak de¤il e¤itim araflt›rmalar›n›n bir parça-s› olarak ele al›nmaparça-s› yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n disiplin ola-rak geliflimini yavafllatan bir baflka faktördür (Brennan ve Te-ichler, 2008). 1980’li ve 90’l› y›llarda Avrupa’da yüksekö¤reti-me talebin giderek artmas›, bilgi toplumu tart›flmalar› ve ulus-lararas›laflman›n ön plana ç›kmas› yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n Avrupa’da da ayr› bir alan olarak çal›fl›lmas› ihtiyac›n› do¤urmufltur (Brennan ve Teichler, 2008).

(3)

Yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n akademik bir disiplin olmad›-¤› konusu alanyaz›nda baflka yazarlar taraf›ndan da dile getiril-mifltir. Örne¤in, Altbach’a (2014a) göre, yüksekö¤retim çal›flma-lar› akademik bir disiplin de¤il, her geçen gün bilinirli¤i artan akademik bir aland›r. Altbach (2014a), “Üniversiteleri çal›flmak, sosyal bilimlerden beslenen disiplinleraras› bir u¤rafl›d›r.” görü-flündedir (s. 12). Disiplinleraras› bir alan olarak yüksekö¤retim çal›flmalar›nda ço¤unlukla antropoloji, e¤itim, sosyoloji, psikolo-ji, felsefe, ekonomi, tarih ve siyaset bilimi gibi sosyal bilimlerin di¤er disiplinlerinden yararlan›lmaktad›r (Kehm, 2015, s. 60).

Disiplinleraras›l›k, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan› için önemli bir özelliktir ve alan› beslemektedir (Altbach, 2014b). Disiplinleraras›l›¤›n getirdi¤i farkl› disiplinlerin etkileflimi saye-sinde di¤er disiplinlerdeki araflt›rmac›lar birbirleriyle çal›flma imkân› bulurken, çal›fl›lan konunun da farkl› bak›fl aç›lar›yla ele al›nmas› imkân› do¤ar. Öte yandan disiplinleraras›l›k özelli¤i yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n akademik bir disiplin olarak tan›mlanmas›n› güçlefltirmektedir (Altbach, 2014b). Disiplinle-raras›ndaki çoklu etkileflim yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n› tek bir disiplin çerçevesinde s›n›rlamamakta ve alan› belirli bir disip-line ait olmaktan uzaklaflt›rmaktad›r.

Bu disiplinleraras› akademik alan›n öncüsü Prof. Dr. Gran-ville Stanley Hall kabul edilmektedir (Ewing ve Stickler, 1964). Dr. Hall’a göre yüksekö¤retim çal›flmalar› alan› önemli bir ihti-yaçt›; çünkü toplumsal beklentileri karfl›layabilmek için üniversi-telerde çeflitli reformlar yapmak, reform hareketlerini yönetebi-lecek ve yönlendirebiyönetebi-lecek yetkin bireyler yetifltirmek gerekiyor-du (Bakwaph, 2017). Bu ihtiyaçtan yola ç›karak, Dr. Hall, 1893 y›l›nda, Clark Üniversitesi’nde ilk yüksekö¤retim çal›flmalar› ko-nulu dersi vermifltir (Ewing ve Stickler, 1964). 1893 y›l›ndan sonra, program açma konusunda baz› denemeler olsa da alan›n süreklilik arz eden ilk programlar› Birinci Dünya Savafl› sonras› aç›lm›flt›r. Bu programlar› açan üniversitelere örnek olarak, programlar›n›n aç›l›fllar›n›n tarihleri s›ras›yla, Ohio Eyalet Üni-versitesi, 1920; Kolombiya ÜniÜni-versitesi, 1920; fiikago tesi, 1921; Pittsburgh Üniversitesi, 1928; Kaliforniya Üniversi-tesi, Berkeley, 1929 ve Michigan ÜniversiÜniversi-tesi, 1929 verilebilir (Goodchild, 1991).

Alan›n süreklilik arz eden ilk programlar›n›n 1920 y›l›nda aç›lmaya bafllamas› tesadüf de¤ildir. Birinci Dünya Savafl› sonra-s›, dünyada sosyal devlet anlay›fl›na geçifl hareketi (Esping-An-dersen, 1990) bafllam›flt›r. Bu sosyal devlet anlay›fl›na geçiflte ül-keler güçlenmek ve kalk›nmak için yüksekö¤retime yat›r›m ya-parken, ülke insanlar› da sosyal ve mesleki geliflimleri için yükse-kö¤retime taleplerini artt›rm›flt›r (Schofer ve Meyer, 2005). Dünyadaki bu hareketten Amerika Birleflik Devletleri (ABD) de etkilenmifltir. Bu dönem, e¤itimin bütün alanlar›nda de¤iflimin yafland›¤›, özellikle yüksekö¤retime kat›l›m›n üst seviyelere

ulafl-t›¤› dönemdir (Ewing ve Stickler, 1964). Yüksekö¤retime olan talebin artmas›; finansman, yönetim, ö¤retim, ö¤renci iflleri gibi alanlarda yeni ihtiyaçlar do¤urmufl, yeni problemleri beraberin-de getirmifltir. Üniversitelerberaberin-de her anlamda yeni bir sorgulama ve planlama dönemi bafllam›flt›r. Yönetim, ö¤retim ve araflt›rma alanlar›nda hem o günkü ihtiyac› karfl›lamak hem de gelece¤e yönelik bilgi birikimini art›rmak amaçlar›yla da yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n ilk programlar› ortaya ç›km›flt›r (Wright, 2007).

1920’den 1945 y›l›na kadar geçen zaman zarf›nda yüksekö¤-retim çal›flmalar› alan›nda program açan üniversite say›s› 27’ye ulaflm›fl, 1945 ve 1963 y›llar› aras›nda ise bu say› 64’e ulaflm›flt›r (Ewing ve Stickler, 1964). Birinci ve ‹kinci Dünya Savafllar› son-ras›nda ABD’de yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda yaflanan ge-liflmeler, alan›n toplumsal meseleleri anlama, irdeleme ve sorun-lara çözüm önermede önemli bir rol üstlendi¤ini göstermekte-dir (Ewing ve Stickler, 1964).

1960’lar yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›ndaki bir di¤er ta-rihsel dönüm noktas›d›r. Bu y›llarda yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda 100’den fazla yüksek lisans ve doktora program› aç›l-m›fl, yüksekö¤retime kat›l›m önceki y›llara oranla yaklafl›k olarak üç kat artm›fl ve artan talep, daha önceleri oldukça betimsel olan, yüksekö¤retim kurumlar›n›n ve sistemlerinin yap›lar›n› say›sal veriler üzerinden tan›mlamaya odakl› araflt›rmalar›n içeri¤ini de-¤ifltirmifltir (Hendrickson, 2013).

Önemli eserler ba¤lam›nda, 1974 y›l›nda Dressel ve May-hew (1974) Higher Education as a Field of Study: The Emergence of a Profession adl› kitaplar›yla yüksekö¤retim kurumlar›n›n yap›la-r›n› betimsel ve niceliksel olarak ele alan çal›flmalar›n ötesine geçerek yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n neden ve nas›l bir alan oldu¤unu, bu alandaki eksikliklerin neler oldu¤unu ve bu eksikliklerin nas›l giderilebilece¤ini aç›klam›fllard›r (akt. Wright, 2007). Knowles’un (1977) editörü oldu¤u The International Ency-clopedia of Higher Education ve Clark ve Neave’in (1992) editör-lüklerini yapt›¤› The Encyclopedia of Higher Education bafll›kl› an-siklopediler yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n› uluslararas› bir boyutta de¤erlendirmektedir. The International Encyclopedia of Higher Education on ciltlik bir eserdir. Ansiklopedide, yüksekö¤-retim çal›flmalar› alan›, yüksekö¤yüksekö¤-retim sistemleri, programlar›, çal›flma alanlar›, araflt›rma merkezleri, enstitüleri gibi birçok farkl› aç›dan incelenmifltir. The Encyclopedia of Higher Education ise dört ciltten oluflmaktad›r. Ansiklopedinin birinci cildinde 137 ülkenin yüksekö¤retim sistemleri üzerine bilgi verilmekte, ikin-ci ve üçüncü ikin-ciltlerinde yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›ndaki çe-flitli konular ve problemler 120 analitik çal›flma üzerinden ince-lenmekte ve dördüncü cildinde akademik disiplinlerin geliflim süreçleri ele al›nmaktad›r. Özetle bu eserler, alan›n nas›l yap›lan-d›¤›n›, alandaki e¤ilimlerin, sorunlar›n ve ihtiyaçlar›n neler ol-du¤unu ve dünya yüksekö¤retim sistemlerinin nas›l

(4)

flekillendi¤i-ni ortaya koymufl, böylece yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n gelifliminin küresel düzeyde hangi aflamada oldu¤unun anlafl›l-mas›na yard›mc› olmufltur.

Süreli yay›nlar düflünüldü¤ünde, Higher Education: Handbo-ok of Theory and Research dergisi de, yüksekö¤retim alan›ndaki e¤ilimleri, araflt›rma yöntem ve tekniklerini ortaya koymas› yö-nüyle alan›n geliflimine katk›da bulunan önemli eserler aras›n-da yer almaktad›r (Altbach, 2014a). 2018 y›l›naras›n-da 33. cilde ula-flan, ilk kez 1985 y›l›nda yay›mlanan bu dergi, alan›n kendini güncel tutmas›, küresel anlamda yüksekö¤retim çal›flmalar› ala-n›nda neler olup bitti¤inin belirlenmesi ve dolay›s›yla alan›n gelifliminin düzenli olarak takip edilmesi konular›nda alana kat-k› sa¤lam›flt›r. Ayn› zamanda, kendi alanlar›nda öncü kabul edi-len araflt›rmac›lar›n düzenli olarak çal›flmalar›n› paylaflt›¤› bu dergi, alan›n gelifliminin sa¤lam temeller üzerine oturtulmas›-na katk›da bulunmufltur. Özetle, 1985’ten bugüne düzenli ç›-kan say›lar›yla, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda bilgi biriki-minin artmas›na katk›da bulunmufl, alanda yap›lacak araflt›rma-lar›n konuaraflt›rma-lar›n›n, yöntem ve tekniklerinin belirlenmesinde önemli rol oynam›flt›r. Alanda ç›kan di¤er önemli dergilere The Journal of Higher Education, Higher Education, Higher Education Policy ve The Association of the Study of Higher Education (ASHE) taraf›ndan yay›mlanan The Review of Higher Education örnek gösterilebilir.

Bu bilgilerin ›fl›¤› alt›nda anlafl›laca¤› üzere yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n tarihsel gelifliminde ABD önemli bir yere sa-hiptir. Alan›n Avrupa’da yayg›nlaflmaya bafllamas› ise yüksekö¤-retime talebin artmas› ve yeni yüksekö¤retim politikalar› yapma ihtiyac›n›n do¤mas› ile 1980’li y›llarda gerçekleflmifltir (Kehm, 2015). Avrupa’da, ABD’nin aksine yüksekö¤retim üzerine yap›-lan çal›flmalarda makro düzeyde yay›myap›-lanan raporlar öne ç›k-m›flt›r (Fulton, 1992). Örne¤in, 1960’l› y›llarda yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n uluslarararas› karfl›laflt›rmal› çal›flmalarla planlan-mas›na ön ayak olan Organisation for Economic Co-operation and Development [‹ktisadi ‹flbirli¤i ve Geliflme Teflkilat›] (OECD) (1961), uluslararas› düzeyde yürüttü¤ü yüksekö¤retim politikalar› çal›flmalar› ile yeni araflt›rma alanlar›n›n belirlenme-sine ve alan›n eksiklerine yönelik yeni politikalar›n üretilmebelirlenme-sine katk›da bulunmufltur. Yine ayn› flekilde, 1979–1983 y›llar› ara-s›nda yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n planlanmas› amac›yla Birle-flik Krall›k’ta yürütülen “the Leverhulme Enquiry” program›, alan›n güçlü ve zay›f yanlar›n›n belirlenmesine katk›da bulun-mufltur (Fulton, 1992, s. 1813). Ancak, yüksekö¤retim çal›flma-lar› alan›nda makro düzeyde yürütülen bu tür çal›flmaçal›flma-lar›n alan›n gelifliminde ve genifllemesinde k›s›tlay›c› bir etki yaratt›¤›n› söy-lemek mümkündür (Fulton, 1992).

Editörlü¤ünü Teichler ve Sadlak’›n (2000) yapt›¤› Higher Education Research: Its Relationship to Policy and Practice adl›

derleme kitaptaki bölüm yazarlar›ndan Scott (2000), Avru-pa’da yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n geliflimine yönelik önemli bir konuya dikkat çekmektedir. Scott’a (2000) göre, her ne kadar son onlu y›llarda de¤iflmeye bafllasa da, Avru-pa’da yap›lan yüksekö¤retim araflt›rmalar› ço¤unlukla ulusal yüksekö¤retim politikalar› ve sistem politikalar› yap›m› odak-l› olup genellikle makro bak›fl aç›s›yla yürütülmektedir (s. 146). Burada yap›lan çal›flmalarda, ABD ile k›yasland›¤›nda, kurumsal veya bireysel akademik düzeyde araflt›rma ve uygu-lamalara daha az odaklan›lm›flt›r. Bunun bir yans›mas› olarak, Avrupa’da yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda akademik program açma konusu daha geri planda kalm›fl ve alan üzeri-ne aç›lan yüksek lisans ve doktora programlar› s›n›rl› say›da kal›p alan›n geliflimi kurumsal ve akademik düzeyde daha ya-vafl ilerlemifltir (Kehm 2015, s. 61). Özellikle Almanya ve Fransa’da akademik unvanlar›n genellikle disiplinler üzerin-den al›nabiliyor olmas›, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda akademik unvan al›namamas›na (Kehm, 2015), dolay›s›yla Avrupa’da akademik programlar›n gelifliminin ABD’ye göre daha yavafl olmas›na bir örnek gösterilebilir.

Alanda aç›lan programlar›n ve yay›mlanan eserlerin yan› s›ra çeflitli araflt›rma merkezlerinin ve gruplar›n›n kurulmas›, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n kendini farkl› yap›lanma biçimleriyle de ifade etmeye bafllad›¤›n›n önemli bir göster-gesidir. ABD’de 1956 y›l›nda kurulan The Center for the Stu-dies in Higher Education (Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley) alan›n ilk araflt›rma merkezi olma özelli¤ine sahiptir. Alan›n geniflledi¤ini ve alan olarak temellerinin sa¤lamlaflt›¤›n› ifade eden bir di¤er gösterge ise yüksekö¤retim üzerine çal›flan araflt›rmac›lardan oluflan birliklerin kurulmas›d›r. The Asso-ciation of the Study of Higher Education (ASHE) (ABD, 1976) ve The Consortium of Higher Education Researchers (CHER) (Avrupa, 1988) bu birliklerin öncülerindendir (Ful-ton, 1992). Alanda yaflanan büyüme sonucunda, OECD (1961), UNESCO (1945), World Bank [Dünya Bankas›] (1944) gibi uluslararas› kurulufllar yüksekö¤retim üzerine araflt›rmalar yapmaya bafllam›flt›r. OECD, EUROSTAT ve UNESCO ‹statistik Enstitüsü, yüksekö¤retim üzerine ulusla-raras› veri sa¤lamaktad›rlar.

Yüksekö¤retim Çal›flmalar› Alan›n›n Mevcut Durumu Üniversiteler sadece bilgi üreten de¤il ayn› zamanda da tüketen kurumlard›r (Altbach, 2014a, s. 12). Yüksekö¤retim-de yaflanan Yüksekö¤retim-de¤iflimler, üniversitelerYüksekö¤retim-de etkili politikalar gelifl-tirme, karar alma mekanizmalar›n› güçlendirme ve yönetim yap›lar›n› çeflitlendirme gibi birçok ihtiyac› ortaya ç›karm›flt›r. Bu da yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n araflt›rma boyutuna a¤›rl›k verilmesi gerekti¤ini göstermektedir.

(5)

Rumbley, Stanfield ve de Gayardon taraf›ndan 2014 y›l›n-da 3. bask› olarak derlenen Higher Education: A Worldwide In-ventory of Research Centers, Academic Programs, and Journals and Publications, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n dünya öl-çe¤inde mevcut durumunu ortaya koymas› bak›m›ndan önemlidir. Ayr›ca, bu derleme çal›flmas›n›n 1. bask›s›n›n 2000 y›l›nda Altbach ve Engberg taraf›ndan Higher Education: A worldwide inventory of centers and programs bafll›¤› ile ve 2. bas-k›s›n›n 2006 y›l›nda Altbach, Bozeman, Janashia ve Rumbley taraf›ndan yine ayn› bafll›kla Higher Education: A worldwide in-ventory of centers and programs olarak yay›mlanm›fl olmas›, yük-sekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n mevcut durumunun hem kap-saml› hem de karfl›laflt›r›lmal› olarak de¤erlendirilmesine im-kân tan›maktad›r.

Yukar›da 3. bask› olarak belirtilen Higher Education: A Worldwide Inventory of Research Centers, Academic Programs, and Journals and Publications derlemenin Rumbley ve di¤erleri (2014) taraf›ndan yaz›lan bölümünde 2014 y›l› itibar› ile yükse-kö¤retim çal›flmalar›n›n mevcut durumuna dair sunulan veriler afla¤›daki flekilde özetlenebilir:

2006 y›l›nda 199 olan yüksekö¤retim çal›flmalar› merkezle-rinin say›s›, 2014 y›l›nda 217’ye yükselmifltir (Rumbley vd., 2014, s. 25). 48 farkl› ülkede faaliyet gösteren 217 merkezin %2’si Orta Do¤u ve Kuzey Afrika’da, %3’ü Afrika’da, %4’ü Latin Amerika’dad›r. Araflt›rma merkezlerinin/enstitülerinin en yo¤un oldu¤u ülkeler s›ras›yla ABD (50), Çin (45), Birleflik Krall›k (18), Japonya (11), Almanya (8), Kanada (7) ve Avustral-ya (5) fleklindedir. 2000’li y›llardan sonra kurulan merkez/ensti-tü say›s› 100’dür (Rumbley vd., 2014, s. 26). Bu merkezle-rin/enstitülerin 37’si Avrupa’da, 34’ü Asya’da kurulmufltur. As-ya’da kurulan 37 merkezden 20’si, Kültür Devrimi sonras› yük-sekö¤retim çal›flmalar›n›n h›zland›¤› Çin’de kurulmufltur. Bu merkezlerde/enstitülerde a¤›rl›kl› olarak uluslararas› karfl›laflt›r-mal› çal›flmalar yürütülmekte (%42.9), az da olsa çok kültürlü-lük konusu da çal›fl›lmaktad›r (%5.1) (Rumbley vd., 2014, s. 27).

Alandaki akademik program say›s› 2006’da 199 iken, bu sa-y› 2014’te 277’ye ulaflm›flt›r. 29 farkl› ülkede toplam 277 akade-mik program aç›lm›fl olmas›na ra¤men, bu programlardan 194’ü ABD’de, 31’i Çin’de, 13’ü Birleflik Krall›k’ta, 6’s› Japon-ya’da, 4’ü Güney Afrika’da, 3’ü Kanada’dad›r. Avustralya, Avusturya ve Hindistan’da ikifler, geri kalan ülkelerde birer akademik program aç›lm›flt›r (Rumbley vd., 2014, s. 27–28). Çin’de 100’den daha fazla akademik program aç›lm›fl olmas›na ra¤men bu çal›flma kapsam›nda ulusal alanda tan›n›rl›¤› en yük-sek olan programlara yer verilmifltir. 277 akademik programda, 450’den fazla yüksek lisans (253) ve doktora program› (Ph.D., 145; Ed.D. 75) vard›r (Rumbley vd., 2014, s. 29). Bu program-lar›n ço¤u, E¤itim Fakülteleri’nde var olan bölümlerin bir

par-ças› olarak ya da E¤itim Fakülteleri’nde ayr›ca kurulan Yükse-kö¤retim bölümlerinin bir parças› olarak aç›lm›flt›r. Birleflik Krall›k ve Avustralya’da yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n› di-¤er disiplinlerle bir araya getiren disiplinleraras› programlar aç›lm›flt›r (Altbach, 2014a). Alanda melez (hybrid) ya da çevrim içi (online) programlar da mevcuttur (Rumbley vd., 2014). ABD ve di¤er ülkelerdeki akademik programlar k›yasland›¤›nda, her iki grupta da yönetim ve liderlik üzerine aç›lan programlar›n ço¤unlukta oldu¤u görülmektedir (ABD %99.5, di¤er ülkeler %75) (Rumbley vd., 2014, s. 29). ABD’de ö¤renci iflleri, çok kültürlülük ve mesleki ve teknik e¤itim konular› program aç-mada öne ç›karken, di¤er ülkelerde finansman, ö¤retim ve ça-l›flmalar› ile uluslararas› karfl›laflt›rmal› çaça-l›flmalar›n konular› öne ç›km›flt›r.

Yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda 35 farkl› ülkede top-lamda 280 akademik dergi yay›mlanmaktad›r (Rumbley vd., 2014, s. 30). 2006 y›l›nda bu say› 191 olarak belirlenmifltir. Bu dergilerin yay›n dili ço¤unlukla ‹ngilizce’dir (‹ngilizce, 190; Çince, 27; Japonca, 26; ‹spanyolca, 15; Frans›zca, 8; Almanca, 7). ‹ngilizce yay›n yapan dergilerden 20’si, ‹ngilizceye ek farkl› yay›n dili seçene¤i sunmaktad›r. Ülkelere göre alandaki akade-mik dergi say›lar›na bak›ld›¤›nda, dergilerin ço¤unlu¤unun ABD (101), Birleflik Krall›k (34), Japonya (27) ve Çin (27) kö-kenli oldu¤u görülmektedir (Rumbley vd., 2014, s. 31). Çin’de yüksekö¤retim çal›flmalar› odakl› 200’e yak›n dergi oldu¤u bi-linmesine ra¤men Rumbley ve di¤erleri (2014) taraf›ndan yaz›-lan bölümde ulusal tan›n›rl›k esas al›nd›¤› için baz› dergilere yer verilmemifltir.

Yukar›da sunulan veriler genel bir bak›fl aç›s›yla de¤erlendi-rildi¤inde, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n büyüme ve genifl-leme e¤iliminde oldu¤u görülmektedir. Artan araflt›rma merke-zi, akademik program ve dergi say›lar› incelendi¤inde alanda co¤rafik geniflleme yaflanm›flt›r. Bugün, bu üç faaliyetten en az birinin yürütüldü¤ü ülke say›s› 56’ya yükselmifltir (Rumbley vd., 2014, s. 10).

Ancak büyümenin co¤rafi da¤›l›m› incelendi¤inde, dengesiz bir da¤›l›m göze çarpmaktad›r (Rumbley vd., 2014, s. 25). 217 araflt›rma merkezi, 277 akademik program ve 280 akademik derginin 56 ülke aras›ndaki da¤›l›m› incelendi¤inde, ABD’nin 50 araflt›rma merkezi, 194 akademik program ve 101 akademik dergi ile, Çin’in 45 araflt›rma merkezi, 31 akademik program ve 27 akademik dergi ile, Birleflik Krall›k’›n 18 araflt›rma merkezi, 13 akademik program ve 34 akademik dergi ile yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda akademik birer güce dönüfltüklerini söyle-mek mümkündür.

Küresel üniversite s›ralamalar›na bak›ld›¤›nda (bkz. QS World University Rankings, 2018; The 2018 Times Higher Education World University Rankings), yüksekö¤retim

(6)

çal›fl-malar› alan›nda öne ç›kan bu üç aktörün (ABD, Çin ve Birleflik Krall›k) ev sahipli¤i yapt›¤› yüksekö¤retim kurumlar›n›n dünya ölçe¤inde üniversiteler aras›nda yer ald›¤›, bu kurumlar›n liste-lerde hem ön s›ralarda oldu¤u hem de say›sal olarak a¤›rl›kl› ço¤unlu¤u oluflturdu¤u görülmektedir. Dolay›s›yla bu üç ülke-de yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›na yat›r›m yaparak planl› ve programl› yürütülen büyüme ve geniflleme politikalar›, bu ül-kelerin kendi yüksekö¤retimlerinin niteli¤ini art›rmak konusu-na oldukça önem verdiklerinin ve bu do¤rultuda çaba harcad›k-lar›n›n göstergesi olarak de¤erlendirilebilir.

Çin’in yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda akademik bir gü-ce dönüflme süreci, ABD ve Avrupa örneklerine benzer flekilde toplumsal kalk›nmay› sa¤lama hedefi üzerinden ancak daha farkl› bir yolla gerçekleflmifltir (Wang, 2010). Kültür Devrimi (1966–1976) ile Çin ekonomisinin parçalanmas›ndan sonra, Çin hükümetinin öncelikli hedefi yüksekö¤retim sistemini kuv-vetlendirerek sürdürülebilir ekonomik reform hareketleri ha-yata geçirmek olmufltur (Wang, 2010). Yüksekö¤retimin önce-likli hükümet politikalar› aras›nda yer almas›, 1978 y›l›nda yük-sekö¤retim çal›flmalar› alan›nda ilk araflt›rma merkezinin kurul-mas›n› teflvik etmifl ve bu merkez arac›l›¤›yla yüksekö¤retim sis-temini güçlendirme politikalar›n›n daha etkin bir biçimde yü-rütülebilmesi için akademik bir alana ihtiyaç oldu¤u vurgulan-m›flt›r (Chen ve Hu, 2012). Nitekim, 1980’lerde yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n devlet taraf›ndan akademik bir alan olarak tan›mlanmas›ndan sonra, alanda birçok akademik program aç›lm›fl, yeni araflt›rma merkezleri kurulmufl, akademik dergi-ler, konferanslar vb. üzerinden çeflitli yüksekö¤retim çal›flmala-r› yürütülmüfltür. Böylece, alanda donan›ml›, yüksekö¤retim sistemini ve sistemin ihtiyaçlar›n› tan›yan akademik ve idari personelin yetiflmesi sa¤lanm›fl, alandan yetiflen akademik ve idari personel hem büyüme ve geniflleme politikalar›na yön vermifl hem de sistemdeki merkeziyetçili¤in azalt›lmas›nda önemli bir rol oynam›flt›r. Bütün bu geliflmeler Rumbley ve di-¤erlerinin (2014) çal›flmas›ndaki verilerle bir arada düflünüldü-¤ünde, Çin’de ekonomik, sosyal ve toplumsal dönüflümün ana mekanizmas› olarak konumland›r›lan yüksekö¤retim sistemi-nin, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›na yap›lan yat›r›mlarla güç-lendirildi¤ini söylemek mümkündür.

Dünya ölçe¤inde yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda yöne-tim ve liderlik programlar›n›n ço¤unlukta olmas›, yüksekö¤re-timde yaflanan büyüme ve geniflleme e¤iliminin yüksekö¤retim kurumlar›n› ve sistemlerini de¤iflim ve dönüflüme zorlad›¤›n›n, nitelikli akademik ve idari personel ihtiyac›n›n artt›¤›n›n bir göstergesidir. ABD ve di¤er ülkeler aras›nda program konular› k›yasland›¤›nda, ABD’de ö¤renci iflleri, çok kültürlülük ve mes-leki ve teknik e¤itim konular›n›n, di¤er ülkelerde finansman, ö¤retim ve müfredat ve uluslararas› karfl›laflt›rmal› çal›flmalar

konular›n›n öne ç›kt›¤› görülmektedir (Rumbley vd., 2014). Yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n ihtiyaçlar›, ülkelerin kendi ekonomik, politik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlar›ndan ayr› düflü-nülemez. Dolay›s›yla ülkelerin yereldeki ihtiyaçlar›n›n prog-ram açma konular›n› etkiledi¤i söylenebilir. ABD’de yüksekö¤-retim çal›flmalar› alan›nda daha uzun y›llard›r yürütülen faali-yetler, aç›lan programlar›n içeri¤ini etkileyen bir di¤er faktör olarak gösterilebilir.

Türkiye’de Yüksekö¤retim Çal›flmalar› Alan›

Çal›flman›n bu bölümünde öncelikle, özellikle 2006–2008 y›llar› aras›nda yaflanan, günümüzde hâlâ devam etmekte olan büyüme ve kitleselleflme e¤ilimleri ba¤lam›nda Türkiye yükse-kö¤retim sisteminde yaflanan yap›sal ve ifllevsel de¤iflimlere ve ortaya ç›kan sorunlara de¤inilecek, bunu takiben dünyada yük-sekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n geliflim süreci e¤ilimi göz önünde bulundurularak kitleselleflme politikalar›n›n ne boyut-ta yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n gelifltirilmesi yoluyla ele al›nd›¤›; akademik programlar, akademik çal›flmalar ve araflt›r-ma merkezleri gibi yüksekö¤retim çal›flaraflt›r-malar› odakl› faaliyet-lerle incelenecek ve son olarak alan›n akademik bir alan olarak tan›mlanmas›n›n ve gelifltirilmesinin ne tür do¤urgular› olabi-lece¤i tart›fl›lacakt›r.

Türkiye Yüksekö¤retim Sistemi

Ülkemizde yüksekö¤retim sistemi ve yüksekö¤retim ku-rumlar› 6 Kas›m 1981 tarih ve 2547 say›l› Yüksekö¤retim Ka-nunu ile kurulan Yüksekö¤retim Kurulu’nun (YÖK) sorumlu-lu¤undad›r. ‹lgili kanun hükümleri ve 1982 Anayasas›’n›n 130. ve 131. maddeleri uyar›nca YÖK, tüm yüksekö¤retim kurum-lar›ndan ve faaliyetlerinden sorumlu kurulufltur. YÖK’ün ku-rulmas›yla beraber, yüksekö¤retime eriflimi art›rmaya ve siste-mi büyütmeye yönelik çeflitli politikalar izlensiste-mifltir. Bu politi-kalar, yeni üniversitelerin kurulmas›, mevcut üniversitelerdeki kontenjanlar›n art›r›lmas›, aç›kö¤retim sistemi arac›l›¤›yla li-sans ve önlili-sans programlar›n›n aç›lmas› ve meslek yüksekokul-lar›n›n ve önlisans programyüksekokul-lar›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› fleklinde özetlenebilir (Gür ve Özo¤lu, 2015).

Bu politikalar sonucunda, 1980 y›l›nda 19 devlet üniversite-sine sahip bir sistemden, 2017 y›l›nda 112 devlet üniversitesi ve 71 vak›f üniversitesine sahip toplam 183 yüksekö¤retim kuru-munu içinde bar›nd›ran büyük bir sisteme geçilmifltir (Yükse-kö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi, 2017). 1983’ten 2016 y›l›na ka-dar ö¤renci say›s›nda 20 kattan fazla büyüme olmufl, toplam ö¤-renci say›s› 7.198.887’ye ulaflm›fl; toplam ö¤retim eleman› say›s› 20 binden 152 bine yükselmifl; 2016 y›l› itibar›yla 2000 y›l›nda yüksekö¤retimin merkezi bütçe içindeki pay› %2.2 iken bu oran %4.1’e yükselmifltir. (Gür, Çelik, Kurt ve Yurdakul, 2017).

(7)

Ay-r›ca, 2014 verilerine göre OECD ülkelerinin yüksekö¤retim harcamalar›n›n GSYH içindeki paylar›n›n ortalamas› %1.5 iken, Türkiye’de yüksekö¤retim harcamalar›na ayr›lan GSYH pay› %1.8’dir (OECD, 2017). Ortaö¤retimden mezun ö¤renci say›-lar›ndaki ve yüksekö¤retime eriflim imkânsay›-lar›ndaki art›fl, yükse-kö¤retimin toplumsal ve bireysel getirilerinin yaratt›¤› fark›nda-l›k, genç nüfus yap›s› ve küresel rekabet ortam›n›n yüksekö¤re-time olan talebi daha da art›raca¤› düflünülmektedir (Çetinsaya, 2014; Kavak, 2011; Özkan ve Özgan, 2015; Tekneci, 2016).

Yüksekö¤retime eriflim talebi, yüksekö¤retim sisteminde özellikle 2006 y›l›nda al›nan her ile bir üniversite karar›ndan sonra yeni üniversitelerin kurulmas› (Günay ve Günay, 2017) ve dolay›s›yla yüksekö¤retim kurumlar›n›n say›s›n›n artmas›; yüksekö¤retimde ayn›laflma, çeflitlilik, nitelik ve nicelik tart›fl-malar›n› da beraberinde getirmifltir. Örne¤in, Alt›nsoy (2011) yeni kurulan üniversitelerin akademik, idari ve mali deste¤e ih-tiyac›n› dile getirmifl, bu üniversitelerin uygulanacak planl› bü-yüme stratejileri ile yüksekö¤retim arz›n›n çeflitlendirilmesinde ve de¤iflen toplumsal taleplere yön vermede etkin bir rol üstle-nebilece¤ini belirtmifltir. Ancak, Özo¤lu, Gür ve Gümüfl (2016), 2006 y›l›ndan sonra kurulan 12 devlet üniversitesi rek-törü ile yapt›klar› çal›flma kapsam›nda, yeni kurulan üniversite-lerin deneyimli idari personel, ö¤retim eleman› ifle al›m›, üni-versitenin finansman› ve baz› bölümlerde kontenjanlar›n dol-durulamamas› gibi çeflitli akademik, idari ve mali konularda ya-flad›klar› zorluklar› ortaya koymufllard›r. Yüksekö¤retim ku-rumlar›nda yaflanan büyüme, yüksekö¤retim sistemini de ge-niflletmifl, buna ba¤l› olarak, yüksekö¤retim finansman›, akade-mik hak ve özgürlükler, yönetiflim, eriflim ve eflitlik, özellefltir-me, uluslararas›laflma, yerelleflözellefltir-me, üniversiteleraras› iflbirli¤i ve rekabet, politika transferi gibi yüksekö¤retim politikalar› tart›-fl›lmaya bafllanm›flt›r (Gök ve Gümüfl, 2015). Yüksekö¤retimde kitleselleflme hedefine yönelik yeni üniversitelerin kurulmas› ve yüksekö¤retim sisteminin genifllemesi ve beraberinde tart›flma konusu olan yüksekö¤retim politikalar›n›n daha çok makro dü-zeyde oldu¤u söylenebilir.

Makro düzeyde politika odakl› bak›fl aç›s› YÖK’ün yetki ve sorumluluklar› ile birleflti¤inde merkeziyetçi ve bürokratik bir yüksekö¤retim yönetiminin oluflmas›na neden olmufltur (DPT, 2000, 2006; Ergüder, fiahin, Terzio¤lu ve Vardar, 2009; Kal-k›nma Bakanl›¤›, 2013). Yüksekö¤retimde yaflanan h›zl› de¤iflim ve dönüflüm neticesinde, yüksekö¤retim sisteminin yeniden ya-p›land›r›larak YÖK’ün bir planlama ve koordinasyon kuruluna dönüfltürülmesi gereklili¤i birçok kez çeflitli strateji dokümanla-r›nda ve akademik çal›flmalarda dile getirilmifltir (Bat›rel vd., 2014; Çelik ve Gür, 2014; Çetinsaya, 2014; DPT, 2000, 2006; Ergüder vd., 2009; Gök ve Gümüfl, 2015; Günay ve Günay, 2011; Gürüz, 2008; Kalk›nma Bakanl›¤›, 2013; YÖK, 2007,

2015). YÖK 2016–2020 Stratejik Plan› adl› dokümanda, yeni-den yap›land›rma sürecinin tamamlanamamas› yüksekö¤retim sisteminin yönetimi önünde “tehdit”, yeniden yap›land›rma sü-recinin tamamlanmas› ise “f›rsat” olarak belirlenmifltir (YÖK, 2015, s. 19). Onuncu Kalk›nma Plan›nda (2014–2018) da yük-sekö¤retim sisteminin hesap verebilirlik, özerklik, performans odakl›l›k, rekabet edebilirlik, nitelikli iflgücünün yetifltirilmesi, ihtisaslaflma gibi çeflitli ilkeler çerçevesinde yeniden yap›land›-r›lmas› hedeflenmektedir (Kalk›nma Bakanl›¤›, 2013, s. 33).

Yüksekö¤retim Çal›flmalar› Alan›n›n Mevcut Durumu

Dünya yüksekö¤retim çal›flmalar› bölümünde incelendi¤i üzere, ‹kinci Dünya Savafl› sonras› dönemde yüksekö¤retime ta-lebin artmas› ile dünya yüksekö¤retim sistemleri büyümüfl ve karmafl›k yap›lara dönüflmüfltür. Yüksekö¤retime olan arz›n sis-temler üzerinde yaratt›¤› bask›, arz›n çeflitlendirilmesi ve kitle-selleflme e¤ilimlerini beraberinde getirmifltir. Yüksekö¤retime olan ilginin artmas›, yüksekö¤retime yat›r›mlar› art›rm›fl, re-form hareketlerini beraberinde getirmifltir. Rere-form hareketleri-nin yönetilebilmesi ve yönlendirilebilmesi için yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n bir ihtiyaç oldu¤u belirtilmifl ve alan›n ilk programlar› Birinci Dünya Savafl› sonras› dönemde ABD’de or-taya ç›km›flt›r.

Sistemler büyüdükçe ortaya ç›kan sorunlara, farkl› ülkeler-de yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›na yat›r›m yaparak çözüm üretme e¤ilimi ortaya ç›km›flt›r. Nitekim, bugün yüksekö¤re-tim çal›flmalar› alan›n›n gelifliminin ülke politikalar›n›n bir par-ças› haline getirildi¤i ve kitleselleflme e¤iliminin alana yap›lan yat›r›mlar ile efl zamanl› olarak olarak yürütüldü¤ü ülkelerde geliflmifl, bireysel ve toplumsal talepleri karfl›layabilen, evrensel yüksekö¤retim sistemleri ortaya ç›km›flt›r (Rumbley vd., 2014). Ayr›ca, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda öne ç›kan üç aktö-rün (ABD, Çin ve Birleflik Krall›k) yüksekö¤retim kurumlar›-n›n küresel üniversite s›ralamalar›nda öne ç›kt›¤› görülmekte-dir (Rumbley vd., 2014). Dolay›s›yla, yüksekö¤retim çal›flmala-r› alan›na yat›çal›flmala-r›m yaparak planl› ve programl› yürütülen büyü-me ve genifllebüyü-me politikalar›n›n karmafl›klaflan yüksekö¤retim sistemlerinin üretkenli¤inin art›r›lmas› ve güçlendirilmesi için önemli bir etken oldu¤u söylenebilir. Türkiye yüksekö¤retim sisteminde özellikle 2006 ve 2008 y›llar› aras›nda yaflanan bü-yüme ve geniflleme e¤ilimlerinin ve küreselleflen dünyada ulus-lararas› ba¤lamda geliflen ve geliflmekte olan yüksekö¤retim sis-temlerinin, Türkiye’de yüksekö¤retim çal›flmalar› odakl› faali-yetlerin çeflitlili¤inin art›r›lmas›na yönelik giriflimleri bafllatt›¤› söylenebilir.

Örne¤in, 2018 y›l›nda, 3240 Uygulama ve Araflt›rma Mer-kezi vard›r (Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi, 2018). Bu

(8)

merkezlerden sekizi Yüksekö¤retim Çal›flmalar› Uygulama ve Araflt›rma Merkezidir. Bu merkezlerin kuruldu¤u üniversiteler ve kurulufl tarihleri flu flekildedir: Bülent Ecevit Üniversitesi, 16.02.2011; Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, 22.04.2014; ‹s-tanbul Ayd›n Üniversitesi, 20.01.2015; ‹s‹s-tanbul fiehir Üniversi-tesi, 03.06.2015; Sakarya ÜniversiÜniversi-tesi, 25.03.2015; ‹stanbul Bil-gi Üniversitesi, 18.01.2017; Maltepe Üniversitesi, 31.05.2017; Marmara Üniversitesi, tarih belirtilmemifl. Ayr›ca yüksekö¤re-tim çal›flmalar› alan›nda ilk derneklerden olarak nitelendirilebi-lecek olan Yüksekö¤retim Strateji ve Araflt›rma Derne¤i SAD) 2013 y›l›nda ve Yüksekö¤retim Çal›flmalar› Derne¤i (YÖ-ÇAD) 2015 y›l›nda kurulmufltur.

Yüksekö¤retim çal›flmalar› odakl› faaliyet giriflimlerinin bir di¤er örne¤i bu konuda akademik dergilerin yay›mlanmaya bafl-lamas›d›r. Örne¤in, yay›n hayat›na 2011 y›l›nda bafllayan ve ha-len YÖSAD’›n bilimsel yay›n organ› olan Yüksekö¤retim Der-gisi, Bülent Ecevit Üniversitesi Yüksekö¤retim Çal›flmalar› Uy-gulama ve Araflt›rma Merkezi taraf›ndan yay›mlanan Yüksekö¤-retim ve Bilim Dergisi ve son olarak 2018 y›l›nda TÜB‹TAK ULAKB‹M bünyesinde olan DergiPark’ta yay›n hayat›na bafl-layan Üniversite Araflt›rmalar› Dergisi'nin yüksekö¤retim malar› faaliyetlerinin yayg›nlaflt›r›lmas› ve yüksekö¤retim çal›fl-malar› odakl› akademik çal›flmalara çeflitlilik kazand›r›lmas› gibi önemli roller üstlendi¤i söylenebilir.

Kurulan araflt›rma merkezlerine ve yay›mlanan akademik dergilere ek olarak, üç üniversitemizde yüksekö¤retimin yöne-timi üzerine yüksek lisans programlar› aç›lm›flt›r (Yüksekö¤re-tim Bilgi Yöne(Yüksekö¤re-tim Sistemi, 2017). Bu programlar›n kuruldu¤u üniversiteler ve kurulufl tarihleri flu flekildedir:

Bahçeflehir Üniversitesi, E¤itim Bilimleri Enstitüsü, Yükse-kö¤retim Yönetimi ve Liderli¤i (Tezli) (‹ngilizce), 08.09. 2011

Eskiflehir Osmangazi Üniversitesi, E¤itim Bilimleri Ensti-tüsü, Yüksekö¤retim Yönetimi (Tezli) (Tezsiz ‹Ö), 26.06. 2012

‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksekö¤-retim Yönetimi (Tezli) (Tezsiz), 25.09.2014

Ayr›ca, Sakarya Üniversitesi E¤itim Bilimleri Enstitüsü’nde Yüksekö¤retim Araflt›rmalar› (Tezli) yüksek lisans program› vard›r (Sakarya Üniversitesi E¤itim Bilimleri Enstitüsü, 2018). Son olarak, Üniversiteleraras› Kurul (ÜAK) taraf›ndan be-lirlenen doçentlik temel alanlar›ndan Sosyal, Befleri ve ‹dari Bi-limler Temel Alan›na 2015 Ekim Dönemi yay›n aflamas› baflvu-rular›nda Yüksekö¤retim Çal›flmalar› bilim alan› olarak eklen-mifl, alana ba¤l› anahtar kelimeler “Aç›k ve Uzaktan Ö¤renme, Hayat Boyu Ö¤renme, Tan›nma ve Denklik, Toplumsal Cinsi-yet, Yüksekö¤retim Finansman›, Yüksekö¤retim Politikalar›, Yüksekö¤retim Sistemleri, Yüksekö¤retim Yönetimi,

Yükse-kö¤retimde Kalite Güvencesi, YükseYükse-kö¤retimde Program Ge-lifltirme ve Yeterlilikler, Yüksekö¤retimde Uluslararas›laflma” olarak belirlenmifltir (ÜAK, 2015).

Türkiye’de yüksekö¤retim çal›flmalar› odakl› faaliyetlerin çeflitlili¤inin art›r›lmas›na yönelik giriflimlerin, faaliyetlerin yayg›nlaflt›r›lmas›na yönelik önemli bir rol üstlendikleri, özel-likle akademik dergilerin yüksekö¤retim çal›flmalar› alan› ihti-yac› konusunda fark›ndal›k yaratt›¤› söylenebilir. Ancak, dün-yada yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n geliflim sürecine bak›l-d›¤›nda, yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n önce akademik bir alan olarak tan›mland›¤› ve sonras›nda farkl› örgütlenme biçimleriy-le alandaki faaliyetbiçimleriy-lerin çeflitbiçimleriy-lendirildi¤i bir yol izbiçimleriy-lenmifltir. Böylece, akademik bir alan olarak temellendirilen yüksekö¤re-tim çal›flmalar› alan›; önce akademik programlar, sonra araflt›r-ma merkezleri, akademik dergiler ve çeflitli birlikler gibi de¤i-flik faaliyetler arac›l›¤›yla bugünkü konumuna kavuflmufltur. Di¤er bir deyiflle, özellikle geliflmifl ülkelerde, ülke politika ve yat›r›mlar› ile bütünleflerek ülke hedef ve ihtiyaçlar› hakk›nda strateji ve politika üretebilen, politikalar›n etkin bir flekilde yü-rütülmesini sa¤layan kuvvetli bir karar verme mekanizmas›na dönüflmüfltür. Rumbley ve di¤erlerine (2014) göre, son y›llar-da, geliflmekte olan ülkelerde de bu konuda fark›ndal›k olufl-makta ve yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n etkin bir konuma kavuflturulmas› için çaba gösterilmektedir.

Dünyada yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›nda ve yükse-kö¤retim sistemlerinde yaflanan bu e¤ilimler dikkate al›nd›-¤›nda, bir önceki bölümde de¤inilen ülkemiz yüksekö¤retim sisteminin içinde bar›nd›rd›¤› sorunlar› karfl›s›nda etkin poli-tikalar üretilebilmesi, yüksekö¤retim sisteminin kendini fark-l› aç›lardan besleyebilmesi, makro ve mikro bak›fl aç›lar›yla sistemin yeniden yap›land›r›labilmesi ve yüksekö¤retim siste-minin ve kurumlar›n›n kendini yenileyebilmesi gibi hedeflere ulaflabilmek için yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n ayr› bir akade-mik alan olarak gelifltirilmesine ihtiyaç vard›r. Yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n ayr› bir akademik alan olarak tan›mlanma ihtiyac› daha önce Gök ve Gümüfl (2015) taraf›ndan da dile getirilmifltir. Gök ve Gümüfl’e (2015) göre, yüksekö¤retim sistemimizde yaflanan sorunlar hakk›nda yap›lan akademik ça-l›flmalar› art›rmak ve tart›flmalar› bilimsel bir zemine tafl›ya-bilmek, yüksekö¤retim alan›nda donan›ml› ve alanyaz›na ha-kim nitelikli akademisyen, idari personel ve yönetici yetifltiril-mesini sa¤lamak ve sa¤l›kl› büyüme politikalar› gelifltirebil-mek için yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n ayr› bir akademik alan olarak tan›mlanmas›na ihtiyaç vard›r. Yüksekö¤retim çal›flma-lar›n›n akademik araflt›rmalar çerçevesinde yürütülmesi ihti-yac›, daha önce de yüksekö¤retim sisteminin sorunlar›n› tar-t›flan Ergüder ve di¤erleri (2009), Gürüz (2008) ve Mutluer (2008) taraf›ndan da dile getirilmifltir.

(9)

Buna ek olarak, yüksekö¤retim çal›flmalar›n›n toplumsal problemlere çözüm üretme rolü düflünüldü¤ünde, yüksekö¤re-tim çal›flmalar› odakl› araflt›rma kültürünün oluflturulmas› önem-lidir. Nisan 2014 tarihinde 350.000’in üzerinde olan toplam tez say›s›na göre e¤itim-ö¤retim alan›nda kay›tl› yaklafl›k 26.000 tez oldu¤u ve bu tezlerden bafll›¤›nda “yüksekö¤retim” kelime-si geçen toplam 245 tez bulundu¤u belirtilmifltir (Gök ve Gü-müfl, 2015). A¤ustos 2017 itibar›yla YÖK’ün Ulusal Tez Mer-kezi’ne kay›tl› toplam 460.190 tez vard›r (YÖK Ulusal Tez Merkezi, 2017). Bu tezlerden 36.496’s› e¤itim-ö¤retim alan›n-da olmas›na karfl›n bafll›¤›nalan›n-da “yüksekö¤retim” kelimesi geçen toplam 358 tez vard›r. 358 tezden, 238’i yüksek lisans, 119’u doktora, 1’i Sanatta Yeterlilik tezidir. Bu tezler bitirilme tarih-lerine göre incelendi¤inde, 2010 y›l›ndan itibaren bafll›¤›nda “yüksekö¤retim” kelimesi geçen tez say›s›nda art›fl oldu¤u, 2010–2013 y›llar› aras›nda her y›l ortalama 22, 2014–2017 y›l-lar› aras›nda her y›l ortalama 27 tezin üretildi¤i tespit edilmifl-tir. Bu verilere dayanarak yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›na il-ginin artmaya bafllad›¤›, ancak toplam tez say›s› ve e¤itim-ö¤-retim alan›ndaki toplam tez say›s› göz önünde bulunduruldu-¤unda, yüksekö¤retim kurumlar›m›zda yüksekö¤retim sistem-lerini ve kurumlar›n› konu edinen yeterli düzeyde bilimsel ça-l›flma üretilmedi¤i görülmektedir.

Artan talebin karfl›lanmas›na yönelik yeni kurulan üniver-sitelerin, akademik, mali ve idari destek ihtiyac›n›n karfl›lan-mas›nda yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n akademik bir alan olarak belirlenmesinin çeflitli do¤urgular› olabilir. Küresel üniversite s›ralamalar›nda öne ç›kan yüksekö¤retim modelle-rinin kopyalanmas›, dünya ölçe¤inde üniversite olma hedefi yolunda yap›lan yanl›fllardan biridir. Özgün ve yenilikçi yük-sekö¤retim kurumlar›n›n oluflturulmas›n›n temeli özgün müf-redat gelifltirmeye dayan›r (Salmi, 2017). Üretim Reformu Paketi kapsam›na al›nan misyon farkl›laflmas› ve ihtisaslaflma-s› da bu ihtiyac› ortaya koymaktad›r. Yüksekö¤retim çal›flma-lar› alan›n›n disiplinleraras› karakteri birçok disiplini bir ara-ya getirerek müfredat çal›flmalar›n›n farkl› bak›fl aç›lar›yla ele al›nmas›na ve bu sayede de kurumsal farkl›l›k odakl› özgün müfredat programlar› üretilmesine katk› sa¤layabilir. Alanda aç›lacak akademik programlar arac›l›¤›yla da yüksekö¤retim yönetimi konusunda donan›ml› idari personel yetifltirilmesine katk›da bulunabilir. Yüksekö¤retim çal›flmalar› odakl› faali-yetlerin çeflitlili¤inin art›r›lmas›na yönelik giriflimlerin akade-mik bir alan çerçevesinde yürütülmesiyle de daha köklü geç-mifle sahip yüksekö¤retim kurumlar› ile yeni kurulan ve kuru-lacak olan yüksekö¤retim kurumlar› aras›nda veri ak›fl›n›n sa¤lanmas›na yard›mc› olabilir. Yüksekö¤retim çal›flmalar› odakl› bu tür faaliyetler sayesinde de kaynak çeflitlendirmesi-ni sa¤layabilir.

Yukar›da s›ralanan do¤urgular, akademik hak ve özgürlük-lerin sürdürülebilmesi ve geniflletilebilmesi için de önemlidir. Akademik özgürlük, yüksekö¤retim sistemimizin misyon ve vizyonunu gerçeklefltirebilmesi ve yüksekö¤retim kurumlar›-m›zda ifade, araflt›rma, ö¤renme ve ö¤retme özgürlüklerinin sürdürülebilirli¤inin sa¤lanmas› için bir gerekliliktir (Seggie ve Gökbel, 2014).

Sonuç ve Öneriler

Bu çal›flma kapsam›nda yap›lan inceleme çerçevesinde, yük-sekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n gelifliminin, özellikle yüksekö¤-retime kat›l›m talebinin artmas› sonucunda ortaya ç›kt›¤› sonu-cuna var›lm›flt›r. Yüksekö¤retim sistemlerinde yaflanan büyüme ve geniflleme, dünya ölçe¤inde yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›-na yat›r›m yaparak çözüm üretme e¤ilimini ortaya ç›karm›flt›r. Nitekim, bugün yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n gelifliminin ülke politikalar›n›n bir parças› haline getirildi¤i ve kitleselleflme e¤iliminin alana yap›lan yat›r›mlarla efl zamanl› olarak yürütül-dü¤ü ülkelerde, geliflmifl, bireysel ve toplumsal talepleri karfl›la-yabilen, evrensel yüksekö¤retim sistemleri ortaya ç›km›flt›r (Rumbley vd., 2014). Dolay›s›yla, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›na yat›r›m yap›larak planl› ve programl› yürütülen büyüme ve geniflleme politikalar›, yüksekö¤retim sistemlerinin kalk›n-mas› ve güçlendirilmesi, ülkelerin küresel rekabet edebilirlikle-rinin art›r›lmas› için önemli bir faktördür.

Bu nedenle, yüksekö¤retim sistemimizde, özellikle 2006 ve 2008 y›llar› aras›nda izlenen büyüme ve geniflleme politi-kalar›n›n etkinli¤inin art›r›lmas› ve sürdürülebilir kazan›mla-ra dönüfltürülmesi için yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n ül-kemizde ayr› bir akademik alan olarak tan›mlanmas›na ve güçlendirilmesine ihtiyaç vard›r. Ayr›ca, özellikle 2011 y›l› iti-bar›yla artan yüksekö¤retim çal›flmalar› odakl› faaliyetlerin çeflitlili¤inin art›r›lmas›na yönelik giriflimler, yüksekö¤retim çal›flmalar› alan›n›n gelifltirilmesi ihtiyac›n› ortaya koymakta-d›r. Alan›n dünya ölçe¤inde geliflim süreci incelendi¤inde, ya-flanan siyasal, ekonomik, toplumsal ve kültürel dönüflümler sonras›nda, yüksekö¤retim çal›flmalar› akademik bir alan ola-rak tan›mlanm›fl ve farkl› örgütlenme biçimleriyle de alanda-ki faaliyetler çeflitlendirilerek yüksekö¤retim çal›flmalar› aka-demik bir alan olarak güçlendirilmifltir.

Alan›n, dünya ölçe¤inde geliflimi ve ülkemizdeki yüksekö¤-retim çal›flmalar› odakl› faaliyetlerin çeflitlendirilmesine yönelik giriflimler bir arada düflünüldü¤ünde, asl›nda ülkemizde de yük-sekö¤retim çal›flmalar›n›n alanlaflma sürecinin kendili¤inden, yüksekö¤retim sistemimizde yaflanan de¤iflimlerin ola¤an bir sonucu olarak bafllad›¤› söylenebilir. Dolay›s›yla, yüksekö¤re-tim çal›flmalar› alan›n›n ayr› bir akademik alan olarak tan›mlan-mas› ve bu çerçevede gelifltirilmesi, dünya ölçe¤indeki

(10)

örnekler-den de görüldü¤ü üzere, ülke politika ve yat›r›mlar› ile bütün-leflerek ülke hedef ve ihtiyaçlar› hakk›nda strateji ve politika üretebilen, politikalar›n etkin bir flekilde yürütülmesini sa¤layan kuvvetli bir alternatif karar verme mekanizmas›na dönüfltürül-mesi hususunda stratejik bir gerekliliktir. Nitelik yönünden bü-yüme sürecinde Üretim Reformu Paketi kapsam›nda yasalaflan maddeler de yüksekö¤retim sistemimizin alternatif karar verici mekanizmalara olan ihtiyac›n› ortaya koymaktad›r.

Yüksekö¤retim çal›flmalar› odakl› akademik programlar›n ve faaliyetlerin akademik bir alan çerçevesinde yürütülmesi, bu giriflimlerin yayg›nlaflmas›na, aç›lacak akademik program-larla alanda donan›ml› akademik ve idari personelin yetifltiril-mesine ve böylece bu giriflimlerin de alternatif karar verici mekanizmalara dönüfltürülmesine katk› sa¤layacakt›r.

Akademik alan temelli bu tür alternatif mekanizmalar, üni-versitelerimiz aras›nda iletiflimin art›r›lmas›na, üniversite-sa-nayi iflbirli¤inin teflvik edilmesine, yüksekö¤retim çal›flmalar› odakl› akademik arflivlerin oluflturulmas›na, farkl› bak›fl aç›lar›-n›n sisteme eklemlenmesine imkân sa¤layacakt›r. Yani, alaaç›lar›-n›n disiplinleraras› karakterinin birlefltirici gücü sayesinde yükse-kö¤retim çal›flmalar› sadece Sosyal Bilimler’ in de¤il di¤er di-siplinlerin de program ve faaliyetlerinin etkin bir flekilde yürü-tülmesine, müfredat çal›flmalar›n›n farkl› bak›fl aç›lar›yla ele al›nmas›na ve bu sayede de misyon farkl›laflmas›, ihtisaslaflma, kurumsal farkl›l›k odakl› özgün müfredat programlar› üretil-mesine katk› sa¤layacakt›r. Bu tür mekanizmalar, sadece mak-ro bak›fl aç›s›yla de¤il mikmak-ro bak›fl aç›lar›yla politika üretimini teflvik ederek yüksekö¤retim sistemimizde kendi sorunlar›n› ön görebilen, sürdürülebilir ve rekabet edebilir, hem yerel hem de küresel ihtiyaçlara cevap verebilen bir sistemin gelifli-minin daha da h›zland›r›lmas›na yard›mc› olacakt›r.

Kaynaklar

Altbach, P. G. (2014a). Knowledge for the contemporary university: Higher education as a field of study and training. In L. E. Rumbley, P. G. Altbach, D. A. Stanfield, Y. Shimmi, A. de Gayardon, and R. Chan (Eds.), Higher education: A worldwide inventory of research centers,

academ-ic programs, and journals and publacadem-ications (3. bask›) (pp. 11–21). Bonn:

Lemmens Media.

Altbach, P. G. (2014b). The emergence of a field: Research and training in higher education. Studies in Higher Education, 39(8), 1306–1320. Altbach, P. G., Bozeman, L. A., Janashia, N., and Rumbley, L. E. (Eds.).

(2006). Higher education: A worldwide inventory of centers and programs. Rotterdam: Sense Publishers.

Altbach, P. G., and Engberg, D. (2000). Higher education: A worldwide

inven-tory of centers and programs. Phoenix, AZ: Oryx Press.

Alt›nsoy, S. (2011). Yeni devlet üniversitelerinin geliflimi: Sorunlar ve poli-tika önerileri. Yüksekö¤retim ve Bilim Dergisi, 1(2), 98–104.

Bakwaph, P. K. (2017). Higher education as a field of study and its chal-lenges. International Journal of Arts Humanities and Social Sciences, 2(4), 9–12.

Bat›rel, Ö. F., Durman, M., Ergüder, Ü., Erifl, A., Eflme, ‹., Öztürk, R., ... U¤ur, A. (2014). Yüksekö¤retimin yeniden yap›land›r›lmas› kapsam›nda

dikkate al›nmas› gereken temel ilkeler ve yaklafl›mlar. (19 Haziran 2014 Bas›n

Bildirisi). ‹stanbul. 8 A¤ustos 2017 tarihinde <http://docplayer.biz. tr/401678-Yuksekogretimin-yeniden-yapilandirilmasi-kapsaminda-dikkate-alinmasi-gereken-temel-ilkeler-ve-yaklasimlar.html> adresinden eriflildi.

Brennan, J., and Teichler, U. (2008). The future of higher education and of higher education research. Higher Education, 56, 259–264.

Chen, S., and Hu, L. (2012). Higher education research as a field in China: Its formation and current landscape. Higher Education Research &

Development, 31(5), 655–666.

Clark, B. R., and Neave, G. (Eds.). (1992). The encyclopedia of higher

educa-tion. New York, NY: Pergamon Press.

Çelik, Z. ve Gür, B. S. (2014). Yüksekö¤retim sistemlerinin yönetimi ve özerkli¤i: Küresel e¤ilimler ve Türkiye örne¤i. Yüksekö¤retim ve Bilim

Dergisi, 4(1), 18–27.

Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, kalite, uluslararas›laflma: Türkiye

yüksekö¤reti-mi için bir yol haritas›. Ankara: Yüksekö¤retim Kurulu Baflkanl›¤›.

Devlet Planlama Teflkilat› (2000). Sekizinci befl y›ll›k kalk›nma plan›.

Yüksekö¤-retim özel ihtisas komisyonu raporu. Ankara. 8 A¤ustos 2017 tarihinde

<http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/zel%20htisas%20Komisyonu%20 Raporlar/Attachments/181/oik550.pdf> adresinden eriflildi.

Devlet Planlama Teflkilat› (2006). Dokuzuncu kalk›nma plan› (2007–2013). Ankara. 8 A¤ustos 2017 tarihinde <http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/ Kalknma%20Planlar/Attachments/1/plan9.pdf> adresinden eriflildi. Ergüder, Ü., fiahin, M., Terzio¤lu, T. ve Vardar, Ö. (2009). Neden yeni bir

yüksekö¤retim vizyonu. ‹stanbul: ‹stanbul Politikalar Merkezi. 8 A¤ustos

2017 tarihinde <http://research.sabanciuniv.edu/31323/1/yokraporu 140509.pdf> adresiden eriflildi.

Esping-Andersen, G. (1990). The three worlds of welfare capitalism. Cambridge, United Kingdom: Polity Press.

Ewing, J. C., and Stickler, W. H. (1964). Progress in the development of higher education as a field of professional graduate study and research.

Journal of Education, 15(4), 397–403.

Fulton, O. (1992). Higher education studies. In B. R. Clark, and G. Neave (Eds.), The encyclopedia of higher education (Vol. 3, pp. 1810–1820). New York, NY: Pergamon Press.

Goodchild, L. F. (1991). Higher education as a field of study: Origins, pro-grams, and purposes, 1893–1960. In J. D. Fife, and L. F. Goodchild (Eds.), Administration as a profession. New directions in higher education (Vol. 76, pp. 15–33). San Francisco, CA: Jossey-Bass.

Gök, E. ve Gümüfl, S. (2015). Akademik bir alan olarak yüksekö¤retim yönetimi. A. Aypay (Ed.), Türkiye’de yüksekö¤retim: Alan›, kapsam› ve

poli-tikalar› (s. 3–26), Ankara: Pegema.

Günay, D. ve Günay, A. (2011). 1933’den Günümüze Türk yüksekö¤reti-minde niceliksel geliflmeler. Yüksekö¤retim ve Bilim Dergisi, 1(1), 1–22. Günay, D. ve Günay, A. (2017). Türkiye’de yüksekö¤retimin tarihsel

geliflimi ve mevcut durumu. Yüksekö¤retim Dergisi, 7(3), 156–178. Gür, B. S., Çelik, Z., Kurt, T. ve Yurdakul, S. (2017). Yüksekö¤retime bak›fl

2017: ‹zleme ve de¤erlendirme raporu. Ankara: E¤itim-Bir-Sen Stratejik

Araflt›rmalar Merkezi.

Gür, B. S. ve Özo¤lu, M. (2015). Türkiye’de yüksekö¤retim politikalar›: Eriflim, kalite ve yönetim. A. Gümüfl (Ed.), Türkiye’de e¤itim politikalar› (s. 299–321). Ankara: Nobel.

(11)

Gürüz, K. (2008). Yirmi birinci yüzy›l›n bafl›nda Türk milli e¤itim sistemi. ‹stanbul: Türkiye ‹fl Bankas›.

Hendrickson, R. M. (2013). The core knowledge of higher education. In S. Freeman, L. S. Hagedorn, L. F. Goodchild, and D. A. Wright (Eds.),

Advancing higher education as a field of study: In quest of doctoral degree guidelines (Vol. 2, pp. 229–240). Sterling, VA: Stylus Publishing.

Kavak, Y. (2011). Türkiye’de yüksekö¤retimde büyüme: Yak›n geçmifle bak›fl ve uzun vadeli (2010–2050) büyüme projeksiyonlar›. Yüksekö¤retim

Dergisi, 1(2), 95–102.

Kehm, B. M. (2015). Higher education as a field of study and research in Europe. European Journal of Education, 50(1), 60–74.

Knowles, A. S. (Ed.). (1977). The international encyclopedia of higher education. San Francisco, CA: Jossey-Bass.

Mutluer, M. K. (2008). Türkiye’de yüksekö¤retimin bafll›ca sorunlar› ve çözüm

önerileri. Ankara: Maliye Bakanl›¤› Strateji Gelifltirme Baflkanl›¤›.

OECD (2017). Education at a glance 2017: OECD Indicators. Paris: OECD Publishing.

Özkan, M. ve Özgan, H. (2015). Bireysel ve sosyal getirileri ›fl›¤›nda yük-sekö¤retime yat›r›m yapman›n gereklili¤i. Yüksekö¤retim Dergisi, 5(1), 44–54.

Özo¤lu, M., Gür, B. S. ve Gümüfl, S. (2016). Rapid expansion of higher edu-cation in Turkey: The challenges of recently established public univer-sities (2006–2013). Higher Education Policy, 29, 21–39.

Rumbley, L. E., Stanfield, D. A., and de Gayardon, A. (2014). A global inventory of research, training and publication in the field of higher education: Growth, diversity, disparity. In L. E. Rumbley, P. G. Altbach, D. A. Stanfield, Y. Shimmi, A. de Gayardon, and R. Chan (Eds.), Higher education: A worldwide inventory of research centers,

academ-ic programs, and journals and publacadem-ications (3. bask›) (pp. 23–33). Bonn:

Lemmens Media.

Sakarya Üniversitesi E¤itim Bilimleri Enstitüsü (2018). 23 Kas›m 2018 tarihinde <http://www.egitim.sakarya.edu.tr/tr/enstituprogrami/8553/ 27479/yuksekogretim-arastirmalari> adresinden eriflildi.

Salmi, J. (2017). Young university rankings 2017: 14 mistakes new universi-ties make. Times Higher Education. 8 A¤ustos 2017 tarihinde https:// www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/young-university-rankings-2017-14-mistakes-new-universities-make> adresin-den eriflildi.

Schofer, E., and Meyer, J. W. (2005). The worldwide expansion of higher education in the twentieth century. American Sociological Review, 70(6), 898–920.

Seggie, F. N. ve Gökbel, V. (2014). Geçmiflten günümüze Türkiye’de akademik

özgürlük (SETA Rapor No. 98). 18 Eylül 2017 tarihinde <http://file.

setav.org/Files/Pdf/20140624165556_gecmisten-gunumuze-turkiye %E2%80%99de-akademik-ozgurluk-pdf.pdf> adresinden eriflildi. T.C. Kalk›nma Bakanl›¤› (2013). Onuncu kalk›nma plan› (2014–2018).

Ankara: Kalk›nma Bakanl›¤›. 8 A¤ustos 2017 tarihinde <http://www. kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/12/Onuncu% 20Kalk%C4%B1nma%20Plan%C4%B1.pdf> adresinden eriflildi. Tekneci, P. D. (2016). Evolution of Turkish higher education system in the

last decade. Yüksekö¤retim ve Bilim Dergisi, 6(3), 277–287.

UNESCO (2017). UNESCO Institute for Statistics. 2 A¤ustos 2017 tarihinde <http://uis.unesco.org/> adresinden eriflildi.

ÜAK (2015). Bilim alanlar› ve anahtar kelimeler (2015 Ekim dönemi yay›n

aflamas› baflvurular›na ait bilim anahtarlar› ve anahtar kelimeler). 8

A¤ustos 2017 tarihinde <http://www.uak.gov.tr/duyuru/2015E_ BilimAlanlariAnahtarKelimeler_1191015.pdf> adresinden eriflildi. Wang, X. (2010). Higher education as a field of study in China: Defining

knowl-edge and curriculum structure. Lanham, MD: Lexington Books.

Wright, D. (2007). Progress in the development of higher education as a field of specialized study. In D. Wright, and M. T. Miller (Eds.),

Training higher education policy makers and leaders: A graduate perspective

(pp. 19–34). Charlotte, NC: Information Age.

YÖK (2007). Türkiye’nin yüksekö¤retim stratejisi. Ankara: YÖK. 8 A¤ustos 2017 tarihinde <http://www.yok.gov.tr/documents/10279/30217/yok_ strateji_kitabi/27077070-cb13-4870-aba1-6742db37696b> adresinden eriflildi.

YÖK (2015). Yüksekö¤retim Kurulu Stratejik Plan› 2016–2020. Ankara: YÖK. 8 A¤ustos 2017 tarihinde <http://www.yok.gov.tr/documents/10279/ 21040516/YOK_Stratejik_Plan_2016_2020_ed070616.pdf> adresinden eriflildi.

YÖK Ulusal Tez Merkezi (2017). 8 A¤ustos 2017 tarihinde <https://tez. yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp> adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi (2017). 8 A¤ustos 2017 tarihinde <https://istatistik.yok.gov.tr/> adresinden eriflildi.

Yüksekö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi (2018). 23 Kas›m 2018 tarihinde <https://istatistik.yok.gov.tr/> adresinden eriflildi.

Referanslar

Benzer Belgeler

Yurtd ndaki ba ka üniversitelerin bölüm/programlar yla ortak dereceler (veya çift diploma) vermeye yönelik devam etmekte olan uygulaman z var m.. t :

Bu bölge bizden ›fl›k h›z›- na göre daha h›zl› uzaklaflt›¤› için, kay- naktan bize do¤ru gelmeye çal›flan ›fl›k, hiçbir zaman bize ulaflamayacakt›r.. Bu, yürüyen

Bu ko!ullarõn neleri içerdi i, bu tablonun sonunda &#34;TABLO 5'TE YER ALAN YÜKSEKÖ&#34;RET#M PROGRAMLARININ KO$UL VE AÇIKLAMALARI&#34; ba!lõ õ altõnda, numara sõrasõna

retim elemanlar lehine bir yorumla ders ücretleri % 50 nispetinde ödenen ders ve faaliyetlerin öncelikle ders yükünden say lmas uygun görülmektedir. 5- 11 inci maddenin 3 üncü

Meningokoksemi ile meningokokseminin efllik etmedi¤i menenjit grubu karfl›laflt›r›ld›¤›nda; yafl, yat›fl süresi, atefl bafllang›c› ile hastaneye baflvuru aras›nda

1990 y›l›nda Türkiye Organ Nakli Derne¤i’ni kurdu ve ayn› y›l 15 Mart günü Türkiye, Avrupa ve bölgede bir ilk olan, ço- cuklarda canl›dan k›smi

Bu tür hastanelerde asistanlardan beklenen hizmetin önemli bir k›sm› yard›mc› sa¤l›k personeli taraf›ndan üstlenildi¤inde, ihtisas yapan ya da uzman olan hekim- ler

Bu çalışmada, Ocak 1990-Şubat 1997 tarihleri arasında merkezimizde bir cerrahi ekip tarafından yapılan 1479 aortokoroner bypass (ACBG) olgusundaki postoperatif