Selçuk Üniversitesi Vet. Fak. Dergisi
Cilt: 4, Sayı: 1 (219- 229), 1988
ESMER IRKI DANALARDA THEİLERİA ANNULATA İLE DENEYSEL OLARAK OLUŞTURULAN THEİLERİOSİS ÜZERİNDE
PATOLOJİK ARAŞTIRMALAR·
N azir Duın.anlı
*
M. Kemal Çiftçi**Paihological investigations on theileriosis caused by Theileria annulata in brown calves
Summ.ary: This study was made to inestigate the macroscopical and microscopical changes in calves which died and were slaughtered compulsorily from experimental theileriosis. In this study four splenectomized calves aged 6
to 8 months were used.
In the necropsy of the calves, the findings observed are these; faded muco-se, jaundice in the connective tissue, hemorrhages in the kidneys, heart, mucose and serosa, enlargement in hte lymph no des and li ver, fullness in the urinary and gall bladders, oedema in the lung, ulcerations and hemorrhages in the aba-masum, abaundant bloody and gelatinous exudate in the abdominal cavity.
In the histopathological examination, the following findings were seen ;. hemorrgahes and necrosis with inflamatory reactions in lymph nodes, necrosis and ulcers in the abomasum, bronchopnumonia and oedema in the lung, inters-titial nephritis in the kidneys, increase in the number of lymphocytes in the bone marrow and brain vessels, slight hemorrhages and hypremia in the brain and menings, cell filtration and henıorrhages in the tymus.
Özet: Deneysel theilerio sisten iilen veya mecburi kesime sevkedilen
hay-vanlarda giirülen makroskopik ve mikroskopik değişikl~kleri araştırmak amacı
ile yapılan bu çalışmada dalağı çıkarılmış 6--8 aylık 4 adet esmer ırkı dana
kullanılmıştır.
Bu danaların nekropsilerinde mukozalarda solgunluk, deri altı bağ doku-da sarılık, seröz ve mukozaıarla, kalp vf- böbreklerde kanamalar, karaciğer ve lerif yumrularında hiiyüme, safra ve sidik keselerinde dolgunluk, akciğerde. ödem, abomazumda kanama ve ülserler, karın boşluğunda fazla miktarda kanlı ve jelatinö'z bir eksudat gö'rülmiiştür.
*
Yrd.Doç.Dr., F.Ü. Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı Elazığ.**
Yrd.Doç.Dr., S.Ü. Veteriner Fakültesi, Patoloji Anabilim Dalı, Konya.
r~-220 N azİr Duma nh - Kemal Çiftçi
Histopatolojik muayenede ise lenf_yumrularında yangısal reaksi.Jıorılar ile hemoraji ve nekroz[ar, karaciğerde nekroz dejenerasyon ve kanamalar, aboma-zum muko;:asında nekroz ve ülserler, akci_ğerde .'!dem ı-e bronkopnömoni, böbre,-lerde interstıtıal neji·itis, beyın ve meninks amarlc;rında lenfasitlerde artış, be-yin meninkslerde lııperemi ve hafif kananıalar, kemik iliğinde lenfosit artışı,
timusta kanamalar ve hücre infiltrasyonları tesbit edilmiştir.
Giriş
Theileria annıilata tarafından oluşturulan tropikal theileriosis sı ğır, zebu ve mandalarda görülmekle beraber, bzellikle sığırlarda öl-dürücü bir şekilde seyreden hemapoetik sistem hastalığıdır. Kuzey Afrika, Orta ve Uzak Doğu, Sovyetler Birliği ve Güney .\vrupa'da
yaygın olarak görülen bu hastalık yurdumuz sığırlarında da bıılun
makta ve bilhassa kültür ırkı sığırlarda yüksek oranda ölürrılcrc sebep
olmaktadır (1, 3, 4, 5, 6, 8, 13). Hastalık sığırlar arasında Hyalomma soyuna h ağlı kene türleri tarafindan nakledilmeKtedir (ı, 3, 5, 8, ı O,
13, 1 5). T. annulata gerek doğal ve gerekse deneysel enfcksiyoıılarda, sığırların değişik organlarında farklı derecelerde lezyonlar oluşturan
generalize bir enfeksiyona sebep olmaktadır (3, 7, 9, ı ı, ı 4). Bu enfeksiyona yakalanmış hayvanların postmortem muayenelerinde, mukoza ve konjoktivalarında iktcr; lenf düğümlerinde şişkinlik;
seröz zarlarda kanamalar; abomazurr: ve seyrek olarak da ince bar-sak duvanna şişme, kızarıklık ve ülserler; karın boşluğunda kanlı,
jelatinöz infiltrasyonlar; dalak ve karaciğerde önemli derecede büyü-me; kalın ve granüler bir safra ile dolan safra kesesinde gerginlik; kal-bin epikard ve endokardında çok sayıda ekimoz ve peteşiler; böb-reklerde hemorajik infarKtüs; akciğerlerde ödem ve siclik kesesinin parlak, kırmızı b:r idrarla dolu olduğu görülmüştür ( 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, ı
o,
ı ı, ı2, ı3, ı4). Ayrıca bazı vakalarda beyin zarlarında ödem, hiperemi ve kanamalar (3, 8, 9, ı3). deride lezyonlar (1, 12, 13) ve göz kapaklarında ödem (7) meydana geldiği bildirilmiştir.Histopatolojik incelemede, lenf düğümlerinin folliküllerinde tü-kenme, geniş kanamalar, nekroz ve yangısal reaksiyonlar; dalakta kan ama, nekroz ve hiperplazi; karaciğer parankiminde yaygın bir hepatitis, değişik genişlikte koagulatif nekroz sahaları ve bunların
et-rafında yangısal hücre infiltrasyonları, karaciğer sinüzoitlerinde len-fasit infiltrasyonu; böbreklerde karteksi de içine alan akut, fokal, in-terstitial bir nefritis, kortekste mononüklear hücre infiltrasyonları ve medüllada yaygın hemorajiler; kalpte epikard altında ve miyokardın
Esmer lrkı Danelerde Theileria Annulata ile Deneysel. o o 221
interstitial dokusunda hemorajiler ve kas fibrillerinde nekrozlar;
ak-ciğerde değişik derecede konjesyon, alveolar ödem ve fokal bronkop-nömoni; abomazumda ve daha az olarak da barsakta mukozanın nek-roz ve ülserleri ile sonuçlanan doku değişikliklerinin tüm safhaları görülmüştür (2, 3, 8, 9, 12, 14)0 Ayrıca bazı olaylarda sinir sisteminde, beyin, menings, serebellum ve medüllada hiperemi ve ödem (2, 3). menings ve beyin kan damarlarında lenfasit infiltrasyonu (3), özegusta fokal ülserler, böbrek üstü bezinde, zona glomerüza, zona fa-sikülata ve zona retikülaris hücrelerinde değişik §iddette dejeneratif bozukluklar ( 14), derinin dermis tabakasında lenfosit, mononüklear hücre ve makrofaj infiltrasyonu gözlenmi§tir (3, 12). Kemik iliğinde
lenfasitlerde artı§, retiküler hücrelerin makrofajlara dönü§ümü ve hiperplastik deği§iklikler görülmüştür ( 14).
Özellikle kültür ırkı sığır yetiştiriciliğine hala önemli bir engel te§kil eden theileriosisin diğer özellikleri yanında sığırlarda meydana
getirdiği makroskopik ve mikroskopik bozuklukların da iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu çalışmada deneysel olarak enfekte edilen dalaksız
danalarda postmortem muayenede organ ve dokularda meydana gelen makroskopik ve mikroskop1k değişikliklerin ortaya konması
amaçlan-mıştır.
Materyal ve Metot
Denemede 6-8 aylık 4 adet esmer ırkı dana kullanılmış, dene-meden önce bütün danaların dalakları çıkarılmı§ ve hayvanlar bir ay süre ile kontrol altında tutulmuştur.
Deneysel enfeksiyon oluşturmak amacı ile enfekte EDTA'lı kan ve 6 nesil boyunca laboratuvarda steril olarak yetiştirilmiş olan
Hya-lrmma excavatum'un 7. nesiinin aç larva ve nimfleri kullanılmıştır.
Danalardan 2 tanesi perifer kanlarında yüksek oranda parazİtemi
ile lenf yumrularında §izont tesbit edilen 2 inekten alınan enfekte kan inokulasyonu ile, 2 tanesi de akut theileriosisli bir dana üzerinde bes-lenmek sureti ile enfekte edilen H. exeavatum nimf ve olgunları vasıta sı ile enfekte edilmiştir.
Enfekte kan inakule edilen ve kulaklarında enfektif kene beslenen bütün danaların vücut ısıları ve lenf yumruları kontrol edilmiş, her-gün perifer kandan frotiler hazırlanmış ve preskapular lenf
222 N az ir Dumanlı - Kemal Çiftçi
metil alkolele tesbit edilmiş ve Giemsa ile boyanmıştır. Mikroskopta lenf frotilerinde şizontlar, perifer kan protilerinde eritrositer formlar
araştır~lmıştır.
Enfeksiyon sonucu akut theileriosisten ölen ve mecburi kesime sevkedilen 4 test danasının nekroplasileri yapılmış; lenf düğümü,
ka-:-raciğer, böbrek, kalp, abomazum, beyin, kemik iliği, akciğer ve
timus-larından numuneler alınarak 0
/ 0 ·ı O'luk formalin-saliri solüsyonunda
tesbit edilmiş, parafin bloklarakonmuş ve 5 mikron kalınlığında kesit-ler yapılmıştır. Bu kesitler Hematoksilen-Eozin ile boyanıp, ışık mik-roskobunda incelenmiş ve tipik lezyonların fotoğrafları çekilmiştir.
Bulgular
Nekropsi Bulguları : Dokuların makroskopik muayenesinde muko-za ve konjoktivalarda ileri derecede ik ter; deri altı dokusu ve seraza-larda subseroz ekimotik ve peteşiyal kanamalada birlikte ikter; bü-tün lenf düğümlerinde şişkinlik ve kanamalar; karaciğerde büyüme,
kenarlarında kalınlaşma, konjesyon ve kesit yüzünde kanamalar; saf-ra kesesinde, koyu ve gsaf-ranüllü bir safsaf-ra ile dolması neticesi, büyüme ve mukozalannda peteşiyal kanamalar; böbreklerde büyüme,
kapsu-lası sarı, jelatinöz, peltemsi bir doku ile kaplı ve kesit yüzünde yaygın
kanamalar, siclik kesesinde fazla miktarda bulanık kırmızımsı bir
id-rarın_ birikmesi sonucu dolgunluk ve siyanotik bir görünüm ile
muka-zasında seyrek peteşiyal kanamalar; rum en, retikulum ve omazum dolgun, omazum içeriği oldukça katı bir kıvamcia ayrıca rumen ve retikulum serozasında yer yer peteşiyal kanamalar; abomazumda
kanlı, çamur kıvamında bir içerik, mukozasında yaygın ka~amalar,
nekroz odakları ve zımba ile delinmiş gibi ülserler ve serozasında
yan-gılı ödem ve kanamalar; duodenum başlangıcında mukozacia ödemler;
akciğerde şişlik ve ödemler; kalpte epikard ve mi yokard da bilhassa sulkus koronarius çevresinde yaygın kanamalar, sağ endokardda ve semilunar kapakçıklarda tek tük peteşiyal kanamalar; karın boşlu ğunda fazla miktarda kanlı, jelatinöz bir eksudat görülmüştür. Ayrıca
nekropsi yapılan danaların bir tanesinin timus bezinde yaygın kana-ma odakları tesbit edilmiştir.
Histopatololik Bulgular: Lenf yumrularında akut yangısal reaksi-yonlar, bütün sahalarda hemorajiler, yaygın nekrozlar sonucu
ger-minat~f merkezlerin silinmesi; karaciğerde hepatik kordda dejeneras-yon, kanamalar ve hepatositlerin silinmesine kadar varan yaygın
Esmer Irkı Danelerde Theileria Anmılata İle Deneysel ... 223
Resim 1. Thelileria annula ta ile enfekte edilen bir dananın perifer kan frotisinde gametositler. (Gametocytes in the peripheral blood smear of calve with Theileria
annu-lata). Giemsa., xlOOO.
Resim 3. Abomazumda şekillenen ülserler (Ulserations in the abomasum).
Resim 2. Lenf düğümünde, a) lenfasit-lerde Koch cisimleri b) serbest şizontlar (Koch's bodies in lymphocytes and free schizonts in the lymph node). Giemsa.,
xlOOO.
Resim 4. Kalp te kanamalar (Hemorrhages in the heart).
nekroz sahalarının çevresinde yer yer kümelenmiş mononüklear hüc-re infiltrasyonlan, Kupffer'in yıldız hücrelerinde artma ayrıca her iki organcia hemosiderin pigmenti ile lenf-osit ve histiositlerde Koch ci-simcikleri; abomazum mukozasında nekroz ve mukoza ülserleri ile sonuçlanan tüm doku değişikliklerini kapsamaktadır. Lamina
epite-ialiste yaygın hücre infiltrasyonları, yer yer kanamalar, nekroze kı sımların dökülmesi sonucu oluşan doku kayıplan; akciğerde orta şid
dette ödem ve bronkopnömoni; böbreklerde akut, interstititial nef-ritis sonucu tubüllerde nekrotik hücreler ve genişleme, interstitial
224 N azir Dumanlı - Kemal Çiftçi
Resim 5. Lenf düğlümünde yaygın nekroz ve kanamalar (Diffuse hemorrhages and nec-rosis in the lymph node). H.E., xlOO.
Esmer Irkı Danelerde Theileria Annulata ile Deneysel ... 225
Resim 7. Karaciğerde yaygın nekroz ve kanamalar (Diffuse necrosis and hemorrhages in the liver). H.E., x400.
Resim 8. Böbrekte hücre infiltrasyonları ve kanamalar (Cell infiltrations and hemorrhages in the kidney). H.E., xlOO.
226 Nazir Dumanlı - Kemal Çiftçi
Resim 9, Abomazum mukozası epitellerinde nekroz abomasal mucosa of (Nekrosis in the abomsal mucous of epitheliums). H.E., xlOO.
Resim 10. Abomazum mukoza-sında ülser (Ulsera tion in the abomasal mucosa). H.E., xlOO.
Resim 11. Meninks damalarında Koch cisimcikleri (Koch's bodies in the menings vessels), H.E., x256.
Esmer Irkı Danelerde Theileria Annulata İle Deneysel ... 227
Resim 12. Resim ll'in büyütülmüşü. Meninks damarlarında Koch cisimcikleri (Higher magifnication of picture 1 1., Koch's bodies in the menings vessels). H.E., 922.
dokuda çok sayıda hücre infiltrasyonları, kanamalar ve
glomerulus-larda hücresel artışlar, bazı fokal sahalarda glomerulus ve
tubulus-ların gözden kaybolmasına yolaçacak derecede hücre infiltrasyonları;
beyin ve meninks damarlarında lenfasitlerde artış ile bu lenfasiderin.
bazılarının sitoplazmalarında Koclı cisimcikleri, beyin ve
meninks-lerde hiperemi ve yer yer hafif kanamalar görülmüştür. Kemik
ili-ğinde lenfasitlerde artış ve retiküler hücrelerde değişiklikler, timusta
kanama ve hücre infiltrasyonları meydana gelmiştir.
Tartışma ve Sonuç
Thelieria annulata'nın oluşturduğu sığır theileriosisinden ölen
hay-vanlarda görülen önemli ve yaygın makroskobik bulgular anemi,
deri altı bağ dokusunda değişik derecede sarılık; seröz ve mukoz
zar-larcla, kal pt e ve böbreklerde kanamalar; karaciğer, dal ak ve lenf
yum-rularında büyüme; safra ve siclik keselerinde dolgunluk ve sindirim
kanalında kanama ve ülserlerdir. Ayrıca bazı vakalarda beyin
zarla-rında ödem, hipereınİ ve kanaınalar (3, 8, 13), deride lezyonlar (9,
223 N azir Dumanlı - Kemal Çiftçi
Bu çalı§mada theileriosiste yaygın olarak görüldüğü nildirilen
lezyon-lara değişik derecelerde rastlanmı§, deri lezyonlarına ve seyrek olarak
bulunduğu bildirilen göz kapakları ödemine rastlanmamı§, muayene
edilen danaların bir tanesinin timus bezinin her tarafında yer yer
nokta §eklinde kanan1alar bulunmu§tur.
Histopatolojik muayenede iç organlarda genellikle bizim
bulgu-larımız ile paralellik arzeden çe§itli değişikliklerin meydana geldiği
bildirilmi§tir (2, 3, 9, 14). Bunun yanısıra Gautum ve Dhar (3)'ın
karaciğ·er hepatositlerinde tesbit ettikleri yağ değişikliklerine bu çalı§
mada rastlanmamı§, karaciğerde çok §iddetli kanamalar ve
hepa1osit-lerin silinmesine kadar varan yaygın nekrozlar tesbit edilmi§tir. Bazı
ara§ tırıcılar ( 3, 14) karaciğerde he pa to si tl erde ve lenf yu.ınrularında
lenfasitler içerisinde Koch cisimcikleri ile kaqıla§tırılabilecek
struk-turların varlığını, Srivastava ve ark. (14) ise lenf yumrularında fokal
sahalarda hemasiderin pigmentinin mevcudiyeti ile, kaciğerde
kon-jestion, alveoler ödem ve fokal pnömoni, bazı vakalarda da bron§iyel
epitellerde peribron§iyal lenfoidal hiperplazi ve erken proliferatif
deği§ikliklerin ayırdedilebileceğini söylenıi§lerdir. Bu araştırmada
ak-ciğerde orta §iddette ödem ve bronkopnömoni ile karaciğer ve lenf
yumrularında çok sayıda hemasiderin pigmenti içeren hücreler gö-rülmü§, son iki organcia K.och cisimcikleri tesbit edilmi§tir. Ertürk ve
ark. (2) beyinde. hiperemi ve ödem görüldüğünü, nekroz ve
infiltras-yon bulunmadığını bildirmişlerdir. Ara§tırmamızda ise beyin ve
me-ninks damarlarında lenfasitlerde artı§, ile bu lenfasitlerde Koch
ci-simciklerinin görülmesi, daha §iddetli olaylarda serebral damarlarda
embolilerin ve bununla ilgili diğer lezyonların da geli§ebileceğine
i§a-ret e tm ݧ tir.
Kaynaldar
ı. Barnett, S.F. (ı977) Theileria. In "Parazitic Protozoa !CV". Ed . .J.P. Kreier, p. 77-ıı4., Academic Press, New York.
2. Ertürlc, E., Laiblin, C. and Ux-maıı, H.K. ( ı976) A clinico-pat/wlogic study on calves experimentally inftcted w ith T/ıeileria annula ta ( Dschunkowsky and Lıths, ı904), \V en yon
ı926. A.Ü. Vet. Fak. Derg., 23, 3-4, 352-367.
3. Gautam, O.P. and Dhar, S. (1983) Bovine tropical the ileriosis; A review, 1. Prevalence, transmission and symptoms. Trop. Vet. Anim. Sci. Res., ı, ı, ı-ı8.
4. Jones, T.C. and Hunt, R.D. (1983) "Veterina1)' Pathology". 5 th ed., Lea and Febiger, Philadelphia.
5. Jubb, K.V. and Kennedy, P.C. (ı985) "Patholog)' of Domestic Aniınals III". 3 rd ed., Academic Press, New York
Esmer Irkı Danelerde Theileria Annulata ile Deneysel ... 229
6. Karaer, Z. (1986) Türkiye'de tropikal tlıeileriosis. "C.Ü. Hayvancılık Sempozyumu". 415-421. Emek, Matbaası, Sivas,
7. Khalfia, K. and Kadhim, J.K. (1967) Unusuat lesions in Theileria amıulata infection in a calf. Vet. Rec., 81, 76-78.
8. Minıioğlu, M. M., Ulutaş, M. ve Güler, S. ( 1971) "Yurdumuz Sığırlarında T!ıeileriiosis
Etkenleri ve Diğer Kan Parazitleri". Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii, Ankara. 9. Neitz, W.O. (1957) T/ıeileriosis, Gonderiosis and Cytauxzoonoses. Onderstepoort J. of Vet.
Res., 27, 3, 275-430.
10. Özcan, H.C. (1961) "Ankara ve Civarmda Evcil Hayvanlarda Görölen Piroplasmose Vak'aları ve Tedavileri Üzerinde Araştırmalar". A.Ü. Vet. Fak. Yayın., No: 143, Ankara. ll. Sayın, F. (1985) The ileriasisin patolojisi. "Tlıeileriosis". Ed. F. Sayın, 111-113, Türkiye
Parazitoloji Derneği Yayını, No: 5, İzmir.
12. Shastri, U.V., Deshpande, P.D., Awaz, K. and Khedkar, P.M. (1982) Cutaneus lesimzs and same other unusualfindings oftheileriosis in Graded calves. Indian Vet. J., 59, 188-190.
13. Soulsby, E.J.L. (1982) "Helıniııtlıs, ArtlırojJods and Protozoa of Domesticated Aninıals". 7 the ed., Bailliere Tindall, London.
14. Srivastava, P.S., lyer, P.K.R., Sharma, N.N. and Prasad, M.C. (1976) Histopat-hological studies on experimental bovine theileriosis ( Theileria annulata infection) in Cross-Bred calves. Acta. Vet. Brno., 45, 245-250.
15. Ulienberg, G. (1981) Theilerial species of domestic livestock. In "advance in the Control of
Tlıeileriosis". Ed. A.D. Irvin. p. 4-37, Martinus Nijhoff Publishers, The Hague, Boston, London.
