ÖZET
Amaç:
Cinsiyet, yıllar boyunca kimlik-lendirmede kullanılan en önemli parametrelerden biridir. Çürü-müş ya da parçalanmış ceset veya bunlara ait ceset parça-larından alınan antropometrik ölçümler, cinsiyetin belirlenme-sinde sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle büyük çaplı kitle fela-ketlerinde, daha önceden oluş-turulmuş toplumlara özgü stan-dartlar cinsiyetin belirlenmesi bakımından çok önemlidir. DNA incelemelerinin, cinsiyet tespi-tinde kesin sonuç vermesinin yanı sıra, bu tür felaketler son-rasında daha pratik, güvenilir ve düşük maliyetli, konvansiyonel yöntemlere ihtiyacımız bulun-maktadır. Bu çalışmada Türk popülasyonu cinsiyet tespitinde, el ve el bilek ölçümleri
kullanı-larak, özgün verilerin ortaya ko-nulması amaçlandı.
Yöntemler:
Çalışma kapsamında 255 er-kek ve 155 kadın olmak üzere toplam 410 kişinin antropomet-rik olarak El Uzunluğu (EU), El Genişliği (EG) ve El Bilek Geniş-liğinin (EBG) ölçüleri sürmeli kumpaslarla yazarlar tarafından alındı. El ve el bilek ölçümlerinin cinsiyet ile ilişkisi SPSS 21 ista-tistik programının diskriminant fonksiyon analizi ile test edildi.
Bulgular:
El ölçümlerinden cinsiyet tespi-tinde en güvenilir değişkenlerin sırasıyla el genişliği (%83,4), el bilek genişliği (%82,9) ve el boyu (%79,3) olduğu görüldü. İki ya da üç değişkenin
kombinasyonun-da ise cinsiyet ayrımı %86,6 ke-sinlikte El Uzunluğu ve El Bilek Genişliği’nin birlikte kullanıldığı ikili modelde saptandı.
Sonuç:
Sonuç olarak, cinsiyet tespitinde, koşulların gerektirdiği durum-larda, konvansiyonel bir yöntem olan el ve el bilek ölçümlerinin, kullanılabileceği saptandı.
Anahtar Kelimeler: cinsiyet
tespiti, el ölçümleri, el bilek ge-nişliği, diskriminant fonksiyon analizi
Beytullah Karadayı1, Ahsen Kaya2, Hasan Koç1, Ende Varlık1, Abdi Özaslan1 Beytullah Karadayı1, Ahsen Kaya2, Hasan Koç1, Ende Varlık1, Abdi Özaslan1
1 İstanbul Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye 2 Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye
Sorumlu Yazar: Beytullah Karadayı
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Kocamustafapaşa/Fatih İstanbul - Türkiye, e-posta: bkaradayi1970@yahoo.com Alındı: 14.03.2014 / Kabul: 04.06.2014
Türkiye Popülasyonunda El ve El Bilek Ölçümleri Kullanılarak Cinsiyetin Belirlenmesi
ORİJİNAL MAKALE
ABSTRACT
Objective:
Gender is one of the most sig-nificant parameter that have been used in identification for years. Anthropometric meas-ures taken from decayed or disintegrated corpse or corpse pieces are often used in the identification of gender. Espe-cially in mass disasters, char-acteristic standards of socie-ties that have been constituted before are very important in terms of identification. Even though DNA analysis gives ac-curate results, after such dis-asters, we need more practical, reliable and less costly conven-tional methods. In this study, it is aimed to present special data of Turkish population in gender identification by using hand and wrist measurements.
Methods:
In the framework of this study, an-thropometric Hand Length (HL), Hand Breadth (HB) and Wrist Breadth (WB) measures were tak-en with sliding compass from 410 people constituted of 255 males and 155 females. The relation-ship between gender and hand, wrist measures was analyzed us-ing discriminant function analysis in SPSS 21.
Results:
The most reliable variables in sex determination from hand meas-urements were observed as hand breadth (83.4%), wrist breadth (82.9%) and hand length (79.3%), respectively. In case of two or three variables combination, 86.6% accuracy level was obtained in sex determination with dual
model that hand length and wrist breadth were evaluated together.
Conclusion:
In conclusion, it was seen that in gender identification, hand and wrist measurements can be used as a conventional method when re-quired.
Key words: sex determination,
hand measurements, hand wrist breadth, discriminant function analysis
1 Forensic Medicine Department, Cerrahpasa Faculty of Medicine, Istanbul University, Istanbul, Turkiye 2 Forensic Medicine Department, Faculty of Medicine, Ege University, Izmir, Turkiye
Correspondence to: Beytullah Karadayı
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Kocamustafapaşa/Fatih İstanbul - Türkiye, e-posta: bkaradayi1970@yahoo.com Received: March 14, 2014 / Accepted: June 4, 2014
Karadayı B, Kaya A, Koç H, Varlık E, Özaslan A
ORIGINAL ARTICLE
TÜRKİYE POPÜLASYONUNDA EL VE
EL BİLEK ÖLÇÜMLERİ KULLANILARAK
CİNSİYETİN BELİRLENMESİ
SEX DETERMINATION BY USING HAND AND
WRIST MEASUREMENTS IN
GİRİŞ
Kimliği belli olmayan ceset, ceset parçaları ve iskelet ka-lıntılarından cinsiyetin, boyun ve yaşın tespit edilmesine yönelik çalışmalar kimliklen-dirme açısından önemlidir (1-6). Özellikle bu çalışmalar sonucunda elde edilen veri-ler büyük kitle felaketveri-lerinde kurbanların kimliklendirilme-sinde oldukça yararlıdır (7,8). Şüphesiz cinsiyet DNA incele-meleri sonucunda kesin ola-rak belirlenebilmektedir (9). Fakat bu tür felaketler sonra-sı her ceset ve ceset parçasonra-sı için bu incelemeyi yapmak hem masraflı hem de zaman alıcı bir süreçtir.
Çeşitli populasyonlar arasın-da vücut ve vücut parçaları-na ait ölçümler ve bunların cinsiyet ile ilişkisi genetik ve çevresel faktörlerden dolayı oldukça değişkenlik göster-mektedir (10). Bundan dolayı cinsiyet ayrımında
kullanıl-ması düşünülen bu tür verile-rin popülasyonlara özgü olma-sı önerilmektedir (11).
Bu çalışmada, el ve el bilek ölçümlerinden cinsiyet tespi-ti için Türkiye popülasyonuna özgü verilerin ortaya konulma-sı amaçlandı.
MATERYAL VE
METOD
Bu çalışma, anatomik açıdan sağlıklı ve herhangi bir me-tabolik hastalığı bulunmayan İstanbul Üniversitesi, Cer-rahpaşa Tıp Fakültesi öğren-cileri ve personeli üzerinde yürütülmüştür. Araştırmanın amacı ve kapsamı hakkında bilgilendirilen gönüllüler ara-sından çalışmaya katılmayı kabul eden 155 kadın ve 255 erkek üzerinde antropomet-rik ölçümler alınmıştır. Araş-tırmaya katılan bireylerin yaş dağılımı kadınlarda 20–56
er-keklerde ise 19–50 arasında değişmektedir.
Literatürde kişinin ağırlıklı olarak kullandığı elin antro-pometrik ölçümler için daha objektif sonuçlar verdiği be-lirtilmektedir (11,12). Bundan dolayı ölçümler, sağ el üzerin-de gerçekleştirildi ve sol elini kullanan bireyler çalışmaya dahil edilmedi. Deneklerden sırasıyla el uzunluğu (EU), el genişliği (EG) ve el bilek geniş-liği (EBG) olmak üzere 3 antro-pometrik ölçüm IBP (Interna-tional Biological Programme) tarafından önerilen şekil, yön-tem ve aletle alındı (13). Ölçümlerin alınmasında dik-kate alınan anatomik noktalar (Tablo1):
-El uzunluğu; sürmeli kumpas ile ölçülen, sağ el orta parma-ğının en tepe noktası ile radial ve ulnar çıkıntıların oluşturdu-ğu hattın orta noktasının bir-leştiği uzunluktur.
-El genişliği; sürmeli kumpas ile sağ el parmakları kapalı iken ölçülen, 2. ve 5. metakarp kemiklerinin distal uçları ara-sında kalan mesafedir.
-El bilek genişliği; sürmeli kumpas kullanarak ve yumu-şak dokuya bası yaparak öl-çülen, ulnar ve radial styloid proçesler arasında kalan me-safedir (kolun longitudinal ak-sisine oblik seyreder).
Her bir değişken için kadınlar ve erkekler arasındaki ayrım noktası değeri bulundu. Bu de-ğer el uzunluğu için bulunur-ken; “El uzunluğu ayrım noktası = (Erkekler el uzunluğu
ortala-ması + Kadınlar el uzunluğu
or-talaması)/2” eşitliği kullanıldı ve diğer değişkenler için bu iş-lem tekrarlandı.
Değişkenler, milimetre cinsin-den ölçüldü. Verilerin
dağılı-mının diskriminant fonksiyonu için uygunluğu Shapiro-Wilks istatistik modeli ile test edildi. İlk aşamada her bir değişken için elde edilen veriler disk-riminant fonksiyonu ile analiz edildi. Sonraki aşamada ise iki ve üç değişken kullanılarak cinsiyet ayrımında en güvenilir model bulunmaya çalışıldı. Ölçümleri yapan yazarlar arası uyumu test etmek için 20 kişi-de 2. yazar tarafından ölçümler
Tablo 1: Tanımlayıcı istatistik verileri (mm)
Cinsiyet Değişkenler n En düşük En yüksek Ortalama S.S.*
Erkek El uzunluğu 255 163 215 192.02 9,5 El genişliği 255 61 97 83,41 5,0 El bilek genişliği 255 48 69 57,50 3,8 Kadın El uzunluğu 155 153 200 178,51 7,6 El genişliği 155 68 86 75,55 3,8 El bilek genişliği 155 45 61 51,15 2,7 * S.S.: Standart Sapma
Tablo 2: İncelenen 3 değişken için ayrım noktası ve Wilksλ değerleri
Değişkenler Ayrım noktası (mm) Wilks p değeri
El uzunluğu Kadın < 185,26 < Erkek 0,645 p < 0,001
El genişliği Kadın < 79,48 < Erkek 0,590 p < 0,001
El bilek genişliği Kadın < 54,32 < Erkek 0,550 p < 0,001
Tablo 3: Değişkenlerin tekli ve çoklu kullanımı sonucunda cinsiyeti doğru ayırma yüzdeleri
Fonksiyon ve değişkenler n Erkek Kadın Toplam
% % n* % n* 1 El uzunluğu 410 77,6 198/255 81,9 127/155 79,3 2 El genişliği 410 82,0 209/255 85,8 133/155 83,4 3 El bilek genişliği 410 78,8 201/255 89,7 139/155 82,9 4 El uzunluğuEl genişliği 410 83,1 212/255 88,4 137/155 85,1
5 El uzunluğuEl bilek genişliği 410 83,1 212/255 92,3 143/155 86,6
6 El genişliğiEl bilek genişliği 410 79,6 203/255 90,3 140/155 83,7
7 El uzunluğuEl genişliği El bilek genişliği
410 82,4 210/255 90,3 140/155 85,4
tekrar edilerek iki veri arasın-daki fark eşleştirmeli t testi ile analiz edildi. Tüm istatistiksel analizler SPSS 21 programı kul-lanılarak gerçekleştirildi.
BULGULAR
İncelenen değişkenlerin orta-lama değerleri, standart sap-maları, en düşük ve en yüksek değerleri Tablo 1’de sunuldu. Beklenildiği üzere, tüm de-ğişkenler yönünden erkek-lerin daha büyük değerlere sahip olduğu görüldü. Verile-rin dağılımının diskriminant fonksiyonu için uygun olduğu gözlendi (p<0,001) (Tablo 2). Her bir değişken için cinsiyet tespitinde kullanılmak üzere ayrım noktası değerleri tespit
edildi ve sonuçlar Tablo 2’de verildi.
Tek değişkenden yola çıkılarak cinsiyet ayrımına gidildiğinde en güvenilir değişkenin EG olduğu görülmektedir (%83,4). EU ise cinsiyet ayrımında en az güve-nilir değişkendir (%79,3). Birden çok değişkenin kullanıldığı disk-riminant fonksiyonlarında en belirgin cinsiyet ayrımı, EU ve EBG ikili modelinde karşımıza çıkmaktadır (Tablo 3).
Tablo 4’te değişkenlerin ikili ve üçlü modelleri kullanılarak üretilen diskriminant fonksiyon eşitlikleri verilmektedir. Burada verilen fonksiyon; DF= a + b1* q1 + b2* q2 +.... şeklinde tanım-landı. Eşitlikte a, sabiti; b1,b2..., katsayıları; q1,q2.., ölçülen
ğerleri ve DF, diskriminant de-ğerini göstermektedir. Diskri-minant değerinin her fonksiyon için belirlenen grup sentroidi ayırma noktası ile kıyaslanması sonucunda cinsiyet tespit edil-mektedir. Örneğin, El Uzunlu-ğu 177mm, El Genişliği 75mm olan ve cinsiyeti bilinmeyen bir birey için hesaplama yapılacak olursa DF = -22,880 + 0,059 * 177 + 0,148 * 75 = -1,337 değe-rini verir. Bu değer bu fonksi-yon için grup sentroidi ayrım noktası değerinden (-0,238) küçük olduğu için ölçümü ya-pılan bireyin cinsiyetinin (tespit edilen olasılık dâhilinde) kadın olduğu anlamına gelmektedir. Tablo 4’te verilen standardize katsayılar, o fonksiyona değiş-kenlerin verdiği katkı derece-sini göstermektedir.
Gözlemciler arasındaki uyumu test etmek için tekrarlanan öl-çümler karşılaştırıldığında, iki veri arasında anlamlı fark bu-lunmadığı (p>0,05) saptandı (Tablo 5).
TARTIŞMA
Cinsiyetin belirlenmesine yö-nelik çalışmalarda çeşitli mor-folojik ve metrik yöntemler kullanılmaktadır. Morfolojik yöntemler daha pratik olmakla birlikte metrik yöntemler daha objektif ve tekrar edilebilir
ve-riler sağlamaktadır. Cinsiyet tespiti amacıyla elde edilen metrik verilerin değerlendiril-mesinde iki istatistiksel model ön plana çıkmaktadır. Bunlar-dan biri regresyon eşitliklerine dayandırılan yaklaşım, diğeri de ayrım (diskriminant) fonk-siyon analizine dayandırılan modeldir. Bu çalışmada daha kullanışlı bulunduğu için ayrım fonksiyon analizi tercih edil-miştir.
Popülasyonlar arasında birey-lerin fiziksel yapılarında genetik ve çevresel faktörlerden dolayı
farklılıkların olduğu bilinmek-tedir (14). Gerek bu çalışma gerekse de bu konuda yapılan diğer çalışmalar el boyutları açısından toplumlar arasında farklılıklar bulunduğunu ortaya koymuştur (Tablo 6) (10,15-18). Beklenildiği üzere bu çalışma-ların tümünde, erkeklerin el boyutlarının kadınlardan daha büyük olduğu gözlenmiştir. Erkekler ve kadınlar arasında el boyutlarında gözlenen bu farklar, yukarıda bahsedilen istatistiksel modeller yardımıy-la cinsiyet ayrımında kulyardımıy-lanıl- kullanıl-maktadır. El ölçümlerinin
bir-Türkiye Popülasyonunda El ve El Bilek Ölçümleri Kullanılarak Cinsiyetin Belirlenmesi Karadayı B, Kaya A, Koç H, Varlık E, Özaslan A
Tablo 6: Çeşitli popülasyonlarda el ölçümleri ortalamaları (mm)
Cinsiyet Değişkenler Nijerya (Ibeachu, 2011) (10) Mısır (Khaled, 2011) (15) Fransa (Dean, 2006) (16) Ürdün (Nabeel, 2008) (17) Hindistan (Kanchan, 2009) (18) Bu çalışma Erkek El uzunluğu 190,5 194,7 190,8 191,2 180,0 192,0 El genişliği 85,0 81,3 87,3 - 72,0 83,4 Kadın El uzunluğu 176,5 181,3 173,5 171,3 158,0 178,5 El genişliği 79,6 71,6 77,0 - 64,0 75,5
Tablo 5: Gözlemciler arası ölçüm farklılıkları (n=20)
Değişkenler Ortalama fark Standart sapma %95 Güven aralığındaki fark t-değeri p-değeri Endüşük Enyüksek El uzunluğu (mm) -0,69 2,91 -2,25 0,87 -0,943 p>0,05 El genişliği (mm) 0,81 1,68 -0,08 1,70 1,932 p>0,05 El bilek genişliği (mm) 1,34 1,34 -0,45 0,95 0,745 p>0,05
Tablo 4: Kadınlar ve erkekler için diskriminant fonksiyon katsayıları ve ayrım noktası değerleri
Fonksiyon ve değişkenler Fonksiyon katsayıları Standardize katsayılar sentroidiGrup ayrım noktası*Grup sentroid
1 El uzunluğu El genişliği Sabit 0,059 0,148 -22,880 0,520 0,677 E: 0,740 K:-1,217 K < -0,238 < E
2 El uzunluğuEl bilek genişliği Sabit 0,053 0,213 -21,587 0,466 0,726 E: 0,780 K:-1,284 K < -0,252 < E 3 El genişliği El bilek genişliği Sabit 0,113 0,190 -19,506 0,515 0,647 E:0,790 K:-1,299 K < -0,254 < E 4 El uzunluğu El genişliği El bilek genişliği Sabit 0,039 0,087 0,155 -22,815 0,343 0,399 0,530 E:0,830 K:-1,365 K < -0,267 < E E:Erkek; K:Kadın
*Grup Sentroid Ayrım Noktası: Erkekler ve kadınlar için hesaplanan grup sentroidi değerleri toplamının ikiye bölümü ile elde edilir
birleriyle oranlanması suretiyle çeşitli indisler oluşturulması sonucunda cinsiyet tespitinin yapıldığı çalışmalar da bulun-maktadır (15,19,20).
Kimliklendirme çalışmalarında çürümüş ya da parçalanmış ce-set veya bunlara ait cece-set par-çalarından ve de iskelet kemik-lerinden alınan antropometrik ölçümler cinsiyetin belirlenme-sinde sıklıkla kullanılmaktadır. Çeşitli vücut ve vücut parçaları-na ya da iskelet kemiklerine ait ölçümlerin cinsiyet ayrımında güvenilirlik oranları oldukça değişkenlik göstermektedir. Bu ilişkinin araştırıldığı çeşitli ça-lışmalarda Murphy ve ark.(21) pelvis ölçümlerinden %97,6, Ogawa ve ark.(22) kafatası öl-çümlerinden %77,8-93, King ve ark.(23) femur ölçümlerinden %85,6-94,2, İşcan ve ark.(2) hu-merus ölçümlerinden %87-97, Celbiş ve Ağrıtmış (24) radius ve ulna ölçümlerinden 90,6-91,3, Koçak ve ark.(25) sternum ve kostalara ait ölçümlerden %86,5-88,6, Case ve Ross (1) metatarsal ve metacarpal öl-çümlerden %80, İntrona ve ark. (26) patelladan %76,3-83,8, Du-yar ve Tacar (27) omuz ve kalça genişliği ölçümlerinden %64,7-86,5, Zeybek ve ark.(28) ayak ölçümlerinden %95,6 ve Ateş ve ark.(29) diş ölçümlerinden %81 doğruluk oranıyla cinsi-yetin belirlenebileceği bildiril-miştir. Bu çalışmada ise Tür-kiye popülasyonu için cinsiyetin %78-84,9 doğruluk oranlarıyla tespit edilebileceği saptanmış-tır. Diğer çalışmalarla kıyas-landığında elde edilen sonucun
konvansiyonel yöntemler içinde cinsiyet ayrımında göz ardı edi-lemeyecek düzeyde bir başarısı olduğu gözlenmiştir.
Literatür incelendiğinde; el ve el bilek ölçümlerinden cinsi-yetin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmaların az sayıda olduğu göze çarpmaktadır. Bu konuda yapılan çalışmaların çoğu Asya ve Afrika toplum-larına özgüdür. Kanchan ve ark.’nın (18) Kuzey ve Güney Hindistan popülasyonları üze-rinde yürüttükleri çalışma el uzunluğunun erkeklerde %83, kadınlarda %88,5 ve el geniş-liğinin ise erkeklerde %87, kadınlarda %91,1 doğruluk oranıyla cinsiyetin tespitin-de kullanılabileceğini ortaya koymuştur. Jowaheer and Ag-nihotri (30) lojistik regresyon temelli istatistiksel yaklaşım ile el ölçümlerinden cinsiyetin %88 doğruluk oranıyla sapta-nabileceğini bildirmişlerdir. Bu oranlar bizim çalışmamıza göre biraz daha yüksektir. Bu farkın oluşmasındaki temel faktörün toplumlar arasındaki genetik ve çevresel faktörlerin olduğunu düşünmekteyiz. Bu çalışma ile antropometrik ölçümlerin yüksek oranda po-pulasyonlara özgü olduğu bir kez daha doğrulandı. Gerekti-ğinde iskeletin ve vücudun bir-çok bölgesinin cinsiyet tespiti için kullanıldığı gibi el ölçüle-rinin de kullanılabileceği belir-lenmiştir. Bu çalışmadan elde edilen veriler, Türkiye populas-yonunda cinsiyetin belirlenme-sine yönelik gereksinimlerde
bilim insanlarına ve topluma katkı sağlayacaktır.
Türkiye Popülasyonunda El ve El Bilek Ölçümleri Kullanılarak Cinsiyetin Belirlenmesi Karadayı B, Kaya A, Koç H, Varlık E, Özaslan A
1. Case DT, Ross AH. Sex determination from hand and foot bone lengths. J Foren-sic Sci 2007;52(2):264-70.
2. Işcan MY, Loth SR, King CA, Shihai D, Yoshino M. Sexual dimorphism in the humerus: A comparative analysis of Chinese, Japanese, and Thais. Forensic Sci Int 1998(1-2);98:17-29.
3. Taylor JV, Di Bennardo R. Determination of sex of white femora by discriminant function analysis forensic science applications. J Forensic Sci 1982;27(2):417–23.
4. Ozden H, Balci Y, Demirüstü C, Turgut A, Ertugrul M. Stature and sex estimate using foot and shoe dimensions. Forensic Sci Int 2005,147(2-3):181-4.
5. Ozaslan A, Karadayı B, Kaya A, Kolusayın MO, Afsin H. Predictive role of hand and foot dimensions in stature estimation. Rom J Leg Med 2012;20(1):41-6.
6. Karadayı B, Kaya A, Kolusayın MO, Karadayı S, Afsin H, Ozaslan A. Radiologi-cal age estimation: based on third molar mineralization and eruption in Turkish children and young adults. Int J Legal Med 2012;126(6):933-42.
7. Kanchan T, Krishan K, Sharma A, Menezes RG. A study of correlation of hand and foot dimensions for personal identiλcation in mass disasters. Forensic Sci Int 2010;199(1-3):112 e.1-6. 8. Ozaslan A, Karadayı B, Kaya A, Kolusayın MO. Stature estimation from bi-acromial and bi-iliocristal measurements. Rom J Leg Med 2011;19(3):171-6.
9. Karadayı B, Kolusayın RÖ. Adli Biy-oloji. In: Adli Tıp Ders Kitabı. İstanbul: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, 2011:477-90.
10. Ibeachu PC, Abu EC, Didia BC. Anthropometric sexual dimorphism of hand length, breadth and hand indices of University of Port-Harcourt students. Asian Journal of Medical Sciences 2011;3(4):146-50.
11. Kanchan T, Krishan K. Anthropometry of hand in sex determination of dismembered remains-a review of literature. J Forensic Leg Med 2011;18(1):14-7.
12. Means LW, Walters RE. Sex handedness and asymmetry of hand and foot length. Neuropsychologia 1982;20(6):715–9. 13. Weiner JS, Lourie JA. Human biology: a guide to field methods. Oxford: Black-well Scientific Publications, 1969. 14. Iscan MY. Forensic anthropology of sex and body size. Forensic Sci Int 2005;147(2-3):107-12.
15. Khaled EA, Soheir AM, Maha AH, Eman AM. Determination of sex from hand di-mensions and index/ring finger length ra-tio in Upper Egyptians. Egyptian Journal of Forensic Sciences 2011;1(2):80–6. 16. Dean RS. Sexual dimorphism in up-per Palaeolithic hand stencils. Antiquity 2006;80(308):390-404.
17. Nabeel M, Salman SI, Al-Shobaki BS. Hand anthropometry survey for the Jor-danian population. Int J Indus Ergonom 2008;38(11-12):966-76.
18. Kanchan T, Rastogi P. Sex determination from hand dimensions of North and South Indians. J Forensic Sci 2009;54(3):546-50. 19. Kanchan T, Kumar GP, Menezes RG, Rastogi P, Rao PPJ, Menon A, Shetty BS, Babu YP, Monteiro FN, Bhagavath P, Nay-ak VC. Sexual dimorphism of index to ring finger ratio in South Indian adolescents. J Forensic Leg Med 2010;17(5):243-6. 20. Kanchan T, Kumar GP. Index and ring finger ratio- a morphologic sex determi-nant in South-Indian children. Forensic Sci Med Pathol 2010;6(4):255-60.
21. Murphy AMC. The acetabulum: Sex assessment of prehistoric New Zealand polynesian innominates. Forensic Sci Int 2000;108(1):39-43.
22. Ogawa Y, Imaizumi K, Miyasaka S, Yo-shino M. Discriminant functions for sex estimation of modern Japanese skulls. J Forensic Leg Med 2013;20:234-8. 23. King CA, Iscan MY, Loth SR. Metric and comparative analysis of sexual dimorphism in the Thai femur. Leg Med 1998;43(5):954-8.
24. Celbis O, Agritmas H. Estimation of stature and determination of sex from radial and ulnar lengths in a Turkish corpse sample. Forensic Sci Int 2006;158(2-3):135-9.
25. Koçak A, Aktas EÖ, Ertürk S, Aktas S, Yemisçigil A. Sex determination from the sternal end of the rib by osteometric analy-sis. Leg Med 2003;5(2):100-4.
26. Introna FJ, Di Vella G, Campobasso CP. Sex determination by discriminant
analysis of patella measurements. Foren-sic Sci Int 1998;95(1):39-45.
27. Duyar İ, Tacar O. Sex differences in anthropometrical dimensions by discrimi-nant function analysis. Morfoloji Dergisi 1998;6(1):10-14.
28. Zeybek G, Ergur I, Demiroglu Z. Stature and gender estimation using foot mea-surements. Forensic Sci Int 2008;181(1-3):54.e1-5.
29. Ates M, Karaman F, Iscan MY, Erdem TL. Sexual differences in Turkish denti-tion. Leg Med 2006;8(5):288–92.
30. Jowaheer V, Agnihotri AK. Sex identifi-cation on the basis of hand and foot mea-surements in Indo-Mauritian population - a model based approach. J Forensic Leg Med 2011;18(4):173-6.
