PAZAR, 13 Kasım 2 0 0 5
T
razar
c e e s
!
S elanik'ten İstanbul'a
itim kurumu
e
»s
F
eyziye Mektepleri Vakfı bugün İstanbul'da üç lise ve bir üniversitenin yer aldığı dört ayrı kampusa sahip. Tarihi ise modem eğitim yolunda kesintisiz 120 yü süren bir mücadeleyi içeriyor. Cumhuriyet'in Maliye Nazın (Bakam) Cavid Bey, İzmir'de Yunanlılara ilk kurşunu atan gazeteci Haşan Tahsin, Osmarüı Ordusu Jandarma Kumandam Galip Bey (Pasiner) ve kısa süre önce kaybettiğimiz şair yazar Attila İlhan okulun mezunlarından sadece birkaçı.Feyziye Mektepleri, 1885'te Selanik'te Feyz-i Sıbyan (Feyz: ilim, irfan; sıbyan: çocuk) ismiyle kuruldu. Osmanlı döneminde, şehirde
Ispanya'dan gelen Museviler, Türk, Rum, Sırp, Bulgar ve levantenler huzur içinde yaşardı. Okul kurma fikri, dört dil konuşan Mısırlızade Abdurrahman Zeki BeyMen çıkmıştı. Ölümünden sonra oğlu Mustafa Tevfik Efendi'nin önderliğinde beş çocuğu, bu hayali gerçekleştirmek üzere harekete geçti. Feyz-i Sıbyan okulu hayırsever Abduşoğlu Osman Efendi ve
Topçuoğlu Osman Ağa'nın desteğiyle onarılan tek katlı Kuran kursu binasında 1883'te eğitime başladı.
DEVLET 2 0 0 , HALK
60 0 ALTIN BAĞIŞLADI
Kurucuların hayali daha modem bir okuldu. Selanik Maarif Müdürü ve şehirde yayımlanan Zaman
Gazetesi'nin sahibi Radoviçeli Mustafa Bey destek oldu. Tevfik Efendi'yi hükümet adına okul kurmakla görevlendirdi. Öğretmen, kitapçı, avukat ve tacirlerden bir encümen kuruldu. Maarifin 200 altın, ahalinin 600 altm katkısıyla tamamlanan dört sınıflık yeni okul, 50 öğrenciyle 1885'te eğitime başladı. Bu tarih, resmi kuruluş kabul edüdi. Müfredatta Kuran-ı Kerim, Osmarüı tarihi, fen bilgisi, Fransızca dersleri gibi dersler bulunuyordu.
Okulun kısıtlı bütçesi, düzenlenen tiyatro gösterileri ve gezilerle
destekleniyordu. Gazetelere haber olan, trenle Serez gezileri şenlik gibi
geçiyordu. "Padişahım çok yaşa" seslerine Türkçe, Rumca, Bulgarca, Fransızca şarküar karışıyordu. 1890'lann başmda mali problemlere karşın kızlar için ilkokul açüdı; sonra ortaokul eklendi. Yuva kuruldu.
1900'e gelindiğinde öğrenci sayısı 370'i erkek, 250'si kız, 620'ye varmıştı. Yüzde 15'i parasız okuyordu.
Takvimler, Rumi 1315, Hicri 1317'yi gösterirken, 1900'le başlayan yeni yüzyılın ruhunu kavrayan yönetidler, okulun adım Feyziye Mektebi'ne çevirdi.
CAVİD BEY İLE
ATILIM DÖNEM İ
Dönemin ünlü iktisatçüanndan Cavid Bey'in 1902'de müdürlüğe getirilmesiyle okul modernleşir. Yeni binasına geçer. Mali zorlukları aşmak için ülkenin her yarandan paralı yatılı öğrenci kabul etmeye başlar. Yazar Sandala'ran bulduğu bir belgede okul müdürü liman polisine şöyle bir talebini aktarmaktadır: "Küçük öğrencimiz Haşan Tahsin'in gemiye binerek yaz tatili için Girit Adası'ndaki evine gitmesine izin verilmesi..."
Okul, şehrin Yahlar semtinde bir şube daha açar. Bu arada, Cavid Bey, daha sonra Maliye Bakanlığı yapacak, Atatürk'e suikast girişimine katıldığı gerekçesiyle idam edilecektir.
Okul tarihini yazan Sandala, modem eğitim yöntemlerini incelerken "aferin kağıtlarını" aradı. Okul
arşivinde, koleksiyoncularda bulamadı. Bir eski kitap fuarında rastladı, satın aldı. İncelediğinde Galip Azmi Bey7 e, yani büyük büyük amcasına ait
olduğunu gördü. Sahaflardan aldığı bir başka aferin, Ali Vafi Bey'in oğlu Haşan Tahsin Bey'e aitti.
İŞGAL YILLARI VE
ZORUNLU G Ö Ç
Balkan Savaşlan'yla Selanik'in zor günleri başlar. Şehri 1913'te ele geçiren Yunanhlar, Yahlar Şubesi dışındaki tüm okul binalarına el koyar. İstanbul'a taşman bazı okul yöneticileri, 1917'de Beyazıt'ta kiralanan konakta yeni bir okul kurar. Feyziye Mektepleri, Selanik'te eğitime güçlükle devam etmektedir. Son müdür, edebiyatçı ve geleceğin Zonguldak milletvekili Celal Sahir Erozan'chr. Yazışmaları 1922'ye kadar süren Yahlar Şubesi,
saptanamayan bir tarihte kapanır. Şair ve dişçi İsmet Ulukuf un evinin bahçesinde "Zavallı Mektep" adıyla sürdürdüğü eğitim, onun da 1924'te mübadeleyle Türkiye'ye gelmesi üzerine sona erer.
İstanbul'a göçen ve uyum sorunu
Feyziye Mekteplerinin eğitim I
T "!
hayatı, bundan
120
yıl önce
tffc
V
Selanik'te başladı. Savaşa,
¿ 0
göçlere, yangınlara, ekono-
k
M k â
mik ve siyasi zorluklara rağ-
^
W A
men kesintisiz sürdü. Araştır-
N l
maçı Mert Sandalcı, mezun
olduğu okulun tarihini
üçy ı l - ---
A tfen SERİNlık çalışmayla kitaplaştırdı. Bu
arada okulun geçmişinde Cumhuriyet tarihine ışık tutacak belgeleri
buldu, hatta kendi aile tarihinin bilmediği yönlerini öğrendi.
I A y te n SERİN
yaşayan Selaniklilerim yardımına yine okul koşacaktır. Araştırmacı Mert Sandala'ran dedesi Kudret Azmi Sandala şöyle anlatır bunu: "Ailelerin en zor yülan, 1917-1923 arasıydı. Göçmen çocukları Rum ya da Yahudi olarak damgalanıyor, arkadaşlarının takındığı bu tutumun nedenlerini anlayamadıkları için büyük sorun yaşıyorlardı."
Beyazıt7 tâki okulun müdürlüğünü daha sonra cumhuriyetin ük kadın milletvekülerinden biri olacak Nakıyye Hanım (Nakiye Elgün) üstlenir. Önemli değişiklikler yapar. Eğitim programını değiştirip Arapça ve Farsça derslerini kaldırır. Yerine sosyoloji, mantık, felsefe, ticaret, evrenbilim dersleri koyar. Ancak bu program değişikliği yüzünden, mezunlar 10 yü eğitim gördükleri halde 9.5 yü okumuş sayılıp Maarif Vekaleti'nden (Milli Eğitim Bakanlığı) diploma alamazlar.
Mezunlardan biri, müthiş bir hukuk mücadelesiyle üniversite smavma kabul edilmeyi başarır. Cumhuriyetin ilanıyla kriz aşüır. Modem bina arayan okul, 1923'te Teşvikiye'de Naciye Sultan Konağı'm kiralar, bina daha
sonra tamemen satın alınır.
CUMHURİYET SONRASI
YÜKSELME YILLARI
Dünyayı sarsan 1929 ekonomik krizi, okulu destekleyen aüeleri de etküer. Yoklukta yaşanan yönetim krizi, 1932'de Feyziye Mektepleri
Cemiyeti'nin kuruluşuyla aşılır. 1935'te okula daha modem görünen "Işık" ismi konur. Durum Atatürk'e telgrafla bildirilir. Atatürk, memnuniyetini belirten bir telgrafla cevap gönderir.
Okul, Müdire Semiha Nafiz Haram ve Müdürler Eşref Binzet ve Sadt Öncel dönemlerinde de büyük üerleme kay deder. 1950'lerde eğitimde ticarete veri len ağırlık, fen bilimlerine kaydırılır. 1955'te Feyziye Mektepleri Vakfı kuru lur. 1970'te Müdür Mahmut Yümaz'ın girişimiyle şehir merkezi dışında bir kampus arazisi alınır. İlk olarak Ayaza- ğa Kampusu açılır. 36 bin metrekarelik açık alana yerleşen tesisler, bugün hâlâ okulun en büyük yerleşkesi.
Vaktin Erenköy ve Nişantaşı'nda birer lisesi bulunuyor. Ayrıca 1996'da eğitime başlayan Işık Üniversitesi, Şile'de eğitimini sürdürüyor.
KİTAP NASIL OLUŞTU?
Sandala, kitabın görsel malzemesini bir koleksiyoncu gibi topladı. Bütün eskidlere, müzayede evlerine, sahaflara haber verdi. Ve müze oluşturacak kadar belge topladı. Aralarında bugüne kadar ortaya çıkmamış Selanik kartpostalları, Feyziye Mektepleri piyango biletleri
Mert
Sandalcı
YEDİ KUŞAK FEYZİYELİ
Mert Sandala, araştırması sırasında aüesinin birçok üyesiyle karşılaştı. Babaannesinin dedesi (Mehmed Karakaş Bey) okulun beş kumcusundan biri, babaannesinin babası (Tevhidi Karakaş Bey) ilk mezunlardandı. Baba tarafmdan dedesi Kudret Azmi Sandala, Sela nik'teki Feyziye'de okumuş; daha sonra Feyz-i Ati'yi kurmuştu. Mert Sandalcı'ran anneannesinin annesi Emine Hanmı'dan sonraki aile üyeleri İstanbul Feyziye'den mezun. 1928 yılı orta devre me zunları toplu fotoğrafını incelerken annesinin babası İsmail Ku- nal'ı görmüş. Zaten annesi Ersin Kunal (Sandala) da aynı okul dan mezun. Mert Sandalcı gibi kızkardeşi Yaprak da aile gele neğini sürdürmüş. Bugün aileyi okulda Mert Sandalcı'ran il kokul öğrencisi yeğeni Rüzgar temsil ediyor.
var. Sandala, en çok okulun Sela nik'teki ük ku rulduğu yeri bulmakta zor landı. Çünkü 1917 yangını, şehrin topografyasını
tamamen değiştirmişti. Selanik Üniversitesi profesörlerinden Evangelia Varella'nın desteğiyle, girilmeyecek arşivlere girdi.
Araştırmaa Aleksandr Yeralimpos'un yardımlarıyla okulun yangından önceki yerini tespit etti. Beyazıt'taki yeri ise eski mezunlardan Avukat Nazif Camcıoğlu'nun yardımıyla, dönemin yangın haritalarından buldu. 1905'te Zati Bey'in bestelediği okul marşının peşine düştü. Notaları bir koleksiyoncuda buldu. Tüm yalvarmalarına karşın, kopyasını alamadı. Rastlantı sonucu bir sahafta bulduğu notaları ünlü bir aranjör, koroya uyarladı. Sah günü İstanbul'da, "Feyziye Mektepleri Tarihi" kitabıran tanıtılacağı basın toplantısmda bu marş ilk kez seslendirilecek.
Albüm
K itapta ki çarpıcı b e lg e le r den b iri, O sm anlı y ö n e tim i nin Erme- n ilere y a k laşımını gösteriyor. 1 9 1 3 'te Ermeni H urufa- tı'nın1 5 0 0 'ü n c ü , m a tb a a n ın 4 0 0 'ü n c ü yılı ku tla m a la rı y a p ıld ı. Er m eni katliam ının sorum lusu o ld u ğ u id d ia e dilen isim lerden C e m al Paşa d a , Taksim 'deki o k u tla m a la ra katıldı ve kürsüden Erm eni v a ta n d a şla ra h ita p etti (kürsüde o rta d a , sakallı). S olun
d a iki y a n ın d a d a , d a h a sonra Feyziye V a kfı B a şkanlığı'nı yürütecek Beyoğlu K a ym akam ı Süleym an Kani Bey va rd ı.
Feyziye M e kte b i ö ğ re n c ile ri. F o to ğ ra fta ki tek ö ğ re tm e n , solda a y a k ta d u ra n M ü d ü r M e h m e d S a dık Bey. En solda g ö rü le n
posbıyıklı iri y a p ılı kişi ise ünlü kapıcı Ş ahin A ğ a . (1 8 9 8 ).
F e y z iy e 'n in 6 . m ü d ü rü C a v id Bey d ö n e m in d e o k u l ü lk e n in d ö r t b ir y a n ın d a n y a tılı ö ğ re n c i k a b u l e tm e ye b a ş la d ı. F e y z iy e K ız la r M e k te b i, ilk ve a n a o k u lu ö ğ re n c ile ri, ö ğ re tm e n le riy le . (S e la n ik , 1 9 0 0 ) O d ö n e m k i y u v a ö ğ re n c ile ri, o k u lu n a rk a ta ra fın d a Ş a k a y ık S o k a ğ ı'n a k a d a r u z a n a n g e n iş b a h ç e s in d e d in le n iy o rla r. O k u lu n m e ş h u r servis ş o fö rü K a n i A m c a . Ü st s ın ıfla r, fiz ik la b o ra tu v a - rın d a d e rs g ö rü y o rla r.
O k u l m ü d ü rle rin d e n N a k ıy y e H a n ım , m ille tv e k ili o ld u k ta n s o n ra 19 3 0 'd a T a k s im 'd e ç o c u k h a k la rı ü z e rin e m itin g y a p ıy o r. A rk a s ın d a d a p a n k a rt a çm ış ç o c u k la r d u ru y o r. N a k i
y e E lg ü n 'ü n a d ı O s m a n b e y 'd e b ir s o k a ğ a v e rild i. S o ka k, 2 0 0 3 K a s ım 'ın d a k i s in a g o g p a tla m a s ıy la g ü n d e m e g e ld i a m a o d ö n e m is m in in ne re d e n g e ld iğ i h iç ko n u şu lm a d ı.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
