A K Ş A M
¡Bahife $
SARAY ve
BABIÂLİNİN
İÇYÜZÜ
Y a za n : S Ü L EY M A N KÂNI IRTEM — T*rcOme, iktibas hakkı mahfuzdur • Tefrika No. 420
Filibede ihtilâl, vali Gavril paşa
hapsediliyor, hu dud kapatılıyor
RusLar artık prens Batembergra kendilerine boyun eğmekten, im ti na eylem ekte olduğunu görüyorlar dı, Bu hali hisseyledilderi günler d e Bulgarlara bu prensi başîarın dan atacak olurlarsa Rusyaca milli ittihad gayesinin hu sülüne yardım edilebileceğim i anlatmışlardı. A n cak bunun faydası olm am ıştı; çün kü Ruslar Bulgaristan Bulgarlara- nın da Rus vesayetinden kurtul mak em elini takibe başladıklarını görm ekte gecikm em işlerdi.
Bu sebeble Rusya hükümeti Bul garistan ve şarkî Rumeli Buîgarla- nndaki ittihad heveslerinden şim di tevahhuş ediyor, kendisine sa dakatlerinden em in olm adığı fır kaları tutup kuvvetlendirmekte m enfaat görem iyordu. Bunun için şarkî Rum elililere devletlerin ka rarlarına muhalif bir hedefe şid det vasıta«ile vâsıl olmak isteme nin tehlikelleTİni, gerek Avrupa devletlerinin, gerek Rusyamn a r tık Bulgarlar için bir damla bile kan dökmek istemediklerini an latmağa başladı.
Bulgarlar da kendilerine ken dilerinden başka yardım cı olama yacağına kanaat getirdiler.
Eyaletin tanzim i bir kaç sene sürmüştü. Bundan sonra şarkî Ru meli Bulgarlarının bütün arzular» Bulgaristan ile birleşm e hususun da tekasüf ve temerküz eyledi.
Bul gar i «tanda da ittihad fikri nin müre w içleri günden güne ar tıyordu. Prens Batomberg Rusya- nm Bulgaristan emaretinim dahili işlerine m üdahalesinden bıkmış, Rusyadan yüz çevirmişti.
Prens Rusya politikasını ilti zam ettiği, Rusya nüfuzunun Bul- garistamda bir aleti m enzilesinde kaldığı günlerde Bulgarların mu habbetimi kaybetmişti. Şim di ar tık Bulgarlar aleyhinde Ruslar ile müttehid bulunmaktan İse Rusya aleyhine Bulgarlar ile birleşm eyi tercih ediyordu.
Şarkî Rumeli ile birleşmek fik rini d e bir türlü bırakmaıyordu. Bu nun için Sofyadan geçen Filibe Bulgar m uteberlerine daim a ilti fatlarım ibzal ediyor, şarkî Rumor İlde bazı gazetelere gîzM tahsisat veriyordu.
1880 ilkbaharında prens Batsın- berg şarkî Rum elide tahrikat ya panlara 800,000 leva göndermişti. Bulgar m ütefekkirleri ve komi tecileri prense manevî ve m addi yardımlarım günden güne kuvvet lendiriyorlardı.
Şarkî Rum eli için kabul edilen ve Babı âliye veto hakkı veren ni zam tebeddüllere müsatd değildi.
Babıâîi bu eyaletin akdini İste d iğ i 5,000,000 franklık b ir istikra za, Bulgaristan ü e aralarında bir gümrük itilâfı husulün» razı o l m uyordu; Karadeniz© doğru bâr dem iryolu yapılması, bir bark a kurulaması dâ BabıâÜc© reddolun muştu, Bulgarlar BabıÂHnân bu hareketlerini eyaletin inkişafına! mümanaat siyaseti olarak telâkki eylediler.
Bulgari «tanda ik i parti m eyda na çıkm ıştı; M uhafazakârlar, ra dikaller. İki parti de «şim alî ve ce nubî Bulgari«tanın birleşm esine»
taraftar idi. Ancak m uhafazakâr lar bunun için münasib zaman ve fırsat beklemek, devletlerin mu vafakati arım almak istiyorlardı.
Başında meşhur ihtilâlci Kara- v elof bulunan ikinci parti ise he men işe girişmek fikrinde bulunu yordu. Bu parti diğer taraftan Rus nüfuzile de m ücadele halinde id i
Bismarkın 1881 de Avusturya, Rusya, Alm anya imparatorlarına ak tei t irdiği (üç imparator itilâf un d a ) Bulgaristan ile şarkî Kümeli ye birleşm ek hakiki kabul edilm iş ti. Bulgarlar ancak mücavir mem leketlere, bahusus M akedonya ya tecavüzden mened ileceklerdi.
Şarkî Rumeli valisi V ogorİdi paşa muayyen beş senelik valilik m üddetinden sonra şarkî Rumeli prensi olm ak hayal ve üm idinde id i
A lek o V ogorİdi paşanın müd deti 1884 nisanında dolacakta
M uhafazakârlar Bulgar prensi Batembergin şarkî Rumeli valisi olmasına, radikaller de kendile rine m eyyal olup Rus konsoloslle uğraşan V ogorİdi paşanın memu riyetinin tecdidine taraftar İdiler. Fakat A lk o paşanın ümidi kûsufa uğradı.
Babı âli Rusya sefaretinin ısra- riile V ogorİdi paşanın memuriye tini tecdid etmedi. Şarkî Rumeli dahiliye müdürü Kresteviç Gavril paşa vaü oldu. Yeni infihabda mu hafazakârlara mağlûb olan rad i kaller yeni valinin aleyhine dön
düler ve şiddetle m illî tahrikâta koyuldular; valilik rejim ini mu vakkat addeyled iklerini ilân ey lediler.
Bunlar İçin sözden filiyata geç m ek icab ediyordu. 1883 de Sob- ranya reisi olan doktor Stransfei- nin riyaseti altında Filibede gizli bir kom ite teşekkül ett».
Meşhur ihtilâlci binbaşı Paniça bu komitenin ruhu idi. Her vesile ü e m itingler birikirini takib e d i yordu.
Prens Bafcembergden tahsisat elan ( Borba-M ücadele) gazetesi halkı açıktan açığa ihtilâle davet ©diyordu.
Bulgarlarda in k 'ıa f ve terakki için ittihadın elzem olduğu kana ati iyice yekleşiyordu.
A leko Vogorİdi paşanın idaresi akanda şarkî Rum elide devleti aîî- yeyi yoracak mühim bir mesele hadis olmamışta. Fakat Gavril pa şanın zamanı böyle geçm edi. 1885 d e adedleri daha pek çok olnuyan Bulgar ihtilâlcileri şarkî Rumeli- nin Bulgaristanla ittihadı yolunda bazı teşebbüslerde bulundular. Bunların Rusyada panislâvistlere istinad etmekte oldukları hissolun- masÜe BabaâlHce Rusya devleti nezdinde teşebbüste bulunuldu. Rusya iki eyaletin birleşmesine ka tiyen m uhalif okluğunu Sofyada konsolos vasıtası!*} v© beyanname lerle bildirdi.
Fakat tesiri görülmedi'.
' Nihayet 6 ağustos 1888 de F Hi beye bir kaç kilom etre m esafede
(D eğinuendere) d© giz>K bir İçti- m ada eylülün 17-18 in ci gecesi ih tilâl ikama karar verildi.
İhtilâlciler Varnada bulunan
prens d ö Batemberge hareketin başına geçm esini teklif için bir heyet gönderdiler. Prens red ile işi kendileri başarmalarını beyan etti.
A cele etmek lâzım geliyordu. Tahrikât vali Gavril paşanın g ö zünü açıyordu.
Bir kaç köyde hasıl olan gale yan üzerine bazı tevkifler icra edilm işti. Meşhur kom iteci binba şı Paniça faaliyete geçmiş İdi.
Vakanın zuhurundan iki gün evvel Gavril paşa Babıâliye şu malûmatı vermişti ı
(Bulgaristan ordusunda müs tahdem Paniça şim dilerde mezu- nen buralarda bulunuyor; etvar ve harekâtından şüphelenildiği içk i serian Bulgaristana celbini Bulgar hariciye müdürlüğüne yaz dım . Paniça Otluk köyü hadisesi gibi fesadlara iştirak eyledikten başka geçen cülûs şenliklerinde müslümanlarm astıkları bayrak lara hakaret edenlerle birleşmek İçin Çupana giderek bir takım mu
zır tefevvühatta da bulunmuştu. Zara m utasarrıflığından asker gönderilerek mütecasirler dağıdıl- d ı; Paniça da gizlenmiştir. Ara- t ila yor.»
Paniça bulunamadı. Vaka da m eydana çıktı.
Eylülün 17 in ci akşamı Konar© köyü ahalisi başlarında (N edelâ G ilâva) isminde hir kadın - Bul garlar hu kadına Bulgar Jan Dan kı derler - olduğu halde Filibe üze rin© yürüdüler. Rusya konsolos vekili bunları geri çevirm ek iste d i ise d e m uvaffak olamadı.
Kom ite reislerinden binbaşı Ni- kofayef askerleri!© bunları Filibe de bekliyordu.
N ikolayef FMibeye gelen ihtilâl cilerin başına geçti; ihtilâlciler hü kümet konağı avhsına girdiler. T elgraf telleri kesildi. VaB Gav ril paşa yatak odasında uyandırı larak (muvakkat hükümet) namı na esir alındı.
Bir zabit avluda Batembergi b i rinci Aleksandr namile müttehid Bulgaristan prensi ilân eden bir beyannam eyi alkış gürültülerine karışan m ızıka havalan, kilisele rin çan sesleri arasında okudu.
N ikolayef valiyi bir arabaya bindirdi. Yanında elinde yalın kı
lıç Nedelâ olduğu halde asker mu hafazasında Tuna cihetinde eya let hududuna sevk ve orada bir köyde hapsetti; (G avril paşa son ra serbest bırakılarak Tunayı öte ye geçti; esaretten kurtuldu.)
Bir fırka m ilis askeri (Cesri M ustafa paşaya) dayandı; dina mit île köprüyü attı; İstanbul üe müvarede ve muhabere tamamen kesildi. İstanbul treni tevkif ed il di. (A rkası var)
Taha Toros Arşivi
