İki devrin perde arkası:101:Milli Mücadele'de dini sınıfın oynadığı rol

Sa^L.-- f/İH İctta M . i \

reSK İl TIH A m SA ve H.M.&JRI/SIJ BAŞKAN!

albayhüsamettînerturk

=

Wrde Qi'kasi

-101

MI!» Mücadelede dini

sınılın

oynadığı

rol

Mütareke yıllan, Türkün muhte- bağlamak ve şayed bu tazyike rnu- lem tarihinde gizli kalmış bir çok kavemet edenler olursa onları birer kahramanlıkların sıralandığı seneler birer ayıklamak idi. Bir taraftan sa-* ... raydan, diğer taraftan Ingilizlerden vu>usu »e... v ı u t o i | ____ . _ yardım gören bu İngiliz Muhibler .Ohiii* ’sarıklısı, feslisi ile bu Millî cemiyetinde pek çok kimseler vardı Mücadeleye katılmış, herkes kendi ki bunlar, gizli teşkilâtımıza millî ’ cepheye hizmet etmekte ve başta Papas Fro olmak üzere bütün

hain-gş t ^ J 1 1 1 | 1J U i*** J * r — —

hâtıraları ne anlatmakla ve ne de leri aldatmakta idiler. yazmakla öğrenilir. Bilâkis cnu her

gün bir cepheden tetkik etn\ek, bir sız ve İngilizlere kırgmlığı müthişti. lahifesini çevirmek, burada gizli kal

f a m ı e b in i J ,C V U iııc a , t ,u ı u u u ö ^ f ,

mış kahramanları tanımak, ner Türke sebeble Millî Mücadeleye karşı pek düşen bir vazifedir. Ancak o zaman

muazzam tehlikelere, korkunç taz­ yiklere rağmen, şahlanmış bir mil­ letin efsaneleri gözden geçirilmiş o- lur. Bu gizli kalmış kahramanları, bugün artık âlemin nazarları önüne arzetmeği bir vazife telâkki ediyoruz. Mütareke y ı l l a r ı n ı n isimsiz kahra­

manlar» içine başı sarıklı din ada.n- laruu, imam ve müezzinleri, kürsü vaizlerini, tekke mensublarını, med­ rese hocalarım da ithal etmek mec­ buriyetindeyiz. Bunlar dini mefkû- reler sevkile Milli Mücadelenin mu­ vaffakiyetine can ve gönülden ça­ lışmışlar, kavlen ve fi’len bu uğurda «İlerinden geleni yapmışlardır. Bil­ hassa aon Padişah ve Halife Sultan Vahideddinin itimadına mazlıar ol­ muş ve mütareke yıllarının meş’um baykuşu telâkki edilmiş Papa. F re ­ nim- çevirdiği fırıldakları pes. guz,ei »niamış ve ona, onun tatbik ettiği metodlarla cevab vermiş olan bu din t j,^ ıi« n n ı burada ölmüşler ise rah­ metle, yaşıyorlar ise selametle an­ mak da bizlere düşen bir 'azifedir. Papa* Fro, Padişaha, gayed Dir (In­ giliz Muhibler) cemiyeti kurulur ve bilhassa sarık!» din adamları buraya ithal edilirse, İngiltereyi kazanman ha bil olacağım ve imzalanacak mu­ ahede de İngilteı;enin müzanereti sa­ yesinde şartların oldukça hafif k a ­ leme alınacağım telkin etmiş, Os­ manlI İmparatorluğunun encam, In­ giliz mandası altında ve bütün isıânı âlemine hükmeden bir devlet olarak kalabileceğini anlatmıştı. Bu mak- sadla kurulmuş olan İngiliz Muhib­ ler Cemiyetinin riyasetine Said Molla getirilmiş, fakat perde arkasında en büyük rolü, Papas Fro almıştı. Pa­ pas çok cömerd idi. Zira sariettiği para, İngiliz Entellicens Servisinin mestur tahsisat» idi. Topkapı, Şeh­ remini fıkaralarına her hafta- bedava dağıtılan kurban etlerinin sayesinde. Türk milletini midesiie satın ala­ cağım zanneden bu zavallı Papazın döKtüğü paranın, cebinden ç-kınadı­ ğı malûmdu. Mahalle imalin arı, med rese ve tekke meşayihi bu bağış­ larla İngiliz Muhibler Cemiyetine sokulmak istiyeniyordu, Fransıziara gelince, onlar da mütareke ıcaoı iş­ gal ettikleri Adana, Kilis, Anteb ve Maraşta yerleşmek emelinde olduk­ ları halde İstanbul halkım ığıai et­ mek maksadiie (Fransız Muhibler) cemiyeti kurmuşlardı. Ve gizlice el altından Anadoluya gitmek ıstiyen zabitler» nakletmek üzere bir kru ­ vazörün İstanbul limanında hazır bulunduğunu da etrafa yaymışlardı. Fakat İstanbulun temiz ve vatan­ perver halk», her iki muhibler cemi­ yetine de bir kıymet vermemiş, da­ ha doğrusu millî hislerini her türlü dostluklarının üstünde görmüştü. U tanbuldaki mahallât imamları, mü­ derrisler, kürsü şeyhleri, tarikatı bektaşiye babaları ve muhtelif turuku İlmiyeye mensub kimseler, zahiren

ıltalamağa var kuvvetleniş nıesa erini iarfetmışlerdi. Fakat Papas ro kısa zamanda bu sabotajı anla-n büyük gayeyi baltaladıklarını

İtalyanlara gelince, onların Fran-Her şeyden evvel aldatılmışlardı. Bu yumuşak, hattâ taraftar bir siyaset takib ediyorlardı. Onlar da (İtalyan Muhibler) cemiyetini kurmuşlardı.

Bu tarihi ve karanlık günlerden birinde göz doktoru Esad Paşayı zi­ yaret etmek maksadiie Cağaıoğlun- daki ikametgâhına uğramıştım. Te­ sadüfen orada devrin Sadrazam ve Harbiye Nazırı Müşir İzzet Paşa ile Balkan Harbinin meşhur şark ordu­ ları kumandanı Abdullah Paşayı bul­ muştum, Her ikisini tanıyordum. Onları selâmladıktan ve ellerini sık­ tıktan sonra oturmuştum. Dördümüz, zamanın müşkül şartlan üzerinde müdavelei efkâr ediyorduk. Esad Paşa, Ittihadcılarıı, yeni şeklinden, karakol teşkilâtından ve Kara Vasıf Beyin bu husustaki gayretlerinden ümidvar olmadığını söylüyordu. Pa­ şa, İtilâf devletlerinin pençesinden kurtulmanın mümkün olmadığını ilâve ediyordu. Herkesin noktai na- zan başka başka idi. Göz doktoru îjsad Paşaya göre Türkiye için ye­ gâne kurtuluş yolu Amerika man­ dasını kabul etmekti. Müşir İzzet Paşa. Sultan Vahideddinle hem fikir­ di. Ona göre, bizim kuvvede bağ lanacağımız yegâne devlet İngiltere idi. İngiliz Muhibler cemiyetini ko­ rumak ve bunu hedefine ulaştırmak lâzımdı. Abdullah Paşa ise Padişahın etrafında toplanmakla beraber Milli Mücadeleyi desteklemek lâzımdır diyordu. Onlar böyle konuşurken Müşir İzzet Paşa bana dönerek:

— Sen ne dersin Enverci?. demişti — Bendeniz şuna inanıyorum pa­ şam, Enver Paşa daha îstanbuldan hareket etmeden evvel bir gün, Top- kapı sarayında devletimizin has mi­ safiri bulunan Şeyh Sünusî hazret­ leri K ur’anı Kerimden bir âyeti tef­ sir ederek «şayed cihan harbinin ikin ci safhası tazelenirse, müsliimanlar için zafer mukadderdir!» sözünü söy­ lemişti. Bu âyeti kerimenin müjdesi tahakkuk edecektir. Eğer harbi taze­ lersek!...

Müşir İzzet Paşa gülmüş, Abdullah Paşa ise şunu sormuştu:

— Şimdi ne yapıyorsun Hüsa- meddiu?

— Teşkilâtı mahsusayı tasfiye edi­ yor, yeni teşekküllerle meşgul olu­ yorum.

O zaman Abdullah Paşa: — Aşkolsun koca asker, hâlâ uğ­ raşmaktan bıkmadın!...

Ben de kendilerine kurulmakta o- lan yeni cemiyetler ve gruplardan, bilhassa din sınıfının gayretlerinden, imamların, kürsü vaizlerinin, med­ rese hocalarının, tekke şeyhlerinin millî davaya gösterdikleri hassasiyet­

ten bahsetmiştim.

Din sınıfı mensublarınm bu gay­ retleri Lozan sulhunun akdinden sonra da işe yaramıştı. B ü jü k Millet Meclisinin tecdidi sırasında birinci ve ikinci grup mücadelesi levam e- diyordu. İkinci grup mensublan Mustafa Kemal Paşaya cephe almış

~ ---— --- m u h a l i j \ . r i ı i c ı i r c f ş a y a c e y x i e 0 x 11119

glliz Muhibler Cemiyetin» intisab kimselerden mürekkebdl. Bunlar A- niş, fakat el altından bu cemiyeti nadolunun bazı mmtakalarında

yaşa-yan Yürüklere, Sofilere, bazı yer­ lerde Tahtacılar namı altındakilere, kızılbaşlara, bazı mıntakalarja Abdal ş, derhal Padişaha din adamları- namı verilen zümreler ki Ateviler-dir, bunlara istinad ediyorlardı. Bü-ına yakıla anlatmıştı. İşte » zaman tün bu gruplar o zamanlar Kırşehir ı din adamlarım bulup çıkarmak civarında ikamet eden Hacıbektaş m Yıldız sarayında gayet mahrem nahiyesinde yerleşmiş Çelebi Cema- r (İstihbarat şebekesi) kurulmuş leddin Efendiye bağlı idiler. Muma- ı bunun başına da Sultan Vahided- ileyh şahsan Hürriyet ve İtilâf fır- nin kayınbiraderleri olup resmi kasına intisab etmiş ve etrafına ka- 'ıtı müzikal hümayun kumandan» ı»babk bir zümre toplamışı». Bütün n Miralay Çerkeş Zeki Bey ge- etrafındakiler, Anadoluyu. İtilâf ilmiş, aynı zamanda yavelanı has j— ı_.-r_-ı_ , —

ızreti şehriyariden bulunması ve t» şahanenin karini hası olması ısebile Papas Fro’nun da itimadını ızanmışü.

Bu şebekenin gayesi şu idi. Ma­ ille imamlarile, müderrisleri, kür- şeyhlerini, bektaşi tarikati vesaır rikatl ilmiye münfesihlerini milli şkilâüardan uzaklaştırarak »araya

devletlerinden Mustafa Kemalin de­ ğil de Cemaleddin Efendinin kurta­ racağına inanmışlardı.

Bektaşiler ise İstanbul ve Anado- luda İttihad ve Terakki fırkasına mensubdular. Bunlar da daha ziyade İstanbulda toplanmışlar, Cemaleddin Efendi zümresine aksi cephe almış­ lardı. Meclisin yenileneceği sırada

— Arkası Sa. 5. Sü. 4 de —

İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi