~RAN'A ELÇI OLARAK GÖNDERILEN KESRIYELI AHMET
PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I VE YOLCULU~U
(1746-1747)
TAHIR SEVINÇ*
Giri~~
Devletleraras~~ diplomatik ili~kilerin tanziminde önemle rol oynayan elçiler, sava~~ ve bar~~~ ~artlar~nda görevli bulunduklar~~ ülkelerde devleti en iyi ~ekilde temsil edebilmek ve görevlerini ba~ar~~ ile tamamlayabilmek gayesini güderlerdi. Osmanl~~ Devleti, kurulu~undan itibaren di~er devletlerle olan siyasi münasebet-lerini ve diplomatik ili~kimünasebet-lerini geli~tirip sürdürmek için elçilik kurumunu daimi olarak kullanm~~t~l.
Geli~en diplomatik münasebederle beraber Avrupa devletleri Istanbul'da daimi veya geçici maslahatgüzarlar bulundururlarken, Osmanl~~ Devleti XVIII. yüzy~l~n sonlar~na kadar Avrupa'da daimi ve geçici bir elçilik bulundurmam~~-t~2. Buna mukabil gerek ~slam ve gerekse Avrupa devletlerine padi~ah~n tahta ç~k~~~n~~ bildirmek, kazand~klar~~ zaferleri duyurmak, Avrupal~~ kral ve imparator-lar~n taç giymelerini kutlamak, bar~~~ ~artimparator-lar~n~~ görü~mek3, akdedilen muahede-nin tasdildi metmuahede-nini göndermek, muahededen sonra dostlu~u teyit etmek, za-manla ortaya ç~kan s~n~r ihtilaflan~u giderm ek gibi çe~itli sebeplerle yabanc~~ devletlerin elçilerine kar~~l~k fevkalade elçiler görevlendirilmi~tir4.
Avrupal~~ devletler 15.yüzpl~n ikinci yar~s~ndan itibaren Istanbul'da daimi elçiler bulundurduldan halde, Türkistan Hanhldan, Babür (Hindistan), Fas ve
* Dr., Beyce~iz Mah. Kimyager Sok. Evim Apt. 9/10, Fatih/~stanbul, sevinc.tahir@gmail.com
Mehmet ~p~irli, " Elçi", DIA, XI, s. 8-9; Murat Uluskan, " Bir Osmanl~~ Uçisinin Yolculuk Haz~rl~~~: ~brâhim Pa~a'n~n 1699 Avusturya Elçili~i", Türklük Ara~t~rmalan Dergisi (Ayn Bas~m), 20, ~stanbul 2008, s. 251.
2 ~.Haldu Uzunçar~~l~, Osmanl~~ Devleti'nin Merkez ve Bahriye Te~kilat~, Ankara 1988, s. 274. 3 ~p~irli, a.g.m., s. 9.
408 TAHIR SEVINÇ
Iran gibi devletlerin Osmanl~~ ba~kentinde daimi temsilcilikleri yoktu5. Osmanl~~ Devleti'nin Avrupa devletleri d~~~nda en fazla diplomatik münasebette bulundu~u devletlerden biri Iran idi. Osmanh-Iran diplomatik münasebetlerinin temelini Sünnilik ve ~ülik gibi dini nedenler, s~n~r ihtilaflan, a~iretlerden kaynaklanan olay-lar ve sava~olay-larda esir al~nan askerlerin mübadelesi olu~turmu~tu6.
Iran ile 1739 y~l~ndan bu yana süren sava~larda Iran Hükümdan Nadir ~ah, Osmanl~~ Devleti'ne kar~~~ her ne kadar üstünlük sa~lasa da içeride devlet adamlar~na kar~~~ güttü~ü sert politika neticesinde zor duruma dü~tü~ünden Osmanl~~ Devleti'ne bar~~~ teklif etmi~ti. Nadir ~ah, Ba~dat ve Basra'n~n verilme-sinin yan~~ s~ra, Caferili~in be~inci mezhep olarak kabulü ve Iranl~~ hac~lara bir emir-i hac tayin edilmesini bar~~~ ~artlar~~ olarak ileri sürmü~tü7.
1746 y~l~nda ba~layan bar~~~ görü~meleri için Osmanl~~ Devleti, murahhas olarak Maliye Tezkirecisi Nazif Efendi'yi görevlendirilirken8, Nadir ~ah Fethi Ali Han adl~~ murahhass~n~~ bu i~le vazifeli k~lm~~t~9.
Devletleraras~~ protokole göre anla~ma tasdiki gibi durumlarda gelen elçi misafir olarak kabul edilip her türlü ihtiyac~~ devlet tarafindan giderilmekterii 10.
Fethi Ali Han ve yan~nda bulunan ~~~ 60 ki~ilik heyetle beraber Iran s~n~r~ndan itibaren kar~~lanarak 11 R 1159/ 3 May~s 1746 tarihinde Ba~dat'a ve buradan Istanbul'a hareketi s~ras~nda güzergah boyunca ihtiyaçlar~n~n kar~~lanmas~~ için
5 Mehmet Alaaddin Yalç~nkaya, " Bir Avrupa Diplomasi Merkezi Olarak Istanbul 1792-1798 Dönemi Ingiliz Kaynaldarma Göre", Osmanl~, I, Ankara 1999, s. 662-63.
6 Ibrâhirn Aykun, "Osmanl~-Iran Ili~kilerinden Diplomatik Bir Kesit", Osmanl~, I, Ankara 1999, s. 689.
7 ~em'dâni-zâde F~nd~ld~~ Mustafa Efendi Târihi, Mür'it-tevârih, I, Yay. haz. M.Münir Akte-pe, Istanbul 1976, s. 120.
8 Koca Mustafa Pa~al~~ bir solakba~m~n o~lu olan Mustafa Nazif Efendi, dokuz y~l Bo~dan'da katiplik yapt~ktan sonra 1739'da Müverrih Ra~id Efendi ile Iran'a gitmi~, 1746 y~l~nda mâliye tezkirecisi ve murâhhas olarak tayin edilmi~ti. Bk. Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmant, IV /II, Yay. Haz. Orhan Hülâgil-Mustafa Ekincilcli-Hamdi Sava~, Istanbul 1998, s. 153. Ayr~ca bkz. M.Alaaddin Yalç~nkaya, "Mustafa Nazif Efendi", Ta~amlan ve rap~tlanyla Osmanl~lar Ansiklopedisi, ~stanbul 1999, s. 306.
9 Nocolea Jorga, Osmanl~~ 1mparatorh~~u Tarihi (1640-1774), IV, Çev. Nilüfer Epçeli, Istanbul 2005, s. 371. Fethi Ali Han'~n Osmanl~~ Padi~ah~' na bar~~~ için iran ~ah~'ndan getirdi~i mektubun Farsças~~ ve Türkçe tercümesi için bk. BOA, Nan~e-i Hümâyun De.flerleri, III, ~aban 1159 (A~ustos 1746), s. 60-63.
10 Mübahat S. Kütüko~lu, "XVIII. Yüzy~lda Osmanh Devleti'nde Fevkalâde Elçiler", Türk Kültürü Ara~hrmalan, 27/1-2, Ankara 1989, s. 199.
KESR~YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 409 haz~rl~klar yap~lm~~t~". Iran Murahhas~na, Osmanl~~ Devleti hududuna girdi~i andan itibaren ihtiyaçlar~n~n kar~~lanmas~~ için bir mihmandar tayin edilmi~", Istanbul'a gelinceye kadar bütün ihtiyaçlar~~ mihmandar tarafindan kar~~lanm~~-t~14. Mihmandara yol boyunca görevinde gerekli kolayl~~~n sa~lanmas~~ için bütün mülki ve askeri idareciler vazifeli k~lmm~~lard~". Özellikle eyalet valileri kendi vilayet s~n~rlar~na giri~lerinden glu~lanna kadar kar~~lama, merasim ter-tipleme, u~urlama ve yol boyunca güvenliklerini sa~layarak Istanbul'a ula~mala-nn~~ sa~lam~~lard~". Fethi Ali Han bar~~~ müzakereleri için 1746 Oca~~nda Osmanl~~ yönetimi ile gerekli diplomatik temaslar~~ sa~lamak için Istanbul'a gel-mi~ti. O, önce sadrazamla görü~tükten sonra, padi~ah taraf~ndan Divan-~~ hü-mayunda kabul edilerek gerekli diplomatik temaslan sa~lam~~i7 ve Üsküdar'dan ~ran'a dönü~ü s~ras~nda da onun her türlü ihtiyac~~ kar~~lanm~~t~".
Osmanl~~ Murahhas~~ Mustafa Nazif Efendi, bar~~~ görü~meleri için 1746 ~ubat~'nda Istanbul'dan ayr~lmak üzere haz~rliklann~~ tamamlam~~t~". Nazif Efendi henüz yola ç~kmadan evvel, Iran tarafinda ne gibi haz~rl~klar yap~ld~~~-na dair baz~~ istihbari bilgileri almak için bir tatar görevlendirilmi~ti. Görevli tatar, Iran hududundan içeri girip uzun bir yol kat ettikten sonra gerekli bilgileri alman~n zorlu~u nedeni ile geri dönmü~tü. Birkaç gün sonra görevlendirilen 12 Iran Murâhhas~~ Fethi Ali Han'a Diyarbekir ve Birecik'te yap~lacak zâ'hire nakli için Di-yarbekir'de 30 adet kelek sefinesi in~a edilerek Musul'a gönderilmi~~ ve Musul Valisi Abdül Halil-zâde Hüseyin Pa~a'ya teslim edilmi~ti. bk. Hatt-~~ Hümâyun, 7/223, 11 CA 1159 (1 Haziran 1746).
13 Osmanl~~ menzil sistemi içerisinde Iran elçilerinin kar~~lanmas~~ ve yol boyunca ihtiyaçlar~-n~n görülmesi için bk. Hüseyin Ç~nar, "Osmanl~~ Ulak-Menzilhâne Sistemi ve XVIII. Yüzy~l~n Ilk Yar~s~nda Antep Menzilleri", Osmanl~, 3, Ankara 1999, s. 634-35.
14 Sipahiler a~ali~~~ payesi ile mihmândâr tayin olunan dergâh-~ 'âli kap~aba~lar~ndan Meh-met A~a'ya gönderilen Evâs~t-~~ M 1160 (22-31 Ocak 1747) tarihli hüküm bk. BOA, MD,152, h. 1544, s. 379.
15 Ba~dat ve Basra Valisi Ahmet Pa~a ve di~er idarecilere gönderilen 15 M 1160 (27 Ocak 1747) tarihli hüküm için bk. BOA, D.B~M, 3849/91. Iran Murâhhass~mn Ba~dat'tan Halep'e, Halep'ten Adana ve Karaman'a, buradan Istanbul'a her türlü ihtiyac~n~n kar~~lanmas~~ için eyalet valilerine yaz~dan Evâs~t-~~ M 1160 (22-31 Ocak 1747) tarihli hüküm. bk. BOA, MD, 152, h.1479-1485, s. 361.
16 El-Hacibi, Nadir ~ah Tarihi Tercümesi, Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Bölümü, nr. 2179, Istanbul 1249, vr.190b.
17 El-Hacibi, a.g.e., vr.235b.
18 Diyarbekir'de Iran Murâhhas~~ Fethi Ali Han için gerekli yiyecekler kaza, kasaba ve köy-lerden temin edilerek bunlara ödenecek 500-600 bu yerlerin halk~~ tarafindan telcalifierine takas olmak üzere kar~~lanm~~t~. BOA, Hatt~~ Hümâyun, 6/191, 11 R 1159 (3 May~s 1746). Fethi Ali Han'~n Divan-~~ hümayunda Osmanl~~ yönetimi ile anla~ma ko~ullar~n~~ görü~mesi için bk. Johann Wilhelm Zinkeisen, Geshichte des Osmanichen Reiches in Europa, V, Gotha 1857, s. 832.
410 TAH~R SEV~NÇ
yeni bir tatar, Osmanl~~ murahhas~n~~ kar~~lamak üzere ~ran tarafindan Hüseyin Mehmet Bey adl~~ görevlinin Kirman~ah'tan hareket ederek Osmanl~-han hu-dudunda beklemekte oldu~unu haber verrni~ti20. Mustafa Nazif Efendi Konya, Adana, Antakya ve Halep yolunu kullanarak Ba~dat'a geldikten sonra bir süre dinlenerek 12 Haziran'da ~ran'a do~ru yola ç~km~~t~21. 24 Haziran 1746'da han s~n~r~nda Tak Aya~~~ denilen yerde konaldam~~t~. Burada Ba~dat Valisi Ahmet Pa~a'n~n temin etti~i adarla ve yan~na görevlendirdi~i Veli Efendi ile beraber Cebeli Taki adl~~ yerden geçerek ~ran topraldanna ayak basrm~, önce Kirman-~ah'a gelerek burada ~ehrin ileri gelenleri tarafindan kar~~lanm~~lar ve iki gün orada kalm~~lard~. Daha sonra Nezihet, Hamedan ve Kazvin'e hareket etmi~-lerdi22. Derbend Kalesi'nden alt~~ saatlik mesafede bulunan Kara Batak muka-belesinde Kerden'de bulunan ~ahin ordugah~na yalda~u~~nda onu, Nadir ~ah'~n görevlendirdi~i Abdülbald Han-zade Mustafa Han 50-60 atl~~ asker ile kar~dam~~lard~~ 5 ~~ 1159 (24 A~ustos 1746). Kendisine tahsis edilen çad~ra yer-le~tirilen Nazif Efendi bir gün sonra Nadir ~ah'~n karargah~~ önünde kurulan divan merasimi ile kar~~lanm~~t~23. ~ahin bulundu~u büyük çad~ra giren Musta-fa Nazif Efendi yedi-sekiz s~ra ~aha do~ru gelerek yan~ndaki name-i hümâyunu, ~ran ~aldna sunmu~, sonra gerekli görü~meler yap~lm~~t~. ~ki gün sonra ~ran ~alu, kendi çad~r~nda Nazif Efendi'ye bir ziyafet vererek anla~ma ~artlar~~ konu-~ulmaya ba~lanm~~t~. Osmanl~~ murahhas~~ "bizim ~artlanm~z ancak padi~alun gönderdi~i name-i hümâyun ~artlar~~ içerisinde olur" demi~ti. iki gün sonra Os-manl~~ elçisi tekrar ça~nlarak görü~meler yap~lm~~, üçüncü gün anla~maya van-larak namelerin kar~~l~kl~~ teslimi için Nazif Efendi'ye hilat giydirihni~ti24.
Yap~lan uzun müzakereler sonucunda Iran ~ah~'mn ileri sürdü~ü Caferili-~in beCaferili-~inci mezhep olarak kabulü ve Mekke'de mezhep imam~~ bulundurulmas~~ gibi Iran tarafimn ileri sürdü~ü maddeler kabul edilmemi~ti. Var~lan anla~ma
BOA, Hatt-~~ Hiimilyun, 7/223, 11 CA 1159 (1 Haziran 1746).
21 Adnan Budak, Mustafa Nazif Efendi'nin han Elçili~i (1746-1747), Yüksek Lisans Tezi, KTO Sos.Bil. Enst. Trabzon 1999, s.20; Yalç~nkaya, "Mustafa Nazif Efendi", s.306.
22 Abdurrahman Ate~, Av~arh Nadir ~ah ve Döneminde Osmanh-Iran MMadelelmi, Doktora Tezi, SDe Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2001, s.109-110. Kirman~ah'~n idarecisi bir Türk olan Abdülkerim Han hasta oldu~u için o~lu, ~ehrin müftüsü, kad~s~~ tarafindan kar~dannu~t. Bk. Budak, a.g.t, s.21.
23 Osmanl~~ Murahhas~~ Nazif Efendi'nin Iran ~alu'~un ordugalunda kar~~lanmas~~ ve ~ahm or-dugalunm bir tasviri için bk. BOA, Hatt-~~ Hürnayun, 6/198, s. 1-2, 29 Z 1159 (12 Ocak 1747).
24 Iran ~alu'~un Nazif Efendi'ye hirat giydirdi~i s~rada ona "Murad~m iki ~slam devleti ma-beyninde dosduktur. Benden veziriazam ve ~eyhülislâm efendiye selam eylemek, iki devlet aras~n~~ tevfika say eylesunlar" demi~ti. Nadir ~ah ile Osmanl~~ murahhas~~ aras~nda geçen konu~malar için bk. BOA, Hatt-~~ Hümliyun, 6/191, s. 1-2, 29 Z 1159 (12 Ocak 1747). Iran Hültilmcian Nadir
KESR~YEL~~ AHMET PA,~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 411
ile ~ah ~smail'den beri uygulana gelen Safevilik Tarikat:1'nm terk edilerek Sünni-li~in kabulü25, IV.Murat dönemindeki hududa göre mutab~k kahrup Iran hac~-lanna emirül hac tayin edilmesi26 ve hac~lann Ba~dat ve ~am üzerinden hacca gitmeleri ve yol boyunca her türlü ihtiyaçlar~n~n giderilmesi, üç senede bir de~i~-tirilmek üzere devlet merkezlerinde ~ehbenderler bulundurulmas~27, sava~~ esirle-rinin de~i~tirilmesi ve iadesi, her iki ülke halk~na hac ve ticaret noktas~nda ko-layl~ldann sa~lanmas~28, her iki devlete s~~~nacak firarilerin himaye edilmeden teslim edilmesi29, hususlannda 17 ~aban 1159/ 4 Eylül 1746 tarihinde anla~ma-ya vanlm~~t~". Var~lan anla~man~n tasdik edilmesi için de rütbeleri birbirine e~it büyük elçiler görevlendirilmesine karar verilmi~tim. Mustafa Nazif Efendi, ~ran Murahhas~~ Ali Han ile de~i~tirdikleri muahede senedini alm~~~ ve kendisine filci ba~~~ tayin edilen Necef Beyi taraf~ndan arabalara bindirilerek yola ç~kanl-MI~t132. Nazif Efendi'nin yan~nda kendisine ~ran'dan mihmandar tayin edilen Mehmet Hüseyin Bey de bulunmaktayd~. Osmanl~~ hududundan itibaren Nazif Efendi ve mihmandann~n iyi a~~rlanmas~~ ve gereken ihtimam~n gösterilmesi için Ba~dat Valisi görevlendirilmi~ti". Nazif Efendi (Ramazan sonlan) Ekim 28 Izzi Efendi Süleyman Bin Halil, Tarih-i ~zzi, Millet Kütüphanesi Ali Emin Tarih Bölümü,
nr.414, 1168, vr.111b. Iran yönetiminin Sünnili~i kabül etmesi ile Sünni akidenin ba~l~~
bulundu-~u dört mezhepten birinin imamm~n içtihadanna uyacak ve bu mezheplerden herhangi birini
seçmekte serbest idi. Bk. El-Hacibi, a.g.e., vr. 220b.
26 ~em'dani-zâde, Nadir~ah'~n Safevi Tarikatfru terk ve ehl-i sünneti kabulü için "Rafz
hadi bil-külliye terk ve ehl-i sünnet mezhebine duhul etti~ini" söyler. Bk. a.g.e., s. 128.
27 Iran ve Osmanl~~ Devleti merkezlerinde ~ehbenderlik için elçilerin ikamet ettirilmeleri ve
yanlar~nda bulunan misafirlerle beraber her türlü ihtiyaçlanmn kar~~lanmas~~ yönünde var~lan anla~ma maddesi için bk Izzi Efendi, a.g.e., vr. 84a.
28 "Ahali-yi merkumdan Medine-i münevvere ve sair bilâd-~~ Islâmiye'ye gefib-gidib hecâc ve
zevâdm mecmuuna muâmele-i bilcümle olunarak sair müslimin misüllü merkumlar dahi her halde
mera'~~ ale taraf k~hnub, ~er'e dahil ve ta'rizden ve kendilerinden durma nam~yla bir nesne
metâlib senden hezâr mecdnibet oluna ve taraf~n~n ticari emin ve salim eclib getirdülderi emtiarun
iktiz iden mahallerde gümrüklerin kânün-~~ kadim üzere eda eylemek ve ellerinde ticaret mal~~
olmaya ahkâm ve sair ehl-i örf taraflar~ndan bac talebi..." bk. Izzi Efendi, a.g.e., vr.84b.
23 Bu akdolunan müsâlâha tarihinden sonra Iran'dan memâlik-i mahrâsaya ve bu taraftan
dahi Iran'a firar iden olur ise himâyet olunmaya, taleb olunduklan halde vükelây~~ canibine teslim olunalar. Bk.Izzi Efendi, a.g.e., vr. 84b.
3° Semdani-zâde, a.g.e., s. 121, 128; Izzi Efendi, a.g.e., vr. 84b; Ate~, a.g.t, s. 113. Nazif Efen-di'nin imzalad~~~~ bu anla~maya kerden ad~~ verilmi~ti. Bk.Yalçmkaya, "Mustafa Nazif Efendi", s. 306; Budak, a.g.t, s. 27-28.
31 Izzi Efendi, a.g.e., vr.84b.
32 B COA, Hatt-~~ hümâyun, 6/191, s. 1-2, 29 Z 1159 (12 Ocak 1747).
33 Nazif Efendi'ye her türlü kolayh~~n gösterilip, Mihmândân Hüseyin Bey'e bir hil'ada bir
kürk ilbâs olunmas~~ için Ba~dat ve Basra eyalederine muta.sarr~fi ve serâskeri Vezir Ahmet Pa~a'ya
412 TAHIR SEVINÇ
ay~nda Ba~dat'a vard~~~nda34, onun Osmanl~~ padi~ah~~ ad~na yapt~~~~ anla~man~n uygun oldu~u, Ba~dat ve Basra Valisi Ahmet Pa~a tarafindan incelenclikten sonra merkeze bilclirilmi~ti33. Nazif Efendi, yalda~~k on ay süren bu vazifesini yerine getirdikten sonra 7 ~ubat 1747'de Istanbul'a gelerek Nadir ~ah'tan ge-tirdi~i mektuplan önce sadrazama, sonra huzura ç~karak padi~ah'a sunmu~~ ve kendisine samur kürk giydirilmi~ti36.
A- Osmanl~~ Büyük Elçisi Ahmet Pa~a'n~n Yol Haz~rl~klar~~
Osmanl~~ Devleti'ne gelen yabanc~~ devlet elçileri ve yabanc~~ ülkelere gön-derilecek Osmanl~~ elçileri için Divan-~~ hümâyun toplan~r, kararlar al~r ve bun-lar için törenler düzenlenirdi37. Osmanl~~ ve Iran murahhaslan aras~nda anla~-maya vanld~~~, Osmanl~~ Murahhas~~ Nazif Efendi tarafindan daha Ba~dat'ta iken bildirilmi~ti38. Bu nedenle ~ran'a gidecek elçilik heyetinin haz~rl~klan, daha Osmanl~~ murahhas~~ Istanbul'a gelmeden ba~lam~~t~. Nazif Efendi'den anla~ma yap~ld~~~na dair haber al~n~r al~nmaz I. Mahmud'un ba~kanl~~~nda Divan-~~ hümâyun toplanm~~, divanda Iran ~ahma elçi olarak gönderilecek ki~inin tespiti ve tayini üzerinde durulmu~tu. Elçilik görevinin K~zlar A~as~~ Be~ir A~a'ya ya-k~nl~~~~ ile bilinen Kesriyeli Ahmet A~a'ya verilmesi dü~ünülmü~tü39. Onun bu göreve dü~ünülmesi, geçmi~te verilen görevleri tam ve laphyla yapmas~; Iran ile daha evvelden yap~lan sulh görü~melerindeki tecrübesinden kaynaldanm~~t~. Kesriyeli Ahmet çok genç ya~ta iken Mekke ~ehrinin su yollan ile beraber Me-dine'de bir caminin yap~m~n~~ ba~an ile yerine getirdi~i için k~zlar a~as~n~n te-veccühü ile defterdar tayin edilmi~ti. Daha sonra Erzurum'a ordu defterdan
h.1254. Nazif Efendi'nin Ba~dat'ta kar~~lanmas~~ ve merkezden gönderilen bir hil'at~n ilbâs olun-mas~~ için aynca bk. Izzi Efendi, a.g.e., vr. 83b-84a.
34 Sinkeisen, a.g.e., V, s. 832.
35 Ahmet Pa~a'n~n Nazif Efendi'nin getirdi~i ve üç madde üzerinde anla~maya vard~~~~ an-la~ma ~artlanmn kontrolü ve merkeze sundu~u bilgi için bk. izzi Efendi, a.g.e., vr. 84a.
El-Hacibi, a.g.e., vr.240b. bar~~ dönü~ünde, devlete yapt~~~~ önemli hizmet nedeni ile Anadolu Muhasebecisi, 1748'de süvari mukabeledsi, sonra ~ehremini, Sadrazam Divittar Mehmet Pa~a ile Mirahur Mustafa Pa~a zamanlar~nda sadrazam kethüsdas~~ yap~lm~~, 17 Kas~m 1752'de ise azledilerek Edirne'ye gönderilmi~ti. Bk. Yalç~nkaya, "Mustafa Nazif Efendi", s. 306; Budak, s. 36.
37 UZUrlçar~ill~~ Merkez ve Bah~iye Te~kilat; s. 24.
38 Faik Re~it Unat, Osmanl~~ Skfirle~i ve Sefaretnamele~i, Yay. Haz. Bekir S~tk~~ Baykal, Ankara 1968, s. 86.
36 Harruner, Ahmet Pa~a'n~n Kastoria (Kesriye) do~umlu oldu~unu ve lakabm buradan gel-di~ini söyler. Bk. a.g.e., VIII, s.115. Kesriye Kazas~~ Rumeli Eyaleti'ne tabi Pa~a Sanca~~'na ba~l~~ idi. Bk. Nuri Akbayar, Osmanl~~ Ter Adlnn Sözlü~ü, Istanbul 2001, s. 97.
KESR~YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 413 olarak gönderilmi~ti40. Burada Iran ~ah~'run bar~~~ tekliflerini serdanekremden izin almaks~z~n Istanbul'a getirmek istedi~inden Samsun'da tutuklanm~~, sonra da serbest b~ralulm~~t~41.
Siyasi ve sosyal alanlardaki tecrübeli geçmi~inden dolay~~ 20 ~evval 1159/ 5 Ekim 1746 y~l~nda Istanbul'a ça~nlarak pa~a rütbesinin yan~~ s~ra Sivas Valili-~i payesi ve büyük elçilik s~fat~~ ile Iran elçisi olarak görevlendirilmi~~ ve de~erli hediyelerle Ba~dat üzerinden ~ran'a gönderilmesine karar verilmi~ti42. Bu görevin verilmesinden sonra padi~ah tarafindan Divan-~~ hümâyunda huzura kabul edilerek Iran ~ah~'na iletmesi için kendisine name-i hümâyun verilerek bir hilat ile samur kürk giydirilmi~ti43.
Iran tarafinda ise Istanbul'a Osmanl~~ padi~ah~~ ile görü~mesi için Mustafa ve Mehdi Hanlar elçi tayin edilmi~lerdi. Birinci dereceden sorumlu Iran elçisi Mustafa Han idi". Osmanl~~ hududundan itibaren Iran elçisinin bütün ihtiyaç-lar~n~n giderilmesi için Divan çavu~lanndan Rodoslu Mehmet A~a mihmandar tayin edilmi~ti. Iran elçisinin Ba~dat'a getirilerek buradaki bütün ihtiyaçlar~n~n kar~ilanmas~ndan da Ba~dat Valisi sorumlu tutulmu~tu. Ba~dat'a gelecek Iran elçisinin merasim ile kar~~lanmas~~ ve gerekli hassasiyetin gösterilmesine büyük önem verilmi~ti. Bu nedenle bütün diplomatik teamüllere uyulmas~~ ve elçilere gereken ihtimam~n gösterilmesi bu i~le vazifeli olanlara özellikle tembih edilmi~-ti45. Bunun üzerine elçiler için uygun yol ko~ullan sa~lanm~~~ ve onlar~n güven-
Ahmet Pa~a'n~n Kars Ordu Defterdarl~~~~ görevine getirilmesi için bk. El-Hacibi, Nâdir ~ah Tarihi, vr.223a. Ahmet Pa~a'n~n 1157/1743 y~l~nda Kars Ordu Defterdarh~~~ için bk. BOA, D. B~M, 3748/66, 6 M 1160 (18 Ocak 1747).
41 Hammer, a.g.e., VIII, s. 115.
42 Kesriyeli Ahmet Pa~a'n~n büyük elçilik s~fat~n~n yam s~ra, Sivas Valili~i'ne getirilmesi üze-rine eski Sivas Beylerbeyi ve kaza kachlarma yaz~lan hüküm için bk. BOA, MD, 152, h. 1219, s. 313. Ahmet Pa~a'ya verilen büyük elçilik s~fat~~ için bk. BOA, MD, 152, h. 1546, Evâil-i M 1160 (13-22 Ocak 1747), s. 380. ~em'dani-zade, Ahmet Pa~a'ya üç tu~~ ile Sivas Valili~i verildi~ini söy-ler. Bk. a.g.e., s. 121. Kesriyeli Ahmet Pa~a'n~n Iran elçisi olarak görevlendirilmesi için ayr~ca bk. Ernst S. Tucker, Nadir Shah's for Legitimaty in Post-Safavid Iran, Amerika (Florida) 2006, s. 99; I.Haldn Uzunçar~~h, Osmanl~~ Tarihi (Karlofça Anla~~nast'ndan XVIII. Yüzy~l~n Sonlanna Kadar, IV/1, Ankara 1995, s. 309-10.
43 Ahmet Pa~a ile elçilik heyetindeki baz~~ görevlilere ilbas olunan hil'at-~~ fahire ile samur kürlder veziriazam taraf~ndan 1500 kuru~a sat~n al~nm~~t~. bk. BOA, D. B~M, 3748/117, 118, 9 M 1160 ( 21 Ocak 1747).
44 Unat, Osmanl~~ Sffirleri, s. 87.
45 Ba~dat ve Basra Valisi Ahmet Pa~a'ya gönderilen Evâil-i C 1160 tarihli hüküm bk. BOA, MD, 153, h.187, s. 62. Nu'man Efendi, Osmanl~~ yönetimi taraf~ndan Iran elçilerine mihmândâr tayin edilen Rodoslu Mehmet A~a'mn Ruhah (Urfa) oldu~unu belirtir. Bk. Ebâ Sehl Nu'man Efendi, Tedbirdt-~~ Pesendide (Be~enilmi~~ Tedbirler), Yay. Haz. Ali Ibrâhim Sava~, Ankara 1999, s. 158.
414 TAH~R SEVINÇ
lilderi için de t~marl~~ sipahiler ile bu bölgedeki idarecilerin kap~~ halklan tayin
1- Elçilik Heyetindeki Görevliler
Herhangi bir siyasi mülahaza ile ba~ka bir ülkeye gönderilen Osmanl~~ elçi-sinin maiyetine kendi alanlannda oldukça tecrübeli görevliler tayin edilmek-teydi. Tayin edilen görevliler gittikleri ülkelerde devleti temsil ettiklerinden, bunlann gösteri~ine ve görevlerinde liyakat sahibi olmalanna dikkat edilmi~-tir47. Gönderilen elçinin büyüklü~ü ve fevkaladeli~i, elçinin maiyetindeki görev-lilerin nitelik ve say~lannda belirleyici olmu~tur".
Osmanl~~ Devlet yönetimi tarafindan Ekim 1746'da Ahmet Pa~a'n~n büyük elçi tayin edilmesinden sonra maiyetinde bulunacak görevliler de özenle belir-lenmi~ti". Sefaret heyetinde yer almas~~ dü~ünülüp Istanbul'da bulunmayan görevliler, 1746 Eltimi'nden itibaren hemen Istanbul'a ça~nlm~~50 ve bunlar~n yerine de ba~ka görevliler tayin edilmi~ti51. Anadolu ve Istanbul'dan elçilik heye-tine seçilenler aras~nda ikinci elçi s~fat~~ ile Hüdavencligar Sanca~~~ Mutasarnfi Recep Pa~a, Elçilik Kethüdas~~ s~fat~~ ile Kap~c~ba~~~ Abdurrahman A~a, Defter-dar Vekili (Ordu Defterdan) Mustafa A~a, Ordu Kad~s~~ Müderris Numan
46 Iran elçisinin Musul'da mehterhane merâsirra ile kar~~lanmas~~ ve yol boyunca güvenlikle-rinin sa~lanmas~~ için Musul Valisi Selim Pa~a ve kethüdas~na gönderilen hüküm için bk. BOA, MD, 153, h.188, s. 62, Evâil-i C 1160 (10-19 Haziran 1747).
47 M Ibrâhim Sava~, "Osmanl~~ Elçilerinin Resm-i Kabul Protokolleri", Tarih Incelemeleri Der-gisi, 11, Izmir 1996, s.111-112.
48 Karl Tepley, "Nemçe Imparatorlann~n Istanbul'a Yollad~~~~ Elçi Heyetleri ve Bunlar~n Kültür Tarihi Bak~m~ndan Önemli Taraflan", Tarih Ara~tnmalan Dergisi, VII/12-13, Cev.Belcir S~tk~~ Baykal, Ankara 1969, s. 250. Bu konuda ayr~ca bk. Ip~irli, a.g.m., s. 12.
48 "Ankara Mutasarnfi ve Ankara Naibi yan~nda sakin dergâh-~~ muafiâm müteferrikalann-dan Mehmed'e hüküm ki: Iran tarafina gidecek büyük elçi olmak üzere s'ab~k büyük rûz-nâmçeci olan Vezir Kesriyeli Ahmet Pa~a vezâret ile terfi ve taraf-~~ devlet-i âliyemden büyük elçi nasb ve tâ'yin ve Sivas Eyaleti dahi kendüye tevcih olunub, elçi-yi mü~ârün-ileyhin me'mûriyeti sair elçile-re layas olunub, izhâr-~~ ~al~âne ve endâz-~~ ~evket-i sultan~m içun yan~na elviye askeri, humbarac~~ ve tak~ma neferât~ndan manda dergâh-~~ muallâm müteferrika ve çavt~~lanndan gedikliler tayin olunmak üzere..." bk. BOA, MD, 152, h.1363, s. 326, Evâil-i Za 1159 (15-23 Kas~m 1746)
Elçilik heyeti ve Iran'la meydana gelecek diplomatik münâsebetlerde ortaya ç~kacak prob-lemlerin çözümünde ~er'i ahkâmlan icra etmek üzere Istanbul'a ça~-nlarak ordu kadim olarak görevlendirilen Müderris-i kirâmdan Birgi Kazas~~ Naibi Mevlana Numan'a gönderilen Evâ'il-i Za 1159 (15-24 Aral~k 1746) tarihli hüküm için bk. BOA, MD, 152, h.1253, s. 317. Ayr~ca Numan Efendi'nin Istanbul'a elçilik heyetine ça~r~lmas~~ ile ilgili bk. Tedbirdt-~~ Pesendide, s. 143.
61 Istanbul'a ça~r~lan Birgi Naibi Numan Efendi'nin yerine tayin edilen yeni naib için bk. Numan Efendi, a.g.e., s. 143.
KESR~ YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 415
Efendi52, vakanüvis ve mektubi K~nml~~ Rahmi Efendi53, Divan Katibi Mehmet Efendi, tabib, cerrah, züema ve t~marl~~ askerler ile humbarac~~ ve la~nnalardan ba~ka Divan-~~ hümâyun müteferrika ve çavu~lan da elçilik heye-tinde bulunan görevliler aras~nda idi54. Asl~nda selef elçilerine ordu kad~s~~ ve ordu defterdan tayin olunmazd~. Ancak bu defa elçilik heyeti hayli kalabal~k olmakla beraber, bunlan koruyacak askerlerin çoklu~undan dolay~~ ordu kad~s~~ ve defterdan da tayin edilmi~ti55.
Ahmet Pa~a'n~n sefaret heyetinde kal~r ve at çobam olarak "harbende-gan", deve çoban~~ olarak "sarban", me~ale malzemelerini ta~~mak üzere "ak-kam", yedek atlan çekmek için "yedekke~an", e~er ve ko~um talumlann~~ muha-faza etmek için saraçba~~~ ve saraçlar, salma a~as~56, su i~leri için saka57; meh-terhane çad~r ve e~yas~n~n hizmetinde bulunmak üzere mehter-ba~~~ ve mehterler gibi ikinci derecede görevliler say~~ bak~m~ndan önemli bir yer i~gal etmi~lerdi. Bu görevliler bütün heyetin dörtte birini olu~turmas~na ra~men, elçilik heyeti-nin hizmetindeki hayvanlann her türlü bak~mlanm üstlenmi~lerdi58.
Ahmet Pa~a ve maiyetinin yol boyunca güvenli~inin sa~lanmas~ndan zü-ema ve t~marl~~ askerler sorumlu tutulmu~lard~. Bu askerler eyalet ve sancaklar-dan seçilerek tahrir edilmi~ti. Elçilik heyetinin güvenli~ine tahsis edilen askerle-rin say~s~n~n fazla olmas~, daha önceki senelerde ~ran'a gönderilen elçilere kar~~~ yap~lan onur k~nc~~ hareketlerle ilgili idi59. Züema ve t~marl~~ askerlerin Sivas, Karaman, Adana, Halep, Mara~, Rakka, Erzurum ve Diyarbekir eyaletlerinden temin edilmesi dü~ünülmü~tü60. Bu eyaletlerden görevli züema ve t~marl~~ asker-lerin Ahmet Pa~a ve maiyetinin hizmetinde yer almak için Adana'da haz~r bu-lunmalan uygun görülmü~, bunun için de liva ve ordu beyleri ile t~marl~~ zabit-
52 Numan Efendi, ordu kachs~mn görevini; elçi ordusundaki davalara bakma, vefat edenlerin terekesini haz~rlama ve havale edilen zâhirenin hüccetini tahrir etme olarak de~erlendirmektedir. Bk. a.g.e., s. 153.
53 BOA, Cevdet Hariciye, 8215, 6 C 1160 (15 Haziran 1747). Râhmi Efendi hakk~nda daha geni~~ bilgi için bk. Bursal~~ Mehmet Tahir Efendi, Osmanl~~ Müell~jleri 1299-1915, III, Istanbul 1975, s. 122.
54 BOA, D.MKF, 1355/48, 14 Za 1159 (28 Aral~k 1746).
53 Iran elçilik heyetinin bu kadar kalabal~k olmas~, bir çok Osmanl~~ ulemas~~ tarafindan ele~ti-rilirken, Seyhülislâm Hayüti-züde Efendi, elçilik heyetinin kalabal~k olmas~nda bir sorun olmaya-ca~~~ konusunda padi~ah~~ ikna etmi~ti. Bk.~em'dani-zâde, a.g.e., s. 121.
36 Istabl-~~ âmire görevlileri ve bunlardan sefaret heyetinde bulunanlar için bk. Abdülkadir Özcan, "Istabl", DIA, 19, ~stanbul 1999, s. 203-206.
57 Osmanl~~ Devleti'nde genel olarak suculuk vazifesi gören saka için bk. M. Zeki Pakalm, "Saka", Osmanl~~ Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlü~ü,III, ~stanbul 1993, s. 96.
58 BOA, D.B~M, 41144, s. 12. Sem'dani-zâcle, a.g.e., s. 121. 60 Hammer, a.g.e., VIII, s. 78.
416 TAHIR SEVINÇ
ler görevlendirilmi~lerdi". Eyalet ve sancaklardan ç~kar~lan t~marh askerlerden her dokuz neferinin üzerine birer zaim zabit olarak tayin olunmu~tu. Görevlen-dirilecek züema ve nmarh askerlerin idareciler taraf~ndan iyi teçhiz edilmele-rinden sonra yola glcar~lmalan hususunda emir verilmi~ti62.
Tablo 1: Eyaletlerden Talep Edilen Züema ve T~mar Askeri63:
Talep edilen yer Züema say~s~~ T~marh say~s~~
Sivas 4 36 Karaman 2 18 Adana
~~
15 Halep 2 18 Mara~~ 3 2 7 Rakka 1 15 Erzurum 5 45 Diyarbekir 4 36 Toplam 22 210Elçi Ahmet Pa~a'n~n maiyetinde görev alacak züema ve t~marh askerlerin seçimine her ne kadar özen gösterilse de bu göreve getirilecek ki~ilere hatm say~l~r bir harc~rah verilmesi nedeni ile züema olarak yaz~lanlar aras~nda, önemli bir vazifede bulundu~u halde bu görevini b~rakanlar da var idi. Bunlar-dan Divan çavu~u olup Kars ordusunda kasapba~~~ olarak i~~ gören Osman A~a, görevinden ayr~larak Sivas Valisi Ahmet Pa~a'~un maiyetine yaz~lm~~~ ve Kars ordusundaki i~lerin aksamas~na neden olmu~tu. Bu nedenle Ahmet Pa~a'ya yaz~lan bir emirle bu ki~inin tekrar i~inin ba~~na gönderilmesi istenmi~ti".
Osmanl~~ elçisinin maiyetine tayin edilen t~marh la~~mc~~ ve humbarac~la-nn say~s~~ hayli kalabahkt~65. Elçilik heyetindeki t~marh la~~mc~larm say~s~~ 40,
61 Iran elçisi Ahmet Pa~a'n~n maiyetinde bulunacak züema ve t~mar erbab~n~n Adana'da haz~r bulunmas~~ için Kütahya Mütesellimi Ömer Bey'e gönderilen Evâs~t-~~ S 1160 (20-28 ~ubat 1747) tarihli hüküm. bk. BOA, MD, 152, h. 1503, s. 368.
62 Saruhan Sanca~~~ Alay Beyi'ne yaz~lan Evâhir-i Z 1159 (3-12 Ocak 1747) tarihli hüküm. bk. BOA, MD, 152, h.1385, s. 351.
63 BOA, MD, 152, h.1504-1511, s. 368.
" Sivas Valisi olup Iran'a büyük elçi tayin edilen Vezir Ahmet Pa~a'ya yaz~lar~~ Evâhir-i S 1160 (3-12 Mart 1747) tarihli hüküm. bk. BOA, Mi), 152, h .1575, s. 389.
65 Humabaraa deyimi ve Osmanh Devleti'nde askeri bir s~n~f olarak Humabaraalar Oca~~~ için bk. Yusuf Halaço~lu, "Humbarac~", D~A, Istanbul 1998, s. 349-50.
KESR~YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 417 humbarac~lann say~s~~ ise 60 idi. Görevli her 9 nefer la~~ma ve humbarac~n~n üzerine bir zaim zabit olarak tayin edilmi~ti66. Humbarac~~ ve la~~mc~lar mü-kemmel surette teçhiz edilmi~~ silahl~~ ve atl~~ idiler67.
2- Görevlilere Harc~rah ve Ücret Ödeme
Osmanl~~ Devleti taraf~ndan görevlendirilen elçilik heyeti mensuplar~na uzun süren yolcululdan s~ras~nda masraflar~n~~ ve her türlü ihtiyaçlar~n~~ kar~~la-mak için memuriyet derecelerine göre harc~rah ve ücret ödenmekteydi68. Elçilik heyetinde bulunan görevlilere yap~lacak masraflarla beraber onlara verilecek ücret, ulufe ve bah~i~ler için ödenecek para miktan, bu i~le vazifeli Defterdar Vekili Mustafa Efendi tarafindan hesaplanm~~~ ve ödeme buna göre yap~lm~~t~69. Elçilik heyetinde görevli ~kinci Elçi Hüdavendigar Mutasarnfi Recep Pa~a'ya 7500, Ordu Kad~s~~ Numan Efendi'ye 4000 kuru~~ Hazine-i âmireden harc~rah verilmi~ti70.
Elçilik görevlileri aras~nda bulunan Itt~ba-y~~ hassa Ebubekir Efendi'ye 800 kuru~~ harc~rah verilmesinin yan~~ s~ra, ona laz~m t~bbi malzeme ve e~ya ise Cebehane-i âmireden temin edilerek sand~klar içerisine konulduktan sonra kendisine teslim edilmi~ti71.
Ahmet Pa~a'n~n elçilik maiyetine Hassa Cerrah Halifesi olarak tayin edi-len Süleyman Halife'ye72, göreve ba~lad~~~~ andan itibaren 400 kuru~~ harc~rah verilmi~ti. Süleyman Halife'ye ayr~ca ihtiyaç oldu~unda kullanaca~~~ cerrahi malzeme ve e~ya Cebehane-i âmireden kar~~lanm~~t~73. Sefaret heyetinde görev-li Ordu Defterdar' Mustafa Efendi'ye 5.500 kuru~74, Divan Katibi Mehmet Efendi'ye 1500 kuru~~ (240.000 akçe) harc~rah verilmi~ti75. Heyette görevli 15
88 Lag~mc~-ba~~~ Mahmud'a yaz~lan Eyâhir-i M 1160 (2-11 ~ubat 1747) tarihli hüküm bk. BOA, MD, 152, h. 1561, s. 385. Aynca Humbarac~-ba~~~ Ahn~et'e yaz~lan eyâhir-i M 1160 (2-11 ~ubat 17479 tarihli hüküm. bk. BOA, MD, 152, 1562, s. 385.
87 Unat, a.g.e., s. 87. 68 Uluskan, a.g.m., s. 262.
88 BOA,MAD, 9962, s. 116-17, 14 Z 1160 (28 Aral~k 1746). 78 BOA, K7 690, s. 18.
71 BOA,/UÇ 690, s. 13, 3 Z 1159 (17 Aral~k 1746). 72 BOA, Cevdet Hariciye, 4335, 18 Za 1159 ( 2 Aral~k 1746). 73 BOA, IX, 690, s. 14, 18 Za 1159 (2 Aral~k 1746). 74 BOA, lac, 690, s. 19, 18 Za 1159 (2 Aralik 1746). 75 BOA,D.B~114; 3748/87, 7 M 1160 (19 Ocak 1747).
418 TAHIR SEVINÇ
Divan çavu~undan her birine 50'er kuru~~ harc~rah verilmesi yan~nda76, yol bo-yunca verilecek günlük ihtiyaçlan da hemen hesaplanm~~ti77.
Elçilik heyetine Istabl-~~ âmireden görevlendirilen 2 1 deve çoban~~ (~ütür-ban) ile 5 kat~r çobamna (harbendegan) görevde bulunduklar~~ her bir gün için yevmiye 6'ar akçe nafaka bedeli ödenmi~ti78. Üsküdar'dan Iran hududuna va-nncaya kadar yol üzerindeki kazalann ahalisinden yedek has adann~~ çekmek için tutulan 25 yedekçiden her birine 30'ar akçe ücret verilmi~ti79.
Sefaret heyetinin yol boyunca konaklad~~~~ her yerde mehterhane i~lerini görmesi için Mehterhane-i hayme-i hassa oca~~ndan 6 mehterci görevlendiril-mi~ti. Bunlardan biri mehterba~~~ olarak görev yaparken, di~er 5'i onun emrinde i~~ görmü~lerdi. Görevli mehterba~ma 200 kuru~, di~er be~~ neferden her birine 30'ar kuru~~ harc~rah verilmi~ti. Mehterhane çal~~anlanna Üsküdar'dan hareket ettikleri andan itibaren de yiyecek ihtiyaçlanm kar~~lamalan için "nafaka baha-s~" veya harc~rah verilmi~ti. Mehterba~~na 1 20 kuru~, neferlerden her birine ise 40'ar kuru~~ nafaka bedeli olarak ödenmi~ti80.
Ahmet Pa~a'n~n ba~~nda bulundu~u elçilik heyetinin su ihtiyaçlann~~ kar~~-lamak üzere görevlendirilen 4 sakadan her birine her ay için 2,5 kuru~~ ulufe ile beraber 10'ar kuru~~ harc~rah ödenmi~, görevli sakalar bir y~l görevde kalm~~lar, bunlara gerekli olan me~k ve maslaklar (su lurbas~) ise Cebahane-i âmireden verilmi~ti81.
Gece ayd~nlatma vazifesini görmek üzere Hassa Mehterba~~~ tarafindan Üsküdar'dan tutulan 4 me~aleci ile 36 akkamdan her birine82, yevmiye 22 akçe ücret ile 20'er kuru~~ harc~rah verilmi~ti83.
Elçilik heyetinde görevli t~marl~~ humbarac~~ ve la~~mc~lann zabiti olan za-imlerden her birine birer kese akçe, her bir =ad~~ la~~mc~~ ve humbarac~ya ise 100'er kuru~~ ücret verilmesi kararla~t~nlm~~t~. Ancak humbarac~~ ve la~~mc~lar
76 BOA, K.K, 690, s. 15, 18 Za 1159 (2 Aral~k 1746).
77 1728 y~l~nda ~ran elçisi olarak görevlendirilen Ra~id Mehmet Efendi'nin maiyetinde bu-lunan Divan çavu~lanna verilen yiyecek miktan için bk. BOA, LE Haric~ye, 856, 14 M 1141 (20 A~ustos 1728). 78 BOA, KK, 690, s. 12, 2 M 1160 (14 Ocak 1747). BOA, KK, 690, s. 10. 80 BOA, KK, 690, s. 11, 23 Za 1159 (7 Aral~k 1746). 8 BOA, K.K, 690, s. 4, 10. 82 BOA, K.K., 690, s. 5. 83 BOA, K.K, 690, s. 11.
KESR~YEL~~ AHMET PASA'NIN SEFARET HAZIRLI~I 419
züema ve =art~~ olduktan için bunlara verilecek ücretin 50'er kuru~a indiril-mesine karar verilmi~ti".
3- Nakliye Vasnalarmm Temini ve Yol ~ardarm~n Düzenlenmesi
Osmanl~~ Devleti hududanna giren yabanc~~ elçilerin a~~rlanmas~~ kadar, yabanc~~ ülkelere tayin edilen elçilerin yolculuklannda kullan~lacak nakliye vas~-taIar~mn temin edilmesi ile yol ~ardarm~n düzenlenmesine devlet tarafmdan özenle dikkat edilmi~tir85.
Ahmet Pa~a ve maiyetindeld elçilik heyetinin hizmetine istihdam edilecek nakliye hayvanlan deve, at ve kat~rdan olu~mu~tur. Bu hayvanlar Mirahur4 evve186 tarafindan saray atun olan Istbabl-~~ âmireden87 ve çe~itli devlet görevlile-ri tarafindan ~stanbul, Anadolu ve di~er eyaletlerden temin edilmi~ti. Mirahur-~~ evvel a~a taratindan Istabl-~~ âmireden 20 katar (1 00 adet) kat~r ile 5 katar (30 adet) deve temin edilmi~ti. Tedarik edilen katirlardan 1 katan (5 adet) Defterdar Vekili Mustafa Efendi'ye, 1 katan Numan Efendi'ye, 2 katan (1 O adet) ise Ikinci Elçi Recep Pa~a'n~n hizmetine, di~er kat~rlar ise elçilik heyetindeki çe~itli birim-lerin hizmetine tahsis edilmi~ti".
Ahmet Pa~a ve maiyetinin hizmetine sunulmak üzere ~stanbul d~~~ndan de-ve tedariki Halep de-ve Rakka eyaletlerinden yap~lm~~t~. özellikle elçilik heyetinin Iskenderun iskelesPnden Halep'e naldedilecek a~~rl~k ve e~yalann~n ta~~nmas~~ için Halep ve Rakka'dan 20 katar (1 20 adet) deve sat~n al~nmas~na karar veril-mi~ti.
Develerin mükemmel tak~mlar~~ ile genç ve güçlü olanlanndan seçilmesi dikkat edilen bir husus olmu~tu89. Devenin raht ve tak~m~~ ile her bir katanmn (6
84 La~~mc~-ba~~~ Mahmud'a yaz~lan Evâhir-i M 1160 (1-11 ~ubat 1747) tarihli hüküm bk.
BOA, MD, 152, h. 1561, s. 385. Aynca Humbarac~-ba~~~ Ahmet'e yaz~lan Evâhir-i M 1160 (1-11 ~ubat 1747) tarihli hüküm. bk. BOA, MD, 152, h. 1562, s. 385.
Kütüko~lu, a.g.m., s. 199-200.
86 Istabl-~~ âmire te~kilat~n~n ba~~nda bulunan Mirâhur için bk. Erhan Afyoncu, "Mirâhur", D~A, Istanbul 2005, s. 141-43.
87 Istabl-~ 'âmire'de bütün i~lerin ba~~ sorumlusu olarak Mirâhur-~~ evvel için bk. Özcan,
"Is-tabl", s. 204.
88 BOA, li/C, 690, s. 2 19 Za 1159 (3 Aral~k 1746).
89 "~ütran-~~ mezkurenin cümlesi yük kald~racak tüvâna kuvvetli develerden olmak, havut ve
y~llar ve sair tak~mlar~~ mükemmel olmak ~art~~ ile...", bk. BOA, Cevdet Haticiye, 7050, 7 Za 1159 (21 Ekim 1746).
420 TAHIR SEV~NÇ
adet) 300'er kuru~a sat~n al~nmas~~ uygun görülmü~tü90. Sat~n al~nacak develer için merkezden bir müba~ir görevlendirilirken, Halep Mutasamfi ~smail Bey taraf~ndan Halep'ten 10 katar deve sat~n al~nm~~t~. Develer için ayr~ca yevmiye 10 konfor saman ve 10 kile arpa olmak üzere 30 gün için 150 kuru~~ nafaka be-deli ödenmi~ti. Rakka Eyaleti'nden ise Rakka Valisi Mustafa Pa~a tarafindan her bir katan 300'er kuru~tan 10 katar deve sat~n al~nm~~, 30 gün için 150 ku-ru~~ da nafaka bedeli ödenmi~ti91. Develere ödenecek para 1160/1747 Halep Cizyesi ile 1159/1746 y~l~~ Rakka Mukataa gelirinden kar~~lanm~~t~. Rakka Eyaleti'nden sat~n al~nan 10 katar (60 adet) deve Halep'e getirilerek, Halep'ten sat~n almanlar ile beraber elçilik heyetinin Halep'e varmas~na kadar dinlendi-rilmesine karar verilmi~ti92. Halep'ten temin edilen develer elçilik heyeti Ha-lep'e vard~~~nda, heyette bulunan birimlerin hizmetine istahdam olunmu~tu93.
Kat~r ve devenin yan~~ s~ra elçilik heyetinde binek olarak ve yük ta~~mada kullan~lan di~er bir hayvan ise "bargir" tabir edilen at idi. Elçilik heyeti için devletin üst düzey yöneticileri tarafindan Istanbul'dan 50 adet at temin edilmi~-ti. Temin edilen adardan her biri 22'er kuru~a sat~n al~nm~~t~". Sat~n al~nan atlar Ahmet Pa~a'n~n elçilik maiyetine tahsis edilmi~ti. Heyetin hizmetine tah-sis lohnan atlar~n ba~~na da Mirahur-~~ evvel a~a tarafindan has atç~~ ve e~ekçiler tayin edilmi~ti95.
"Bervech-i mütad beher ak~~ adedi bir katar ve beher katan mükemmel tak~m~~ ile üç yüz kuru~a olmak üzere... Develerin cümlesi tüvâna olmak, mükemmel olup bir kusurlar~~ bulunma-mak ~art~~ ile Halep ve Rakka caniblerinden..." bk. BOA, D.MKF, 1356/111, 1 Zilhicce 1159 ( 15 Aral~k 1746).
91 BOA, Kr, 690, s. 2, 4 Zilhicce 1159 (18 Aral~k 1746). 92 BOA, Cevdet Hatict:ye, 7050, 7 Za 1159 (21 Ekim 1746). 93 BOA, 690, s. 17.
94 BOA, Cevdet Hariciye, 4335, 18 Za 1159 (2 Aral~k 1746).
Mirahur-~~ evvel taraf~ndan tayin edilen e~ekçi ve has sipahiler ve bunlar~n ihtiyaçlar~n~n görülmesi için bk. BOA, D.B~M, 3747/72, 5 Zilhicce 1159 (19 Aral~k 1746).
KESR~YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 421 Tablo 2: Istanbul'dan At Temin Eden Görevliler ve Temin Ettikleri At Say~s~96:
Temin Eden Görevli Say~s~~ Temin Eden Görevli Say~s~~
Sadrazam 3 Silahdar A~as~~ 1
Kaptan Pa~a 2 Cebeciba~~~ 2
Sadr~ali Kethüdas~~ 3 Tezkire-i Evvel Efendi 1
Yeniçeri A~as~~ 3 Tezkire-i Sani Efendi ~~
Reisülküttap Efendi 2 Muhasebe-i Hazine 1
Çavu~ba~~~ 2 Muhasebe-i Anadolu 1
Tersane Emini 1 Sertopçuyan-~~ dergah-~~ ali 1
~aban Efendi Mevkufati 1 Serarabac~yan-~~ top 1
Defteri Hakani Efendi 1 Kasapba~~~ 1
Ruznamçe-i Evvel Efendi 1 Darphane-i'âmire naz~r~~ 1
Muhasebe-i Evvel Efendi 1 Yeniçeri Katibi 1
Ser Gulam-~~ Baki 1 Cebeciler Oca~~~ Katibi 1
Tezkire-i Maliye 1 ~stanbul Gümrük Emini 2
Emin-i Cev 1 Galata Voyvodas~~ ~~
Tophane Naz~n 1 Sipah Katibi ~~
Matbah Emini 1 Silahdar Katibi 1
Sipah A~as~~ 1 Mektubi-yi Defter ~~
Defterdar Efendi 3 M~s~r Kap~~ Kethüdas~~ 1
Mustafa A~a Kap~~ Kethüdas~~ 1 Toplam 50
Iran ~ah~'na gönderilen hediyeleri ta~~mak üzere temin edilen atlar~n ~ran'a kadar bulunan uzun yol ~artlar~nda yorulacak olmas~~ da göz önünde bulundurulmu~tu. Bu nedenle atlar~n Ba~dat'a kadar kullan~lmas~, Ba~dat'tan itibaren bir k~sm~~ lusrak olmak ~art~~ ile Anadolu ve di~er eyaletlerden at tedari-kine karar verilmi~ti. At temini için de Anadolu Valisi Ali Pa~a ile merkezden bir müba~ir görevlendirilmi~ti. Atlar~n müba~ir ve görevliler taraf~ndan seçilme-si, seçilecek atlar~n genç ve kuvvetli olmas~na dikkat edilmesi ve daha sonra
422 TAH~ R SEVINÇ
bunlar~ n Rakka'ya gönderilerek Ahmet Pa~a ve maiyetine tahsis edilmek üzere burada bekletilmesi uygun görülmü~tü97.
Tablo 3: Rakka'ya gönderilmek üzere çe~itli yerlerden temin edilen bargir ve lusrak98:
Temin edilen yer
Temin eden görevli Bargir say~s~~ K~srak
say~s~~
Halep Halep Valisi 6 2
~am ~am Mütesellimi 7 3
Rakka Rakka Valisi 7 3
Karaman Karaman Valisi 5
Adana Adana Valisi 5
Sayda Saycla Mütesellimi 5
Diyarbekir Diyarbekir Valisi 5
Erzurum Erzurum Valisi 5
Ayd~n Ayd~n Muhass~li 5
Sivas Sivas Valisi 5
Mara~~ Mara~~ Beglerbegi 5
Ankara Ankara Mutasa~~ rili 2
Hüdavendigar Hüdavendigar Nh~ tasarnfi 2
Mardin Mardin Voyvocias~~ 4 1
Anadolu iskan-ba~~~ 2 1
Toplam 70 10
Tabloda gösterilen yerlerden temin edilen atlar~n yan~~ s~ra, Ahmet Pa~a ve maiyetindeki heyetin, güzergah boyunca ilerlerken birkaç ata daha ihtiyac~~ ol-du~u ortaya ç~k~nca Kütahya Mütesellimi Ömer tarafindan 10 at~n daha temin edilmesi, atlar~n üzerine iyi sürücü ve güvenilir adamlar tayin edildikten sonra,
97 Anadolu'dan lusrak beygirlerinin temini için Anadolu Valisi Ali Pa~a'ya gönderilen Eyâhir-i L 1159 (5-14 Kas~m 1717; tarihli hüküm bk. BOA, MD, 152, H.1258, s. 320.
KESR~YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 423 atlar~~ bu i~~ için görevlendirilen müba~ir tarafindan Urfa'da iken Elçi Ahmet Pa~a'ya teslim etmesi istenmi~ti99.
Ahmet Pa~a ve maiyetinin her türlü ihtiyac~m görecek nakliye vas~tala-r~mn hükümet taraf~ndan temininden sonra, bunlar~n tJsküdar'dan Ba~dat'a var~ncaya dek yol üzerinde rahat, güvenli ve konforlu bir yolculuk sürmeleri için de güzergah üzerindeki bütün yetkililer görevlendirilmi~ti"). Elçilik heyetinin yolculu~u için gerekli nakliye vas~talann~n sa~lanmas~~ kadar, heyetin güzergah boyunca izleyece~i yollar~n güvenli~i de devlet tarafindan dikkate alman bir durum olmu~tu. Bu nedenle tjsküdar'dan itibaren elçilik heyetinin takip edece~i güzergah olan Anadolu'nun sa~~ ve orta kollar~" nihayetine var~ncaya kadar, yol üzerinde güvenli~i tehdit eden bütün e~kiyal~k unsurlar~n~n ortadan kald~r~lmas~, ele geçirilenlerin hapsedilmesi ve cezaland~r~lmas~~ istenmi~ti102. Ayr~ca görevliler-den vazifelerini yapmaktan kaç~nan ve firar egörevliler-denlerin cezaland~rdmalan, yol bo-yunca elçilik heyetinin konfor ve güvenli~ini sa~layacak bütün unsurlar~n i~~ ba~~n-da bulunmas~~ dikkat edilen bir husus olmu~tur". Bu nedenle Anadolu'ba~~n-da bütün kollar üzerinde yer alan kazalardaki asayi~~ problemini azd~ran serseri ve e~kiya tayfas~mn tutuklanmas~~ veya her hangi bir surede cezaland~r~lmas~~ için Dergah-~~ ali kap~c~ba~~lar~ndan müba~irler görevlendirilmi~ti. Asayi~i sa~lamalda görevli müba~ire Anadolu Valisi ve kaza kaddan yard~mc~~ olmu~lard~".
Elçilik heyetine 10 at~n temini için kap~aba~lanndan Kütahya Mütesellimi Omer'e yaz~-lan Evâil-i S 1160 (12-21 ~ubat 1747) tarihli hüküm için bk. MD, 152, h. 1496, s. 366.
10° Ahmet Pa~a ve maiyetinin yolculuk esnas~nda her türlü ihtiyaçlar~n~n görülmesi için Üs-küdar'dan Ba~dat'a kadar yol üzerinde bulunan vezirler, beylerbeyleri ile kaza ve kasabalarda bulunan mütesellim, kethüda, yeniçeri serdan, ayan ve vilayet i~~ erlerine yaz~lan Evâil-i M 1160 (13-22 Ocak 1747) tarihli hüküm. bk. BOA, MD, 152, h. 1546, s. 380.
1°1 üsküdar'dan itibaren elçilik heyetinin takip edece~i yol olan orta kolun nihayetine var~n-caya kadar yol üzerinde bütün güvenlik unsurlar~n~n sa~lanmas~~ için eyalet, sancak ve kaza idareci-lerine gönderilen Evâhir-i 1160 tarihli hüküm için bk. MD, 152, h. 1578, s. 390.
102 "Csküdar'dan Anadolu'nun yemân ve yedr sa~~ kolu nihayetine kadar mirindran4 kiran" kad~lar, mütesellimler, kethüdayeri ve yeniçeri serdarlanna hüküm ki: her ne mahalde e~kiya zuhur iderse kat'a emân ve zaman verilmeyip ale-l-irtihâl ahz ve ele getürülüb, serian ve acilen müstül~ak olduldan cezalar~~ verilmesi..." BOA, MD, 152, h. 1535, s. 377, Evâil-i M 1160 (13-22 Ocak 1747).
103 "~skenderun'dan Ba~dat'a var~nca yol üzerinde mit-indi-an ve bütün zabitâ'na hüküm ki: Astane'den techiz, terdb ve tanzim ile savb-~~ memûre sevk ve tesyir olub, esna-y~~ rahta h~damet ve nzaya mu~ayiret idenler olur ise derhal ahz ve kabz laz~m gelen cezalar~~ terdb ve icra eylemek için..." bk. BOA, MI), 152, h. 1405, s. 356, Evâil-i M 1160 (13-22 Ocak 1747).
194 Anadolu'da asayi~in sa~lanmas~~ için Anadolu Valisi ve Dergah-1 âli kap~c~ba.~larmdan
olup müba~ir tayin edilen Ahmet'e gönderilen Evas' ~t-~~ CA 1160 (11-20 May~s 1747) tarihli hü-küm bk. BOA, MD, 153, h.139, s. 42.
424 TAH~R SEV~ NÇ
4- Mehterhane Malzemesi Temini
Ahmet Pa~a ve maiyetindeki elçilik heyetinin konaklad~ldan yerlerde kulla-nacaldan çad~r malzemeleri Mehterhane-i âmireden Hassa Mehter ba~~~ Ahmet A~a taraf~ndan temin edilmi~ti. Mehterhaneden temin edilen bu e~yalar, Elçi Ahmet Pa~a'n~n Kethüdas~~ Abdurrahman A~a tarafindan teslim al~nd~ktan sonra, nevi ve cinsine göre deftere kaydedilmi~ti. Elçilik heyeti için temin edilen mehterhane malzemesi genel olarak "otak mefru~an", "sayeban mefru~an", "yatak odas~~ mefru~an" ile envai çe~itte "çad~r, sekban çergesi, matbah ve ha-mam" ve bir çok mehterhane malzemesinden olu~mu~tu. Mehterhaneden te-min edilen malzeme için hamaliye ve di~er ücretlerle beraber toplam 910 kuru~~ masraf edilmi~ti". Ayr~ca Osmanl~~ elçilik heyetinin yol boyunca konaldad~~~~ alanlarda çad~r ve di~er e~yan~n kullan~ma haz~rlanmas~~ için Cebehane-i âmi-reden 40 adet kazma, 10 adet baka, 20 adet demir kürek, 40 adet "resn-i salar", 10 adet keser ve 10 adet testere temin edilmi~ti".
Elçilik heyetinde bulunan ~kinci Elçi Recep Pa~a ve Defterdar Vekili Mus-tafa Efendi gibi baz~~ görevlilere de müstakil olarak mehterhane malzemesi ve-rilmi~ti. Bunlara tahsis k~l~nan malzeme Mehterhane-i âmireden, Hassa Meh-ter-ba~~~ Mehmet A~a tarafindan geri teslim edilmek ~art~~ ile verilmi~tim.
Tablo 4: Ahmet Pa~a ve Maiyeti için Mehterhane-i âmireden Temin Edi-len Malzemeler":
Otak Mefru~at~~ Say~~
Bo~asa çiçekli kadife dö~eme astar-~~ elvan 1
28 Hazneli münfe~-i cedid üç direkli otak çergesi 1
Kandilli mahreçli daire tozlu~u 4
K~rm~z~~ bo~asa yüzlü pembe-i cedid minder 2
Dö~eme yast~k 3
Astan k~rm~z~~ bo~asa ~eridi cedid minder 1
Astan k~rm~z~~ bo~asa mor üzerine Sak~z kâri kebir perde 1
Cedid Hamam 5
Cedid örme kilim 10
105 BOA, KK, 690, s. 6-8, 18 Za 1159 (3Aral~k 1746). 106 BOA, MC, 690, s. 2, 19 Za 1159 (3Aral~k 1746). 107 BOA, KK, 690, s. 16-19, 18 Za 1159 (3 Aral~k 1746). 108 BOA, KX 690, s. 16-19.
KESR~YEL~~ AHMET PA~A'N~N SEFARET HAZ~RL~~~~ 425
Cedid kilim 2
Müstemal Selanik keçesi 1
Türkmen kilimi 1
Cedid kilim ~iltesi 15
Biruna galath iskemle 1
Ahen çatal ve kabzas~~ 10
Trabzon ~hlamuru 2
Yast~k tahtas~~ 2
Sayeban Mefru~ati
Astan mavi bo~asa-y~~ zimmi san çuka-y~~ cedid dö~eme 1
K~rm~z~~ bo~asa yüzlü pembe müstemal minder 2
Astan k~rm~z~~ Bursa çatmas~~ cedid yast~k 5
K~rm~z~~ bo~asa ~eridi ye~il çukal~~ cedid minder 3
Bursa kadifesi galath iskemle 1
Astan k~rm~z~~ galat~~ elvan çukal~~ cedid perde 1
Cedid hamam . 2
Cedid örme kilim 3
Cedid kilim ~ilte 2
Vasat demir çatal ve kabza 5
Recep Pa~a için temin edilen
Mardin i~i çad~r 1
Selanik keçesi I
K~rm~z~~ bo~asa yüzlü minder 2
Mardin i~i yast~k 4
K~rm~z~~ çuka minder 1
Hamam 1
Cedid örme kilim 2
Muytab ~ike 4
Muytab örme 2
12 hazneli çad~r 1
426 TAHIR SEVINÇ
10 hazneli çad~r 2
Tahvedi cedid matbah 2
Cedid ha~me 2
Yatak Odas~~ Mefru~at~~
Müstemal Selanik keçesi I
Astan k~nm~z~~ bo~asa Bursa çatmas~~ cedid yast~k 5 Astan lanm~z~~ bo~asa müstemal çuka-y~~ cedid ~~ Astar' k~rm~z~~ bo~asa elvan çukal~~ cedid perde 1
Cedid hamam ~~
Cedid örme kilim 2
Cedid kilim ~ilte ~~
Cedid muytab örme 1
Ihlamur Trabzon 9
Yatak tahtas~~ 2
18 hazneli iki direkli çerge 9
Birunu mavi zengari, derini mavi 12 hazneli çad~r 10
Zengari cedid tozl~~k 10
~ki hazneli cedid kebir matbah ma sütun 2
Derunu mavi ve k~rm~z~~ clibah cedid 2
K~rm~z~~ cedid ha~me ma sütun ~~
Kandilli ve mahreçli daire ve zokak 14
Sekban çergesi ma sütun 16
Cedid aç~k ha~me 10
Cedid muytab ~ilte 20
Defterdar Vekili Mustafa Efendi için Temin Edilen
12 Hazneli çad~r ~~
Sekban çergesi 1
10 Hazneli çad~r ~~
12 Hazneli cedid matbah 1
Cedid Ha~me ~~
KESR~YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 427 5- Gönderilen Hediyeler
Osmanl~~ Devleti tarafindan yabanc~~ ülkelere gönderilen hediyelerin de~e-rinin belirlenmesinde, o ülke ile olan diplomatik ili~kilerin düzeyi ve bu ülkelere gönderilecek elçilerin rütbesi önemli olarak rol oynamaktayd~. Devlet, güç ve itibann~~ yans~t~p temsil etti~i gerekçesi ile hediyelerin seçimine oldukça dikkat etmekteydi. Bu nedenle kar~~l~kl~~ elçilerin geli~~ ve gidi~lerinde devlet taraf~ndan yabanc~~ elçilerin getirdi~i hediyelerden her zaman paha ve gösteri~~ bak~m~ndan daha üstün olmas~na dikkat edilmi~tim9. Hediye olarak k~ymetli mücevher ve e~yalar Enderun Hazinesi'nden ç~kardarakno gidilen yerlerin ileri gelenlerine gönderildi~i gibi, elçi ve maiyetindekilerin de kullan~m~na izin verilmekteydi 111.
Kaynaldar Osmanl~~ Devleti'nin Iran ~ah~'na gönderdi~i hediyeler, o za-mana kadar Avrupa ve Asya'daki hükümdarlara gönderilmi~~ hediyelerden say~~ ve de~er bak~m~ndan çok üzerinde oldu~unu göstermektedir. Say~~ ve k~ymet noktas~nda en de~erli hediyeler 1718 Pasarofça Anla~mas~~ için Avusturya ~mpa-ratoru'na gönderilmi~ti. Bu defa ~ran'a gönderilen hediyelerin de~eri sekiz yüz altm~~~ kese akçeyi bulmu~tu. Iran ~ah~na gönderilecek hediyelerin seçimi ve temini için Enderun Hazinesi Kethüdas~, bezirganba~~~ ve kayyumba~~~ görev-lendirilmi~lerdi. Hediyelerden büyük ço~unlu~u Enderun Hazinesi'nden temin edilirken, bir k~sm~~ da sat~n al~nm~~t~. Enderun hazinesinden temin edilen baz~~ hediyeler ~stanbul mücevherat esnafinda cilalama, boyama ve kakma gibi çe~itli i~lemlerden geçirilerek haz~r hale getirilmi~~ bunun için 5713 kuru~~ masraf edil-mi~ti112. Padi~ah~n emri ile temin edilen hediyeler 19 Zilkadde 1159/3 Aral~k 1746 tarihinde hazine kethüdas~~ tarafindan Pa~a Kap~s~'nda Arz Odas~'nda veziriazama tahsis edilen odaya ta~~nm~~t~. Birkaç gün sonra te~hire aç~lan hedi-yeler veziriazam, ~eyhülislam, kaptan-~~ derya, a~a pa~a, Elçi Ahmet Pa~a, def-terdar, defter emir~i, kuyumcu ve bezirganba~~, Anadolu ve Rumeli kazaskerleri taraf~ndan bütün özellikleri ve tahmini de~erleri ile hesaplan~p deftere kaydedil-dikten sonra kasalara yerle~tirilmi~~ ve mühürlenmi~tim. Bütün muameleler bitince hediyeler saraya ta~~narak tekrar Enderun Hazinesi'ne konulmu~tu. Osmanl~~ elçisi hareket vakti yakla~t~~inda 6 Zilhicce 1159/20 Aral~k 1746'da
1°9 Uluskan, a.g.m., s. 259.
Ilo Enderun Hazinesi'nin farkl~~ bölümlerinde muhafaza edilen para, mücevherat, de~erli kuma~~ ve hediyeler için bk. Arzu Tozduman Terzi, "Osmanl~~ Hazineleri", Türkler, X, Ankara 2002, s. 893-94.
111 Belk~s Altuni~-Gürsoy, "Sefaretnameler", Türkler, XII, Ankara 2002, s. 583. 112 BOA, KK; 690, s. 21
428 TAHIR SEVINÇ
saraya davet edilmi~ti114. 7 Zilhicce 1159/21 Aral~k 1746'da Elçi Ahmet Pa~a, Ikinci Elçi Recep Pa~a, Ordu Kad~s~~ Numan Efendi ve Elçi Kethüdas~~ Abdur-rahman Bey öncellilde Bab-~~ asafiye gelmi~ler, buradan sadrazamla beraber saraya gelerek padi~ah~n huzuruna ç~km~~lard~. Burada Elçi Ahmet Pa~a'ya serasere samur kürk, ikinci elçiye hilat-~~ has, Numan Efendi'ye sof ferace sa- mur ve elçi kethüdas~na fahire ilbas olunduktan sonra Iran ile imzalanan anla~man~n tasdikli nüshas~~ ile darüssade a~as~~ ve hazine kethüdas~~ tarafindan "müfredat" haline getirilen defteri ile beraber bütün hediyeler kendisine tes-lim edildikten sonra padi~ah ve veziriazam tarafindan gösteri~li bir törenle u~ur-lanm~~t~1 ~5.
Ahmet Pa~a kalabal~k elçilik heyeti ile Hamendan'a geldi~i s~rada Iran Hükümdan Nadir ~ah'~n (19 Haziran 1747) katledildi~ill6 ve ~ran'~n her tara-finda saltanat kavgalar~~ ve asayi~sizlik meydana geldi~i haberi üzerine "7, yan~n-daki hediyeleri de Istanbul'dan alaca~~~ yeni bir habere kadar tedbir olarak Ba~dat Cephaneli~i'ne koydurmak üzere yola ç~km~~t~. Bu s~rada ~ah Hüse-yin'in o~lu oldu~unu iddia eden Sam Mirza, Iran hükümdarlann~n mezar ~ehri olan Erdebil'de hükümdarl~~~n~~ ilan ettikten sonra pa~alan O~uz Bey ve Ibra-him Han ile Osmanl~~ elçisinin getirdi~i hediyelerin pe~ine dü~mü~lerdi. Sam Mirza, hediyeleri ele geçirip Tahran'a götürme ümidi ile elçilik heyetini memle-ketin iç k~s~mlanna çekmeyi deneyerek Nadir ~ah'~n ya~ad~~~n~~ inand~rmaya çal~~m~~t~. Fakat Türk heyetine gelen mektuplar~~ mukayese eden Ikinci Elçi Recep Pa~a, Ordu Defterdan ve Ordu Kad~s~~ Numan Efendi gerçe~in öyle olmad~~~m anlam~~lard~. Bu durum üzerine Elçi Ahmet Pa~a, Iran'dan ç~karak Osmanl~~ hududuna ula~m~~~ ve Sina üzerinden Ba~dat'a yönelmi~ti. Ahmet Pa~a ve maiyeti, yanlar~nda bulunan t~marh sipahilerinin sayesinde Ba~dat'a ula~m~~~ ve hediyeleri Ba~dad Cephanesi'ne koydurtmu~tu"8.
1750 Hazirarn'na kadar Ba~dat Cephaneli~i'nde bekletilen hediyelerin oldukça de~erli olmas~~ ve Iran'da diplomatik münasebetlerin devam~n~~ sa~laya-cak bir otorite bo~lu~unun olmas~~ nedeni ile tekrar Istanbul'a getirtilmesi gün-deme gelmi~ti. Hediyelerin Istanbul'a getirtilmesi için Istanbul'dan Hasan A~a adl~~ bir müba~ir görevlendirilmi~ti. Görevli müba~ir Ba~dat'a vard~~~nda Ba~-
"e' Izzi Efendi, a.g.e., vr.94b, 98a.
115 BOA, TS MAD, 9571.0001.00, s. 0-3, Gurre-i S 1160 (12 ~ubat 1747); Tarih-i izzi, vr. 98b-99b; Hammer, a.g.e., VIII, s. 78.
116 Uzunçar~~l~, Osmanl~~ Tarihi, IV / I, s. 309-10.
117 Hikmet Bayur, "Nadir ~ah Af~ar'm Ölümünden Sonra Osmanl~~ Devle6'ni Iran'~~ Istilaya K~~k~rtmak için Yap~lan Iki Deneme", Melen, XII/46, Ankara 1948, s. 407.
KESR~YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 429 dad Valisi Süleyman Pa~a, Kad~~ Ahmet Efendi, Yeniçeri A~as~~ ~mamzade Ah-met A~a, Cebeciba~~~ Ali A~a ile beraber Ba~dat kap~c~ba~~s~~ tarafindan cepha-neden ç~kanlarak bütün görevlilerin görebilece~i bir yerde say~ld~ktan sonra ba~~ muhasebe defterine kaydedilip, buradakiler tarafindan imzalanarak mühür-lenmi~til 19. Ancak Elçi Ahmet Pa~a'n~n, zaman içerisinde vefat~~ ve iran'daki kan~~klann devam~~ ve muhatap al~nacak müstakil bir ~ahin olmamas~~ nedeni ile 5 ~ubat 1752 (Evas~t-~~ Ra 1165)'de verilen emir üzerine Ba~dat Valisi Süley-man Pa~a taraf~ndan Ba~dat Cebehanesi'ndeki hediyeler ç~kanlarak tahrirden geçirilmi~, deftere kaydedilip imza1and~ktan sonra Mehmet A~a adl~~ görevli tarafindan Istanbul'a getirilerek Hazine-i âmireye teslim edilmi~ti120.
Tablo 5: Osmanl~~ Padi~ah~~ Tarafindan Nadir ~ah'a Gönderilen Hecliyeler121:
Hediye Hediyenin cinsi De~eri Say~s~~
(kuru~) (adet)
Sorguç Ortas~~ dört kö~eli zümrüt, ortas~~ büyüldü-küçüldü yüz
otuz sekiz elmas ta~~~ ile süslü 30.000 I
Alt~n K~l~ç Dört kebir ve dört otuz dokuz küçük ~ark elmas~~ ile süslü 60.000 I Temür erkan Alt~~ aded dü~mesi ile otuz ak~~ kebir cebe elmas ve sekiz yüz on vasat ve sagir ~ark elmas~~ ile mürsi beyaz ~stanbul
dibas~na kapl~~ sert temür
30.000 1
Çeyiz Tepesi zümrüt kapakl~~ saat ve kabzas~nda üç kebir züm-rüt kabza ve k~n~~ bir kebir ve on iki vasat ve sagir yüz yirmi dört elmas ile mürsi
20.000 1
Çengelli Tir-ke~~
Zümrütü ye~il kadife üzere kebir ve vasat ve sagir altun, yetmi~~ sekiz elmas ve iki kebir cebe ve yirmi vasat ve sagir zümrüt ve yetmi~~ k~rm~z~~ yakut ile mürsi.
30.000 1
Kadife San ~stanbul dibas~~ üzere be~~ lal ve yüz yirmi zümrüt ile
açev ve s~rma ile pesindir i~leme dört açev püsküllü 2.000 1 Keman ~ki ba~~~ dört elmas ile münekka~~ ve müzehab amel
perva-ne 100 1
Tesettür Beyaz atlas üzerine i~lemeli Alt~n varakl~~ 50 1 deste Üç tabaka!!
ku~ak Orta göyne~i bir kebir elmas, iki pare yakut , yüz iki vasat ve bin yüz iki ~ark elmas~~ ile mürsi 25.000 1 Ok ve ok
kutusu
Ortas~~ kebir san yakut kapakl~~ saat ve derunu yirmi dört elmas ve birunu üç kebir ve sair sagir doksan üç elmas ve be~~ k~rm~z~~ yakut ile mürsi
6.000 1
119 BOA, MAD, 19796, s. 1-5, 9 Receb 1163 (14 Haziran 1750). 120 El-Hacibi, a.g.e., yr. 2686.
121 BOA, MAD, 19796, s. 1-6. Hediyelerin her birinin de~eri için aynca bkz. TS MAD, 9571.0001.00, s. 0-3, Gurre-i S 1160.
430 TAH~R SEVINÇ
Som Tarak Vasat yetmi~~ alt~~ elmas, sekiz damla gün yakut ve on leyl
ile mürsi 3.000 1
Alt~n frenei - saat
Gögüs tahtas~~ on iki ve basma dügmesi bir sagir ve be~~ harda elmas ve ortas~~ vasat ve sagir seksen sekiz elmas mürsi kapakh basma ve kendiden çalar
6.000 1 Alt~n koyun
saati Taraf~n~n ortas~~ kebir, sagir sie vasat altm~~~ elmas ile mürsi köstekli basma ak~n koyun saati 4.000 1 Köstekli ak~n
saat
Etrafi vasat ve sagir elli elmas ile mürsi ve on iki elmas ve
üç yakut zümrütlü 3.000 1
Gözlük Ortas~~ iki vasat ~i~hane ve alt~~ sagir lal, etrafi yirmi iki
elmas ile mürsi alt~n tarakh zinciri sekiz elmas 1.000 1 Alt~n Zincirli
Gözlük Etrafim elmas atlas ile mürsi zemini zerabdus ta~haneleri alt~n zincirli 1.000 1
Sedef Tarak 50 1
Kabzah Dür-
bün Zemini zümrüdü, a~~zl~klan som ~air mavi, altm~~~ sekiz elmas ile mürsi 1.500 1 Dürbün kab-
zas~~
Yüz otuz sekiz elmas ve yüz otuz sekiz zümrüt ile burma
ve sim ve otuz sekiz k~rm~z~~ yakut ile mürsi 1.500 1 Alt~n kakma
dürbün
Kapa~uun bir tarafi bir lal ve bir taraf~~ bir gün yakut ve on iki lal ve otuz bir elmas ve bir yakut ve iki zinciri elli elmas ile mürsi
1.000 1 Dört bo~-um-
lu dürbün Üst bo~umu k~rk sekiz elmas, otuz yakut, alt~~ zümrüt ve iki zinciri k~rk dört yakut ile mürsi 1.500 1 Be~~ bo~umlu
kebir dürbün alt~n Zincirleri alt~n ve üst bo~umu ~i~hane sand~k, a~~rl~klar~~ 3.000 1 Be~~ bo~umlu
dürbün Ost bo~umu ve a~~rl~klar~~ alt~n 250 1
Dört bo~umlu
dürbün Üstü bo~umu bika üzere alt~n kakma, a~~rl~klar~~ alt~n 150 1 Dört bo~umlu
dürbün Ost bo~umu arvesin nalu~h, a~~rl~klar~~ alt~n 150 1
Kebir çekmece 5.000 1
Kundald~~ boylu tüfek
Zinciri ve üç bilezilderi ve kas~lmas~~ ve i~neli~i ve korku-lu~n ve taban gülleri ve zinciri üç yüz doksan sekiz elmas ile mürsi, i~nelik zinciri bir zümrüt daireli, temürü ve çakma~~~ üzere alt~n kakma Istanbul kâri
15.000 1
Çalunald~~ tüfek
Zer ni~an sedefkâri kundald~~ temürü üzere altun kakma Muhammed ser tüfengi han ve sim donan~ml~~ Istanbul kâri ~i~hane
300 1 Çakmald~~
boylu tüfek Beyaz som kundald~, amel Ali temürü üzere altun kakma sim donan~ml~~ Istanbul Icâri ~i~hane 600 2 Ç a lcmald~~
boylu tüfek
Ye~il som kundalch amel Elhac Muhammed temürleri üzere altun kakma mercan ve sim donammlu Istanbul kâr' i ~i~hane çakmald~~
KESR~YEL~~ AHMET PA~AN~N SEFARET HAZ~RL~~~~ 431
Çakmald~~ ve boylu
Zer ni~an Biga kundakh temürleri üzere alt~n kakma ameli Hac~~ Mehmet , mercan ve sim donan~ml~~ ~stanbul kar~~ ~i~hane
600 2
Çakmakh Cezayir kâri
tüfek Siyah kundald~~ sim ve mercan donan~ml~~
600 2
~stanbul-kâri siyah kundakh pe~tuv kaburu
Kabza ve gülleri ve korkuluk zinciri ve çubuldan 191 elmas ve yedi~er zümrüt ve be~er k~rm~z~~ yakut ile mürsi, temürleri ve çakmaldan alt~n kakma,
12.000 Bir çift
Beyaz münkâri Alt~n kemer raht
Ba~l~k tahtas~nda bir kebir zümrüt, 48 elmas ve iki güne-rinde bir lal ve 40 elmas ve kollar~~ 274 elmas ve boylar~~ zincir yan~na 115 elmas ile mürsi
70.000 1
Münkâri alt~n dö~eme
Ortas~~ vasat dolma zümrüt ve iki zümrüt yakut ve yedi
vasat ve seksen dokuz elmas ile mürsi 3000 I
Mektup ~ah-~~ mirza taraf~na veziriazam tarafindan diba elvan ~~ kese içerisinde
Alt~n garada
Kabza dibas~~ bir lal ve üç yakut ve a~~rl~~~~ ve bentleri 23 lal yakut ve bent ortalar~~ iki ve di~eri bir zümrüt ve 211 elmas ile mürsi
6.000 1
Sim rikab Ortalar~~ sekizer vasat ve sagir yetmi~~ iki zümrüt ve yüz
otuz iki elmas ve yüz yetmi~~ iki lal ve yakut ile mürsi 1.500 1 çift Kadife eyer
Ön ka~~n~n ortas~nda bir kebir ~e~~ kö~e zümrüt ve etrafin-da yetmi~~ bir elmas ve yetmi~~ üç lal ve yakut ve üç kebir güllerinde k~rk sekiz elmas ve otuz dokuz zümrüt ve yetmi~~ iki yakut ve iki vasat güllerinde otuzar zümrüt ve k~rk iki yakut ile mürsi
4.000 1
Saçakl~~ zinpu~~
kadife Mor kaife üzerine yetmi~~ iki lal ve 604 zümrüt ve s~rma ile ye~il i~leme turuncu atlas-~~ istanbuli beyaz som saçald~~ 10.000 1 Atlas-~~
Istan-boli yabok
kadife El çuka üzere zerruzu ye~il i~leme atlas-~~ ~stanbuli
1.000 1
I~leme tegelti Göz kadife üzere s~rma i~leme 50 1
i~leme saye
çuka Kenar suyu üç giillü i~leme 50 1
Eyer ha~mesi Som giillü k~rm~z~~ saye çuka 50 1
Sim bolar 100 1
Sim keham 50 1
Dize gele
koskun Som dokuz kolanl~~ 50 1
Diba donluk Cebkâri elvan 2.500 10
Donluk Cebkâri elvan 2.500 10
432 TAH~ R SEV~ NÇ
Diba donluk Elvan ~stanbul kâ~l a~~r Rami diba 1.200 10
Diba donluk ~stanbul kâri cebkenli ve tarald~~ 1.200 10
Diba donluk Istanbul kâri ~ükufa nevzuhur 700 10
Donluk Istanbulkâri nevzuhur tel çekme boruncek 1.200 10
Sof donluk Elvan ~ah ve çubuklu 600 20
Sof donluk Elvan muçlu sof donluk 700 20
Samur A~ladane 700 20
Yast~k Istanbulkâri metella kadife 300 50 çift
Yast~k Bursa kâri mettela kadife 300 50 çift
Yast~k Frenk bend metella kadife 1.800 50 çift
Kese ~an~kâri som a~~r kadife 300 20
Seccade Elvan Sak~zkâri metella 400 10
Seccade Münfe~~ asafi 500 10
Çuka 10 zira Elvan 394,5 71
El saye çuka 4 zira 800 100
Çuka 3 zira elvan pe~tuv 254 80
Tabla Diba kaph a~aç tabla 2
Çuka Temür alat 54.200 20 çift
Me~ale a~ac~~ 2
Name-i
hümâyun Taraf-~~ saltanat-~~ penahiyeden mücevher elvan ve diba içerisinde 2 Name-i
hümâyun Hilafet-i ~ahaneden diba lcise içerisinde ~~ Name-i
sadra-zam ~ah-~~ mirzaya veziriazam tarafindan ~~
~ran hükümdarlan tarafindan Osmanl~~ pacli~ahlanna gönderilen hediye-ler, ço~u zaman k~ymetli ta~lar, mücevherat, ipek kuma~lar, Kur'an ve çok çe~itli e~yalardan olu~makta, hatta bazen gönderilen hediyelerin zenginli~i göz kama~t~nc~~ olmaktayd~ t22. Nadir ~ah'~n Elçi Mustafa Han arac~l~~~~ ile Osmanl~~ padi~ah~na gönderdi~i hediyeler mücevher ve altmlarla süslü HindUri bir taht, yakut ve zümrütlerle süslü kuma~lar ve bir kaç filden olu~makta123 ve bu hediye-
22 " Elçi", s. 11-12.
KESR~ YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 433 lerin de~eri yakla~~k 573 kese olarak hesaplanm~~t~124. Nadir ~ah'~n ölümü ile Osmanl~~ Devleti ve ~ran aras~nda yap~lacak sulhun akibeti belli olmad~~~ndan Iran elçisinin getirdi~i hediyeler say~~ ve nitelik olarak belirlendikten sonra Ba~-dat Cephanesi'ne konulmu~tu. Nadir ~ah'tan sonra Iran'da müstakil ve otorite sahibi bir hükümdar olmad~~~ndan ~ran Elçisi Mustafa Han'~n tekrar ~ran'a gönderilmesine karar verilirken, onun Osmanl~~ padi~ah~na getirdi~i hediyeler de 6 ~aban 1165/19 Haziran 1752 tarihinde Ba~dat Defterdan, Yeniçeri A~as~, Cebeciba~~~ ve di~er zabitler tarafindan Ba~dat Cephanesi'nden ç~kanl~p mü-hürleri sökülerek tahrir ve say~mdan geçirilmi~ti. Bu hediyelerin, Iran'da müsta-kil bir otoritenin kurulmas~na kadar Ba~dat Cephanesi'nde muhafaza edilmesi-ne karar verilmi~ti125.
Tablo 6: Nadir ~ah Taraf~ndan Osmanl~~ Padi~ah~na Gönderilen Hediyeler126:
Hediyenin cinsi Adedi
Diba münfe~~ çad~r I
Çad~r için sim çatal-ba~~~ 2 I
Çad~r için bak~r kapl~~ sim çatal ko~as~~ 24
Mezkur çad~rm hacim yerine dö~emesi çuka kapl~~ ve ha~iyesi ye~il ku- ma~~
I
Çad~ra nöbet kaz~~~~ olmak üzere sim sagir ve kebir sekene IR
Astan ye~il ve sanca~~~ çiçekli ~ilte 1
Astar' çurdu kuma~~ I
K~l çul '› _
K~rm~z~~ çukal~~ k~l çul ,~~ _
Alt~n süsleme Hintkâri taht I
Astan ~sfihan yap~m~~ elmas ve zümrütlerle süslü yast~k 1
124 ~em'dani-.de, a.g.e., s. 128-29.
125 "Hala Ba~dat Cebehanesi'nde mahfuz olan hedaya-y~~ ~ahi, Iran'da müstakil bir ~ah ol-may~p bundan sonra müstakil bir ~ah zuhur idinceye dek devlet ve emânet yed-i saltanat olmak kâniin-~~ kândim oldu~undan gayn hin-i hâcât-~~ hedâyâsi taraf-~~ Devlet-i Aliyeden sual olunmak marifet-i ~er ve cümle kullan hedâyâ-i merkume mahfuz oldu~u mahalden mikdan ile vezn ve tâ'dât olunub ... Yine cümle marifeti ile Ba~dad Cebehanesi'nde mukaddem oldu~u mahala memhür ve vâz~~ ve ibka olunub ba~~ muhasebe kalemine kay~t ve h~fz olunmak içun.." bk. BOA, Cevdet Hariciye, 2970, 2 ~aban 1165 ( 3Temmuz 1752). Ayr~ca bkz. El-Hacibi, a.g.e., vr.272a.
126 BOA, Cevdet Hariciye, 2970.
434 TAH~R SEVINÇ
Tahun alt~nda ku~ak dö~eme tahtas~~ 1
Tahtm alt~n kalemle süslü ku~a~~~ 4
Tahtm alt~n kalem ve tahta nalu~h basama~~~ ~~
Tahtm alt~nda ku~ak dö~eme tahtas~~ 1
Tahnn ortas~nda alt~n ve kalemiye nalu~h tahta 2
Fil çulu 2
K~rm~z~~ çuka, ye~il fil ç~llu 2
Fil 4
6- Yiyecek ve Yem Temini
Herhangi bir mülahaza ile Osmanl~~ ülkesine giren yabanc~~ devlet elçileri ile yabanc~~ devletlere gönderilen Osmanl~~ elçilerinin her türlü yol harcamalar~~ ve ia~e giderleri devlet taraf~ndan kar~~lanmaktayd1127. Ahmet Pa~a ve maiyeti ~stanbul ve Üsküdar'da bulunduldan s~rada, et d~~~nda gerekli bütün yiyecek ihtiyaçlar~~ Matbah Emini tarafindan Matbah-~~ âmireden128 yevmiye hesab~~ ile temin edilmi~ti. Elçifik heyeti için gerekli et lçasapba~~, yakacak olarak kulla-n~lan odun ~stanbul A~as~, hayvanlara verilen arpa ve saman ise Arpa Emi-l-11129 taraf~ndan temin edilmi~tim. Bu görevliler taraf~ndan temin edilen yiyecek ve yemin kalitesi, her zaman için dikkat edilen bir husus olmu~tu131.
Ahmet Pa~a'n~n elçilik dairesi 2 M 1160/14 Ocak 1747 tarihinden itibaren Üsküdar'da alt~n gün dinlenmi~ti. Üsküdar'da iken temin edilen yiyecekler matbah emini tarafindan temin edilmi~ti. Matbah Emini Ebubeldr A~a, temin edece~i üç günlük ekmek için gerekli unu Tersane-i âmire ambanndan tedarik etmi~ti132.
127 Altuni~-Gürsoy, a.g.m., s. 585.
128 Matbah-~~ âmire ve bu kurumun ba~~ndaki Matbah Emini için bk. Arif Bilgin, "Matbah-~~
âmire", DIA, 28, Ankara 2003, s. 115-119.
128 Saraya ba~l~~ olarak çal~~an Arpa Emini'nin güttü~ü vazifeler için bk. Mehmet ~p~irli,
"Arpa Emini", DIA, 3, ~stanbul 1991, s. 392.
130 BOA, KK, 690, s. 5, 9 Za 1159 (23 Ekim 1746).
131 Matbah Emini ~brâhim A~a elçilik heyetindelci görevliler için temin edece~i yiyeceklerin
kalitesine dikkat etmi~tir. Heyetteki görevlilere has ekmek için has bu~day sat~n alarak çektirmi~~i. Ona bu i~leri yaparken kethüdas~~ Ahmet A~a yard~mc~~ olmu~tu. Bk. BOA, D.MKF, 1355/42, 13 Za 1159 (27 Ekim 1746).
KESR~YEL~~ AHMET PA~A'NIN SEFARET HAZIRLI~I 435
Tablo 7: ~stanbul ve Üsküdar'da Elçilik Heyetine Matbah-~~ âmireden
Temin Edilen Yiyecek ve Miktan133.
Istanbul'da Temin Edilen Yiyecek
Yiyece~in Cinsi Miktar~~
Ekmek 150 çift
Pirinç 10 kile
Sade ya~~ 25 kwye
Balmumu 2 klyye
Kahve 3 loyye
~eker 5 luyye
Tere ya~~~ 5 luyye
Et 100 loyye
Üsküdar'da Temin Edilen Yiyecek
Yiyece~in Cinsi Miktar~~
Ekmek 490 kwye
Pirinç 239,5 loyye
Sade ya~~ 59,5 kwye
Balmumu 2 kwye
Kahve -
~eker -
Tere ya~~~ 15 1(13/ye
Et -
Ahmet Pa~a ve ma~yetindeki elçilik heyeti, Üsküdar'dan hareket ettikten sonra ~ran'a kadar konaldad~~~~ her menzilde yiyecek ihtiyaçlar~n~n görülmesi için Ordu Defterdan Mustafa Efendi, eyalet valileri, kaza kad~lan ve idarecileri görevlendirilmi~lerdi134. Elçilik heyetine, konaldad~~~~ her menzilde günlük yiye-cek olarak ekmek, et, bal ve sade ya~~ verilmesinin yan~~ s~ra, hayvanlarma ot ve saman, ayr~ca yak~t olarak odun temin edilmesi buyrulmu~tu. Elçilik heyetine verilen ia~e konaldad~ldan eyaletin miri ambar ve depolar~ndan temin edildi~i gibi, çar~~~ ve pazarlardan da sat~n al~nm~~t~. Sat~n al~nacak yiyecek için merkez-den bir mübayaa müba~iri görevlendirilmi~ti135. Yiyecek için ömerkez-denecek bedel sat~n al~nan yerin 1160/1747 senesi mukataa bedelinden kar~~lanm~~t~136.
133 BOA, K.K, 690, s. 5, 9 Za 1159 (23 Ekim 1746); D.B$M, 3749/86. 134 BOA, D.B~M, 3748/129, 9 M 1160 (21 Ocak 1747).
135 Sefer s~râs~nda Osmanl~~ kaza s~n~rlar~~ dahilinde bulunan rniri ambarlann devletin her
tür-lü ia~e tedarildndeki i~levleri için bk. Tahir Sevinç, 1695 ve 1696 Av~rstupw Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Ara~t~rmalar~~ Enstitüsü, ~stanbul 2010, s. 200-204.
136 Rakka'da kona~a geçtikleri s~rada elçilik heyetinin ihtiyaçlann~n görülmesi için müba~ir
olarak dergâh-~~ gediklisi ~brâhim görevlendirilirken, elçilik heyetine gerekli yiyecelderinin temini ve gerekli paran~n Rakka Eyaleti Mukataas~'ndan kar~~lanmas~~ için Rakka Valisi ve kad~s~-na yaz~lan emir için bk. D.MKF, 1355/48, 14 Za 1159 (28 Ekim 1746).
