BEŞ
KÎTABLAR ARASINDA:
H o ş S a d â
YAZAN: HAŞAN ALİ EDİZ
T ü rk iy e İş B a n k a sı k ü ltü r y a y ın la n se risi için d e yenid en sek iz ese r y ay ım lan d ı Çeşid ti y ö n lerd en h ep sin in ay rı ay rı d eğ eri olan bu s e kiz e se r a rasın d a «Hoş seda», çok az işlen m iş, fa k a t o n is b e tte ço k ilg i ç e k ic i b ir kon uya eğ ild iğ i için , husu sî b ir y e r a lm a k ta d ır.
M erhum îb n ü lem in M ahm ud K e m al İn a l, «Hoş Seda» yı, 20-25 yıl ön ce yazm ağı ta sa rla m ıştı. Ama, k a y n a k ve m a te ry e l ek sik liğ i y ü zünden bu işe b ir tü rlü g irişe m e - m işti. N ih ayet, îş B an k ası n eşriy at m ü şav ri ve m erh um u n y a k ın dostu say ın H aşan Âli Y ü cel'in ıs ra r la r ın a d a y a n a m ıy a rn k «Hoş Seda» yı yaz m ağa başlam ış, fa k a t, y a r ıs ın a bile gelm ed en h ay a ta gözlerin i y u m m u ş tu r.
«Hoş Seda», m erh u m u n sağlığın d a ese rin , ta s h ih le rd e u ğ raşan ve T ü rk m u sik isin d e g en iş b ilg isi ile ta n ın a n A vni A k tu ç ta ra fın d a n tam am lan d ı.
«Hoş Seda» nın , îb n ü lem in M ah - jm ud K e m alin k afa sın d a , tam 25 yıl b ir ta s a rı h alin d e y aşam ası h iç de te sa d ü fî d e ğ ild ir O sm anlı im p a ra to rlu ğ u n u n k u ru lu ş ta rih in d en bu y an a, im p a ra to rlu k s ın ır la n için d e y aşam ış, e se r sa h ib i bü tü n şa irle r in h a y a tın ı y azan y ü z lerce (şa ir te z k i re si) bulu nd uğu halde, a y n i d evre için d e y a şa m ış m usikî b e ste c ile rin in h a y a tın ı a n la ta n e se rle rin say ısı i k i y i, n ih a y e t üçü g e çm em ek ted ir. Çünkü şu veya bu şa irin şiirle r i, yazm a d iv a n la rd a to p la n m ıştır Bu d iv a n lar, n esild en n esle in tik a l etm iş, b ir m e ra k kon usu te şk il eden y a z a r la rın ın h ay atı in cele n m iş ve y a z ılm ış tır .
H alb u k i T ü rk m u sik isi, ü çün cü Ahm ed zam an ın a k a d a r n o tad an m ahru m d u . En çok beğen ilen , s a ra y la rın , k o n a k la rın fa sıl h e y e tle rin d e oku nan , ağızlard a d olaşan ş a r k ıla rın b ile a n ca k g ü fte le ri k a y d e d ile b ilird i. B e ste li T i ise. ağızdan a- ğıza in tik a l ed erk en , çoğu zam an ya b e s te c ile ri u n u tu lu p gid er, ya da ad ları d e ğ iştirilird i. B u arad a bazı ş a rk ıla r ın çeşid i i b e s te c ile re isn ad ed ild iği de olu rd u .
ı B u nu n iç in d ir ki. T ü ık m u sik isi b e ste c ile rin in h a y a tım yazm ak is te y e n le rin baş v u ra b ileceğ i k a y n a k la r n ih a y e t üçü. b eşi geçm ez olm u ştu . B u k a y n a k la r ın , çoğu d a , 1 y a ek sik ya y a n lıştı.
B u sah ad a ilk h a tırım ız a g e le b ile n k a y n a k la r : E v liy a Ç elebi S e y a h a tn a m esi, K a n te m ir’in O sm anlI T a rih i, A ta B e y in 5 c ild lik , îly a s deden in b ir c ild lik E n d eru n ta r ih le r i; Ş e y h ü lislâm Er.ad E fen d in in yazm a A t- ra b -ü l A sar’ı: R a u f Y e k ta B e y in E - sa tiz i E lh an ’ı; n ih a y e t son zam an lard a ç ık a n , M u stafa R o n a 'n m 50 y ıllık T ü rk m u sik isi adlı ese rid ir.
B u n la rd a n E v liy a Ç ele b i S e y a h a t n am esi ile K a n te m İr’in O sm anlI ta rih in d e. Ata B e y le îly a s D ed en in ta r ih le r in d e b este c ile rim iz e d a ir v e rilen b ilg i, doğrud an d oğ ru y a değil, a n ca k d o la y ısiled ir. Bu b ak ım d an ta tm in e d ici o lm a k ta n u z a k tır.
Ş e y h ü lislâ m Esad E fe n d in in «A t- ra b -ü l A sâr» ı, 1750 y ılın a k a d a r y a şam ış olan m u sik î b e ste c ile rim iz in h a y a tın ı k a y d e tm e k te d ir. F a k a t b u rad a v e rile n b ilg in in çoğu da k u la k ta n d olm a ve e k s ik tir . (Y azm a olan bu eser. Veled Ç elebi ta r a f ın dan üslû bu n d a d e ğ işik lik ve m etn e bazı ilâ v e le r y a p ılm a k su re tile 1893 y ılın d a «M ekteb» d erg isin d e y a y ım la n m ış tır .)
R a u f Y e k ta 'n ın . b a şlıca T ü rk m u sik isi b e ste c ile rin in h a y a tın ı y a y ım la m a k d ü şü n cesile h azırlad ığ ı (E sa- t.jzi EU ıan) i, ü ç k ita p ta n ö te y e ge çem em iş. A b d ü lk ad ir M e ra g i'n in De*- de E fe n d in in ve Z ^kâi D edenin h a y a tla rın ı a n la ta n üç k ita p ta n so n ra, n e ş riy a t d u rm u ştu r.
G en e o ta r ih le r d e N uri Ş e y d a ’n ın m usiki sa n a tç ıla rım ız ın h a y a tın a d a ir (İk d a m ) gazetecin d e ç ık m ış y a z ı ları da d ik k a te lâ y ık tır .
«Atra*bül- A^âr» dan ve «E satizi E lh an » dan son ra, m u siki s a n a tç ıla rım ızın h a y a tla r ın a d a ir y azılm ış Üçüncü b asılı eser, b ir k a ç yıl ön ce ç ık a n M u stafa R onâ’nın «50 y ıllık T ü rk m u sik isi» d ir.
îb n ü lem in «Hoş Seda» y a h a z ır la n ırk e n , k a y n a k ta n y a n a ço k y o k sundu. Ç ü nkü ese rin i, «A 1ral-ül A- sâr» ın b ir d evam ı gibi ta s a rla m ış a n ca k 1785 y ılın d an bu y an a y e ti şen m u sik i b e ste c ile rim iz in h a y a tın ı y zm ağı düşünm üştü.
B u d u ru m a göre, üstad, ne Ş e y h ü lislâm Esad E fen d id en , n e de o n dan ön ce g'üon k a y n a k la rd a n fa y d a lan am azd ı. M uşta R o n â’n m «50 yıl lık Türk m u sik îsi» de o z am an lar henüz ç ık m a m ış b u lu n u y o rd u . Eld e k a la n R a u f Y e k ta B e y in ü ç k ita b i- le y e tin m e si de im kân sızd ı. Y a p ıla cak. b ir ic ik şev, arşiv ve k ita p lık lard a b u lu n an bü tü n y a z m a la rı, b a sılm am ış d iv a n la rı gözden g e çirm ek ti. B u ise. h iç de k o lay b ir iş d e ğild i. O nun iç in d ir ki m erh u m , «Son
A sır T ü rk Ş a irle ri» , «Osm anlI D ev rin d e Son S ad râzam lar». «Son H at ta tla r» gibi b in le rc e sa h ife tu tan ko cam an e s e rle ri ark a a rk a y a yazıp b a stırd ığ ı halde, b u n lard an ön ce t a sarlad ığ ı. p lân ın ı çizdiği «Hoş Seda» ya b ir tü rlü b aşlıy am am ış. bu eser, h a y a tın ın son e se rin i te şk il e tm iş tir . E serin h a z ırla n ışm d a k i bu z o r lu k la r, is te r istem ez eserin ü zerin e de te s ir etm e k te n geri k a lm a m ıştır.
M ü e llifin in , e se rin , 13 ü n cü sa h ife- s in d *k i ta r ifin e göre «Hoş Seda»-. «1785 y ılın d an b e r i y e tişen m u siki e rb a b ın d a n te rc ü m e ih a lle ri b u lu n a b ilen z a tla rı ve re sim le rin i, m u s ik i ye aid m evaddı h av id ir». E ser, 'd ö r t bölüm o la ra k ta s a r la n m ış tır ; B ir in c i bölüm de b e s te c ile r in ; ik in ci b ö lü m de sa z en d e lerin ; ü çü n cü bölüm de, h a fız la r, m ^vlid, İlâh î, d u rak , n â t- h a n la r ve (h ân en d e) n am ile beste, şa rk ı sem aî v e sa ire o k u y a n la rın : d örd ü ncü bölüm de; m u siki ve e r b a bına aid bazı b a h is ve fık r a la r ın y e r alm ası d ü şün ülm üştü.
Am a, üstad ın öm rü vefa etm ed iği için , ta s a rla n a n bu d ö rt bölü m d en a n ca k b irin c isi, o da k ısm en , g e r ç e k le şe b ilm iştir .
B u n a rağ m en «Hoş Seda» çesid li y ö n lerd en b ü y ü k b fr d e ğ er ta şıy o r. B ir d efa, k e n d isin in , h a k lı o la ra k e se rin in 13 ü n cü sa h ife sin d e dediği gibi «bu eser, k ıy m e tli add olunm asa b ile ile rid e bu yold a e s e r y a z a c a k la rın — az ço k — işle rin e y aram ası m elhuzdur».
S o n ra , ese rin b aşın d a m erh u m u n h a y a tın a , şa h siy e tin e , h u su siy et ve e s e rle rin e d air, en y a k ın a r k a d a ş la rı sa y ıla n H aşan Ali Y ü cel, K âzım İsm ail G ü rk an , A hm ed H am - di T a n p ın a r, M u z a ffe r Esad G ü çh an ve A vni A k tu ç gibi se ç k in k işile rin , y az d ık la rı v ar. 60 sa h ife tu ta n ve îb n ü le m in M ahm ud K e m a li bü tü n c e p h e le rd e ay d ın la ta n bu y a z ıla r, esere, a y rıc a b ü y ü k b ir d e ğ er k azan d ırm a k ta d ır.
* * *
îb n ü lem in , «Hoş Seda» n ın an cak , T a n b u rî Cem il B e y m ad d esin in s o n u n a k a d a r o lan sek iz fo r m a lık k ıs m ın ı y a z a b ilm işti. ö lü m ü ü z e rin e y a rıd a k a la n ese r, m erh u m u n s a ğ lı ğında ese rin ta s h ih le rd e u ğ rasan ve T ü rk m u sik isi alan ın d a geniş b il gisi b u lu n an A vni A k tu ç ta r a fın d a n tam am lan d ı. B ö y le ce , h a k k ın d a y a z ı la n la r h a riç , 314 sa h ife tu tan bu d e ğ e rli e se rin , 128 sah i fesi doğrudan d oğ ru y a îb n ü lem in *in . geri k a la n 186 sa h ife si de Avni A k tu ç’u n k a le m in den ç ık m ış olu yor.
«Hoş Seda» da, 160 k a d a r T ü rk bes fe cisin in h a y a tı y e r a lm a k ta d ır. B u b e s te c ile rin 40 in in h a y a tı, doğrudan doğruya m erh u m u n , g eri k a la n 120 si de A vni A k tu n ç’un k a le m in in m ah su lü dü r. B u güzel e se rin u fa k te fe k k u s u r la rı da v ar. B u k u su rla rın tü m ü n ü n se b e b in i, ese rd e h âk im o lan a la tu r ka h a v a y a v e rm e k m ü m kü n. M eselâ ese rin , ölçü sü n e göre, m u tla k a y e r a l m ası g erek en , T ü rk m u sik isin e h iz m et etm iş, e s e r sa h ih i. Ü çü n cü S e lim , Ahm ed R aslm gibi b ir ço k d e ğ e rle r un u tu lm u ş, b q n a k a r şılık , bu ese rd e yori o lm am ası g e rek e n bazı k iş ile r g irm iştir. S o n ra , ese rd e y e r alan k işile r e k a rsı o b .te k tif o lm a k tan çok, s ü b je k t if d a v ra n ılm ıstır. M eselâ, eserd e y e r alan bazı k iş i le re g e rek tiğ in d en ço k y e r ay rılm ış, b a z ıla rı iş* h a k e ttik le r i ilg iy i g ö re m em işlerd ir.
E s e re h âkim o lan a la tu rk a h ava, b ilh a ssa k iş ile r in a lfa b e tik ta s n ifin de göze b a ta c a k b tr hal a lm ıştır. M eselâ. H acı F a ik . H acı H asım gibi b e s1 e c il*r ıH ) h a r f in e girm iş, H acı A rif B e y ise — n ed en se —, (A rif B e y ) o la ra k (A ) h a rfin d e y e r a l m ıştır.
L eon H an cly nn , adı ve soyad ı ile, h a ttâ d aha çok soyad ı ile t a n ılır - ken. n ed en se (L eon E f.) o la r a k İL ) h a rfin e g irm iştir. B u n la r sa d e ce b i re r ö rn e k tir R una b e n z e r ve dah a b ir ço k y e r d e ğ iştirm e le ri olm u ştu r.
A m a. b u n la rın h epsi de, eserin ço k y ak ın olan ik in c i b a sk ısın d a d ü zeltilm eleri m ü m kü n o lan ş e y le r d ir.’
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
