Bursa Bakım ve Yetiştirme Yurtlarındaki
Çocukların Beslenme Durumu
Burhan İLERİYE * / M . Rahmi D İR İC A N * / Ö zdem ir GÜLESEN * * * Y ıldız Ç İLİN G İR ( * * * * )
G İ R İ Ş
Yeterli ve dengeli beslenme, hastalıklara karşı direnci artıran önemli etmenlerden biridir. Ö zellikle iyi beslenmeyen çocuklarda, hastalanma olasılığı artar, hastalıklar daha ağır seyreder, hattâ öldürücü olmayan hastalıklar ölüm lere neden olur. Ülkem izde daha önce yapılmış yöresel ya da bölgesel araştırm alar, yeterli ve den geli beslenememenin, özellikle çocuklarda önemli b ir sorun o ld u ğ u nu gösterm ektedir (1,3,4,8,12,13). Bu konuya katkıda bulunm ak am a cıyla 1977 yılı ilkbaharında Bursa bakım ve yetiştirm e yu rtla rın d a ki çocukların beslenme durumu saptanm ıştır.
Çocuk bakım ve yetiştirm e yurtları, 6972 sayılı korunm ası ge rekli çocuklar hakkındaki yasaya göre düzenlenm iştir. Bu yasaya göre, her ilde bedensel, ruhsal ve aktöresel (ahlâki) gelişm eleri te h likede olup, ana ve babasız, ana ve babası belli olm ayan, ana ya da babası tarafından terkedilen veyahutta ana ve babası ta ra fın d a n ih mal edilip kötü yollara sürüklenm e durum uyla karşı karşıya olan ç o cukları korum ak ve yetiştirm ek am acıyla bir b irlik kurulm ası ve bu birlik eliyle 0 - 6 yaşlarındaki çocukların çocuk bakım yu rtla rın d c , 7 - 1 8 yaşlarındakilerin ise yetiştirm e yurtlarınd a barındırılm ası ve bakımı öngörülm üştür. Denetim ve yönetim yönünden çocuk bakım yurtları Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığının, Y e tiştirm e Y u rtla rı ise M illi Eğitim Bakanlığının sorum luluğunda olup, her ikisi de il m er
kezlerindeki korunm aya m uhtaç çocukları korum a b irliğ in e bağlıdır. (*} Bursa Tıp Fakültesi Toplum Sağlığı Kürsüsü A sistanı
( * * ) Bursa Tıp Fakültesi Toplum Sağlığı Kürsüsü Ö ğ retim Üyesi { * * * ) Bursa Tıp Fakültesi Toplum Sağlığı Kürsüsü Ö ğ retim Üyesi ( * * * * ) Bursa Tıp Fakültesi Toplum Sağlığı Kürsüsü A sistanı
GEREÇ VE YÖNTEM
Bursa Çocuk Bakım ve Yetiştirm e Y urtlarında bulunan 18 yaşın dan küçük 191 erkek, .94 kız olmak üzere toplam 285 çocuğun
beslenme durumu, klinik muayene ve antropom etrik ölçülerle sap tanm ıştır. Ölçü aleti olarak, ağırlık için standardize edilm iş yaylı baskül (stube marka); boy için düzenlenmiş boy eşelleri; kafa çev resi ve göğüs çevresi ölçümleri için mm. bölmeli mezuro kullan ıl mıştır.
Araştırm a bulgularının, Türkiye koşullarında geçerli olabilece ği kabul edilen, Gomez sınıflandırmasına göre değerlendirilm esine ve ayrıca klinik muayeneyle de beslenme bozukluğunun saptanm a sına karar verilm iştir. Araştırmamızda çocukların beslenme d uru mu değerlendirilirken çocukların yaşının kesin olarak saptanması için çalışılm ıştır. Bu tü r bir araştırmada çocukların yaşlarının doğru saptanm ası gerekli olduğundan, çocuklardan alınan bilgilerin yanı- sıra, okul idaresinin resmi kayıtlarından da yararlanılm ıştır. D ik katli bir şekilde ağırlıkları ölçülen çocukların bu ağırlığının, yaşa göre S ta n d a r d ağırlık yüzdesi de saptanmış ve buna göre Gomez sınıflandırm ası esas alınarak, ağırlığı Standard ağırlığın % 91 veya daha fazlası olanlar beslenme bozukluğu yok; % 7 6 - 9 0 olanlar b i rinci cferece beslenme bozukluğu; % 6 1 - 7 5 olanlar ikinci derece beslenme bozukluğu ve % 60 veya daha az olanlar üçüncü dere ce beslenme bozukluğu şeklinde sınıflandırılmıştır. Boy ve göğüs çevresi ölçüm sonuçları değerlendirirken de Gomâz sınıflandırm a sında ağırlıkların Standard ağırlıklara göre değerlendirilm esinde kullanılan yüzde değerleri kullanılmıştır. Ancak, bu kez, ölçülen boy ve göğüs çevreteri yaşa ve cinse göre saptanan s ta n d a rtla rın yüzdeleri olarak alınmıştır. A ntropom etrik ölçüm ler dışında ay rıca her çocuk tek tek muayene edilerek, beslenme bozukluğunun klinik bulguları da saptanmıştır.
Aşağıdaki bulgular, beslenme bozukluğunun varlığını göste ren klinik bulgular olarak a lın m ış tır: Saçlarda pigm ent azalması, saçlarda kolay koparılabilme, saçlarda seyreklik, kuruluk, gözler de b ito t lekeleri, konjonktival kserozis, konjektival solukluk, ağız da anguler stom atit, cheilozis, glossitis, diş eti kanaması, bilate- ral ödem, fo llikü le r hiperkeratoz, pellegra derm atiti ve bacak defor- m iteleri.
BULGULAR
Araştırm a kapsamına alınan Bursa Merkez Y etiştirm e Yurdu, Saniye Rıza Kız Yetiştirm e Yurdu ve Bursa Çocuk Bakım
Yurdun-daki toplam 285 çocuğun yaş ve cinse göre dağılım ıyla b u n la r a ra sında Gomâz sınıflandırmasına göre beslenm e bozukluğu sa p ta nanların sayı ve yüzdeleri T a b lo : 1 de g ö ste rilm iştir.
T a b lo : 1 — Muayene Edilen ve Beslenm e Bozukluğu Saptanan Ç ocukların Yaş Grupları ve C in siyete G öre D ağılım ı
Yaş Grupları M uayene Edilen Sayısı Beslenm e Bozukluğu Saptananlar Sayısı B eslen m e Bozukluğu Yüzdesi
(Y ıl) Kız Erkek Kız Erkek Kız Erkek
0 — 4 5 17 4 10 80.0 58.8
5 — 9 32 54 26 34 81.3 63.0
10 — 14 49 70 24 56 49.0 80.0
15 — 18 8 50 3 33 37.5 66.0
TOPLAM 94 191 57 133 60.6 69.6
Muayene edilen 285 çocuğun 94 ü (yüzde 33) kız ve 191 i (yüz de 67) erkekti. Muayene edilenlerin 190 ında (yüzde 66.7), GomĞz’in sınıflandırmasına göre beslenme bozukluğu saptanm ıştır.
T ab lo: 1 'deki bulgulara göre kızların % 60.6 sında e rkekle rin % 69.6 sında beslenme bozukluğu bulunm akla b irlik te , bu fa rk is ta tistiksel yönden anlamlı değildi (x2 = 2.29, d.f. = 1 ,0 .2 0 > p > 0 .1 0 ).
Ancak 10- 14 yaş grubundaki erkek ço cuklarda beslenm e b o zu klu ğunun aynı yaşlardaki kızlara göre anlam lı b ir fa rk lılık gö ste rd iğ i saptanmıştır (xJ = 12.58, d.f. = 1, p> 0.001 ).
Yaş gruplarına göre beslenme bozukluğu 0 - 4 yaşta % 63.6, 5 - 9 yaşta % 69.7, 10 - 14 yaşta % 67.2 ve 1 5 - 1 8 yaşta % 62.9 olarak bulunmuş, cinsiyet farkı gözetilm eksizin yaş gru p la rın a göre beslenme bozukluğunda farklılık bulunam am ıştır (X2 = 1.027, d.f.
= 3.0.90>p>0.50).
Muayene edilen çocukların beslenm e durum unun bozu kluğ u d e recelerine ve cinsiyete göre dağılım ları ise T a b lo : 2 de v e rilm iştir.
T a b lo : 2 — Beslenme Durumunun Beslenm e Bozukluğu D e re c e le rin » v e Cin siyete G öre D a ğ ılım la rı
Beslenm e Bozukluğu
Kız Erkek Toplam
Sayı % Sayı % S ayı %
Yok 37 39.4 58 30.4 95 33.3
Birinci derece 42 44.7 89 46.6 131 46.0
İkinci derece 14 14.9 38 19.9 52 18.2
Üçüncü derece 1 1.0 6 3.1 7 2.5
Araştırm a yapılan çocukların ölçülen boy uzunluğu ve göğüs çevresi yaşa göre belirlenm iş Standard ölçülerle kıyaslandığı zaman, boya göre tüm çocukların % 25.3 ünün standartların % 91 inin a l tında olduğu bulunmuş, Gomâz sınıflandırm asına göre norm al bulu n a n 95 ç o c u k t a n ik is in in (%2.1), birinci derece beslenme bozuklu ğu bulunan 131 çocuktan 28 inin (% 21.3), ikinci derece beslenme bozukluğu bulunan 52 çocuktan 35 inin (% 67.3) ve üçüncü derece beslenme bozukluğu bulunan 7 çocuğun tümünün boy uzunluğunun, yaşa ve cinse göre Standard boy uzunluğunun % 91 inden daha aşa ğı olduğu saptanmıştır. Göğüs çevresine göre yapılan değerlen dirmede ise, toplam olarak 18 çocuğun (% 6.3) göğüs çevresinin y a ş la r ın a göre S ta n d a r d ölçümün % 91 inin a lt ın d a olduğu bulun muştur. 0 - 5 yaş arasındaki 38 çocuğun tümünün baş çevresi ö lç ü l müş ve bunlardan sadece birinde y a ş a göre Standard ölçümün %91 inin altında olduğu bulunmuştur,.,
Klinik bulgulara göre saptanan beslenme bozukluğu durum u na gelince, 91 çocukta (% 31.9) klinik bulgulara göre beslenme bo zukluğu saptanamamıştır. Ayrıca hiçbir çocukta, beslenme bozuk luğunun klinik bulguları olarak kabul edilen saçlarda kolay koparıla- bilme, konjonktival kserozis, bilateral ödem ve pellegra derm atiti görülem em iştir.
Üç çocukta saçlarda pigment azalması, 11 çocukta diğer b e lir tile r yanında saçlarda seyreklik ve kuruluk, 59 çocukta (% 20.7) ya l nızca konjonktival solukluk bulunmuş, 72 çocukta {% 25.2) diğer be lirtile r yanında konjonktival solukluk bulunmuş, 50 sinde (% 17.5) yal nız angular stom a tit ve 66 sında (%23,1) diğer klinik bulgular yanında anguler stom a tit bulunmuş, 10 unda (% 2.8) Cheilosis, 1 inde glos- sitis, 3 ünde diş eti kanaması, 4 ünde fo llikü le r hiperkeratozis ve 2 sinde de bacak deform iteleri görülm üştür. Gomez sınıflandırması ve klinik bulgulara göre saptanan beslenme bozukluklarının karşı laştırılm ası Tablo : 3 de gösterilm iştir.
T a b lo : 3 — G om ez Sınıflandırm ası ve Klinik Bulgulara Göre Saptanan Beslenme Durumunun Karşılaştırılm ası
G om 6z Sınıflandırm asına Muayene Klinik Bulgulara G öre G öre Beslenm e Bozukluğu Edilenler Sayısı Beslenm e Bozukluğu
Yok % V ar % Yok 95 43 45.3 52 54.7 Birinci derece 131 40 30.5 91 69.5 ikinci derece 52 8 15.4 44 84.6 Üçüncü derece 7 — 0.0 7 100.0 TOPLAM 285 91 31.9 194 68.1
Tablo incelenirse, Gom6z sınıflandırmasına göre beslenme bozukluğu olmayanların % 54.7 sinde; 1. derece beslenme bozuk luğu olanların % 69.5 inde; 2. <ferece beslenme bozukluğu o la n la rın % 84.6 sında ve 3. derece beslenme bozukluğu bulunanların tü münde klinik bulgulara göre de beslenme bozukluğu saptanm ıştır. TARTIŞMA
Bu araştırma sonuçları değerlendirilirken, bakım ve yetiştirm e yurtlarında barınan çocukların, yurtlara getirilinceye dek olan ya şantılarında sahipsiz kaldıkları gerçeğinin gözönünde bulundurulm ası uygun olacaktır.
Gomez’in standartlarına göre araştırm a kapsamına giren ç o cukların % 66.7 sinde beslenme bozukluğu saptanm ıştır. Araştırm a yapılan 285 çocuktan 131 inde (%46) birinci derece 52 sinde (% 18.2) ikinci derece ve 7 sinde (% 2.5) üçüncü derece beslenm e bo
zukluğu bulunmuştur. Bu sonuçlar ülkemizde beslenme sorununun ne denli güncelliğini koruduğunu gösterm ektedir.
Çeşitli yıllarda, bazı ülkelerde 0 - 4 yaş arası çocuklarda yapı lan beslenme araştırması sonuçlarıyla1 araştırm a bulgularım ızın k a r şılaştırması Tablo: 4 de verilm iştir.
Tablo : 4 — Dünyanın Bazı Ülkelerinde 0 - 4 Yaşındaki Çocuklarda Saptanan Beslenme Bozukluğu
•
M uayene M uayene Edllan
Beslenm e Bozukluğu O lanların % D ağılım ı Ülkenin Adı Y ılı Çocuk Sayıaı 2. D e re ce 3. D e re ce
Peru 1966 3313 % 4.4 % 0.5 Kosta Rika 1967 738 % 9.5 % 1.4 Panama 1967 624 % 11.5 % 0.6 Uganda 1967 286 % 27.2 % 4.5 Kolombiya 1968 3378 % 19.3 % 1.7 Kenya 1968 353 % 25.0 % 1.0 M eksika (Köy) 1969 % 27.5 % 3.4 M eksika (Şehir) 1969 5765 % 14.8 % 1.3 Köprüköy* 1972 510 % 25.3 % 5.3 Bursa 1977 22 % 4.5 % 0.0
( * ) Köprüköy’de 0 - 3 yaşlarındaki çocuklar muayene ed ilm iş tir.
Tablo incelendiğinde, beslenme bozukluğunun varlığı gözlen m ekte ve gelişm ekte olan bazı ülkeler düzeyinde bulunduğu g ö rü l m ektedir. Bulunan sonuçların, Erzurum Köprüköy’de Dr. A ytekin ta
rafından yapılan araştırma sonuçlarına göre daha olum lu oluşu, araştırm a kapsamına giren çocukların yaş farklarınd an olsa gerektir.
Araştırm amızda 7 - 14 yaşlarında olan 166 çocuğun beslenme durum uyla 1973 yılında Dr. Tümerdem tarafından (12) Erzurum yö resinde 7 - 14 yaş arasındaki 494 çocukta saptadığı bulgularla k a r şılaştırm ası Tablo: 5 de verilm iştir.
Tablo : 5 — Erzurum Yöresinde ve Bursa Bakım ve Y e tiş tirm e Y u rtların da M uayene Edilen 7 - 1 4 Yaşlarındaki Çocukların G om £z’in A ğ ırlık S ınıflandırm asına G öre
Saptanan Beslenme Durumunun Karşılaştırılm ası
Beslenme Durumu %
iim erdem ’ln Bulguları (Erzurum) A raştırm am ız Bulguları
Yaş Grupları ( Y ı l ) 7 — 9 10 — 12 13 — 14 2. Derece Beslenme Bozukluğu 6.7 12.6 22.7 3. Derece Beslenme Bozukluğu 0.6 2. D erece Beslenme Bozukluğu 23.4 18.5 10.2 3. D erece Beslenm e Bozukluğu 1.2 3.8 TOPLAM 10.3 0.4 17.5 1.8
Tabloda görüldüğü gibi, ikinci derece beslenme bozukluğu kü çük yaşlarda bölgemizde, ileri yaşlarda Erzurum bölgesinde daha fazla, üçüncü derece beslenme bozukluğu ise bölgem izde daha fa z la bulunm uştur. Erzurum bölgesinde yapılar» araştırm aya aile ço cu k ları, bölgem izdeki araştırmaya yuva çocukları katılm ıştır. Aradaki farkın bundan ileri gelme olasılığı vardır.
Tablo 3 de görüldüğü gibi Gomâz sınıflandırm asına göre bes lenme bozukluğu bulunanların çoğunluğunda beslenme bozukluğu nun klinik bulgularına da rastlanm ıştır. Ancak aynı sınıflandırm ayla norm al bulunan 95 çocuktan 52 sinde (% 54.7) beslenm e bozuklu ğunun klinik bulgularının görülüşü, klinik değerlendirm elerde yanılgı olabileceğini düşündürm ektedir.
Yaşa göre belirlenm iş standart boy ö lçüle rinin Gomez’e göre ikinci ve üçüncü derece beslenme bozukluğu olanlarda, göğüs çev resi ölçülerinin üçüncü derece beslenme bozukluğunda, genellikle
%91 inin altında bulunması, bu ölçümlerden an ca k belirgin beslen me bozukluğu olanlarda yararlanılabileceği kanısını verm ektedir.
SONUÇ
Bursa Bakım ve Yetiştirm e Yurtlarında barınan çocuklardaki beslenme bozukluğu araştırmasının sonuçları, üzerinde önemle du rulması gereken bir sorunun varlığını açıkça ortaya koym aktadır. Bölgemizdeki, daha genelde ülkemizdeki çocukların beslenme d uru mu geri kalmış ve gelişmekte olan ülkeler çocuklarının beslenme durumuna benzemektedir. Her ne kadar, araştırm aya alınan ço c u k ların ailelerinden yeterince ilgi ve yakınlık görm edikleri ve bunun beslenme üzerine olumsuz etkisi düşünülürse de bu denli yüksek oranda bir beslenme bozukluğunun bulunuşu toplum un diğer kesim lerinde de beslenme bozukluğunun önemli boyutlarda olacağını düşün dürm ektedir. Gomez’ in ağırlık ölçülerine göre beslenm e bozukluğu saptananların çoğunda beslenme bozukluğunun klinik bulguları da görülmüş, Gomez'e göre normal bulunan çocuklardaki beslenm e bo zukluğunun klinik bulguları ise değerlendirm ede yanılgı o lara k ka bul edilm iştir. Boy ölçülerinin ikinci ve üçüncü derece, göğüs çe v resinin ise üçüncü derece beslenme bozukluklarında anlam lı o ld u ğu saptanmıştır.
ÖZET
Ülkemizin birçok böige ve yörelerinde yapılan beslenm e a ra ş tır malarına benzer bir araştırm a, Bursa Bakım ve Y e tiştirm e Y urtlarında barınan çocuklarda yapılmış, 191 erkek ve 94 kız oim ak üzere toplam
285 çocuktan 190’ınd‘a (% 66.7) beslenme bozukluğu saptanm ıştır. A n t ropom etrik ölçülere ve klinik bulgulara dayalı araştırm ada sonu çlar Gomez'in ağırlık ölçülerine g öre değerlendirilm iştir. G om ez'in a ğ ır lık ölçülerine göre beslenme bozukluğu saptananların ço ğ u n lu ğ u n da beslenme bozukluğunun klinik bulguları da görülm üş, boy ö lç ü le rinin ikinci ve üçüncü derece; göğüs çevresinin ise üçüncü derece beslenme bozukluklarında anlamlı olduğu saptanm ıştır. Bulunan so nuçlara göre Bursa yöresinde beslenme sorununun g ü n celliğini s ü r dürdüğü kanısına varılmıştır.
SUMMARY
A survey was undertaken in orphanages o f Bursa like the sim ilar ones which w ere carried out in several regions o f the country. Total 285 children and youth under, the age of 18 were included in the survey. Of these 191 were boys and 94 w e re girls. Data were collected by a n tro p o m e tric m easurem ents and c lin ic a l exam inations. M alnu tritio n w as defined a ccording to Gomez s ta n dart. Result indicated th a t 66.7 % o f children have signs o f m a l n utrition . M a ln u tritio n defined a ccording to h eight and w e ig h t w ere
m ostly second and third degree, while c h e s tjc irc u m fe re n c e showed th ird degree m alnutrition. According to the result o f the survey m alnutrition is s tili an im portant problem in Bursa area.
K A Y N A K L A R
1. A ytekin , H . : ,Köprüköy sağlık ocağı bölgesindeki toplumun genel beslen me durumu, İhtisas tezi, Erzurum 1972
2. Baysal. A ., Beslenme ders ıkltabı, Hacettepe Ünl. Y ayınları, Ankara, 1975 3. Bilir, S., Ersözlü, A . : Ankara Etimesgut Bölgesinde Etim esgut m erkez ve ona
bağlı beş köyde çocuk sağlığı ve gelişim i üzerinde yapılan araştırm a, Bes lenm e ve D iyet Dergisi, 2, 1 0 1 -1 1 1 , 1974
4. Erim, A . : Ankara kentindeki altı yuvada beslenm e durumu ve bununla ilgili bazı faktörler. Beslenme ve Diyet Dergisi, 2, 1 4 -2 5 , 1973
5. Geigy. J.J.R., Basle, S. A .: Scientific tables. Svvitzerland, p.p. 6 1 3 -6 2 2 , 1962 6. Je lliffe, B. D.; The assesment of the nutrltional status o f th e com m unity, Ge-
neva, p.p. 2 0 -2 0 , 1966
7. Koksal, O . : M em leketim izde milli seviyede beslenm e, problem leri ve çözüm yo lları, İstanbul IV. Ana ve Çocuk Sağlığı Sem ineri teb liğ i, 16 5- 180, 1965 8. Kürkçüoğlu. M . : Erzurum'da gizli (laten t) malnütrisyonların değerlendiril
m esinde hydroxyproline ölçütleri. Ata. Clniv. Tıp Bülteni, 3 : 1 - 1 8 , 1970 9. Nelson, W.E., Vaughan, V.C., McKay, R.J. Testbook of pediatrlcs, London,
p.p. 16 4- 184, 1969.
10. TOB (Tabib Odaları Bülteni) 6. 4 9 -5 4 , 1976 11. TOB (Tabip Odaları Bülteni), 9, 10. 1 9 -4 5 . 1976
12. Tüm erdem , Y . ; Çiçek aşısı yapılan 6 - 1 4 yaşlarındaki çocuklarda bağışıklı ğın beslenm e ile ilişkisi, Doçentliık tezi. Erzurum. 1973
13. Y alçın, C. : Ankara'nın Kuşcağız gecekondu mahallesinde çocukların beslen m e durumu, Beslenme ve D iyet Dergisi, 3, 91 - 100, 1974
