Ulud. üniv. Zir. Fak. Derg., (1993) 10:83-98
Entansif
Besiye Alınan
Merinos Erkek Kuzularda
Zorunlu
Hareketin
Besi
Perfermansınave
Karkas Özelliklerine
Etkileri
o
*
lbrahim AK**
Erdoğan TUNCEL***
ÖZET Mehmet KOYUNCU o o***
lsmail FILYA****
Mustafa TAYARAraştırma, entansif besiye alman kuzulan yürütmenin, kuzu/ann besi performansı, et ve karkas kalitesine etkisini belirlemek amacıyla düzenlenmiştir. Araştırma, her birinde 30 baş Merinos erkek kuzu bulunan 2 gruptaki toplam 60 baş kuzuyla yaratalmüştar. Araştırmada, deneme grubu!Uiaki kuzular her gün 6 km yarütalürken, kontrol grubu!Uiaki kuzular kapalı bir yerde ban!Uiınlmıştır. 56 günlük besi dönemi sonu!Uia her gruptan 1 O baş kuzu kesilerek kuzularda yağ/anma, et ve karkas kalitesi belirlenmeye çalışılmıştır. Besi süresince kuzu/ara ad fibitum düzeyde kesif yem verilmiştir. Araştırma sonucunda, enıansif besiye alınan kuzulan yarütme, besi süresince kuzu/ann canlı ağırlık artışı, yem tfiketimi ve yemden yararlanma oranianna olumsuz bir etkisi gözlenmemiştir. Ayrıca,
*
Yrd. Doç. Dr.; U. Ü Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü**
Prof. Dr.; U.Ü Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü**
*
Araş. Gör.; U. Ü Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü****
Yrd. Doç. Dr.; U.Ü Veteriner Fak Gıda Teknolojisi Bölümüb d ki. kuzulardan daha az yağlı bir karkas elde edilirken, araştırmada
deneme gru un a . . .
b
ğı
1 v hari diXer karkas özellikleri bakımından gruplar arasında önemlı buut a rıgı Ç o 1.b .. l 1 d b. ·ki· · · fark gözlenmemiştir. Yürütmenin, kuzularda vücut yağının ~e/ı ~ ge .. e" e ın mını azalttığı, buna karşın göz kasında yağlanma oranını önemlı duzeyde artırdığı
belirlenmiştir (P < 0.01 ).
Anahtar sözcükler: Kuzu besisi, zorunlu hareket, yağ/anma.
SUMMARY
The EtTects of Forced Movement on Fattening Performance and Carcas Characteristics of Merino Lambs Conducted to
Intensive Fattening
The research was carried out total 60 lambs in two groups each has 30 Merino /ambs. The ftrst (Control) group were kept in shed for the who/e period of the experiment and the second (Experiment) group forced to wa/k 6 km per day. Fattening of lanıbs, as well as meat and careass quality were determined by slaying 1 O lam bs from each group at the end of the 56 days of the fattening period. Lanıbs were [ed ad fibitum with concentrate feed mixture. It has observed that there is no negative effect of walking on daily weight gain, feed consumption and feed canversion ration during the fattening period. In addition to this, there is no signiftcant differences between other careass characteristics exception of leg weight, while obtaining /ower fatness careass in the experiment group. Amount of the fat in the eye muscle was signifi.cantly increased on the other hand acumulating of fat at the certain part of the body was signiftcantly decrease as a resul! of forced movement (P < 0.01).
Key words: Lamb fattening, forced movement, fat deposition.
GİRİŞ
Ülkemizde geleneksel tüketim alı§kanları · nedeniyle et tüketimi içerisinde koyun ve kuzu eti tüketimi ayrı bir öneme sahiptir. Türkiye, dogal ve ekonomik ko§ullarına bağlı olarak önemli düzeyde koyun yeti§tiriciliği yapılan ve koyun varlığı bakımından dünyanın önde gelen ülkelerinden birisidir. Dünya
kırmızı et üretiminin % 52'si sığır ve dana, % 38'i domuz, kalan % lO'u ise koyun ve keçilerden sağlanmaktadır. Türkiye'de ise kanatlılar dı§ında üretilen etierin% 44'ünü koyun-kuzu eti,% 5.7'sini keçi, % 45.4'ünü sığır ve% 3.7'sini manda eti olu§turmaktadır (Anonymous 1987).
Geli§mi§ ülkelerin kırmızı et üretimi ve tüketiminde asıl kaynağı sıgır ve domuz eti olu§turmaktadır. Bu ülkelerde koyun eti tüketimi pek yaygın olmayıp, bu amaçla daha çok 3-5 aylık ya§ta ve 35-40 kg canlı ağırlıkta kesilen v.e 18-20 kg civarında bir karkas elde edilen kuzu eti tüketilmektedir. Son -
84-yıllarda, Orta-Dogu ülkelerine yapılan ihracatta canlı hayvan yerine karkas halinde et satımına önem verilmektedir. Ayrıca, ülkemizin Avrupa Toplulugu'na üyeliginin söz konusu oldugu dii§ünülürse, Orta-Dogu ülkelerine koyun eti satan üye ülkelerle, anılan pazarda rekabet edebilmek için, onların ürettikleri koyun etinin nicel ve nitel özelliklerine ula~mak zorunlulugu ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle geleneksel besi yöntemleri yerine geli~mi~ yeti~tirme teknigi ve ıslah yöntemleri uygulanarak, hızlı geli~en, yüksek nitelikli karkas veren koyun tipleri ile dı~ satıma yönelinmeli, uluslararası pazarlarda yerimizin
alınması gerekmektedir (Biçer, 1988).
Deneme ko~ullarında egzersiz yapurmanın hayvanların idrarta nitrojen atımı veya metan üretimi üzerine etki etmedigi, 8 saatlik egzersiz ve bunu
izleyen 16 saatlik dinlenmenin koyunlarda ısı üretimi üzerine önemli bir
etkisinin bulunmadıgı belirlenmi~tir (Clapperton 1964a). Koyunlarda yürütmenin yemden yararlanma üzerine etkisini belirlemek amacıyla yürütülen diger bir ara~tırmada hayvanlar günde yakla~ık 4 saat yürütüldügünde rasyondaki kuru maddenin sindirilebilirliginde çok az bir artı~ gözlenmi~ fakat ham protein ve enerjinin sindirilebilirligi üzerine belirli bir etkisi gözlenmemi~tir. Yürüme, koyunlarda üretilen metan miktarını artırma egilimi göstermi~tir. Koyunlar dinlenme halindeyken enerjinin alıkondugu, bununla birlikte egzcrsize
wrlandıgında idrarta nitrojen atımının aruıgı ve erierji gereksinimini ka~ ılamak
için protein sentezinde % 17 azalmaya neden oldugu saptanmı~tır. Yürütme,
koyunların ya~ama payı enerji gereksiniminin kar~ılanmasında ve yag sentezinde metabolik enerjiden yararlanma oranını etkilemi~tir (Clapperton 1964b).
Kuzu karkaslarının yag içerigi ya~a baglı olarak önemli düzeyde
degi~mekte ve genç ya~taki kuzu karkasları daha az yag içerirken, pazarlanabilir karkas parçalarının oransal payının daha yüksek oldugu görülmektcdir (Botkin ve ark. 1967). Di~i ve kastre edilmi~ kuzu karkaslarında; karkas agırlıgı, böbrek
ve legen yagı oranı ve agırlıgı ile karkasın yag içerigi arasında yüksek oranda pozitif bir ili~ki bulunmaktadır (Kemp ve ark. 1970). Besiye alınan kuzuların
kastre edilmesi veya kesim agırlığının artmasının böbrek yagı miktarını artırdıgı gözlenmi~tir (P < 0.05) (Jacops ve ark. 1972). Ayrıca kesim agırlıgındaki artı~a paralel olarak göz kası alanı ve 12. kaburga üzerindeki yag kalıntıgında önemli düzeyde artı~ olmaktadır (Jacops ve ark. 1972, Sents ve ark. 1982). Degi~ik genotipten melez erkek kuzular 5-8 haftalık ya~ta sütten kesilerek entansif besiye alındığı bir ara~tırmada, tüm gruplar için soguk karkas agırlığı 17.3 kg olarak saptanmı~ ve soğuk karkastaki et oranı % 52.6, yag oranı % 26.8, böbrek yagı oranı ise % 1.8 olarak belirlenmi~tir (Nitter 1975). Yoğun besi uygulanan kuzularda kesim agırlıgındaki artı~a paralel olarak karkastaki kas ve kemik
oranının dü~tüğü belirlenmi~tir (Orskow ve ark. 1973, Sents ve ark. 1982, Tahir
ve ark. 1985, Chagule ve ark. 1986).
Geleneksel bir rasyonla ka~ıla§tırıldığında, enzim katılmı§ ve enerji-protein değeri artırılmı~ rasyonların besi kuzularında ısı üretimi ~eklindeki enerji kaybını azalttığı, kuzuların büyüme performansını arttırdığı, ayrıca karkas verimi ve karkasda yağsız et oranını artırdıgı belirlenmi~tir (Betsukov ve ark. 1984). Merinos kuzularla yürütülen ara~tırmalar sonucunda karkas ağırlığı ile karkas uzunluğu arasında önemli bir ili~ki bulunduğu belirlenmi§tir (Aparico ve ark. 1984, Tover ve ark. 1987).
Biçer (1988), yağlı kuyruklu kuzularla yürüttüğü besi çalı§masında
kastrasyon uygulamasının kuzuların besi performansına, karkas kalitesine, et/kemik oranı ve kas arası yağlanma üzerine olumlu bir etkisi bulunmazken, kuyruk köreitmenin karkas kalitesi üzerine olumlu etki ettiği belirlenmi§tir.
Kuzu karkaslannda yağlanma üzerine yürütmenin etkisini belirlemek
amacıyla yapılmı~ bir ara§tırmada deneme grubundaki kuzular her gün 4-8 km yürütülürken kontrol grubundaki kuzular ise kapalı bir yerde beslenmi§tir. Kuzular 40 kg canlı ağırlığa ula§tığında besiye son verilmi§ ve daha sonra karkas
özellikleri incelenmi§tir. Ara§tırmada kuzuların canlı ağırlık artı§ları ve karkas randımanları arasındaki fark önemsiz bulunmu~tur. Yürütme but ağırlığında bir
miktar dü§ü§e neden olmakla birlikte buttaki yağlanma düzeyi önemli düzeyde dü~ü§ göstermi~tir. Yürütme, böbrek çevresinde ve göz kastndaki yağ yoğunluğunda dü~ü~e neden olmu~tur. Ayrıca bu kuzulardan daha az yağlı
karkas elde edilirken, karkasdaki yağlanınayla ilgili tüm parametreler kontrol
grubuna oranla önemli düzeyde dü§Ü§ göstermi~tir (Kuznicka 1987).
Geli~mi§ ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de artık yağsız ve daha kaliteli et tercih edilmektedir. Bu nedenle günümüzde gerek iç tüketime gerekse ihracata yönelik olarak yapılan besicilik faaliyetlerinde üretim miktarının artırılması yanında et kalitesinin de yükseltilmesi gerekmektedir.
MATERYAL VE METOD
Ara§ tırman ın hayvan materyalini Altınova Tarım ݧletmesinden sağlanan
yakla§ık 10-12 haftalık ya~taki 60 ba§ Anadolu Merinosu erkek kuzu
olu§turmu§tur. Ara§tırmanın yem materyalini ise bil~imi ve besin maddeleri içeriği tablo l'de verilen kesif yem karması olu§turmu§tur. Ara§tırmada kullanılan kesif yem karmasının ham besin maddeleri içeriği U.Ü. Ziraat Fakültesi Yem Analiz Laboratuvarında Weende analiz yöntemine göre belirlenmi§tir.
-Arrujtırmada kullanılan kesifyem karması ara~ urmanın yürütüldügü besi agılında hazırlanmı~tır. Ara~tırma, U.Ü. Ziraat Fakültesinin Görükle'deki
Ara~tırma ve Uygulama çiftliginde yarı açık tipteki besi agılında 1992 yılı bahar döneminde yürütülmü~tür. Ara~tırma materyali kuzular ara§tırmanın yürütülecegi agıla getirildİkten sonra yeni agıl ko~ullarına ve yüksek düzeyde yogun yemle yemlerneye uyum saglayabilmeleri için bir haftalık bir hazırlık dönemi uygulanmı~tır. Ayrıca bu dönemde hayvanlar numaralanmı~. iç ve dı~
parazit olasılıgına kar§ı ilaçlanmı§tır. Besiye ba~lamadan önce kuzular §ansa baglı olarak her birinde 30 ba§ kuzu bulunan iki gruba ayrılmı~ ve ara~tırma toplam 60 ba§ kuzuyla yürütülmü§tür. Ara§tırmada grup yemlernesi uygulanmı§
olup, tüm gruplardaki kuzulara hiç kaba yem verilmeksizin sadece kesif yem
karmasıyla ve serbest düzeyde yemlenmi§lerdir. Kuzuların yemlenmesinde yarı
otomatik saç yemlikler kullanılmı§ ve kuzuların önünde sürekli temiz içme suyu bulundurulmu§tur. Deneme ve kontrol grubundaki kuzular agılda I m21ba§ yogunlukta grup bölmelerinde barındırılmı§ ve altlık olarak bugday samanı kullanılmı§tır. Kontrol grubundaki kuzular besi süresince bölmelerinde kapalı
tutulurken, deneme grubundaki kuzular her gün 9-1 ı saatleri arasında çiftlik arazisi içindeki tali yolda bir hayvan bakıcısı C§liginde yakla§ık 1-1.5 saat süren 6 kın'lik bir yürüyü§e çıkarılmı§lardır.
Tablo: l
Araştırmada Kullanılan Kesif Yem Karmasının Bileşimi ve Ham Besin Maddeleri İçerigi
Yemler % Besin maddesi
Bugday (Selektör altı) 74.0 Kuru madde
Ayçiçeği küspesi 24.0 Ham protein
Kireç ta§ı 1.4 Ham yağ
Tuz 0.5 Ham sellüloz
Vitamin-ınineral karı§ımı* 0.1 Ham kül
% 89.8 17.0 1.7 6.4 3.1 ME. Kcal/kg 2542
*Her kg vitamin-mineral premixi; 150 mg ZnS0
4
7HıO, 80 mg MnS04H2o
,
200 mg MgO, 5 mg CoSO4 7H20, 1 mg KI03 ve 5000 lU Vitamin A, 1000 lU Vitamin D, 20 lU Vitamin E.
Besi ba§langıcında kuzular her gün ak§amdan aç bırakılarak üç gün üst üste tartılmı§ ve ortalaması ba§langıç ağırlıgı olarak belirlenmi§tir. Ara§tırma 14 gün alı§tırma ve 56 gün besi olmak üz.ere toplam 70 gün sürmü§ ve her iki
haftada bir yapılan kontrol tartımlarıyla kuzuların besinin çeııitli dönemlerindeki canlı ağırlıkları, canlı ağırlık artı~ları, yem tüketimleri ve yemden yararlanma oranları belirlenmeye çalı~ılmı~tır. Besinin son döneminde kontrol grubundaki bir kuzudasağlık sorunu çıktığı için deneme dı~ı bırakılmı~ ve ara~tırma 59 b~ kuzuyla tamamlanmı~tır. Besi sonunda kuzularda bazı vücut ölçüleri alındıktan
sonra kesim ve karkas özelliklerinin belirlenmesi amacıyla her gruptan 10 b~
olmak üzere ~ansa bağlı olarak seçilen toplam 20 ba~ kuzu kesilmi§tir.
Kuzuların kesimi Bursa Et ve Balık Kurumu kombinasında yapılm~ ve kesim
sırasında kontrol grubundaki bir kuzuda ileri derecede sarılık belirlendiği için kesim ve karkas özelliklerinin belirlenmesinde bu grupta 9 kuzu kullanılmı§tır.
Kesim sonrası kuzu karkasları
+
4°C'deki soğuk hava deposunda 24 saat bckletildikten sonra karkas özellikleri belirlenmi§tir. Kuzularda karkas ve karkasparçalarının özellikleri .8ayraktaroğlu ve ark. (1983)'nın belirttiği yönteme göre bclirlenmi~tir. Parçalamayı takiben kuzuların 9-12 pirzolalarında bazı ölçütlerin
alınmasında ve pirzoladaki bazı dokuların miktarlarının belirlenmesinde ise
Kempster ve ark. (1982)'den yararlanılmı~tır. Pirzoladaki bazı besin maddesi
miktarlarının belirlenmesinde Weende analiz yöntemi, ara~tırma sonuçlarının
istatistiki değerlendirilmesinde ise Varyans analizi ve F Testi uygulanmı§tır.
ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA
Ara~tırma sonucunda entansif besi uygulanan Merinos erkek kuzuları her gün 6 km yürütmenin kuzuların besi performansı, yem tüketimi, yemden yararlanma oranı ve bazı karkas özelliklerine etkisine ili~kjn olarak elde edilen sonuçlar a~ağıda sunulmu~tur.
Canlı Agırlık ve Canlı Agırlık Artışı
Ara~tırma materyali kuzuların alı~tırma dönemi ba~langıcında canlı ağırlıkları 22.9±0.28-22.9±0.29 kg arasında iken alı§tırma dönemi sonunda kontrol grubundaki kuzuların besi ba§langıç ağırlığı 28.0±0.33 kg, deneme grubunda 2ti.4±0.36 kg olarak belirlenmi~tir.
Alı~tırma döneminde kuzuları yürütmenin kuzuların canlı ağırlık
arll§ında dü~ü~e neden olduğu ve bu dü§ü§ün istatistik önemli olduğu saptanmı~tır (P < 0.01). Nitekim kontrol grubundaki kuzular alı§tırma
döneminde 363.3±17.15 g'lık bir günlük ortalama canlı ağırlık artı§ı (GOCAA) sağlarken, deneme grubundaki kuzuların GOCAA'ı 255.5±14.98 g bulunmu§tur. Ara~tırmada kuzuların besi ba§langıcında ve ÇC§itli besi dönemlerinde canlı ağırlıkianna ili§kin olarak elde edilen bulgular tablo 2'de verilmi§tir. Tablo 2'de
de görüldüğü gibi kuzuların canlı ağırlık artı§larında alı§tırma döneminde • 88.
meydana gelen farklıla~ma kuzuların diger besi dönemlerindeki ortalama canlı
agırlıklarına da etki etmi~ ve gruplar arası fark tüm besi dönemlerinde istatistik
önemli bulunmu~tur (P < 0.01).
Tablo: 2
Gruplarm Çeşitli Besi Dönemlerindeki Canlı Agırlıklan, kg
Kontrol grubu Deneme grubu Dönemler n x±Sx n x±Sx Alı~tırma Dönemi (14 gün) 30 22.9±0.28 30 22.9±0.29 Besi ba~langıcı 30 28.0±0.33a 30 26.4±0.36a 14. gün 30 33.0±0.42a 30 30.8±0.41a 28. gün 30 37.5±0.46a 30 35.1±0.53a 42. gün 30 40.9±0.52a 30 38.5±0.55a 56. gün 29 44.2±0.60a 30 41.4±0.58a Besi süresince (56 gün)
Toplam Canlı Agırlık Artı~ı 29 16.2±0.46a 30 15.0±0.40a a Aynı satırda aynı harfle gösterilen degerler arasındaki farklılık önemlidir
(P < 0.01)
Kuzuların besi sonu agırlıkları kontrol ve deneme grubunda sırasıyla
44.2±0.60 ve 41.4±0.58 kg olarak belirlenmi~ ve gruplar arası fark istatistik
önemli bulunmakla birlikte 56 günlük besi süresince toplam canlı agırlık artı~ı
gruplarda sırasıyla 16.2±0.46 ve 15.0±0.40 kg bulunmu~ olup gruplar arası fark istatistik önemsiz bulunmu~tur. Bu da, 56 günlük deneme süresince kontrol ve
deneme gruplarının canlı agırlıklarında önemli bir farklılık olmadıgı ve deneme
süresince kuzuları yürütmenin besi süresince toplam canlı agırlık artı~ına önemli düzeyde bir etkisi gözlenmem~tir. Nitekim tablo 3'te de görüldügü gibi
al~tırma dönemi ve besinin ilk dönemi hariç kuzuların ~itti besi dönemlerinde ve besi süresince günlük ortalama canlı agırlık artı~ları birbirine yakın oldugu görülmü~ ve gruplar arası fark istatistik önemsiz bulunmu~tur. Kontrol grubundaki kuzuların besi süresince günlük ortalama canlı agırlık artı~ı
288.6±8.34 g bulunurken deneme grubunda 267.7±7.29 g bulunm~tur.
Kuzuların canlı agırlık ve canlı agırlık artı~larına ili~kin olarak elde edilen
\
Tablo: 3
Gnıplann Çeşitli Besi Dönemlerinde ve Besi Süresince Günlük Ortalama Canlı Ağırilk Artışlan, g
Dönemler Kontrol Grubu Deneme Grubu i ±
Si
i ±sx
Alı§tırma Dönemi 363.3 ± 17.153 255.5 ± 14.98'1Besi ba§langıcı - 14. gün 359.8 ± 13.33a 314.5 ± ıo.3r 15. gün - 28. gün 287.6 ± 22.54a 304.5 ± 16.283
29. gün - 42. gün 273.6 ± 13.48a 238.8 ± 12.84a
43. gün -56. gün 230.3 ± 16.18a 211.2 ± ı ı.oif
Besi süresince (56 gün) 288.6 ± 8.34a 267.7 ± 7.2ga
a Aynı satırda aynı harfle gösterilen degerler arasındaki farklılık önemlidir
(P < 0.01).
Yem Tüketimi ve Yemden Yararlanma
Ara§tırmada kuzuların kesif yem tüketimlerine ili§kin bulgular tablo
4'de verilmi§tir. Kuzuların alı§tırma döneminde dü§ük olan yem tüketimleri besi
döneminde artı§ göstermi§tir. Ara§tırmanın çeıjitli dönemlerinde ve besi süresince deneme grubundaki kuzuların yem tüketimi bir miktar (% 7.1) daha dܧük bulunmU§tur. Kuzuların besi süresince günlük ortalama yem tüketimi
kontrol ve deneme gruplarında sırasıyla 1841.0 ve 1710.1 g bulunmu§tur. Kuzulara kaba yem verilmeksizin sadece kesif yem verildiği için deneme grubundaki kuzuların yürüyü§ için çıkarıldıklarında çevreden tüketmݧ
olabilecekleri yenilebilir bazı materyalierin bu gruptaki kuzuların kesif yem
tüketiminde bir miktar dü§ü§e neden oldugu dܧünülmektedir. Kuzulara grup
yernlemesi uygulandıgı için yem tüketimi açısından gruplar arası farklılığın
önemi istatistiki olarak kontrol edilememi§tir .
Tablo: 4
Gruplann Çe§itli Besi Dönemlerinde ve Besi Süresince Günlük Ortalama Kesif Yem Tüketimleri, g
Dönemler Kontrol Grubu Deneme Grubu
Alı§tırma Dönemi 1295.2 1181.0 Besi Ba§langıcı - 14. gün 1700.0 1492.9 15. gün - 28. gün 1676.2 1571.4 29. gün - 42. gün 1847.6 1733.3 43. gün - 56. gün 2140.4 2042.8 Besi süresince (56 gün) 1841.0 1710.1
Kuzuların alı§tırma döneminde yemden yararlanma oranı kontrol ve deneme gruplarında sırasıyla; 3.565 ve 4.623 g bulunmu§tur. Alt§tırma döneminde deneme grubundaki kuzuların canlı ağırlık artı§ı dü§ük olduğu için buna bağlı olarak bu dönemde bu gruptaki kuzuların yemden yararlanma oranı yüksek bulunmU§tur. Ancak tablo 5'te de görüldüğü gibi ara§tırmanın diğer dönemlerinde kontrol ve deneme grubundaki kuzuların yemden yararlanma oranları birbirine benzer bulunmu§tur. Nitekim, kontrol ve deneme grubundaki kuzuların besi süresince ortalama yemden yararlanma oranı gruplara göre sırasıyla; 6.650 ve 6.710 kg bulunmU§ olup, birbirine oldukça benzer olduğu görülmü§tür. ~tırmada kuzuların yem tüketimi ve yemden yararlanma oranlarına ili§kin elde edilen sonuçlar Orskow ve ark. (1973) ve Kuzniçka (1987)'nın elde ettiği sonuçlara benzerlik göstermi§tir.
Tablo: 5
Gruplann Çe§itli Besi Dönemlerinde ve Besi Süresince Yemden Yararlanma Oranlan
Dönemler Kontrol Grubu Deneme Grubu
Alı§tırma Dönemi 3.565 4.623 Besi Ba§langıcı - 14. gün 4.725 4.747 15. gün - 28. gün 5.828
.
5.160 29. gün -42. gün 6.754 7.258 43.gün -56. gün 9.294 9.673 Besi süresince (56 gün) 6.650 6.710Kesim ve Karkas Özellikleri
Ara~tırma materyali kuzuların kesim öncesi bazı vücut ölçüleri ve kesilen kuzularda bazı kesim ve karkas özelliklerine ili~kin bulgular a~ağıda sunulmu~tur.
Tablo: 6
Besi Sonunda Kuzularm Kesim Öncesi Bazı Vücut Ölçüleri, cm Vücut Ölçüsü Kontrol Grubu Deneme Grubu
n= lO n=10 x ± Sx x ± Sx Cidago yüksekliği 62.4 ± 0.29 61.8 ± 0.66
Vücut uzunluğu 56.2 ± 0.55 55.0 ± 1.16 Sağrı geni~liği 15.0 ± 0.29 15.0 ± 0.26 Göğüs derinliği 27.1 ± 0.48 26.1 ± 0.23 Kürek ark. göğüs geni~liği 19.6 ± 0.24 19.6 ± 0.42 Göğüs çevresi 80.9 ± 0.79 80.9 ± 1.41 But çevresi 60.0 ± 0.97 60.4 ± 0.91 Ön incik çevresi 8.4 ± 0.24 8.1 ± 0.10 Arka incik çevresi 9.8 ± 0.22 9.5 ± 0.17
Daha önce de belirtildiği gibi her gruptan ~ansa bağlı olarak seçilen 10 ba~ kuzu kesim ve karkas özellikleri belirlenrnek üzere ayrılmı~ ve bu kuzularda kesim öncesi bazı vücut ölçüleri ahnmı~tır. Kesim öncesi kuzuların vücut ölçülerine ili~kin elde edilen sonuçlar tablo 6'da sunulmu~tur. Tablo 6'da görüldüğü gibi kuzuları yürütme vücut ölçülerinde önemli bir deği~ikliğe neden olmamı~tır. Kesim sonrası kontrol grubundaki kuzulardan birinde ileri derecede sarılık belirlendiği için bu kuzu imha edilmi~ ve kontrol grubunda kalan 9 ba~
kuzuda kesim ve karkas özellikleri belirlenmi~tir. Ara~tırma materyali kuzuların
bazı kesim özelliklerine ili~kin bulgular tablo 7'de de verilmi~tir. Tablo 7'de de
görüldüğü gibi ara~tırma materyali kuzuların kesim özellikleri birbirine oldukça benzerlik göstermi~ ve ~itli özellikler bakımından gruplar arasında önemli bir
farklılık görülmemi~tir. Ancak, istatistik önemli bulunmamakla birlikte deneme
grubundaki kuzularda iÇ yağ ağırlığı kontrol grubundaki kuzulardan % 14.3 daha dü~ük bulunmu~tur.
92-Tablo: 7
Gruplann Bazı Kesim Özellikleri
Kontrol Grubu Deneme Grubu
Kesim Özelligi n=9 n= lO
x
± Sxx
± SxKesimhane agırlıgı, kg 45.7 ± 0.20 42.9 ± 0.79
4 ayak agırııgı, kg 1.18 ± 0.06 1.08 ± 0.02
Baıj agtrlıgt, kg 2.23 ± 0.05 2.15 ± 0.04
Ciger takım agtrlıgı, kg 2.32 ± 0.10 2.34 ± 0.10
~kembe (dolu) agırtıgı, kg 6.38 ± 0.37 5.84 ± 0.35
İ~kembe (bo~) agırlıgı, kg 1.53 ± 0.05 1.45 ± 0.04
Post agırtıgı, kg 4.27 ± 0.15 4.26 ± 0.17
İç yag agırlıgt, g 0.42 ± 0.06 0.36 ± 0.05 Sıcak karkas agtrtıgı, kg 22.2 ± 0.66 21.0 ± 0.44
Soguk karkas agırııgı, kg 21.8 ± 0.67 20.4 ± 0.47
Dinlenme yitimi, kg 0.54 ± 0.02 0.66 ± 0.21
Dinlenme yitimi, % 2.43 ± 0.15 3.15 ± 0.%
Karkas randımanı, % 47.7 ± 0.50 47.5 ± 0.78
Kuzuların kesim sonrası karkasları
+
4°C'deki soğuk hava deposunda24 saat bekletildikten sonra belirlenen karkas özelliklerine ili~kin bulgular
aljagtda sunulm~tur. Tablo 8'de de görüldügü gibi karkas ölçüleri bakımından
gruplar arasında önemli bir farklılık bulunmamı~ ve birbirine oldukça benzer
bulunmu~tur.
Tablo: 8
Gruplann Bazı Karkas Özellikleri
Karkas Özelliği Kontrol Grubu Deneme Grubu
x
± Sxx
± SxGöğüs çevresi, cm 77.2 ± 0.72 78.0 ± 0.84
Göğüs derinliği, cm 25.6 ± 0.26 26.1 ± 0.45
Vücut uzunlugu, cm 65.0 ± 0.98 67.4 ± 0.%
Kürekler arkası geni~lik, cm 17.8 ± 0.55 18.1 ± 0.43
Omuz geni~ligi, cm 19.2 ± 0.66 19.8 ± 0.49
Ara§tırrna materyali kuzuların karkas parçalan ve özelliklerine ili§kin
olarak elde edilen bulgular tablo 9'da sunulmU§tur. Tablo 9'da da görüldügü gibi kuzuların çeıjitli karkas parçalannın özellikleri genelde benzer bulunm\!§ ve gruplar arası farklılık but agırııgı hariç diger tüm özelliklerde önemsiz bulunmu§tur. Kontrol grubundaki kuzuların but agırlıgı 6.94±0.15 kg
bulunurken, deneme grubundaki kuzuların but agıriıgı 6.49±0.14 kg olarak
belirlenmi§ ve zorunlu fiziksel hareket dogrudan kasları etkiledigi için bu
gruptaki kuzuların but agıriıgı kontrol grubuna oranla önemli düzeyde dü§ük
bulunmU§tur (P < 0.05). Elde edilen bu sonuçlar Kuzniçka (1987)'nın elde
ettigi ara§tırma sonuçlarına benzerlik göstermi§tir. Gruplar arası fark önemli bulunmamakla birlikte yürütme kuz~larda böbrek ve legen bo§lugunda yağ
birikimini % 7.5 oranında dü§ürmü§ ve iç organlar çevresinde yagıanmayı
azaltıcı yönde etkide bulunmu§tur.
Tablo: 9
Gruplaran Karkas Parçalan ve Özellikleri
Karkas Parçaları Kontrol Grubu Deneme Grubu
x
± Sxx
± Sx But uzunlugu, cm 52.0 ± 0.46 50.8 ± 0.50 But geni§liği, cm 20.3 ± 0.36 20.0 ± 0.28 But derinligi, cm 14.3 ± 0.38 14.3 ± 0.30 Pirzola uzunlugu, cm 34.3 ± 0.74 33.8 ± 0.82 Bel uzunlugu, cm 20.7 ± 0.32 20.4 ± 0.23 Boyun agırlıgı, kg 1.49 ± 0.06 1.42 ± 0.08 Kol agırııgı, kg 3.85 ± 0.11 3.63 ± 0.08 Dö§ agırlıgı, kg 1.13 ± 0.14 1.13 ± 0.10 Pirwla agırlıgı, kg 4.45 ± 0.20 4.17 ± 0.11 Karın-Kavram ağırlığı, kg 1.19 ± 0.08 1.18 ± 0.08 Bel agırlıgı, kg 1.94 ± 0.09 1.80 ± 0.06 But ağırlıgı, kg 6.94 ± 0.15 b 6.49 ± 0.14 bBöbrek-legen bo§. yagları, kg 0.40 ± 0.05 0.37 ± 0.07
Böbrek agırlıgı, kg 0.13 ± 0.01 0.13 ± 0.01 Testis agırlıgı, kg 0.22 ± 0.02 0.22 ± 0.02
b Aynı satırda aynı harfle gösterilen degerler arasındaki farklılık önemlidir
(P < 0.05).
Ara§tırmada kuzuların pirzola özelliklerinin belirlenmesi için alınan
bazı ölçütlerle pirrolada bazı besin maddelerinin oranlarına ili§kin elde edilen -94
-sonuçlar ~gıda sunulmW}tur. Tablo lO'da da görüldügü gibi ara~tırma
materyali kuzularda pirrolada belirlenen özellikler bakımından gruplar arasında
önemli bir fark bulunmamı~tır. İstatistik olarak önemli bulunmamakla birlikte
göz kası geni~ligi dı~ındaki tüm ölçütler kontrol grubunda daha yüksek
bulunmW}tur. Deneme grubundaki kuzularda pinoladaki iç yag agırlıgı, kabuk
yagı agırııgı ve kabuk yagı kalınlıgı kontrol grubundaki kuzutarla
ka~ıl~tırıldıginda sırasıyla; % 10.9, % 12.6 ve % 14.7 daha dü~ük bulunmW}
olup, yürütme iç yag ve böbrek-legen bo~lugu yaglarında oldugu gibi pirzoladaki
yaglanmayı da azaltıcı yönde etkide bulunmW}tur.
Tablo: lO
Gruplarm Pirzolalannda Bazı Özellikler
Kontrol Grubu Deneme Grubu
Özellik n=9 n=lO
x
±S
x
x ±
Sx Pirzola agırlıgı, kg 1.01 ± 0.05 0.94 ± 0.04 Et agırııgı, g 539 ± 24.4 532 ± 25.2 Kemik agırııgı, g 166 ± 6.6 145 ± 5.4 İç yag agırhgı, g 101 ± 14.4 90 ± 17.6Kabuk yagı agırhgı, g 206 ± 18.4 180 ± 8.0
Kabuk yagı kahnhgı, mm 8.59 ± 0.84 7.16 ± 0.48
Göz kası derinligi, cm 3.78 ± 0.16 3.46 ± 0.10
Göz kası geni~ligi, cm 6.04 ± 0.18 6.14 ± 0.09
Göz kası alanı, cm 16.2 ± 0.49 15.4 ± 0.62
Ara~tırma sonucunda, kuzuların kesimhane agırtıgı ile soguk karkas
agırtıgı arasındaki ili~ki önemli bulunmu~tur (P < 0.01). Ayrıca kesimhane
agı~tıgı ve soguk karkas agırııgı ile böbrek-legen bo~lugu yagları arasındaki ili~ki
önemli bulunmu~tur (P < 0.01).
Ara~tırmada ayrıca deneme grubundaki kuzularda bel gözündeki ette
mozaikl~menin daha belirgin oldugu gözlenmi~ ve bu nedenle göz kastndaki
ette tablo ll'de belirtilen ham protein ve ham kül analiz sonuçları kontrol ve
deneme gruplarında birbirine oldukça benzer bulunurken, ham yag analiz
sonucu deneme grubunda % 42.6 daha yüksek bulunmu~ ve bu sonuç istatistik
olarak önemli çıkmı~tır (P < 0.01). Yürütme, kuzularda yagın vücutta belli
bölgelerde birikimini azaltarak kas içi yaglanmayı (mozaikl~me) önemli
düzeyde artırarak et kalitesini olumlu yönde etkiledigi sonucuna varılmı~tır.
oranla daha kırmızı olduğu gözlenmi~tir. Bunun, deneme grubundaki kuzulann
daha fazla hareket etmesi nedeniyle daha fazla hemoglobin üretimine
gereksinim duymaları ve hareketlilikten dolayı kaslardaki myoglobülin
miktarının artmasından kaynaklanabileceği sonucuna varılmı~tır.
Tablo: ll
Pirzolada Bazı Besin Maddelerinin Miktarları, %
Besin Maddesi Kontrol Grubu Deneme Grubu
x
± Sx x ±sx
Kuru madde, % 26.7 ± 0.31 27.0 ± 1.06 Ham protein, % 22.1 ± 0.16 22.0 ± 0.14 b b Ham yağ,% 1.43 ± 0.07 2.04 ± 0.16 Ham kül, % 2.12 ± 0.01 2.11 ± 0.02 b Aynı harfle gösterilen değerler arasındaki farklılık önemlidir (P < 0.05).Yürütmenin kuzuların kesim ve karkas özelliklerine etkilerine ili§kin
olarak elde edilen sonuçlar benzer konularda daha önce yapılan ara§tırma
sonuçlarıyla (Botkin ve ark. 1967, Kemp ve ark. 1970, Jacops ve ark. 1972, Sent
ve ark. 1982, Tahir ve ark. 1985, Chagule ve ark. 1986 ve Kuzniçka 1987) uyum içerisindedir. Fakat bel gözündeki ette yağ miktarı Kuzniçka (1987)'nın elde
ettiği sonuçlardan farklı olarak deneme grubunda daha yüksek bulunmU§tur
(P<0.05).
Bu ara§tırma sonucunda entansif besi uygulanan kuzulardan daha az yağlı karkas elde edilebilmesi için kuzulara her gün yakla§ık 6 kın'lik bir yürüyü~ yaptırılmasının kuzuların perfermansına olumsuz bir etkisi olmadığı gibi
et ve karkas kalitesini olumlu yönde etkilediği sonucuna varılmı§tır.
KAYNAKLAR
ANONYMOUS, 1987. Türkiye İstatistik Yıllığı. Ba§bakanlık DiE, Yayın No:
1150.
AP ARICI O, R.F., TOV AR, AJ., MAT A, M. C. 1984. Meat Production From
Pastenco Merino Lambs. Anim. Breed. Abstr. 52:4 (1719).
BAYRAKTAROÖLU, E., AKMAN, N. ve TUNCEL, E. 1983. Erken ve
Geç
Kastre Edilmi~ Melez Keçilerde Kesim ve Karkas Özellikleri. Ulud.
Üniv. Zir. Fak. Derg. 2(1) 1983 .
BETSUKOV, KH, KH., NECHIPURENKO, L.l., NADAL'YAK, E.A 1984.
Gas-Energy Metabolism in Early-Weaned Lam bs Given Die ts with
Different Levels of Energy and Enzyme Suplements. Nutr. Abstr. 54:7
(2610).
BİÇER, O. 1988. İvesi Koyunlarının Besi Gücü ve Karkas Özellikleri Üzerinde
Bir Ara~tırma. Çukr. Üniv. Fen Bil. Enst. Zootekni Ana Bilim Dalı,
Adana (Doktora Tezi).
BOTKIN, M.P., SCHOONOVER, C.D., FIELD, R.A. 1967. Relationship
Between Live and Careass Traits of Lambs, Research Jour., 6, Univ. of Wyoming, Laramie.
CHAGULE, B.A, SALUNKHE, D.K., DESHMUKH, AP. 1987. Effects of
Breed, Sex and Bones in Lambs. Anim. Breed. Abstr. Vol. 55:4.
CLAPPERTON, J.L. 1964. The Effects of Walking Upon The Utilization of
Food by Sheep. Brit. Jour. Nutr. (1964) 18, 39.
CLAPPERTON, J.L. 1964. The Energy Metabolism of Sheep Walking on the level and on Gradients. Brit. Jour. Nutr. (1964) 18, 47.
JACOPS, J.A., FIELD, R.A., BOTKIN, M.P., RILEY, M.R., ROEHRKASSE,
G.P. 1972. Effects of Weigth and casıration on Lamb Careass Composition and Quality. J. Anim. Sci. 35:926-930.
KEMP, J.D., CROUSE, J.D., DEWEESE, W., MOODY, W.G. 1970. Effects of Slaughter Weigth and casıration on Careass Characteristics of Lambs. J. Anim Sci. 30:348.
KEMPSTER, A.J., CUTHBERTSON, A, HARRINGTON, G. 1972. Carease
Evaluation in Livestock Breeding. Production and Marketing. Oranada Publishing Ltd., Frogmore, St. Albans. Herts. AL2 2NF/ENG, 307 (s). KUZNICKA, E. 1987. The Effect of Forced Movement on the Decrease of Fat Depositian in Lamb Careasses. 38th Annual Meeting of European Assodation for Animal Production. Lisbon, Portugal, 27 Sep.-1 Oct. 1987, s. 3,9.
NITIER, G. 1975. Results of A Crossbreeding Experiment with Sheep for Different Systems of Fat Lamb Production. 11-Growth and Careass Traits, Livestock Prod. Sci. 2:179-190.
ORSKOW, E.R., GILL, J.C. 1973. A Note on The Effect of Time of Weaning and Weight at Slaughter on Feed Utilization of lntensively Fed Lambs. Anim. Prod. 16:311-314.
SENTS, AL., WALTERS, L.E., WHITEMAN, J.V. 1982. Performance and
Careass Characteristics of Ram Lambs Slaughtered at Different Weigths. J. Anim. Sci. 55, 6:1360.
TAHIR, M.AH., AL-AMIN, S.K., KADIM, T. 1985. Careass Characteristics of Arabi Lambs Slaughtered at Different Ages, lndian J. Anim. Sci. 55:12 (1099-1103).
TOVAR, AJ., APARICIO, R.F., DOMENECH, G.V. 1987. Comfermation of Merino Lamb Carcass. Anim. Breed. Abstr. 55:10 (6193).
