Osman Hamdi Bey

Osman

Hamdi Bey

ULUSLARARASI değerde bir ressam, arkeolog ve müzecidir. İstanbul'da doğdu. Sadrâzam Etherri Paşa’mn oğlu, Halil Ethem Eldem'in ağabeyidir. Hukuk tahsili için gönderildiği Paris’te güzel sa­ natlar, arkeoloji ve resim ile uğraştı. Memlekete döndükten sonra aldığı tüm görevlerde büyük ba­ şarı sağladı. İstanbul Arkeoloji Müzesi'ni, Güzel Sanatlar Akademisini kurdu

,

A

I L M A N İm paratoru I. W ilhelm , İstan b u l'u zi­ yareti sırasında g e z d iğ i A rke oloji M ü z e s i'n e ; hele bu m ü zed eki bir tarih ve sanat şaheseri olan « İsk e n ­ d er lâhdi »ne hayran kalmıştı. K ayzer W ilh e lm bu lâhdi ö yle sin e b eğenm işti ki; «Siz b u n u n kıym etini bilem ezsiniz, on u ge re ktiği gib i m uhafaza ede m e z­ siniz, verin o n u biz saklıyalım .» dem ekten kendini alam adığı gib i bu lâhdi alabilm ek için ayrıca b ü y ü k bir para da teklif etmişti. Bereket versin Sultan A b - dülham it bu kon u d a basiret gösterm iş, ihtisasına ve b ilg isin e sa y gı d u y d u ğ u M ü z e M ü d ü rü O sm a n H a m ­ di B e y 'in fikrini alm ak istemişti. O sm a n H am di Bey, b u tarih ve sanat şaheserini toprak altından binb ir em ekle çıkartan şahıstı. Lâhdi İstan bu l'a ge m i ile g e ­ tirirken köh n e teknenin kaptanı bu çok ağır h a m u ­ leyi ge m isin e alm ayı tehlikeli bulunca, k en d isin i bu eşsiz lâhide telle bağlatarak ge m iye o şekilde b in ­ d irm iş ve yol b oyu n ca da bu tarih ve sanat şa h e se ­ rinin ya n ın d a n bir an olsun ayrılm am ıştı, O sm a n H am di Bey, A lm a n K a y z e ri'n in bu niyetini ö ğ re n d i­ ği zam an b ü y ü k bir hiddetle «Bu lâhit ancak benîm cesedim in üzerinden geçirilerek bu kapıdan dışarı çıkabilir!» d iye bağırm ıştı V e lâhit böylece yerinde kalmıştı.

1887-1888 yıllarında Sayda Krallar N e k ro p o lü ' nü keşfi ve b u n u g ü n ışığına çıkartm ası ile d ü n y a çapında bir ün yapan O sm a n Ham di Bey, 1882 y ı­ lında hazırladığı «Â sa r-ı Atika N izâm n âm e si» ile e s­ ki eserlerin yurt dışına çıkarılm asına set çeken ş a ­ hıs olm ası b akım ın da n da Türk arkeolojisi ve m ü ze ­ ciliğinin en b ü y ü k bir ismi oldu. 1898 yılında Atina Fransız Enstitüsü, 19 0 4 'd e «Berlin Keiser Friedrich M u se u m » , 1 9 0 8 'd e «İsp an ya O v id e o M ü z e si» k e n d i­ sini m adalyalarla taltif ettiler. Institut de France, Ber­ lin, Londra, Viyana, Philadelphia ve Boston Arkeoloji Enstitüleri ken d isin i şeref ü y e liğin e seçtiler. A lm a n ­ y a 'd a k i Bonn, H eid elb erg ve Leipzig Üniversiteleri ile In g ilte re 'd e k i A b e rd e e n Üniversitesi ona fahrî d oktorluk u n va n ın ı verdiler.

O sm a n H am di Bey, eserleri V iy a n a ve Paris'te se rgilen m iş ve oralarda da takdir kazanm ış çok d e ­ ğerli bir ressam dı da. «Sanayi-i N e fise -i Şahane» adı altında k u rd u ğ u G ü zel Sanatlar A k a d e m isi'n e hem m ü d ü rlü k yapm ış, hem de öğretm en olarak pek çok

talebe yetiştirmişti. Türk resim sanatının ün lü isim ­ lerinden A h m e t Ziya A k b u lu t o n u n öğren cile rin d e n- di ve bu ok u ld a im tihan ka y b e d e n ilk talebe o lm u ş­ tu. H am di B e y son derece titiz bir öğretm end i; b i­ tirme öd e vi olarak A h m e t Z iy a 'y a «Sultanahm et Ca- m ii»ni verm işti. A h m e t Ziya, gü n le rce «Defter-i Hâ- kani» d enilen b u g ü n k ü Tapu D a ire si'n in c ivarın d a­ ki kah ve le rd e otu ru p çalıştı. P erspektif kurallarına son derece bağlı bir gerçekçi g ö z ü y le ö d e vin i h a ­ zırlam aya k o y u lğ u . O sm a n H am di B e y olsaydı, cami kapısına m u h a k k a k birkaç insan koyardı, b u nlar er­ kekse, m u h a k k a k yü zlerin i kendi portresi olarak yapardı, bu o n u n resim sanatındaki bir öze lliği idi. İstan bu l'u, bir batılının, bir Pierre Loti'n in g ö rd ü ğ ü g ö zle görür, çevresine ö y le bakardı. Paris'te iken ders ald ığı B o u la n g e r ve G e rom e gib i hocaların renk anlayışı, n e snel gerçekçiliği ona çok tesir etmişti. A m m a aradan hayli zam an ge çm iş ve A h m e t Ziya g ib i gençler, k o m p o z isy o n k o n u su n d a ken d ilerin e ö z g ü gö rü şle re sah ip olm uşlardı; olaylara daha b a ş­ ka gö zle bakıyorlardı. N ite kim A h m e t Ziya, yaptığı tabloda cam iin d ış avlu kapısı üzerinde fazlaca b o ş ­ luk kald ığ ın ı görünce, b u n u so lu n d a k i kafesli p e n ­ cerelere uyacak şekilde bir cum ba ile sü slem ek vs- d oldurm akta sakınca görm edi, böylece resim deki d e n g e y i daha sağlam hale getirdi.

O sm a n H am di Bey, öğren cile rin in m ezuniyet tablolarını incelem eye başladı. Sıra «Sultanahm et Ca- m ii»ne g e ld iğ i zaman, kaşlarını çattı, siyah şerit kurdeleli kelebek g ö z lü ğ ü n ü düzeltti. Çatık kaşlarla biraz daha baktı tabloya. H am di B e y 'in «Şehzade C a m ii'n d e K adınlar» ve d iğ e r eserlerini bilenler, o n u n ge rçe ğe ne kadar bağlı o ld u ğ u n u ga ye t iyi bilirler­ di. İsta n b u l'u n bütün cam ilerini ge re k bir müzeci, ge re k bir ressam olarak incelemişti, b ütün d etayla­ rını gaye t iyi bilirdi.

«— Sultanahm et C a m ii'n d e b öyle bir cih an n ü - mâ yoktur!» d iye söylendi. V e A h m e t Z iy a 'n ın ese ­ rini, «G üzel işlenm iş o ld u ğ u n u » bild iği halde, sırf gerçeklere ayk ırılığı y ü zü n d e n başarılı saym ad ı, Gerçi A h m e t Ziya e n in d e so n u n d a y in e o k u lu bitir­ di. Ç ü n k ü San ayi-i N e fise 'd e son sınıfa g e ld iğ i h al­ de d ö n m e k v e m ezun olam am ak n a h o ş bir d u ru m ­ du; A h m e t Ziya bu d u ru m d a n g ü ç kurtuldu.