‘MAKBER„ e
GÖMÜL E N
et
OLU,,!..
E B E D Î A B D Ü L H A K HAMİ D
Bazıların Uğursuz Saydığı Rakama Rastlayan Bir 13 Nisan Gününün
Akşamında Abdülhak Hâmidi Kaybettik.
H
âm id öldü. T ü r k l i t e r a t ü r ü n e M a k - ber, Ö lü , E ş b e r , T e z e r , M u s a B i n N a ş ir, T a r ı k B i n Z e y y a t, G a r a m , V a l i dem , S a rd a n a p a l, D iv a n e l ik le r im , t i n t e n , S a h r a , N a z ife , D u b t e r i H in d u , N e s - t r e n , M a c e r a y ı aşk, i l h a n ı V a ta n , 11= h a n ı N u s t r a t , R u h la r , A r z î l e r gibi 3 0 a y a k ın ölm ez e s e rle r v e r e n . . ş iir v e e d e b iy a t â le m im iz in an a sı A b d ü l h a k H â m id m ü b a r e k v ü c u d ü n ü to p rağ a, r u h u n u A l l a h a v erdi. E s e r l e r i n e s ild e n n e s l e , y ü zy ıllard an yüzyıllara e m a n e t e d ile ce k ; m ısraları, d u d ak lard a tılsım lı m asalların t a t v e b ü y ü s ü y le g e z e c e k tir.8 6 y aşın d a ö le n şa irin 14 y ıl son ra y ü z ü n c ü doğu m y ılı k u t lu l a n ıp ; 2 0 3 7 de y ü z ü n c ü .'Tüm ılı lıu ş û la an ıla c a k tır , in sa n la r yaşadıkça; in şat,lar, ö lü m ü n s o ğuk ü r p e r m e le r i ni de, ileri ü s t ü n d e d u y u p h iç o lm a n ın eb e d i ı s t ır a b ın ı k afa- tasları iç in d e ta ş ıd ık ç a M a k b e r i ok u y a cak, Ö l ü y ü o k u y a c a k v e H â m id i s e v e ce k le rd ir.
A b d ü l h a k H âm id , h iç b i r ş e y yazmasay» dı b ile M a k b e r , Ö lü , T a r ık , E ş b e r o n u n ad ını e b e d île r in m e r m e r le v h a s ın a yazmak iç in k if a y e t ederdi- D a h a p ekaz önce, ılık n e f e s l e r i taze b ir ç iç e k yaprağı gibi y ü zü m ü ze çarp an e n se v g ilile r in , b i r d e n b i r e ta ş o lm asile insan y ü re ğ in d e k op an d e h ş e tl i f ır t ın a y ı, e b e d î in sa n faciasın ı; değil T ü r k , h a t t â b ü t ü n cihan e d e b iy a tın d a A b d ü l h a k H â m it k adar d e h ş e t l e d u y m u ş v e d u y u r m u ş pekaz in sa n v ar dır. N e m e s u t t u r b u in sa n ki, o n u n ö lü m ü n e b ü t ü n b ir m ille t sa rsılarak ağla dı. E n b ü y ü k Ş e f t e n en k ü ç ü k öğreni- c iy e kadar h e r k e s m a t e m in i t u t t u b u ö lü m ü n . V e m u k a d d e s t a b u t a rk a sın d a n 5 0 b i n l e r dalga h a lin d e a k tıla r.
H âm id , e s e rle rin i O s m a n lıc a yazdı. B u , y aşadığı d e v rin b ir z a ru re ti idi. Ç ü n k ü öz T ü r k ç e dili daha şim di, A t a t ü r k in k ılâ b ile b e r a b e r y aratm ağa, iş le m e ğ e b aşladık . B u n u n iç in , A b d ü l h a k H âm id i, a sıl m e t n in d e n oku m ak, p e k g en ç olanlar iç in biraz g üç iş tir . M aa-
m afih, b ir e se ri anlam ak, işi sad ece
v o k a b ü le r işi, le h ç e işi değildir. T a s a v v u f k ü l t ü r ü olm ay an adama? «enelhak» sözü gibi? «ben allahım !» s ü z ü d e b irşey ifa d e etm ez. Y a n i d e m e k istiy oru z ki, H â m idi ta m b ir zev k v e v u k u fla o k u y a b ilm e k için b e h e m h a l tam b ir san at ve f e l s e f e k ü l t ü r ü "gerekir, iş i n kelim e, lehçe, yani k o s t ü m ta r a fın a g elin ce ...
2
G e le ce k n esille r için , sırf H âm idi okuyabilm ek, a rtık ölm üş olan bir dili yen iden tanım an ın zahm etine değer. Y a rın ın h akikî T ü rk sanatkârı, filân veya falan can ın divanından çok, Ö lüyü M a k b eri okuyup seveb ilm ek için aruz bilecek, O sm an lı v okab ü lerin i zen gin letecektir.
Ve o, yani H âm id, k en d isin in de de diği gibi, değil O sm anlıca, h a ttâ Ç in ce, Japonca dahi yazmış olsaydı, biz gene, «sırf n e dem iş, n eler sö ylem iştir?» diye bu dilleri öğrenecektik.
A b d ü lh ak H âm id, yüz yıla sığan T ü rk y en ilik ed eb iy atın ın .. A v ru p aî T ü rk
Hâmid’in bir potresi.
e d e b iy a tın ın anasıdır. E s k i y i , y ani d ö rt k ö ş e b ir Ş a r k v e diva n e d e b iy a tın ı p a r çalayıp, y e n in in ilk so n su z u f u k l a r ın ı açan T ü r k şairi H â m itt ir . K ısa c a sı, ilk A v r u p a y î s a n a t s is te m v e t e f e k k ü r ü n ü m e m le k e t e sokan ö l ü v e M a k b e r şairi olmasaydı, b u gün, n e S e r v e t if ü n u n , n e F i k r e t , n e F e c r i â t i v e H âşim .. n e de m illî ed e b iy a t o lu rdu. ih t i y a r l ık dediğim iz yaşlara g e le n le rd en , k o n u ş u r k e n , is tid a t lı ço c u k , yani ç o c u k d iy e b a h s e d e b ile c e k k adar u zu n b ir öm ü r y aşam ış olan b u b ü y ü k edip; şa ir old u ğu kadar, ta m b ir v ü c u t v e d i
mağ a s a l e ti n e de sa h ip , nazik insan, b ü y ü k in san , s e m p a ti k insan , k ıs a c a s ı tam insandı.
H â m id için, y arın h e y k e lle r d ik ilecek , h a t t â b e lk i m ü z e le r y apılacak, adına T ü r k ü n i v e r s it e le r in d e k ü r s ü açılacak v e fa k ü lt e le r d e , k ü lliy a tı o k u n u p e s e r le r in in şe r h i y a p ıla ca k tır. B iz , m e c m u am ızın b u satırlarıy le, o n u n k olay kolay erişilem ez olan e b e d î h ü v ü y e ti n i t e s b i t e tm e k , b ib liy o g r a fik b ir e t ü d y a p m a k ta n çok, o r u n h a k k ın d a d u y d u k larım ızı, d ü ş ü n d ü k le rim iz i s ö y le m e k isted ik .
M a k s a d ım ız , sad ece, bu, yüzy ılların b ile y e rin i k olay k ola y dolduram ıyacağı b ü y ü k adama k arşı, ölü m ü m ü n a s e b e t ile d u y d u ğ u m u z v e h e r k e s in d u y d u ğ u say gı v e hayranlığı t e s b i t e t m e k t i r .
N a s d ki, şim di size, H âm idin ölü m ü ü z e r in e bir m a tem bayrağına d ö n e n T ü r k m a t b u a t ın d a , b ü y ü k le rim iz d e n , sa n a t ve fik ir adam larım ızdan b a zıların ın y azdık larını, h ü lâsa olarak nakled iyoru z:
„ ih t iy a r lıy o r u m diyordu. S e n e l e r d e n - b e r i m e m le k e t m u h a b b e t v e ş e f k a t ka n a t l a r ın ı açm ış, o n u h e r t ü r l ü ı s t ı r a p ta n esirg iy ordu . M i l i et o n u n ü s t ü n e t i t riyor, m e n h u s f a k a t m e v u d a k ıb e t b a ri geç o ls u n diyordu. K o r k u l a n , f a k a t b e k le n ilm iy e n kara h a b e r ç a b u k geldi. H e p im iz i m a te m li b ir s ü k û t sardı. D ı şım ızda s ü k û n , fa k a t d e ru n u m u z d a m a h ş e r vardı. O n u n t e l in e t tiğ i s ü k û tu , h iç sev m ed iğ i s ita y iş le r le biz bozd u k •
Yansın nesi varsa kâinatın, L â k in bu derin sükut dinsin.
H e r k e s h iss in i, h a t ır a t ın ı a n la tıy o r, v e k e n d is i n e b ir te se lli arıyordu.
Ç o k se v e rd im , a n la t tık la r ın ı yaz d e d iler. A c ı arasın d a p e ki, d em iş b u lu n dum . B e l k i bu, ona k a rşı h ü r m e t k â r bir vazifedir. F a k a t m e v z u u n b ü y ü k lü ğ ü ö n ü n d e b u n u n n e kadar güç old u ğ u n u daha yazmağa ba şla rk e n anladım- H e r - şe y i u n u tm u ş gibiyim , b irş e y h a tır la m ıyoru m .. ona lây ık b ir ş e y b u la m ıy o ru m .
O , bizim h ep im izin b ü y ü k şairim iz- di v e ço k güzel yazdı. B e n p e k az o- k u m u ş tu m . B e n on u n , o b ü y ü k h aya t ı n an ca k so n d e v r in in ark adaşı o lm u ş tu m . O , az fa k a t öz söyler, b e n d in le r dim. B e n saygı v e sev g ide k u s u r e tm e
-ineğe çalışırd ım . O da i l t i f a t ı n ı v e t e v e c c ü h ü n ü b e n d e n esirgem ezdi. B e n o n u , b ü t ü n T ü r k l e r gibi o k u m a k öğre- n ir ö ğrenm ez t a n ım ış t ım . N a m ık Ke= mal v e a rk a d a ş la rın ın M i d i l l i , R a d o s , S a k ız d a k i m e n f ilik le r i vey a m e m u r iy e t* le ri A k d e n iz l il e r i K e m al e ço k bağlamış* t , . O m u h it m ü n e v v e r le r in i n şiir, ede* b iy a t , s iy a se t v e f e l s e f e s i h e p N a m ık K e m a ld e n “bey m e r h u m d a n , m e n k u l v e m ü lh em di. S ö y l e n i l e n h e r şiir, o k u n u l a n h e r gazel b e y m e r h u m u n ya yazdığı, y a h u t s e v diği idi. O n u n m a n zum k ü f ü r l e r i n i yal nızca o k u m a k b ile is tib d a d a k a rşı bir h a k a r e t v e b ir h issi in tik a m d ı. B e y m e r h u m u n iyi d e diği k ö t ü olmaz, kö- t ü 'd e d i ğ i n e iyi d e n ilem e zd i. E v le r d e , m e k t e p le r d e , E k - rem ler. H â m it l e r o- k u n u r, ezberlenir,
N a c il e r d ile b i le alınm azdı. H â m id in e s e r leri eld e n e le gezer, şiirle ri d ild e n d ü ş mezdi.
G a la ta *a ra y d a T e v f i k F i k r e t ed e b iy a t d e r s in e o n u n l a başladı. O n d a n im tih a n oldu k. F i k r e t iç in T ü r k e d e b iy a tı öğ= r e n m e k dem ek, H â m id i b ilm e k d em e k ti.
Muallâ bir derinlik şiiri Hâmid, şiiri
vecdaver...»
D a r ü l f ü n u n d a g en çlik arasında T e v f ik F i k r e t i n , C e n a b ı n şiirle rin i b ilm e k b ir zev k ti, b ir m e z iy e tti. F a k a t A b d ü l- h a k H â m id i b ilm e k v e o k u m a k başlı» b a şın a b ir h a y s iy e tti. B iz onda yalnız şiiri, e d e b iy a tı değil, f e ls e f e y i, k iy a s e ti de ö ğ ren m eğ e çalışıyord u k . T a b i a t ı n k a n u n la r ın d a n g ele n zu lm e b ile k a h ir ile h ü c u m ed en, ta b ia tın k u v v e tle r i ü s t ü n e çık acak b ir h am le ile haksızlığı, k â in a tın y ü z ü n e h a k a r e t le çarp an y ü k s e k d u y gulu v e y ü k s e k h a y s iy e tli b ir insan..
«Herkes insanlıkta herkesle yeksan
»d iy e b ile n ve c u m h u r u n k adrin i o vak it h e r k e s e a n la ta n b ü y ü k b ir v a ta n p e rv e r, b ü y ü k b ir d e m o k ra t d iy e se v iy o r ve o k u y o rd u k , Ç irk in liğ i, k ö tü lü ğ ü , ö lü m ü v e b e ş e r i y e ti m u z ta ıip e d e n m addî v e m a n e v î elem leri., v e h ay atın takaza larını s e v m iy e n bu şair, t a b i a t t e n ölüm v e ıs tır a p d ile n e n bazı şa irle r v e ş iirle r gibi h asta, ezgin, b i t k in v e b e d b in b u lu n u y o rd u k . O , b a y a tta v a ta n a bağlı canlı b ir v arlık tı. B iz im onda k a v u ş t u ğumuz f e ls e f e , k u d re t, k u v v e t, b ay at v e n e ş e fe ls e f e s i idi. B u f e l s e f e s i n i akide
k a fin e ç ık a rm ış, y ü k s e k v e d e rin k ir h a s s a s iy e tle b in b i r ş e k ild e t e r e n n ü m e t m iş t i. O , zıtla rla d o lu b ir âlem, b ir m a h ş e r idi. B u şair filo z o fu n bazı h ay at t e lâ k k i le r in i b ile , k e n d is i n e has b ü y ü k b ir m a z e ret bilird ik . C u m h u r i y e t s e n e le r i n d e k u l ü p t e v e m e c li s t e ç o k b u l u
ş u r v e k o n u ş u r d u k , fe d a ile rim iz d e tam b i r b irlik vard ı. V a z if e m d e b e n i daim a te ş c i ederdi. A ra sıra m e k tu p la ş ır, te l- graflaşırdık. H a sta lığ ım d a m ü te e s s if a n e “m ü t e e s s ir o ld u m „ d iy e h a t ır ım ı so rm u
ş-Hâmid, refikası Bayan Lüsyenle Dolmabahçe Sarayında Dil Kurultayına girerken.
tu. G e ç e n s e n e k i ra h atsızlığ ın d a ç e k t i ğim telgrafa, ban a i l t i f a t lı v e t e v e c c ü b lü cü m le le r y azdık tan sonra, ara n m a d ığ ın dan, a r t ık u n u tu ld u ğ u n d a n şik â y e tle r e d e re k cevap verdi. Ş i k â y e t i n d e h a k
Hâmldln bir sözü :
— Gazi yolundayız. Bütün yollar o yola çıkar.
sızd ı, b u n u so n ra k e n d is i n e s ö y le c E ğ e r b u g ü n ö lü m ü n d e v e cenazesindv " b ü t ü n m i lle ti n g ö s te rd iğ i t e e s s ü r vf
ca n d a n alâk alara ş a h i t olsaydı, k im b ilir o m ü m ta z t e b e s s ü m ü ile, daim a g en ç v e z in d e zekâsile.. y in e n a s ıl zıtlar d olu zarif v e n ü k t e l i b ir ce v ap b u lu r v e sö y lerdi. O , b izler için gözleri k a m a ş tır a n d e rin b i r girdap, gözleri k a ra r t a n y ü k s e k v e m u h t e şem b ir şa h ik a idi. K u v v e t il e , zaafile, k u d r e t il e , azmile, k em alile , n o k s a n ile tam b ir in san d ı. F a k a t b ü y ü k b ir i n sandı. Y i n e F i k r e t t e n m ü lh e m olarak d i y e b ilir im k i o: ecra» m ile, k e v a k ib ile , a- v alim ile, s ita r e v e ş ü m u s i le k e n d i k e n d i n e y aşıy an v e y a n a n b o l ışık lı, bol h a r a r e tli b ir g ü n e ş ti. S ö n m e d i , y a n dı.-» j
Şükrü Kay
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
