Orman ürünleri sanayi işletmelerininyapısal analizi: Kocaeli örneği

T.C.

DÜZCE ÜNĠVERSĠTESĠ

FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

ORMAN ÜRÜNLERĠ SANAYĠ ĠġLETMELERĠNĠN YAPISAL

ANALĠZĠ: KOCAELĠ ÖRNEĞĠ

TANSU KARAGÖZ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

ORMAN ENDÜSTRĠ MÜHENDĠSLĠĞĠ ANABĠLĠM DALI

DANIġMAN

PROF. DR. DERYA SEVĠM KORKUT

T.C.

DÜZCE ÜNĠVERSĠTESĠ

FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

ORMAN ÜRÜNLERĠ SANAYĠ ĠġLETMELERĠNĠN YAPISAL

ANALĠZĠ: KOCAELĠ ÖRNEĞĠ

Tansu KARAGÖZ tarafından hazırlanan tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından Düzce Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı’nda

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak kabul edilmiştir. Tez DanıĢmanı

Prof. Dr. Derya SEVİM KORKUT Düzce Üniversitesi

Jüri Üyeleri

Prof. Dr. Derya SEVİM KORKUT

Düzce Üniversitesi _____________________ Doç. Dr. Tarık GEDİK

Düzce Üniversitesi _____________________ Dr. Öğr. Üyesi Abdullah Cemil İLÇE

Abant İzzet Baysal Üniversitesi

BEYAN

Bu tez çalışmasının kendi çalışmam olduğunu, tezin planlanmasından yazımına kadar bütün aşamalarda etik dışı davranışımın olmadığını, bu tezdeki bütün bilgileri akademik ve etik kurallar içinde elde ettiğimi, bu tez çalışmasıyla elde edilmeyen bütün bilgi ve yorumlara kaynak gösterdiğimi ve bu kaynakları da kaynaklar listesine aldığımı, yine bu tezin çalışılması ve yazımı sırasında patent ve telif haklarını ihlal edici bir davranışımın olmadığını beyan ederim.

13 Şubat 2019

iv

TEġEKKÜR

Lisans ve Yüksek Lisans öğrenim hayatım süresince bilgi, beceri ve ilgisini esirgemeyen çok değerli hocam Prof. Dr. Derya SEVİM KORKUT’a teşekkür ederim. Tez çalışmam boyunca değerli katkılarını esirgemeyen sayın hocam Doç. Dr. Tarık GEDİK’e şükranlarımı sunarım.

Kocaeli ilinde anket çalışması yaptığım tüm orman ürünleri sektörü yöneticilerine ve Kocaeli Sanayi ve Ticaret Odası çalışanlarına gösterdikleri yakın ilgiden dolayı teşekkür ederim.

Eğitim hayatım boyunca daima yanımda olan maddi ve manevi konuda desteklerini esirgemeyen çok kıymetli ailem; babam Hasan KARAGÖZ’e annem Mukaddes KARAGÖZ’e ve kardeşlerim Banu KARAGÖZ TEMEL, Metin TEMEL, Cansu KARAGÖZ ve Asu KARAGÖZ’e teşekkür ederim.

v

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa No

ÇĠZELGE LĠSTESĠ ... VIII

KISALTMALAR ... X

ÖZET ... XI

ABSTRACT ... XII

1.

GĠRĠġ ... 1

1.1. ORMAN ÜRÜNLERĠ SANAYĠ HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER ... 2

1.1.1. Kereste ve Parke Sanayi ... 4

1.1.2. Kaplama ve Kontrplak Sanayi ... 5

1.1.3. Yonga ve Lif Levha Sanayi ... 5

1.1.4. Kağıt Sanayi ... 5

1.1.5. Mobilya Sanayi ... 6

2.

MATERYALVE YÖNTEM ... 8

3.

BULGULAR VE TARTIġMA ... 10

3.1. GEÇERLĠLĠK VE GÜVENĠLĠRLĠK ANALĠZĠ ... 10

3.2. KATILIMCILARIN BAZI DEMOGRAFĠK ÖZELLĠKLERĠ ... 11

3.3. ĠġLETMELERĠN YAPISINA AĠT BĠLGĠLER ... 12

3.3.1. Fizibilite Etüdü... 13

3.3.2. ĠĢletmelerin KuruluĢ Tarihleri ... 13

3.3.3. ĠĢletmelerin KuruluĢ Yerleri ... 14

3.3.4. ĠĢletmelerin Faaliyet Durumları ... 14

3.3.5. ĠĢletmelerin Sahip Oldukları Açık Alan ve Kapalı Üretim Alanları ... 15

3.3.6. ĠĢletmelerin Hukuki Yapısı ... 16

3.3.7. ĠĢletmelerin ÇalıĢma Alanı Sınırları ... 17

3.3.8. ĠĢletmelerin ÇalıĢan Durumu ... 17

vi

3.3.10. ĠĢletmelerin Üretim ġekli ve Üretilen Ürünler ... 20

3.3.11. ĠĢletmelerin Kapasite Kullanım Durumları ... 20

3.4. ĠġLETMELERĠN FAALĠYETLERĠNE YÖNELĠK BĠLGĠLER ... 22

3.4.1. ĠĢletmelerin Üretim Miktarlarını Belirleme Durumu ... 22

3.4.2. ĠĢletmelerin Fason Üretim Durumu ... 22

3.4.3. ĠĢletmelerin SatıĢ AĢamasında Yararlandıkları Dağıtım Kanalları ... 23

3.4.4. ĠĢletmelerin MüĢteri Kitlesi ... 23

3.4.5. ĠĢletmelerin Ġhracat ve Ġthalat Durumu ... 24

3.4.6. ĠĢletmelerin Hammadde Teminini Sağladığı UlaĢım Yolları... 25

3.4.7. Ürün SatıĢ Fiyatının Belirlenmesi ... 25

3.4.8. Üniversite ve Diğer ĠĢletmelerle ĠĢbirliği Yapma Durumu ... 25

3.5. ĠġLETMELERĠN YENĠLĠK GELĠġĠM VE TEKNOLOJĠ KULLANIM DURUMLARI ... 27

3.5.1. ĠĢletmelerin AraĢtırma ve GeliĢtirme (Ar-Ge) Durumu ... 27

3.5.2. ĠĢletmelerin Üretimle Ġlgili Yenilik ve GeliĢmeler Ġle Ġlgili Durumu ... 28

3.5.3. ĠĢletmelerde ÇalıĢanlara Verilen Eğitim Durumu ... 29

3.5.4. ĠĢletmelerin Teknoloji Yönetimi Ġle Ġlgili Durumları ... 30

3.5.5. ĠĢletmelerin Bazı Teknoloji, Standart ve Araçları Kullanma Durumları ... 31

3.6. ĠġLETMELERĠN KARġILAġTIKLARI SORUNLAR ... 32

3.6.1. Kalifiye Eleman Yetersizliğinden Kaynaklanan Sorunlar ... 32

3.6.2. Makine ve Teçhizatlar Ġle Ġlgili YaĢanan Sorunlar ... 32

3.6.3. Fabrika YerleĢim Planı ve Bina Ġle Ġlgili YaĢanan Sorunlar ... 33

3.6.4. ĠĢletmelerin Hammadde Temininde KarĢılaĢtıkları Sorunlar ... 33

3.6.5. ĠĢletmelerin Üretimde KarĢılaĢtıkları Sorunlar ... 34

3.6.6. ĠĢletmelerin Ġhracat/Ġthalat Sorunları ... 34

3.6.7. ĠĢletmelerin Faaliyet ve Yatırımlar Esnasında KarĢılaĢtıkları Sorunlar ... 35

3.7. ĠġLETMELERĠN GELECEKTEKĠ HEDEFLERĠ ... 36

3.7.1. ĠĢletmelerin Stratejik Karar Alma Durumu ... 36

3.7.2. ĠĢletmelerin Gelecekte Büyütülmesi Durumu ... 36

3.7.3. ĠĢletmelerin Yakın Gelecekte Ġzlemeyi DüĢündükleri Politikalar... 37

3.7.4. ĠĢletmelerin Geleceğe Yönelik Uzun Dönem Hedefleri ... 37

vii

3.8.1. Kocaeli Orman Ürünleri Endüstrisinin GeliĢme Durumu ... 38

3.8.2. Ülkemizde AhĢap Ürünleri ÇeĢitliliğinin Az Olma Durumu ... 38

3.8.3. ĠĢletmelerin Pazarda Rekabet Durumu ... 39

3.8.4. Sektörde Haksız Rekabet Konusu ... 39

3.8.5. Enerji ve Gümrük Vergi Maliyetleri ... 40

3.8.6. Sektörün Olumlu Yönleri ... 40

3.8.7. Sektörün Olumsuz Yönleri ... 41

3.8.8. Sektöre Yönelik Beklenti, Talep ve Diğer GörüĢler ... 41

4.

SONUÇLAR VE ÖNERĠLER ... 43

5.

KAYNAKLAR ... 48

6.

EKLER ... 50

6.1. EK - 1: ANKET FORMU ... 50

viii

ÇĠZELGE LĠSTESĠ

Sayfa No

Çizelge 1.1. Türkiye geneli 2016-2017 yıllarına ait mobilya, kağıt ve orman

ürünleri ihracat verileri değerleri ... 4

Çizelge 3.1. Anketlerin güvenilirlik ve geçerlilik sonuçları. ... 10

Çizelge 3.2. Katılımcıların bazı demografik özellikleri ... 11

Çizelge 3.3. Katılımcıların çalışma süreleri ... 12

Çizelge 3.4. İşletmelerin fizibilite etüdü yaptırma durumu ... 13

Çizelge 3.5. İşletmelerin kuruluş tarihleri ... 13

Çizelge 3.6. İşletmelerin yer aldığı alan ... 14

Çizelge 3.7. İşletmelerin faaliyet alanına göre faaliyet biçimleri ... 15

Çizelge 3.8. İşletmelerin açık alan ve kapalı alan durumu (m2 ) ... 16

Çizelge 3.9. İşletmelerin hukuki yapıları ... 16

Çizelge 3.10. İşletmelerin çalışma alanı sınırları ... 17

Çizelge 3.11. İşletmelerin çalışan durumu ... 18

Çizelge 3.12. Mühendis sayısı ... 18

Çizelge 3.13. Meslek yüksekokulu mezunu sayısı ... 19

Çizelge 3.14. Meslek lisesi mezunu sayısı ... 19

Çizelge 3.15. İşletmelerin üretim şekli ... 20

Çizelge 3.16. İşletmelerde kapasite kullanım durumu ... 21

Çizelge 3.17. İşletmelerin tam kapasite ile çalışamama nedenleri ... 22

Çizelge 3.18. İşletmelerin üretim miktarlarını belirleme durumu ... 22

Çizelge 3.19. İşletmelerin fason üretim durumu ... 23

Çizelge 3.20. Satış aşamasında yararlanılan dağıtım kanalları ... 23

Çizelge 3.21. İşletmelerin müşteri kitlesi ... 24

Çizelge 3.22. İşletmelerin ihracat ve ithalat durumu ... 24

Çizelge 3.23. İşletmelerin hammadde temin durumu ... 25

Çizelge 3.24. Ürün satış fiyatının belirlenmesi ... 25

Çizelge 3.25. İşletmelerin üniversiteler ile işbirliği durumu ... 26

Çizelge 3.26. İşletmelerin diğer işletmelerle işbirliği durumu ... 26

Çizelge 3.27. İşletmelerin diğer işletmelerle işbirliği yaptıkları alanlar ... 26

Çizelge 3.28. İşletmelerin Ar-Ge durumu ... 27

Çizelge 3.29. İşletmelerin üretim sürecinde Ar-Ge hizmetini sağladıkları birimler ... 27

Çizelge 3.30. İşletmelerin üretimle ilgili yenilik ve gelişmeler ile ilgili durumu ... 28

Çizelge 3.31. İşletmelerin üretimle ilgili yenilik ve gelişmeleri izleme durumu ... 28

Çizelge 3.32. İşletmelerin yenilik çalışmalarını yapma sıklığı ... 29

Çizelge 3.33. İşletmelerde çalışanlara eğitim verilip verilmemesi ... 29

Çizelge 3.34. İşletmelerin teknoloji yönetimi ile ilgili durumları ... 30

Çizelge 3.35. İşletmelerin teknoloji yönetiminde izledikleri politikalar ... 30

Çizelge 3.36. İşletmelerin bazı teknoloji, standart ve araçları kullanma durumları ... 31

Çizelge 3.37. İşletmelerdeki yönetim sistem belgeleri ... 32

Çizelge 3.38. Hammadde temininde karşılaşılan sorunlar ... 33

ix

Çizelge 3.40. Faaliyetler ve yatırımlar esnasında karşılaşılan sorunlar ... 35

Çizelge 3.41. İşletmelerin stratejik karar alma durumu ... 36

Çizelge 3.42. İşletmelerin stratejik kararlar almasında etkili olan kişiler ... 36

Çizelge 3.43. İşletmelerin gelecekte büyütülmesinde önemli kabul edilen temel faktörler ... 37

Çizelge 3.44. İşletmelerin yakın gelecekte izlemeyi düşündükleri politikalar ... 37

Çizelge 3.45. İşletmelerin geleceğe yönelik uzun dönem hedefleri ... 38

Çizelge 3.46. Kocaeli orman ürünleri endüstrisinin gelişme durumu ... 38

x

KISALTMALAR

Amerika Birleşik Devletleri Araştırma ve Geliştirme CAD

CAM CNC

Bilgisayar Destekli Tasarım (Computer Aided Design) Bilgisayar Destekli Üretim (Computer Aided Manufacturing) Bilgisayarlı Sayısal Kontrol (Computer Numerical Control) EURO ISO ISO 9001 ISO 9002 ISO 14001 İDA İTO KDV KKDF KKO KKTC KMO KOSGEB MDF

Avrupa Birliği’nin Kullandığı Para Birimi

Uluslararası Standardizasyon Örgütü (International Organization for Standardization)

Kalite Sistemleri-Tasarım/Geliştirme, Üretim, Tesis ve Hizmette Kalite Güvencesi Modeli

Kalite Sistemleri-Üretim ve Tesiste Kalite Güvencesi Modeli Çevre Yönetim Sistemi Modeli

İstanbul Düşünce Akademisi İstanbul Ticaret Odası Katma Değer Vergisi

Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu Kapasite Kullanım Oranı

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti

Kaiser Meyer Olkin-Örnekleme Yeterliliği Ölçüsü

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı

Orta Yoğunlukta Lif levha (Medium Density Fiberboard) OHSAS 18001 ORÜS OSB SA SA 8000 SEKA SPSS

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (Occupational Health and Safety Management)

Orman Ürünleri Sanayi Organize Sanayi Bölgesi Suudi Arabistan

Sosyal Sorumluluk Belgesi Selüloz ve Kağıt Sanayi Kurumu

Sosyal Bilimler İçin İstatistiksel Paket Programı (Statistical Package for the Social Sciences)

TİM TKY TSE TOBB TÜBİTAK TÜİK USD

Türkiye İhracatçılar Meclisi Toplam Kalite Yönetimi Türk Standartları Enstitüsü

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türkiye İstatistik Kurumu

Amerika Birleşik Devletinde Kullanılan Para Birimi (United States Dollar)

xi

ÖZET

ORMAN ÜRÜNLERĠ SANAYĠ ĠġLETMELERĠNĠN YAPISAL ANALĠZĠ: KOCAELĠ ÖRNEĞĠ

Tansu KARAGÖZ Düzce Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi

Danışman: Prof. Dr. Derya SEVİM KORKUT Şubat 2019, 56 sayfa

Orman ürünleri sanayisi, odunu hammadde olarak kullanan ve kereste, diğer odun, mobilya, kâğıt hamuru, kâğıt ve kâğıt ürünleri alt bölümlerini içeren sanayi olarak tanımlanır. Günümüz teknolojisi ve her geçen gün artan rekabet koşullarının da etkisi ile her sanayide olduğu gibi orman ürünleri sanayisinde de problemler yaşanabilmektedir. Yapılan bu çalışma ile orman ürünleri sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin mevcut durumunu belirlemek, yaşadıkları sorunları analiz etmek, sorunlara çözüm yolları bulmak ve gelecekteki hedeflerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amaçla, Kocaeli ilinde orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren işletmeler çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Katılımcı işletmeler tam kapasite çalışamama durumlarını finansman yetersizlikleri, enerji pahalılığı, hammadde yetersizlikleri gibi nedenlere bağlamışlardır. Bunun yanı sıra işletmelerin büyük çoğunluğu teknolojiyi yakından takip ettiklerini bunun için farklı araştırma ve geliştirme birimlerinden yararlandıklarını ve gelecekteki hedeflerinin büyümek ve gelişmek yönünde olduğunu belirtmişlerdir. İşletmeler yaşadıkları bu sorunlar karşısında devlet destek ve teşviklerin arttırılması gerektiğini, sektör ile ilgili yeni mezun olmuş veya yeni mezun olacak genç mühendislere örnek olabilmek ve yol göstermek adına sektörle ilgili daha fazla bilgi edinecekleri ve kendilerini eğitecek faydalı seminerlerin yapılması gerektiğini ileri sürmüşlerdir. Ayrıca işletmeler sektörün her zaman ihtiyaç duyulan, müşteri odaklı, ürün çeşitliliği ve talep fazlalığı gibi olumlu yönlerinin olduğunu ve bunun yanı sıra kalifiye eleman yetiştirilememe, yerli hammadde temininin zor ve pahalı olması ve dışa bağımlılık gibi de olumsuz yönlerinin olduğunu belirtmişlerdir.

xii

ABSTRACT

STRUCTURAL ANALYSIS OF FOREST PRODUCTS INDUSTRY ENTERPRISES: EXAMPLE OF KOCAELĠ

Tansu KARAGÖZ Duzce University

Graduate School of Natural and Applied Sciences, Department of Forest Industry Engineering

Master of Science Thesis

Supervisor: Prof. Dr. Derya SEVİM KORKUT February 2019, 56 pages

Forest products industry involves industries which use wood as the raw material as well as the subcategories of timber, other wood products, furniture, paper-mache, paper and paper products. There are certain problems encountered in the forestry products industry just like any other industries as a result of today’s technology and ever-increasing competition conditions. This study aims to identify the current situation of enterprises in wood products industry; also to analyze the encountered problems, find solutions to them and set targets for the future. The scope of the study covers enterprises working in forestry products in Kocaeli Province to that end. Participating establishments listed reasons of not operating at full capacity as lack of finance, high cost of energy, insufficient raw material. Majority of them indicated that they monitor technology closely and benefit from different R&D units and they have the target to grow as an establishment and improve their activities. Establishments asserted that, the government should increase the support and incentives mechanism and deliver seminars which will be beneficial to set examples and provide guidance to new graduates and candidate engineers about the sector and train them to solve these problems. They also specified the strength of the sector as relevance as in being needed all the time, customer orientedness, product range and high level of demand; and weaknesses as lack of qualified personnel training, difficult and costly provision of raw material, dependency of foreign sources.

1

1. GĠRĠġ

Ülkemizde orman ürünleri sanayi sektörü tarihi incelendiğinde uzun yıllardır insan yaşamında önemli konuma sahip olup her geçen gün gelişim gösteren ve ürün çeşitliliği ile de gözde olan bir sektördür. Teknolojinin gelişimiyle iç pazarın yanı sıra dış pazarlara da açılmış bulunmaktadır. Ancak sektörün yaşadığı temel sorunlar arasında hammadde, markalaşma ve kalifiye eleman eksiklikleri yer almaktadır. Ülkemizde bu gibi sorunların yanında orman ürünleri sektörü; ürün çeşitliliği, üretim pazarlama ve rekabet bakımından gelişmiş ülkeler arasında yerini almaktadır.

Kocaeli ili her geçen gün gelişerek büyüyen ileri teknoloji yatırımların olduğu büyük firmaları da bünyesinde barındıran bir ildir. Orman ürünleri sektöründe oldukça önemli istihdam ve teşvik içerisinde olan en iyi ilk 10 il arasında yer almaktadır.

Yapılan bu çalışma ile Kocaeli ilinde faaliyet gösteren orman ürünleri sanayi sektöründe yaşanan sorunların analiz edilmesi, yaşanması istenmeyen bu sorunlara çözüm yolları bulunması, sektörde yer alan işletmelerin beklenti, talep ve görüşlerinin ortaya konulması hedeflenmiştir.

Bu çalışma, Kocaeli ilinde orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren işletmeler ve hazırlanan anket formundan elde edilen verilerle sınırlıdır. Anket sorularının katılımcı işletmeler tarafından doğru anlaşıldığı ve soruların samimi bir şekilde yanıtlandığı varsayılmıştır.

Çalışmanın birinci bölümü teorik alt yapı, ikinci bölümü materyal ve yöntem, üçüncü bölümü bulgular, dördüncü bölümü ise sonuç ve önerilerden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde orman ürünleri sanayi hakkında genel bilgiler verilmiştir. İkinci bölümünde hazırlanmış olan anket çalışmasının hazırlık aşaması ve uygulanması hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümünde analizler sonucunda elde edilen verilere ait bilgilere yer verilmiştir. Dördüncü bölümünde ise çalışmanın amacına uygun değerlendirmeler yer almıştır.

2

1.1. ORMAN ÜRÜNLERĠ SANAYĠ HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER

Orman ürünleri sanayi; ormandan elde edilen odun hammaddesinden; bükme, yarma, kesme, biçme, soyma şeklinde biçim değiştirerek yongalama veya liflerine ayırarak yapıştırıcı madde kullanıp kullanmaksızın presleme, buharlama, kurutma, emprenye etme gibi mekanik işlemlerle bünyesini değiştirmeden veya kimyasal yöntemlerle değiştirmek suretiyle yarı mamul veya mamul üreten, ayrıca orman ağaç ve diğer bitkilerden elde edilen ürünleri işleyerek uygun diğer sanayi dallarına hammadde üreten ve gerektiğinde birbirinin mamullerini hammadde olarak kullanabilen entegre nitelikte bir sanayidir (Akyüz, 2000; Sütçü, 1998). Orman ürünleri sanayi; “ormanlardan elde edilen birincil ve ikincil ham ürünlerin özellikle odunun çeşitli alet ve makinelerle işlenerek son kullanım için uygun hale getirilmesini sağlayan işletmelerin oluşturduğu bir sanayi dalı” olarak tanımlanabilmektedir (Özbayram, 2013).

Hammadde odunun işlenmesindeki amaca ve uygulanan teknolojilere göre çok değişik görünümlerde olan bu sanayi kolunun, daha yakından tanınabilmesi için değişik açılardan sınıflandırması yapılmaktadır. Bu sınıflandırma aşağıda verilmiştir (Akyüz, Balaban, Gedik & Yıldırım, 2006).

1. Birincil imalat sanayi ana grubu: Bu grupta odunu doğrudan hammadde olarak kullanan sanayi çeşitleri toplanmaktadır. Bu ana grup elde edilen ürünleri çeşitlerine göre üç kısma ayırmaktadır;

i. Bıçkı sanayi; kereste, ambalaj, vs.

ii. Levha sanayi; kaplama, kontrplak, kontratabla, yonga levha, lif levha vs. iii. Kâğıt hamuru ve kâğıt sanayi.

2. İkincil imalat sanayi ana grubu: Bu grup birincil imalat sanayi tarafından üretilen ürünleri işleyerek ahşap, parke, doğrama, mobilya, prefabrik inşaat elemanları vb. ürünleri üreten sanayi dallarını içine almaktadır.

Akyüz ve diğ. (1996)’nın belirttiğine göre, Özen ve Vurdu (1998) bu tanıma ek olarak orman ürünleri sanayine iki farklı grup eklemekte ve bu grupları diğer orman ürünleri sanayi (özel üretim gerektiren kalem, müzik aletleri, ayakkabı kalıbı, ahşap oyuncak, silah dipçiği vb.) ve orman tali ürünleri sanayi (ağacın kabuğu, yaprağı, tohumu, reçinesi, sığlası vb.) olarak sınıflandırmaktadır.

Ülkemizde orman ürünleri sanayi 19. yüzyılın sonlarına kadar çok yavaş bir gelişim göstermiştir. Her ne kadar fıçılık, dümencilik, saba, yaba gibi tarım araçları, küçük el

3

sanatları şeklinde yapılan bölgesel çalışmalar 12. yüzyıla kadar uzanmakta ise de bunları bir sanayi karakterinde görmek mümkün değildir (Sütçü, 1998; Akyüz, 2000). Ülkemizde 1870’li yıllardaki sanayi yapılanması içerisinde yer almaya başlayan orman ürünleri sanayi sektörü 1892 yılında ilk kereste fabrikasının İstanbul’da kurulması, 1938 yılında ülkemizdeki kereste fabrikası sayısının 33’e yükselmesi ile gelişimini sürdürmüştür. 1940 yılında ise ilk kontrplak ve levha üretim tesisleri kurulmuş ve 1963 yılında planlı kalkınma dönemlerinin başlaması ile hızlı bir gelişim sürecine girmiştir

https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

1970 yılında Orman Bakanlığı’na bağlı katma bütçeli bir kuruluş olan Orman Ürünleri Sanayi Kurumu’nun (ORÜS) kurulması ve bu kuruluşun 1983 yılında iktisadi devlet teşekkülü niteliğine kavuşturulması ile orman ürünleri sanayi sektörü önemli bir gelişim göstermiştir. Ancak, ORÜS’ün 1992 yılında özelleştirme kapsamına alınması ve 1996-2000 yılları arasında özelleştirilmesi sonucunda tüzel kişiliği sona ermesi ile özel sektörün hâkim olduğu bir yapılanmaya geçmiştir https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

Özel sektörün yeniden yapılandırmasına ve teknolojik gelişmeye uğramış sektörün birçok işletmesi kendi alanında üretime devam etmektedir. Odun ve odun esaslı hammadde kullanılan mobilya ve kâğıt ürünler sektörleri bu sektörün içerisinden çıkmıştır https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM)’nin sektör sınıflandırması esas alındığında, 2015 yılı itibariyle mobilya, kâğıt ve orman ürünleri sektörü 4 milyar dolar ihracat gerçekleştirmiştir. Bu rakam, 2014 yılında 4,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Buna göre, Türkiye’nin mobilya, kâğıt ve orman ürünleri sektörünün ihracatı yaklaşık %9,8 oranında düşüş göstermiş, sektörün 2014 yılı payı %2,9 iken 2015 yılı ihracatında ki payı %2,8 olmuştur https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

Türkiye’nin 2016-2017 yıllarına ait mobilya, kağıt ve orman ürünleri ihracat verileri incelendiğinde, 2017 yılında ihracat değerlerinin arttığı görülmüştür (Çizelge 1.1)

http://www.turkishwood.org (Erişim tarihi: 9 Ocak 2019).

4

Çizelge 1.1. Türkiye geneli 2016-2017 yıllarına ait mobilya, kağıt ve orman ürünleri ihracat verileri değerleri.

2016 2017

Değişim (%)

Değer ($) Değer ($)

Mobilya sektörü 1.720.991.487 1.800.355.018 4,6

Kağıt ve karton sektörü 1.760.086.424 1.978.045.590 12,4

Ağaç ve ahşap eşya sektörü 731.569.541 817.706.138 11,8

2017 yılında Türkiye en fazla Irak, İran, İngiltere, Almanya, Suudi Arabistan, İsrail, Gürcistan, Libya, Fransa ve Yunanistan’a mobilya, kağıt ve orman ürünleri ihracatı yapmıştır http://www.turkishwood.org (Erişim tarihi: 9 Ocak 2019).

1.1.1. Kereste ve Parke Sanayi

Türkiye’de üretilen kerestenin yaklaşık %70’i inşaat, %20’si mobilya, %10’u ise ambalaj ve diğer sektörlerde kullanılmaktadır https://www.baka.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018). 2007 sonu itibariyle TOBB veri tabanına kayıtlı toplam 684 kereste işletmesinin ve bunların 8.425.458 m3_{/yıllık kurulu kapasitesinin olduğu}

belirtilmektedir. Kereste işletmeleri Türkiye orman ürünleri işletmelerinin sayıca %70’ini, istihdama katkısı bakımından ise %43’ünü sağlamaktadır

https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

2015 yılında TOBB veri tabanına kayıtlı toplam 531 kereste ve tel direği imalat işletmesi bulunduğu ve bunların yaklaşık 30.845.154 m3_{/yıl kereste ve tel direği üretimi,}

ayrıca emprenye ve kurutma işletmesi bulunduğu ve bunların 2.158.322 m3_{/yıl işlem}

kapasitesine sahip oldukları belirtilmektedir. Bu işletmelerin çoğunluğu küçük ölçekli işletme olup, her ilde yaygın olarak bulunmaktadır https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

2015 yılında TOBB veri tabanına kayıtlı 279 masif parke ve lamine parke, 185 ahşap doğrama üreten küçük-büyük işletme sayısı toplam 464 olup, bu işletmeler 148.274.528 m2/yıl, 3.358.049 kg/yıl parke ve 392.329.326 kg/yıl ahşap doğrama üretme kapasitesine sahiptir https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

5 1.1.2. Kaplama ve Kontrplak Sanayi

TOBB veri tabanına kayıtlı 2015 yılında kaplama sektöründe 157 adet ahşap kaplama işletmesi mevcut olup, toplam 5.708.827 m3

kaplama üretim kapasitesine sahiptir. İşletmelerin çoğunluğu küçük ölçekli olup, çoğu Düzce, Kocaeli, Bursa ve Bolu’dadır. Kaplama sektöründe orta ölçekli firmaların sayısı azalırken büyük ölçekli işletme sayısında artış olmuştur https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

TOBB veri tabanına kayıtlı kontrplak sektöründe 74 işletmede 479.582 m3_{, ahşap kutu}

sektöründe 127 işletmede 308.013.821 kg, (toplamda 201 işletme) üretim yapabilme kapasitesi mevcuttur. İşletmelerin yoğunlaştığı iller ise Sakarya, Kastamonu, Antalya, Tokat, Bolu, Bursa, Kütahya gibi illerdir https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

1.1.3. Yonga ve Lif Levha Sanayi

2015 yılında TOBB veri tabanına kayıtlı yonga levha sektöründe 36 işletmede 5.692.336 m3 üretim kapasitesi mevcuttur. Lif levha sektöründe toplam 86 işletmede 376.747.198 m2/yıl lif levha, 21 işletmede 12.077.489 kg/yıl ahşap çerçeve üretim kapasitesi mevcuttur https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 28 Kasım 2018).

Lif levha ve yonga levha sektöründeki işletmelerin kuruluşlarından sonra zaman içerisinde üretim kapasitelerini artırdığı ve teknolojilerini yeniledikleri görülmektedir. Sektördeki kapasite kullanım oranları yonga levha için %80, lif levha için ise %97’dir. Sektörde faaliyet gösteren kuruluşların çoğunluğu Türk Standartları Enstitüsü (TSE) kalite yeterlilik belgesi ve TSE uygunluk belgelerini almış olup, üretimlerinde standartlara uymaktadırlar. Ayrıca, bazıları Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO) 9001, ISO 9002, ISO 14001, İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemi (OHSAS) 18001 ve Sosyal Sorumluluk (SA) 8000 standart belgelerine sahiptir. Kuruluşların çoğunluğu TSE kalite yeterlilik ve TSE uygunluk belgeleri almışlardır (Kılık, 2014).

1.1.4. Kağıt Sanayi

1990’lı yılların ortasına kadar kağıt sektörü, kamu hâkimiyetinde olması nedeniyle uzun yıllar dış rekabete kapalı kalmıştır. Avrupa Birliği gümrük süreci ve özelleştirmeler ile birlikte sektör, yeni ve rekabetçi bir döneme girmiştir. Kağıt ve kağıt ürünleri sektöründe hammadde ve teknoloji konusunda dışa bağımlılık yüksektir. Ancak ülkemizde üretim kapasitesi genişleme eğilimindedir (Korkmaz, 2016).

6

Hammadde olarak büyük oranda dışa bağımlılık ve hızlı büyüyen kağıt iç pazarı nedeniyle Türkiye’de kağıt ve kağıt ürünleri sektöründe ithal ara malı kullanımı yüksek seviyededir. 2005-2015 arası dönemde bu ürünlerin ithalatı yıllık bazda ortalama %10,2 oranında artış kaydederek 738 milyon dolara ulaşmıştır. Hammadde temini konusunda bir diğer alternatif olan atık kâğıt geri dönüşüm oranı yurt içinde yükselme eğilimindedir. Türkiye 2015 yılındaki 2,68 milyar dolarlık ithalatla 14. sırada yer alırken 1,18 milyar dolarlık ihracat ile 28. sırada yer almıştır (Adıgüzel, 2018).

Dünya kağıt-karton ithalatı 2016 yılında bir önceki yıla göre %1,3 oranında düşerek 156 milyar dolar olmuştur. Başlıca kağıt-karton ithalatçısı ülkeler ABD, Almanya, Fransa, İngiltere ve Meksika’dır. Türkiye ise 2016 yılında 228 ithalatçı ülke arasında 14. sırada yerini korumuştur http://www.turkishwood.org (Erişim tarihi: 9 Ocak 2019).

2017 yılında kağıt-karton ihracatı geçen yıla kıyasla %12,4 oranında artışla 2 milyar dolar olarak gerçekleşmiş olup, ihracattaki en önemli ülkeler Irak, İngiltere, İsrail, İran ve Yunanistan’dır http://www.turkishwood.org (Erişim tarihi: 9 Ocak 2019).

İşletme sayısı bakımından illerdeki yoğunlaşma incelendiğinde İstanbul, İzmir ve Kocaeli gibi iller öne çıkmaktadır. Bu illerde kağıt sektöründe faaliyet gösteren firmalar toplam cironun %60,1’ini oluşturmaktadır https://ekonomi.isbank.com.tr (Erişim tarihi: 10 Ocak 2019).

1.1.5. Mobilya Sanayi

Mobilya sektörü, geçmişten günümüze var olan ve her geçen gün önemi artan, çeşitlilikte sınır tanımayan, teknoloji ile de değişime ve yeniliğe her daim açık bir sektördür (Karagöz ve Sevim Korkut, 2018). Türkiye’de mobilya sektörü, pazarın yoğunlaştığı ve/veya orman ürünlerinin yoğun olduğu belirli bölgelerde toplanmıştır

http://www.turkishfurniture.org (Erişim tarihi: 9 Ocak 2019). Mobilya sektöründe istihdamın en yoğun olduğu ilk 11 il sırasıyla İstanbul, Bursa, Kayseri, Ankara, İzmir, Kocaeli, Antalya, Düzce, Sakarya, Mersin ve Hatay olduğu görülmüştür. İstihdamın en düşük olduğu iller ise; Ardahan, Bayburt, Tunceli, Gümüşhane, Ağrı, Hakkari, Edirne, Iğdır, Kilis ve Van’dır https://www.tobb.org.tr (Erişim tarihi: 18 Aralık 2018).

Türkiye 2011 yılında 1,4 milyar dolar değerinde mobilya ihraç ederken, 2015 yılına gelindiğinde ihracatını 1,9 milyar dolara kadar yükseltmeyi başarmıştır. 2015 yılında Türkiye’nin mobilya sektöründe en fazla ihracat yaptığı ülke Irak olmuştur. Sektör ihracatında ikinci sırayı Suudi Arabistan almış, bu ülkeleri sırasıyla Libya, Almanya ve

7

Azerbaycan takip etmiştir http://www.turkishfurniture.org (Erişim tarihi: 9 Ocak 2019). 2017 ihracat rakamlarına göre Türkiye Dünya pazarında 14. sırada yer alırken Avrupa sıralamasında 6. en çok ihracat yapan ülke konumundadır https://www.tobb.org.tr

(Erişim tarihi: 18 Aralık 2018).

Mobilya sektörünün ithalatı 2011 yılında 668,1 milyon dolar iken, 2015 yılında 601,8 milyon dolar değerine gerilemiştir. 2015 yılında Türkiye’nin en fazla mobilya ithal ettiği ülke 235,9 milyon dolarla ABD olmuştur. Almanya, Arnavutluk, Avustralya ve Avusturya onu takip eden ülkelerdir http://www.turkishfurniture.org (Erişim tarihi: 9 Ocak 2019).

8

2. MATERYAL VE YÖNTEM

Çalışma amaçları doğrultusunda Kocaeli ilinde orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren işletmeler çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında Kocaeli Sanayi Odası 2016 yılı verilerine göre https://kosano.org.tr/ (Erişim tarihi: 5 ocak 2017) Kocaeli ilinde orman ürünleri sanayinde faaliyet gösteren toplam 97 işletme çalışmanın evrenini oluşturmuştur. Bu verilere göre evreni temsil edecek örneklem büyüklüğünün belirlenmesinde aşağıdaki formülden yararlanılmıştır (Lemeshow, Hosmer, Janelle & Lwanga,1990).

Z².N.P.Q

n = —————— (1) N.D² + Z².P.Q

n: Minimum örnek büyüklüğü.

Z: Güven katsayısı (%95’lik güven için bu katsayı 1,96 alınmıştır) N: Ana kütle büyüklüğü.

P: Ölçmek istenilen özelliğin ana kütlede bulunma ihtimali (%50-%50) Q: 1-P

D: Kabul edilen örnekleme hatası (Çalışma için %10’luk bir örnekleme hatası öngörülmüştür)

Formül üzerinde veriler girildiğinde %95 güven düzeyi ve %10 hata payı dikkate alınarak 49 işletmeye ulaşılması gerektiği belirlenmiştir.

Çalışma kapsamında anket çalışması Temmuz-Aralık 2017 döneminde 55 işletmeye uygulanmıştır. Ancak elde edilen anketlerin incelenmesi sonucunda bazı soruların eksik cevaplandırılması ya da hiç cevaplandırılmaması nedeniyle 5 adet anket çalışma kapsamından çıkarılarak toplam 50 anket değerlendirilmeye alınmıştır. Elde edilen veriler SPSS (2003) ortamına aktarılarak istatistik yöntemlerle değerlendirilmiştir. Çalışmada veri elde etme aracı olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Anket formunun oluşturulması aşamasında literatürde yer alan çalışmalar (Akyüz, 2000; Aytin, 2006; Bozkurt Küçük, 2016; Çil, 2015; Erdem, 2009; Karapınar, 2015; Keskin, 2009; Sütçü, 1998) incelenmiş, çalışma amacına uygun yeni bir anket formu hazırlanmıştır (EK-1).

9

Anket formu 7 farklı bölümde 59 soru ve 51 yargıdan oluşturulmuştur Anket formunun;  Birinci bölümünde;

 Katılımcıların bazı demografik özelliklerini (cinsiyet, yaş, eğitim durumu, meslekleri, vb.) belirlemeye yönelik sorular,

 İkinci bölümünde;

 İşletmelerin yapısına ait bilgileri belirlemeye yönelik sorular,  Üçüncü bölümünde,

 İşletmelerin faaliyetlerine yönelik bilgileri belirlemeye yönelik sorular,  Dördüncü bölümünde;

 İşletmelerin yenilik, gelişim ve teknolojiyi kullanım durumlarını belirlemeye yönelik sorular,

 Beşinci bölümünde;

 İşletmelerin karşılaştıkları sorunları öğrenmeye yönelik sorular,  Altıncı bölümünde;

 İşletmelerin gelecekteki hedeflerini belirlemeye yönelik sorular,  Yedinci bölümünde;

 İşletmelerin sektör ile ilgili görüş, fikir ve düşüncelerini belirlemeye yönelik sorular, yer almaktadır.

Anket formundaki soruların kolay değerlendirilebilmesi amacıyla bu gruplandırma yapılmıştır. Bu bilgiler sorgulanırken hem likert tarzı sorulardan (1: Kesinlikle katılmıyorum, 2: Katılmıyorum, 3: Kararsızım, 4: Katılıyorum 5: Kesinlikle katılıyorum) hem de açık uçlu sorulardan yararlanılmıştır. Katılımcılara yöneltilen soruların anlaşılır olmasına dikkat edilmiştir.

Araştırmada elde edilen anket verilerini SPSS (2003) paket programında değerlendirebilmek için anketlerde yer alan değişkenler kodlanmış ve bir veri tabanı oluşturulmuştur. Bu veri tabanı yardımıyla anket formunda yer alan sorular, tanımlayıcı istatistikler, güvenilirlik ve geçerlilik analizleri yapılarak değerlendirilmiştir.

10

3. BULGULAR VE TARTIġMA

3. 1. GEÇERLĠLĠK VE GÜVENĠLĠRLĠK ANALĠZĠ

Kullanılan anket formunun faktör modeline uygunluğu konusunda karar verebilmek için değişkenler arası korelasyon matrisi elde edilmiş ve Kaiser Meyer Olkin (KMO) Örnekleme Yeterliliği Ölçüsüne bakılmıştır (Çizelge 3.1). Elde edilen bu sonuç veri grubunun faktör analizine uygun olduğunu ve geçerlilik açısından bir sorun teşkil etmediğini göstermektedir. Kalaycı (2010)’a göre gözlenen korelasyon katsayılarının kısmi korelasyon katsayıları ile kıyaslanmasında kullanılan bir indeks olan KMO ölçüsü 0,5 ve altına düştüğünde değişkenlere faktör analizi uygulanması önerilmemektedir.

Çizelge 3.1. Anketlerin güvenilirlik ve geçerlilik sonuçları.

Çalışma Türü Cronbach Alpha Katsayısı KMO Değeri Bartlett Değeri

Tam kapasite çalışamama nedenleri 0,605

0,550 242,362

Üretim miktarının belirlenmesi 0,625

Yenilik çalışmaları 0,468

Teknoloji, standartlar ve araçları kullanma durumu 0,803

Üretimde yaşanan sorunlar 0,857

İşletme sahibinin yakın gelecekte izlemeyi düşündüğü politika

0,871

Tüm yargılar 0,808

Verilerin genel güvenilirlik değeri (Cronbach Alpha Katsayısı) 0,808 olarak belirlenmiştir (Çizelge 3.1). Elde edilen bu sonuç dikkate alındığında, ölçeğin yüksek derecede güvenilirliğe sahip olduğu görülmüştür. Özdamar (2002)’ye göre alfanın 0,40’dan küçük olması ölçeğin güvenilir olmadığını, 0,40-0,60 arası düşük güvenilirlikte olduğunu, 0,60-0.80 arası güvenilir olduğunu, 0,80-1,0 arası ise yüksek güvenilirliğe karşılık geldiğini göstermektedir.

11

3.2. KATILIMCILARIN BAZI DEMOGRAFĠK ÖZELLĠKLERĠ

Kocaeli ilinde orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren işletmeler ile yapılan bu çalışmaya katılanların %32’sini kadın, %68’ini erkeklerin oluşturduğu görülmektedir. Katılımcıların yaş aralığının 24 ile 58 arasında değiştiği, ortalama yaşın ise 38 olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların yaş grupları incelendiğinde; %40’ının 25-34 yaş, %34’ünün 35-44 yaş, %16’sının 45-54 yaş aralığında toplandığı görülmektedir. Katılımcıların %32’sinin lise, %18’inin ön lisans, %36’sının lisans, %8’inin yüksek lisans mezunu oldukları belirlenmiştir (Çizelge 3.2).

Çizelge 3.2. Katılımcıların bazı demografik özellikleri.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%) Cinsiyet Erkek 34 68 Kadın 16 32 Toplam 50 100 Yaş Grubu 20-24 1 2 25-34 20 40 35-44 17 34 45-54 8 16 55 ve üzeri 4 8 Toplam 50 100 Eğitim Durumu Ortaokul 2 4 Lise 16 32 Ön lisans 9 18 Lisans 18 36 Yüksek lisans 4 8 Yanıt yok 1 2 Toplam 50 100

Katılımcıların çalışma süreleri değerlendirildiğinde; %28’inin orman ürünleri sektöründe 1-5 yıl arasında, %26’sının 11-15 yıl arasında, %22’sinin 6-10 yıl arasında çalıştıkları belirlenmiştir (Çizelge 3.3). Öztürk (2016) tarafından Kocaeli/Gebze bölgesinde orman ürünleri sanayi sektöründe faaliyet gösteren bir firmada yapılan çalışmada; katılımcıların %10,5’inin 1 yıl ve altı, %25,7’sinin 2-5 yıl arasında, %28,6’sının 6-10 yıl arası, %35,2’sinin ise 11 yıl ve üzerinde orman ürünleri sektöründe çalıştıkları belirlenmiştir.

12

Katılımcıların aynı firmada çalışma süreleri değerlendirildiğinde ise; katılımcıların %48’i 1-5 yıl, %18’i 6-10 yıl, %18’i 11-15 yıl arasında aynı firmada çalıştıklarını belirtmişlerdir (Çizelge 3.3).

Çizelge 3.3. Katılımcıların çalışma süreleri.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%)

Kaç yıldır bu sektörde çalışıyorsunuz?

1-5 yıl 14 28 6-10 yıl 11 22 11-15 yıl 13 26 16-20 yıl 4 8 21 yıl ve üzeri 8 16 Toplam 50 100

Kaç yıldır bu firmada çalışıyorsunuz?

1-5 yıl 24 48 6-10 yıl 9 18 11-15 yıl 9 18 16-20 yıl 2 4 21 yıl ve üzeri 5 10 Yanıt yok 1 2 Toplam 50 100

Katılımcılar mesleklerini; orman endüstri mühendisi, orman mühendisi, makine mühendisi, insan kaynakları uzmanı, muhasebeci, ekonomist, satış ve pazarlama uzmanı olarak belirtmişlerdir.

Katılımcılar işletmelerde; orta kademe yönetici (%56), üst kademe yönetici (%16), işletme sahibi (%26) gibi pozisyonlarda bulunmaktadır. Bu soruya 1 katılımcı (%2) yanıt vermemiştir. Delihasanoğlu (2018) tarafından İstanbul ili orman ürünleri sanayi işletmeleri ile yapılan çalışmada, katılımcıların %58,5’inin orta kademe yönetici, %18,5’inin üst yönetici, %20’sinin işletme sahibi gibi pozisyonlarda bulunduğu belirtilmiştir.

3.3. ĠġLETMELERĠN YAPISINA AĠT BĠLGĠLER

Bu bölümde katılımcı işletmelerin kuruluş tarihleri, kuruluş yerleri, faaliyet durumları, sahip oldukları açık alan ve kapalı üretim alanları, hukuki durumları, personel sayıları olmak üzere çeşitli durumları belirlenmeye çalışılmıştır.

13 3.3.1. Fizibilite Etüdü

İşletmelerin %56’sı kuruluş aşamasında fizibilite etüdü yaptırdıklarını belirtmişlerdir (Çizelge 3.4).

Çizelge 3.4. İşletmelerin fizibilite etüdü yaptırma durumu.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%)

Evet 28 56

Hayır 21 42

Yanıt yok 1 2

Toplam 50 100

3.3.2. ĠĢletmelerin KuruluĢ Tarihleri

İşletmelerin kuruluş tarihi 1945’li yıllara kadar gitmektedir. Yapılan değerlendirmeye göre işletmelerin %20’sinin 1945-1969 yılları arasında, %32’sinin 1990-1999 yılları arasında, %10’unun ise 2010 yılından itibaren kurulmuş olduğu belirlenmiştir (Çizelge 3.5). Aytin (2006) tarafından Düzce ili orman ürünleri sanayi işletmeleri ile yapılan çalışmada; işletmelerin kuruluş tarihinin 1950’li yıllara gittiği belirtilmiştir. Karapınar (2015)’in yaptığı çalışmada, Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerinde faaliyette bulunan orman ürünleri sanayi işletmelerinin %28,4’ünün 1990-1999 yılları arasında, %10’unun 2010 yılından itibaren kurulmuş olduğu görülmektedir. Bozkurt Küçük (2016) tarafından İnegöl orman ürünleri sektöründe yapılan çalışmada işletmelerin %44,7’sinin 1991-2000 yılları arasında, %14,9’unun ise 2001 yılından sonra kurulmuş olduğu belirtilmiştir.

Çizelge 3.5. İşletmelerin kuruluş tarihleri. Seçenekler Frekans Yüzde

(%) 1945-1969 10 20 1970-1979 3 6 1980-1989 8 16 1990-1999 16 32 2000-2009 8 16 2010 ve üzeri 5 10 Toplam _{50 100}

14 3.3.3. ĠĢletmelerin KuruluĢ Yerleri

Katılımcı işletmelerin kuruluş yerleri incelendiğinde; işletmelerin %32’sinin organize sanayi bölgesinde, %18’inin küçük sanayi sitesinde faaliyet gösterdikleri belirlenmiştir. İşletmelerin %50’si diğer seçeneği altında şehir merkezinde faaliyet gösterdiklerini belirtmişlerdir (Çizelge 3.6). Karapınar (2015) çalışmasında Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerinde faaliyette bulunan orman ürünleri sanayi işletmelerinin %44,3’ünün organize sanayi bölgesinde, %11,7’sinin küçük sanayi sitesinde, %45’inin şehir içinde faaliyet gösterdiğini belirlemiştir. Çil (2015) çalışmasında Batı Karadeniz Bölgesi orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin %56’sının organize sanayi bölgesinde, %6’sının küçük sanayi sitesinde ve %38’inin şehir merkezinde faaliyet gösterdiğini belirtmiştir.

Çizelge 3.6. İşletmelerin yer aldığı alan.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%) Organize sanayi bölgesi 16 32

Küçük sanayi sitesi 9 18

Diğer 25 50

Toplam 50 100

3.3.4. ĠĢletmelerin Faaliyet Durumları

Katılımcı işletmelerin faaliyet alanları incelendiğinde; işletmelerin %36’sının mobilya, %14’ünün levha, %12’sinin kağıt sektöründe faaliyet gösterdiği belirlenmiştir. Katılımcı işletmelerin %38’i diğer seçeneği altında faaliyet alanlarını; palet, ambalaj, kereste, masif panel, doğrama, çatı, lambri, döşeme, lamine parke, süpürgelik, çit, bank, ahşap ev olarak belirtmişlerdir (Çizelge 3.7). Çil (2015) Batı Karadeniz Bölgesi orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren işletmelerle yaptığı çalışmasında; katılımcı işletmelerin %46’sının mobilya, %30’unun kereste, %12’sinin levha, %10’unun kapı imalatı ve %2’sinin kâğıt endüstrisi alanında faaliyet gösterdiği sonucuna ulaşmıştır. Karapınar (2015) Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerinde faaliyette bulunan orman ürünleri sanayi işletmeleri ile yaptığı çalışmasında; işletmelerin %30’unun mobilya, %16,7’sinin kağıt, %8,3’ünün levha alanında faaliyet gösterdiğini belirtmiştir. Bozkurt Küçük (2016) tarafından yapılan çalışmada İnegöl orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin %77,9’unun mobilya, %3,9’unun levha alanında faaliyet gösterdiği belirtilmiştir.

15

Çizelge 3.7. Faaliyet alanına göre faaliyet biçimleri.

Faaliyet alanı

Faaliyet biçimi

Toplam

Fabrika Atölye Fason

f % f % f % f % Mobilya 12 31,6 5 50 1 50 18 36 66,7 27,8 5,6 100 Levha 6 15,8 0 0 1 50 7 14 85,7 0 14,3 100 Kağıt 6 15,8 0 0 0 0 6 12 100 0 0 100 Diğer 14 36,8 5 50 0 0 19 38 73,7 26,3 0 100 Toplam 38 100 10 100 2 100 50 100 76 20 4 100

Katılımcı işletmelerin faaliyet biçimleri incelendiğinde; işletmelerin %76’sının fabrika, %20’sinin atölye, %4’ünün fason biçiminde üretim yaptığı belirlenmiştir (Çizelge 3.7). Özbayram (2013) çalışmasında; işletmelerin %77,1’inin faaliyetlerini atölye biçiminde sürdürdüğünü belirtmiştir. Bu sonuçla Tokat ilinde faaliyette bulunan işletmelerin küçük ölçekli işletmeler olduğu söylenebilir. Karapınar’ın (2015) çalışmasında işletmelerin %83,3’ünün fabrika, %16,7’sinin atölye biçiminde üretim yaptığı, fason üretim yapan işletme olmadığı belirtilmiştir.

3.3.5. ĠĢletmelerin Sahip Oldukları Açık Alan ve Kapalı Üretim Alanları

İşletmelerin %4’ünde 1000 m²’den az açık alan, %16’sında 10.000 m2

ve üzerinde açık alan bulunduğu belirlenmiştir. İşletmelerin %12’sinde ise açık alan 3000-3999 m2_’dir.

İşletmelerin %2’si 1000 m²’den az, %10’u ise 10.000 m2

ve üzerinde kapalı alanda üretimini sürdürmektedir. İşletmelerin %12’sinde 1000-1499 m2_{, %12’sinde 3000-3999}

m2, %10’unda 4000-4999 m2 kapalı üretim alanı bulunmaktadır (Çizelge 3.8). Karapınar’ın (2015) çalışmasında işletmelerinin %43,4’ünün 10.000 m2_{’nin üzerinde}

16

Çizelge 3.8. İşletmelerin açık alan ve kapalı alan durumu (m2

).

Seçenekler

İşletmelerin açık alan durumu

İşletmelerin kapalı alan durumu Frekans Yüzde (%) Frekans Yüzde (%) 1000 m2 den az 2 4 1 2 1000-1499 m2 4 8 6 12 1500-1999 m2 1 2 1 2 2000-2999 m2 2 4 4 8 3000-3999 m2 6 12 6 12 4000-4999 m2 3 6 5 10 5000-5999 m2 3 6 1 2 6000-9999 m2 1 2 4 8 10000 m2 ve üzeri 8 16 5 10 Yanıt yok 20 40 17 34 Toplam 50 100 50 100

3.3.6. ĠĢletmelerin Hukuki Yapısı

İşletmelerin hukuki durumu ile ilgili soruya yanıt veren işletmelerin %30’unun anonim şirket, %46’sının limitet şirket, %18’inin ise şahıs şirketi olduğu belirlenmiştir. 1 işletme ise hukuki yapısının adi ortaklık olduğunu belirtmiştir (Çizelge 3.9). Aytin (2006) çalışmasında, Düzce ilinde faaliyette bulunan orman ürünleri sanayi işletmelerinin %38,3’ünün anonim şirket, %36,2’sinin limitet şirket, % 21,2’sinin şahıs işletmesi ve %4,4’ünün kolektif şirket olduğunu belirtmiştir. Karapınar (2015) çalışmasında, Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerinde faaliyette bulunan orman ürünleri sanayi işletmelerinin %51,7’sinin anonim şirket, %40’ının limitet şirket, %8,3’ünün ise şahıs şirketi olduğunu belirlemiştir. Bozkurt Küçük (2016) çalışmasında İnegöl’de faaliyette bulunan orman ürünleri sanayi işletmelerinin %51,9’unun anonim şirket, %32,5’inin limitet şirket, %13’ünün ise şahıs şirketi olduğu sonucuna varmıştır.

Çizelge 3.9. İşletmelerin hukuki yapıları. Seçenekler Frekans Yüzde (%) Anonim şirket 15 30 Limitet şirket 23 46 Şahıs şirketi 9 18 Diğer 1 2 Yanıt yok 2 4 Toplam 50 100

17 3.3.7. ĠĢletmelerin ÇalıĢma Alanı Sınırları

Katılımcı işletmelerin çalışma alanı sınırlarının incelenmesi sonucunda; işletmelerin en fazla hem ulusal hem uluslararası ve bölgesel alanda çalıştıkları belirlenmiştir. Katılımcı işletmeler uluslararası alanda ise çalışma alanlarının daha sınırlı olduğunu belirtmişlerdir (Çizelge, 3.10). Karapınar (2015) çalışmasında, işletmelerin %58,3’ünün uluslararası, %25’inin ulusal, %16,7’sinin bölgesel alanda çalıştığı sonucuna varmıştır. Bozkurt Küçük (2016) çalışmasında; işletmelerin %67,5’inin uluslararası alanda çalıştıklarını belirtmiştir.

Çizelge 3.10. İşletmelerin çalışma alanı sınırları.

Seçenekler Ortalama* Standart

Sapma Hem ulusal hem uluslararası 1,6327 0,48708

Bölgesel 1,6600 0,47852

Ulusal 1,8367 0,37344

Uluslararası 1,8571 0,35355

*1: Evet, 2: Hayır

İşletmelerin başka bir il yada ülkede şube yada temsilciliğinin olup olmadığı sorgulandığında; işletmelerin %26’sının şube yada temsilciliğinin olduğu, %74’ünün olmadığı belirlenmiştir. Bozkurt Küçük (2016) çalışmasında, katılımcı işletmelerin %49,4’ünün başka bir il ya da ülkede şube ya da temsilciliğinin olduğunu, %50,6’sının olmadığını belirtmiştir.

3.3.8. ĠĢletmelerin ÇalıĢan Durumu

Katılımcı işletmelerde istihdam edilen beyaz yakalı (yönetici) personel sayısı dikkate alındığında; işletmelerin %48’i 1-5 kişi, %16’sı 6-9 kişi, %20’si 16 kişi ve üzerindeki dilimde yer almaktadır. Katılımcı işletmelerde istihdam edilen mavi yakalı (işçi) personel sayısı dikkate alındığında ise; işletmelerin %4’ünün 1-5 kişi, %6’sının 6-9 kişi, %24’ünün 10-15 kişi, %56’sının 16 kişi ve üzerindeki dilimde yer aldığı belirlenmiştir (Çizelge 3.11). Katılımcı işletmelerde beyaz yakalı çalışan sayısının en az 1 en fazla 139, mavi yakalı çalışan sayısının en az 4 en fazla 569 olduğu belirlenmiştir. Çil (2015) çalışmasında; katılımcı işletmelerde beyaz yakalı çalışan sayısının en az 1 en fazla 50, mavi yakalı çalışan sayısının en az 17 en fazla 325 olduğunu belirtmiştir.

18

Çizelge 3.11. İşletmelerin çalışan durumu.

Seçenekler

Beyaz yakalı (yönetici)

Mavi yakalı (İşçi) Toplam

Frekans Yüzde (%) Frekans Yüzde (%) Frekans Yüzde (%) 1-5 kişi 24 48 2 4 26 52 6-9 kişi 8 16 3 6 11 22 10-15 kişi 4 8 12 24 16 32 16 kişi ve üzeri 10 20 28 56 38 76 Yanıt yok 4 8 5 10 9 18 Toplam 50 100 50 100

3.3.9. ĠĢletmelerde Mesleki Eğitim GörmüĢ Teknik Elemanların Dağılımı

Katılımcı işletmelerde istihdam edilen orman endüstri mühendisi sayısı dikkate alındığında; işletmelerin %60’ında orman endüstri mühendisinin çalışmadığı belirlenmiştir. Katılımcı işletmelerdeki orman endüstri mühendisleri; 8 işletmede 1 kişi, 4 işletmede 2 kişi, 1 işletmede 3 kişi, 2 işletmede 4 kişi ve 5 işletmede 5 ve üzerinde şeklinde dağılım göstermiştir (Çizelge 3.12). (Sevim Korkut ve Beşikçi, 2015) çalışmalarında Düzce ilinde orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin %63,7’sinde orman endüstri mühendisinin çalışmadığını belirlemişlerdir. Karapınar (2015) çalışmasında Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerinde faaliyette bulunan orman ürünleri sanayi işletmelerinin %86,6’sında orman endüstri mühendisinin çalışmadığı sonucuna ulaşmıştır. Bozkurt Küçük (2016) çalışmasında İnegöl’de orman ürünleri sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin %53,2’sinin orman endüstri mühendisi çalıştırmadıklarını belirtmiştir.

Çizelge 3.12. Mühendis sayısı.

Seçenekler

Orman endüstri mühendisi

Ağaç işleri endüstri mühendisi Frekans Yüzde (%) Frekans Yüzde (%) Çalışan yok 30 60 47 94 1 kişi 8 16 1 2 2 kişi 4 8 - - 3 kişi 1 2 - - 4 kişi 2 4 1 2 5 kişi ve üzeri 5 10 1 2 Toplam 50 100 50 100

19

Katılımcı işletmelerde istihdam edilen ağaç işleri endüstri mühendisi sayısı incelendiğinde; işletmelerin %94’ünde ağaç işleri endüstri mühendisinin çalışmadığı görülmektedir. Sadece 3 işletmenin ağaç işleri endüstri mühendisi çalıştırdığı belirlenmiştir (Çizelge 3.12). (Sevim Korkut ve Beşikçi, 2015) çalışmalarında, işletmelerin %90,9’unda ağaç işleri endüstri mühendisinin çalışmadığını belirtmişlerdir. Karapınar (2015)’in çalışmasında işletmelerin %95’inde; Bozkurt Küçük (2016)’nın çalışmasında işletmelerin %87’sinde ağaç işleri endüstri mühendisinin çalışmadığı görülmektedir.

Ayrıca katılımcı işletmelerde makine mühendisi, orman mühendisi, kimya mühendisi, malzeme mühendisi, endüstri mühendisi ve jeoloji mühendisinin çalıştığı belirlenmiştir. Katılımcı işletmelerde istihdam edilen meslek yüksekokulu mezun sayısı dikkate alındığında; işletmelerin %44’ünde meslek yüksekokulu mezunu çalışmadığı görülmektedir. İşletmelerin %24’ünde meslek yüksekokulu mezunu sayısının 5 kişi ve üzerinde olduğu belirlenmiştir (Çizelge 3.13).

Çizelge 3.13. Meslek yüksekokulu mezunu sayısı.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%) Çalışan yok 22 44 1 kişi 8 16 2 kişi 6 12 3 kişi 1 2 4 kişi 1 2 5 kişi ve üzeri 12 24 Toplam 50 100

Katılımcı işletmelerde istihdam edilen meslek lisesi mezunu sayısı incelendiğinde; işletmelerin %26’sında meslek lisesi mezunu bulunmadığı, %30’unda ise meslek lisesi mezunu sayısının 12 kişi ve üzerinde olduğu belirlenmiştir (Çizelge 3.14).

Çizelge 3.14. Meslek lisesi mezunu sayısı.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%) Çalışan yok 13 26 1-3 kişi 12 24 4-7 kişi 7 14 8-11 kişi 3 6 12 kişi ve üzeri 15 30

20

3.3.10. ĠĢletmelerin Üretim ġekli ve Üretilen Ürünler

Katılımcı işletmelerin üretim şekli irdelendiğinde; işletmelerin %46’sının sipariş üretimi, %36’sının bazı ürünler için seri bazı ürünler için sipariş üretimi ve %18’inin ise seri üretim yaptığı belirlenmiştir (Çizelge 3.15). Karapınar (2015) çalışmasında işletmelerin %38,3’ünün sipariş üretimi, %26,7’sinin ise seri üretim yaptıklarını belirlemiştir. (Sevim Korkut ve Beşikçi 2015) çalışmalarında işletmelerin %18,2’sinin seri üretim, %27,3’ünün sipariş üretimi ve %54,5’inin bazı ürünler için seri bazı ürünler için sipariş üretimi yaptıklarını belirtmişlerdir. Bozkurt Küçük (2016) çalışmasında, işletmelerin %40,3’ünün sipariş üretimi, %35’inin bazı ürünler için seri bazı ürünler için sipariş üretimi, %24,7’sinin ise seri üretim yaptığını belirlemiştir.

Çizelge 3.15. İşletmelerin üretim şekli.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%)

Seri üretim 9 18

Sipariş üretimi 23 46

Bazı ürünler için seri bazı ürünler için sipariş üretimi 18 36

Toplam 50 100

İşletmelerin ürettikleri ürünler incelendiğinde; orta yoğunlukta lif levha (MDF), yonga levha, parke, mobilya, kâğıt, karton, oluklu mukavva, pizza kutusu, kuşeli karton, temizlik kâğıtları, doğrama ve inşaatlık kereste, ahşap ambalaj, palet, sandık, ahşap ev, çit, bank, bahçe mobilyası, kapı, pencere gibi ürünler üretildiği belirlenmiştir.

3.3.11. ĠĢletmelerin Kapasite Kullanım Durumları

Katılımcı işletmelerin kapasite kullanım oranları incelendiğinde; işletmelerin %54’ünün tam kapasite ile çalıştıkları, %46’sının tam kapasite ile çalışamadıkları belirlenmiştir. Tam kapasite ile çalışamadıklarını belirten işletmelerin %56,6’sının kapasite kullanım oranı %60-79 arasında değişmektedir (Çizelge 3.16). Aytin (2006) yaptığı çalışmada katılımcı işletmelerin tamamının tam kapasite ile çalışamadıklarını, bu işletmelerden %55,3’ünün kapasite kullanım oranının %60’ın altında olduğunu belirtmiştir. Özbayram (2013) çalışma sınırlıklarındaki işletmelerin son bir yılda tam kapasite ile çalışamadığını, işletmelerin %91,6’sının kapasite kullanımının %50-70 oranında olduğunu belirlemiştir. (Sevim Korkut ve Beşikçi, 2015) tarafından yapılan çalışmada, işletmelerin %87,9’unun tam kapasite ile çalışamadıkları, bu işletmelerden %21,3’ünün

21

kapasite kullanım oranının %80-99 arasında yer aldığı belirtilmektedir. Karapınar (2015) çalışmasında işletmelerin %40’ının tam kapasite ile çalışamadıklarını, bu işletmelerin

%66,7’sinin kapasite kullanım oranının %80-99 arasında olduğunu belirlemiştir. Bozkurt

Küçük (2016) çalışmasında, işletmelerin %39’unun tam kapasite ile çalıştıklarını, %61’inin tam kapasite ile çalışamadıklarını belirlemiştir. Tam kapasite ile çalışamadıklarını belirten işletmelerin kapasite kullanım oranının %80-99 arasında olduğu belirtilmiştir.

Çizelge 3.16. İşletmelerde kapasite kullanım durumu.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%) Kapasite Kullanım Durumu

Tam kapasite ile çalışıyoruz 27 54 Tam kapasite ile çalışamıyoruz 23 46

Toplam 50 100,0

Kapasite kullanım oranları (%)

40-59 5 21,7

60-79 13 56,6

80-99 5 21,7

Toplam 23 100,0

Katılımcı işletmelere göre işletmelerin tam kapasite çalışamamalarında finansman yetersizliği en etkili faktör olarak gösterilmiştir. Finansman yetersizliğini; çok etkili düzeyde etkilemese bile sırasıyla enerji yetersizliği/pahalılığı, personel sorunları ve hammadde yetersizliği izlemektedir. Katılımcı işletme temsilcilerine göre işletmelerinin tam kapasite ile çalışamamalarının nedenleri arasında talep yetersizliği ve teknoloji yetersizliğinin daha az önemli olduğu belirtilmiştir (Çizelge 3.17). Aytin (2006) çalışmasında işletmelerin tam kapasite ile çalışamama nedenleri olarak talep yetersizliği ve piyasa dalgalanmalarını göstermiştir. Karapınar (2015) yaptığı çalışmasında işletmelerin tam kapasite çalışamamalarının en önemli nedeni olarak talep yetersizliğini belirtmiştir. Bozkurt Küçük (2016) yaptığı çalışmada ise, katılımcı işletmelerin tam kapasite çalışamamalarında en etkili faktörün enerji yetersizliği/pahalılığı olduğunu belirlemiştir.

22

Çizelge 3.17. İşletmelerin tam kapasite ile çalışamama nedenleri.

Seçenekler Ortalama* Standart

Sapma Finansman yetersizliği 3,5714 1,02817 Enerji yetersizliği/pahalılığı 3,4286 1,36277 Personel sorunları 3,2609 1,48377 Hammadde yetersizliği 3,0500 1,09904 Talep yetersizliği 2,9167 1,24819 Teknoloji yetersizliği 2,3182 1,32328

*1: Hiç etkili değil, 2: Etkisiz, 3: Ne etkili ne etkisiz, 4: Etkili, 5: Çok etkili

3.4. ĠġLETMELERĠN FAALĠYETLERĠNE YÖNELĠK BĠLGĠLER

3.4.1. ĠĢletmelerin Üretim Miktarlarını Belirleme Durumu

İşletmelerin üretim miktarlarını belirleme durumunda “sipariş üzerine” üretimin ve “iç talebe göre” üretimin sık sık etkili olduğu belirlenmiştir (Çizelge 3.18). Bozkurt Küçük (2016) çalışmasında sipariş üzerine üretimin sık sık etkili olduğunu, iç talebe göre üretimin ise nadiren etkili olduğunu belirtmiştir.

Çizelge 3.18. İşletmelerin üretim miktarlarını belirleme durumu.

Seçenekler Ortalama* Standart

Sapma

Sipariş üzerine 4,6875 0,62420

İç talep üzerine 4,0278 1,29804

Finansman koşullarına göre 3,8485 1,12142

Dış talep üzerine 3,7407 1,43024

*1: Hiç, 2: Nadiren, 3: Bazen, 4: Sık sık, 5: Her zaman 3.4.2. ĠĢletmelerin Fason Üretim Durumu

Katılımcı işletmelerin fason üretim durumu incelendiğinde; işletmelerin %80’inde fason üretim yapılmadığı, %20’sinde fason üretim yapıldığı belirlenmiştir. Ayrıca işletmelerin sadece %26’sı fason üretim yaptırdığını belirtmiştir (Çizelge 3.19). Bozkurt Küçük (2016) çalışmasında, işletmelerin %64,9’unun fason üretim yapmadığını, %10,4’ünün fason üretim yaptırdığını belirlemiştir.

23

Çizelge 3.19. İşletmelerin fason üretim durumu.

Seçenekler Frekans Yüzde (%) İşyerinizde fason üretim yapılıyor mu?

Evet 10 20

Hayır 40 80

Toplam 50 100

Fason üretim yaptırıyor musunuz?

Evet 13 26

Hayır 37 74

Toplam 50 100

3.4.3. ĠĢletmelerin SatıĢ AĢamasında Yararlandıkları Dağıtım Kanalları

Katılımcı işletmeler satış aşamasında en fazla “doğrudan doğruya tüketiciye satış yapma” ve “ürünleri bir toptancıya satma” şeklindeki dağıtım kanallarından yararlandıklarını belirtmişlerdir. Ürünlerini bir perakendeciye satma dağıtım kanalını ise en az kullandıkları görülmektedir. Katılımcı işletmeler diğer seçeneği altında dağıtım kanalını bayiler olarak belirtmişlerdir (Çizelge 3.20).

Çizelge 3.20. Satış aşamasında yararlanılan dağıtım kanalları.

Seçenekler Ortalama* Standart

Sapma Doğrudan doğruya tüketiciye satış yapmak 1,4200 0,49857 Ürünleri bir toptancıya satmak 1,5200 0,50467 Özel bir satış birimi kullanmak 1,7600 0,43142

Diğer 1,8000 0,40406

Ürünlerini bir perakendeciye satmak 1,9400 0,23990

*1: Evet, 2: Hayır

3.4.4. ĠĢletmelerin MüĢteri Kitlesi

Katılımcı işletmelerin müşteri kitlesinin ana sanayiciler, toptancılar, bireysel tüketicilerden oluştuğu belirlenmiştir. İşletmeler diğer seçeneği altında müşteri kitlesini bayiler, inşaat firmaları olarak belirtmişlerdir (Çizelge 3.21). Çil (2015) çalışmasında; işletmelerin müşteri kitlelerini önem sırasına göre %70’ini toptancıların, %54’ünü perakendecilerin, %32’sini zincir mağazaların, %30,6’sını ana sanayicilerin, %28,6’sını bireysel tüketicilerin ve %4’ünü fason üretim yapan işletmelerin oluşturduğu sonucuna varmıştır. Delihasanoğlu (2018) çalışmasında işletmelerin müşteri kitlesini bireysel tüketicilerin (%70,8), perakendecilerin (%49,2), toptancıların (%43,1), zincir mağazaların (%26,2), ana sanayicilerin (%24,6) oluşturduğunu belirtmiştir.

24

Çizelge 3.21. İşletmelerin müşteri kitlesi.

Seçenekler Ortalama* Standart

Sapma Ana sanayiciler 1,4400 0,50143 Toptancılar 1,6000 0,49487 Bireysel tüketiciler 1,6800 0,47121 Diğer 1,7000 0,46291 Perakendeciler 1,8000 0,40406 Zincir mağazalar 1,9000 0,30305 *1: Evet, 2: Hayır

3.4.5. ĠĢletmelerin Ġhracat ve Ġthalat Durumu

Katılımcı işletmelerin ihracat ve ithalat durumları değerlendirildiğinde; işletmelerin %14’ünün ihracat, %8’nin ithalat, %38’nin hem ihracat hem ithalat yaptıkları belirlenmiştir. Bu soruya katılımcı işletmelerin %40’ı yanıt vermemiştir (Çizelge 3.22). Aytin (2006) çalışmasında; Düzce ilinde faaliyet gösteren işletmelerin %51,1’inin ihracat yapmadığını, %48,9’unun ise ihracat yaptığını belirtmiştir. Karapınar (2015) çalışmasında katılımcı işletmelerin %60’ının ihracat yaptığını, %40’ının ise ihracat yapmadığını belirlemiştir.

Çizelge 3.22. İşletmelerin İhracat ve ithalat durumu.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%)

İhracat 7 14

İthalat 4 8

Hem ihracat hem ithalat 19 38

Yanıt yok 20 40

Toplam 50 100

Katılımcı işletmeler ihracat yaptıkları ülkeleri; Rusya, İngiltere, Almanya, Fransa, İran, Sırbistan, Suudi Arabistan, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Irak, Çekoslovakya, Bulgaristan, Libya, İtalya, Azerbaycan, Hollanda, İrlanda, İsviçre, Malta, Romanya, Afrika ülkeleri, Karadağ, Belçika, Danimarka, Dubai, Katar, Kırgızistan, Umman, Türkmenistan, Mısır, Lübnan, Fas olarak belirtmişlerdir.

İşletmeler ithalat yaptıkları ülkeleri ise; Almanya, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Afrika, Rusya, Romanya, Bulgaristan, Avusturya, Ukrayna, İsviçre, Çin, Karadağ, Hollanda, Fransa, Vietnam, İtalya olarak belirtmişlerdir.

25

3.4.6. ĠĢletmelerin Hammadde Teminini Sağladığı UlaĢım Yolları

İşletmelerin hammadde teminini en fazla karayolu ve denizyolu; en az demiryolu ve havayolu ulaşım üzerinden karşıladıkları belirlenmiştir (Çizelge 3.23). Çil (2015) çalışmasında; Batı Karadeniz Bölgesinde yer alan işletmelerin %80’inin hammadde teminini karayolu ulaşımından sağladıkları sonucuna ulaşmıştır.

Çizelge 3.23. İşletmelerin hammadde temin durumu.

Seçenekler Ortalama* Standart

Sapma Karayolu 1,0600 0,23990 Denizyolu 1,6800 0,47121 Demiryolu 1,9600 0,19795 Havayolu 1,9800 0,14142 *1: Evet, 2: Hayır

3.4.7. Ürün SatıĢ Fiyatının Belirlenmesi

Ürün satış fiyatının belirlenmesi amacıyla sorulan soruya; katılımcı işletmeler en fazla maliyete göre ürün satış fiyatını belirlediklerini belirtmişlerdir. Diğer seçeneği altında katılımcı işletmelerin tasarıma göre ürün satış fiyatını belirledikleri görülmüştür (Çizelge 3.24).

Çizelge 3.24. Ürün satış fiyatının belirlenmesi.

Seçenekler Ortalama* Standart

Sapma Maliyete göre 1,2400 0,43142 Müşteriye göre 1,6000 0,49487 Rakiplere göre 1,9600 0,19795 Diğer 1,9600 0,19795 *1: Evet, 2: Hayır

3.4.8. Üniversite ve Diğer ĠĢletmelerle ĠĢbirliği Yapma Durumu

Katılımcı işletmelerin üniversite ile işbirliği durumları incelendiğinde; işletmelerin %22’si (11 işletme) işletme ile ilgili sorunların çözümlenmesinde üniversitelerle işbirliği içerisinde olduklarını belirtmişlerdir (Çizelge 3.25).

26

Çizelge 3.25. İşletmelerin üniversiteler ile işbirliği durumu.

Seçenekler Frekans Yüzde

(%) İşletmeniz ile ilgili sorunlarda üniversiteler ile

işbirliği yapıyor musunuz?

Evet 11 22

Hayır 39 78

Toplam 50 100

Katılımcı işletmelerin diğer işletmelerle işbirliği durumları incelendiğinde; işletmelerin %74’ü (37 işletme) diğer işletmelerle işbirliği içerisinde olduklarını belirtmişlerdir (Çizelge 3.26).

Çizelge 3.26. İşletmelerin diğer işletmelerle işbirliği durumu.

Seçenekler Frekans Yüzde (%)

Diğer işletmelerle işbirliği yapıyor musunuz?

Evet 37 74

Hayır 13 26

Toplam 50 100

Katılımcı işletmelerin diğer işletmelerle işbirliği yaptıkları alanlar incelendiğinde; işletmelerin en fazla hammadde alımında, pazarlama-satışta ve taşıma alanında işbirliği yaptıkları belirlenmiştir (Çizelge 3.27).

Çizelge 3.27. İşletmelerin diğer işletmelerle işbirliği yaptıkları alanlar.

Seçenekler Ortalama* Standart

Sapma

Hammadde alımında 1,4255 0,49977

Pazarlama-satış alanında 1,5532 0,50254

Taşıma alanında 1,5957 0,49605

Kalifiye teknik eleman alımında 1,8936 0,31166 Teknoloji transferi alanında 1,8936 0,31166