£
ARALIK 1956
Büyük Romancının Ölümü M ünasebetiyle:
Reşad Nuri ile Fevzi Lûtfi'nin
34 yıl önce yaptığı mülakat
"Dergâh" m 1922 yılındaki nüshasından iktibas ettiğimiz
aşağıdaki yazı Reşad Nuri Güntekin’in
o zamanki
edebî
hüviyetini belirtmek bakımından şayanı dikkat görülmelidir
R eşad N u ri B ey e d edim k İ : •“A r tı k su allerim ize, c e v a p la rım ı z a b a ş lıy a lin ı” , g ü ld ü . “F a k a t iş t e şim d i s u s a rım ” dedi. K ü çü k k e n y a ra m a z lık y a p tığ ı z a m a n h o c a sı s u a l s o ra rm ış . A n c a k o z a m a n su sa rm ış... G ü lü ştü k . Ağ zın d a n h iç çek m ed iğ i s ig a ra sın ın d u m a n la rın d a n g ö zlerim k ır p a k ir p a g ü ld ü ve b a şla d ı.
" E s k i edeb iy atım ızı seviyorum . F a k a t it ir a f e tm e liy im k i, o k a d a r a n la m ıy o ru m . N e f’î, N edim , F u z u li, G alip D ede ço k b ü y ü k tü r le r. F a k a t m ü te m a d iy e n b u n la rı o k u ! d e rse n iz ta h a m m ü l edem em . B u n la rı sev iy o ru m . B ir a m a tö r, b ir m o zay ik ı n a s ıl /severse, öyle... H a t t â za n n e d e rim h e rk e s sev iy o r d iy e b en de sev iy o ru m . B ildiğim d en değil...”
D edim k i s “ A sıl sevgi, bilm e d en sev m ek d eğ il m i d ir ? ” “T ab ii, ta b ii... O halde...” d ed i v e güldü. E ğ e r b u e s k ile ri b ira z a n la m a ğ a ç a lış ırs a , u k a lâ lığ a b a şla rm ış. H a t t â b ir z a m a n la r, F u z u li’nin D iv a n ı k a ç m a d d e y e v e f ik r e i r c a “ ed ileb ilir d iy e b ir m e r a k a d a dü şm ü ş... D iy o r k ir " L â k in ta le b e y e d e rs v e rirk e n , c id iy e tlm l ta k ı n a r a k a n la rm ış gibi, ço k sev erm iş gibi bah sed erim ...” L â k in , ir f a n ve h a r s için esk id e n b ilm enin lâ z ım o ld u ğ u n a k aan i...
R e şa d N u ri B ey, T a n z im a t D ev rin e a i t e d e b iy a tta n d a e s k ile r g i b i balvıdiyor. O n la rı d a öyle a n la rm ış . Z a te e n b en im için y a ln ız e s k i ve y e n i v a rd ır, m u ta v a s s ıt y o k tu r , diy o r. M eselâ. H âm id şe k le n b ir d ereceye k a d a r o n la ra b e n z e r, ru h a n y e n id ir..." diyor. B u • ır a d a b ahsim iz, M illi E d e b iy a t b a h sin e g e ç t i B elli k i, “H a n ç e r” m ü ellifin in b u n a d a ir h a z ırla n m ış b ir f ik r i y o k tu r . V allah , dedi. "M illi e d e b iy a tta n m a k s a t, ço k İn s a n a h ita p ed en b ir e d e b iy a t m ı d ı r ? E ğ e r öyle ise b u h a y a t t a d a b ir is tih a le v a r. D ün, H a lit Z iya d a h a a z in s a n a h ita p ediy o rd u . B u g ü n b ir e k se riy e te ... A r tı k h e p im iz A h m e t C em il ve N ih al gib i o lu y o ru z— o h a ld e diin o d erece m illi olınıyan H a lit Z iya, b ir A h m e t Cem il o ld u k ça m illileşiyor...” "M illî e d e b iy a f’a biz do m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r k a fa la rım ız d a n , T ü r k ç o c u k la rın ın k alb le rin d e n ç ık a n e s e r le r m i d iy e c e ğ iz ? E ğ e r böyle ise, y in e b ir m illî e d e b iy a tım ız v a rd ır. V e oluyor.” B ir de v a r k i, m a h a lli re n k le rd e n , k en d i m evzu larım ızd aıı. k en d i h a y a tım ız d a n b a h se d e riz .”
S ordum . O h a ld e B a y k u ş, m il li de E ş b e r d eğ il m i? dedim .
B ilm em b u ce v a p su a lim e ce v a p m ıd ır ? F a k a t şöyle sö y led i: " H a lid F a h r i’nin h a tâ s ı, e se rle rin e m a h a lli re n k v e rm e k se v d a sıd ır. E ğ e r B a y k u ş ’t a k i a d a m , m eçhul b ir a d a m o lsay d ı, bizi d a h a fa z la m e ş g u l e d e rd i." B u s ır a d a y en i ç ık a n "T a n in ” b o z u n tu s u “ Re n in ” geldi. R e şa d N u ri B ey ha- h iş le a tıld ı: "A sıl iş, şim di b u n a b ir is tik b a l k e şfe tm e k tir.” dedi. “ A c a b a e s k i m ev k iin i tu ta b ilir m i? -.” Ve s o n r a o n u v a r z a n n e t m ed iğ in i ilâ v e e tti. D edi k i " ‘B il h a s s a A k şa m g a z e te s i o ld u k ça n a file d ir. E fendim ... E fen d im , A k ş a m g a z e te si ço k h a s s a s b ir g a z e te d ir. B en, b iço k m eseleler h akm dalU m e ra k ım ı, en d işem i bu g a z e te Üe h a lle ttim , diyor...
T e k r a r b ah sim ize g e ç tik .“ D nut- m a y a lım k i, b ir de lisa n m eselesi v a rd ır.” dedi. M u h atab ım , lisan m eselesin in h alled ild iğ in e, a r t ık h e rk e s in d ü zg ü n y a z d ığ ın a k aan i- d ir. D iy o r k i: "B u g ü n iyi y a z m a k b ir m eziyet bile değildir..", "iş, h isse tm e k , bilm ek, ta h a y y ü l e d e b ilm e k tir.” B u ra y a k a d a r sö y led iğ i sö z le r n e sre ve ro m a n a a
it-Birkaç Söz...
Hüseyin Avnî ŞANDA
Reşad. Nuri Güntekin, mütareke
senelerinde,
bundan
tam 3b sene önce, edebi görüşlerini “Dergâh’’ ismindeki bir
dergiye anlatmıştı. O zaman “Çalı Kuşu
’ ’romanı üe şöhret.
alan genç romancı, Vefa Lisesinde edebiyat öğretmeni idi,
Mülâkat ise, derginin muharrirlerinden olan şimdiki Hürri
yet Partisinin kurucularından Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu ta
rafından yapılmıştı.
"Dergâh" dergisinin mahiyetini bilmeyenler, bel ki de
bu dergiyi, muayyen bir tarikatın mevzularından bahseden
mtsitik bir dergi zannederler. Halbuki muhtevası hiç de böy
le değildi. Dergi, 1921 ve 1922 senelerinde Edebiyat Fakülte
si gençleri tarafından yayınlanıyordu. Derginin, sanat ve fi
kir tarafını, o zaman fakültenin batı edebiyatı tarihi profe
sörü Yahya Kemal idare ediyordu. Büyük şairin, dershanesi
Batı edebiyatı tarihinden başka, Türk tarihi ve sanatı, hat
ta, Anadolu’da başlayan Milli Mücadele mevzularını dinlemek
için dolan dinleyici talebe ile dolu idi. Dergâh dergisi,
bu
heyecanlı bahisler arasında doğmuştur.
Fevzi Lütfü mülâkattna,
"İstanbul’un kalabalık bir cad-
deslndeyiz.. Bir gazino köşesinde bir arkadaş grupu toplan-
dik" diye başlar. Arkadaş grupu dediği üç kişiden ibaretti.
Pek iyi hatırladığıma göre, Fevzi Lütfü ile beraber, Reşad
Euri’ye Beyazıt’da bir tenha gazino köşesinde söz vermiştik.
(Bu gazino, şimdi bir banka şubesidir.) Yolda giderken, o
zaman Fakültenin felsefe şubesinde talebe olan Haşan Âli
Yücel bizi görmüş, nereye gittiğimizi öğrendiği zaman, Ça
lı Kuşu muharriri ile tanışmak arzusunda olduğunu söylemiş,
ve bize katılmıştı. Bu ilk tanışmadan sonra, her ikisi, uzun
müddet maarif müfettişliği yapmak suretiyle daha yakın
arkadaş olmuşlardır.
İşte bir arkadaş grupu tarafından Reşad Nuri ile yapı
lan, Fevzi Lütfü tarafından kaleme alman bu mülâkatı,
Dergâh Dergisinin 20 Ekim 1922 tarih ve 3 üncü sayısından
iktibas ederek aşağıya yazıyoruz:
ti. B ir de şiird e k i m illilik te lâ k k isin i so rd u m . “H iç d ü şü n m ed i ğ im b ir şe y d i; f a k a t “M illî” m e selesi, m illî z ih n iy e t te r a k k i ve ta h a v v ü l h alin d ed ir. O h ald e ş i ir de te r a k k i ed ecek ve A yrupalı- la ş a c a k tır, dedi.
S e rv e t-i F ü n u n ’u n T a n z im a t E- d e b ly a tın d a n o k a d a r fa rk lı o lm a d ığ ın a k a a ii, d iy o r kİ : "K em al B ey r o m a n tik ti. H u g o ’nun a r k a sın d an y ü rü d ü . H alid Ziya Bey de r e a lis ttir . M eselâ, K ongorla- rın peşinde g itti...” V e İlâve e t t i : S erv et-i F ü n u n G arpiidlr. On la r, h ü v e h ü v esin e yeni b ir âlem e g ird ik le rin i b ild iler ve öyle ç a lış tıla r. E fen d im , o n la r çok o k u r, ço k y a z a rla rd ı.” Sizin t e r cih e ttik le rin iz k im le rd ir ? de dim . " H e rk e s gibi ben de H alid Z iy a v e T e v fik F ik r e t ’i te r c ih e d e rim ” dedi. B u n u n la b e ra b e r C enap B ey de çok zekidir. O y n a k t ı r ” d iy o r ve d ev am e tt i : "O n u n b ir ş iir k ita b ı, b ir ro m a n ı, b ir şeyi y o k s a d a b ilm em k i, iş te o b ir zeki e d ip tir...” ve ilâv e e tti. “ F a k a t, m e se lâ ta le b e m onun gibi yaz.m , n u m a r a v e rm e m .” S o n ra u zu n u zu n H alid Z iya B eyden b a h se tti. “K ü çü k k en en çok sev d iğ im m u h a r rir d ir” diyor. Ve onu y azı y a z m a ğ a , bu m u h a rririn k i ta p la r ı şe v k e tm iş. R a u f B eyden b a h se d e rk e n h a z in b ir ç e h re t a k ın d ı. H em en h em en C enab-ı H a k h iç b ir m u h a r rir e böyle â k ıh e t v er m esin, diyen b ir ta v r ı v ard ı.
Şim di R e şa d N u ri B eyin m u a s ırla r ın d a n ve o y a ş t a o la n la rd a n b a h sed iy o ru z. Söze şöyle b a ş la dı : “E fen d im , b ir u cu m u z ro- m an tizim d e, b ir u cu m u z en yeni şeylerde... B ir b a ş ta n h â lâ H ugo ile m eşg u l, b ir y a n d a n d a 913 te k i p iy e sle ri a d a p te ediyoruz....” B u g ü n k ü nesil İçinde n e sre h â k im o- la n la r k im le r d ir? dedim . "Y ak u p , R efik, F a lih , H alid e H an ım de ğil m i? dedi. "E v v e lâ b u n la rın lis a n la rı ço k y en i ve ço k d e fa d a çok g ü z e ld ir” d iy o r ve İlâve e t t i :
“H e p si de y a z d ık la rın ı b iliyorlar- B ir A v ru p a lı g ib i id a re lid irle r. İy i d ü şü n ü y o rla r. İ y i b iliy o rla r.”
F'alih R ıfk ı B eyden şöyle b a h s e tti : “B en, o çocuğun ço k şey le rin e h a y ra n ım . Ben, onu “ M edi ne M e k tu p la r” ın d an ta n ıd ım . F a k a t m u a y y e n b ir ta r z ı h en ü z yok. B ilm em k i n e o la c a k , b elk i h ik a yeci, b elk i b ir b ü y ü k g azeteci... F a k a t, ço k genç, çok k u v v e tli, Şi irli ve r a t ıp b ir m u h a rrir...” M em le k e t h ik â y e le rin i ç o k sev iy o r. “ O n d a İn san h e r şey e a lâ k a d a r oluyor. Y aşıy o r, d u y u y o r e fe n d im ” diy o r. Y a k u p K a d ri B eyin " N u r B a b a sı” n a h a y ra n . ‘‘L â k in g a ze te c ilik onu y ab is b ir h ale so k u y o r” d iyor. R u şen E ş r e f i ço k ze k i buluyor. “ Ç ok d a m ü tev azln - d ir ve o, b ir re s sa m d ır. L â k in , gö zü hem en h e r şey i b ir g örm ese... B ira z g ö rs e de d a h a m ü b a lâ ğ a lı, d a h a k u v v e tli g ö rse..." d iyor.
Ş iird ek i fik rin i so rd u m “ Bu fik rim d a h a m a k b u l o lu r” diyor. Z ira b u iş te zev k iy le y ü rü d ü ğ ü n e k a a n id ir. “M eselâ, A h m e t H a- şim ... N e şa ird ir. K em al, n e ş a ir... N e b ü y ü k h is tlr ” d iy o r. A h m e t H a ş lr a ’in resm in e h a y ra n ... D iy o r k i : “ B en, o m an zu m elerd e ru h u m d a n b ir re s im g ö rd ü m . Bu re s im le r gözle g ö rü n e n şe y le r de ğ ild ir” diyor.
R e şa d N u ri B ey, b ü tü n bu b ü y ü k , k o rk u y u m ve a te ş li isim le rin y a n ın d a , Se yfi, Y u su f Ziya, H a lid F a h r i g ib i /silik ve su d an şe y le ri de s a y m a k sih irb a z lığ ın ı g ö ste rd i. D iy o r k i : “ B u n la r da iyi k a le m o y n a tır.” B u n u n la be ra b e r, C elâl S a h ir B eyden b a h s e t m em ek c e s a re tin i de g ö sterd i. B a ş k a la r ın a a it, a r k a d a ş la rın a a l t fik irle rin i sö y led ik ten so n ra, R e ş a t N u ri B eyden k en d isin i sor dum . O, b e r şeyden evevl ti y a t ro y a h a z ırla n m ış. E v v elâ, yalnız ro m a n yazm <Jt iste rm iş . L âk in s o n r a tiy a tr o y a dönm üş. Ve bugün ro m an ı, tiy a tr o d a n d a h a kuvvetli olsun diye y a zıy o rm u ş. D üşün
düm , d em ek k i, îs ta n b u ld a b ir v a lf a , b ir t a r i h o lan “Ç alı K u şu " g ü n leri. “H a n ç e r” in, “E s k i R ü y a ” m n b ire r dc/îteğiııden b a ş k a b ir şey değilm iş.-. K endisi de öy le sö y lü y o r, d iy o r k i : "R o m a n y azm a m , tiy a tr o y a d e s te k olsun d iy ed ir." Z ira, ro m a n d a n ti y a tr o y a dönm enin d a h a iy i o ld u ğ u n a k a a ııid ir.‘‘B en, k en d i zev k im iç‘n y a z d ım ve öyle y a z a c a ğ ı m ” d iy o r . H a k ik a tte n ziy ad e h a y a li se v e r m iş. D iy o r k i : “ B en, g ö rd ü ğ ü m ü y azm a d ım , m ü n zev iy im . D ü şü n d ü ğ ü m ü y a z a rım .” B u s ır a d a ro m a n la rın ı b itirip de m İ g a z e te y e verdin*., dedik... A ra d ım . S o r d u m , hiç böyle y a p a n y o k m u ş” dedi. S o n ra d a tiy a tr o n u n z o rlu ğ u n d an , te m a ş a g e r le rin adem -I teca n ü sü n d e n , b ir e se rin ilk oy n a n d ığ ı z a m a n se y irc ile rd e k i çeh re n in d e rin m â n a s ın d a n , işm izaz- la rın a c ılığ ın d a n b a h s e tti; “ E fe n dim , h em ço k acı...H em de ço k ta tlıd ır...” diy o r.
A r tık a k ş a m o lm u ştu . O ld u ğ u m u z y e r, o n u n ve b izim ev lerim i ze... çok u z a k tı. K a lk tık ve be ra b e rc e ç ık tık , ö te d e n b eriden b ira z d a h a k o n u ştu k . Ç ok e sk i d o stla rm ış ız gib i a y rıld ık , f a k a t b u g ü n so ra rsa n ız , h a k ik a te n çok e/ıki d o stla rız ve b u g ü n R eşad N u ri B eyi ru h u m d a te s ir b ır a k a n b ir m u h a rrird e n , b ir ro m a n c ıd a n ziy ad e sev d iğ im b ir d o st g ib i h a tırlıy o ru m .
