Girifl
Temelinde “de¤iflim” olan yeniden kullan›m, mekansal dönüflümle ifadesini bulur. ‹nsan›n kültür birikimi ile biçimlenen yap›sal çevreyi de do¤rudan etkileyen bu de¤iflim beraberinde kimlik aray›fl›n› gündeme getirmektedir. Kimlik kavram› özellikle turizm mimarisinde vurgulanmas› gereken en önemli ölçütler-den birisidir. Turizmin temeli olan otel yap›lar› tafl›d›klar› mekansal de¤erler aç›s›ndan tasar›mc›lar için referans yap›lar› haline gelmifltir. Ayn› zamanda tafl›d›klar› anlam bak›m›ndan iflletmeciler için ise prestij yap›lar›d›r. Bu nedenle otelin mevcut yap› içindeki yeniden oluflum sürecini, fiziksel, çevresel, kültürel vb. flartlar› de¤erlendirerek gerçeklefltirmek, tasar›m ve kimlik oluflturman›n kayna¤› olacakt›r. Mevcut yap›lar›n otel amaçl› kullan›m›, günümüz turizm hareketinin bir sonucu olarak ortaya ç›kmaktad›r. Turizm aç›s›ndan geliflen ülkemizde gün geçtikçe artan turizmin önemi ve buna ba¤l› olarak h›zla artan yatak kapasitesinin artt›r›lma gereksinimi mevcut yap›lar› da otel olarak kullan›ma zorlam›flt›r.
Geleneksel konaklama tesislerinin en önemli grubunu oluflturan otellerin kavram olarak kelime kökenine bak›ld›¤›nda, etimolojik olarak Frans›zca’daki “hostel” kelimesine dayand›¤› görülmektedir. Hostel kavram›, han, kervansaray, yurt, pansiyon, ö¤renci yurdu anlam›na gelmektedir. Hostel kelimesinin kökenine inildi¤inde ‘ço¤unlukla din adamlar›nca ve rahipler taraf›ndan yönetilen yolcu han›, misafirhane; darülaceze’ anlam›na gelen “hospice” kelimesi karfl›m›za ç›kmaktad›r. Hospice kelimesinin de Latince kökeninde “hospitium, host” kelimesi bulunmaktad›r. Bu da ev sahibi, konuk a¤›rlayan anlam›na gelmektedir (URL 1).
Her mekan›n bir kimli¤i ve dili vard›r. Ancak, insanlar›n mekanlara olan kavramsal yaklafl›mlar›, alg›lama ve anlamland›rma tarzlar› mekanlar› farkl›laflt›r›r. Bu nedenle, mekan, farkl› kullan›c›lar için çeflitlilik gösterir. Bu noktada otellerin hedef kullan›c›lar› önem kazan›r ve otel mekanlar› hedeflenen kullan›c›lara göre biçimlenir. Genel anlam› ile “mekan”, insan›n eylemlerini
düzenlemeleri izlemesi yap›lar› da etkilemektedir. Özellikle, ülkemizdeki mevcut yap› stoku ve turizmin geliflimi sonucu artan yatak gereksinimi ile yeniden kullan›m ve otel kavram› bir araya gelmektedir. Bu çal›flmada otel ifllevi verilmesi düflünülen yap›lar›n yeniden kullan›m sürecinde do¤ru mekanlar oluflturabilmek için tasar›mlar›nda alg›sal ve kavramsal ba¤lamda mekana yaklaflma ve uzaklaflma, girifl ve ç›k›fl, mekanlar›n düzeni boyunca hareket, mekanlar›n ifllerli¤i ve içlerindeki eylemler, tasar›m kimli¤i, mekanlar aras› süreklilik ve mekan tasar›m›n›n geliflimi gibi gerekli olan hususlar ortaya konulmaktad›r. Bu ba¤lamda söz konusu mekansal dönüflümlerin analizi için izlenecek yöntem flematik olarak özetlenmifltir. Daha sonra belirlenen yöntem do¤rultusunda, hem tarihi bir yap› hem de eski ‹stanbul s›n›rlar› içerisinde yer almas› aç›s›ndan özgün bir örnek olan Four Seasons Oteli-Sultan Ahmet Cezaevi’nin analizi yap›lmaktad›r. Son olarak da seçilen örnek yap› üzerinden otel olarak yeniden kullan›m ba¤lam›nda mekansal dönüflümlerin analizinden elde edilen öznel bulgular ortaya konulmaktad›r.
Abstract
Nowadays, the social structure in the continuous development monitors the new shapes and regulations that this effort also affects the structures. Especially, as a result of the existing building stock and the development of tourism, the concepts of re-use and requirement of bed and hotel come together. During the re-use process of buildings which are thought to be hotel and have the functions of hotel, subjects such as approach and departure to the space in terms of perception and conception in designs, entrance and exit, movement through the space design, functionality of spaces and actions in them, design identity, continuity and development of space design which are necessary for to establish and create suitable spaces. In this context, the method determined for the analysis of the spatial transformations is summarized as schematically. Then, in accordance with this determined method, the analysis of Four Seasons Hotel - Sultan Ahmet Jail is made, which is a unique example because of the reason that it is located within the boundaries of old Istanbul and a historical building. Finally, nominative findings that have been obtained as the result of spatial transformations are discussed and set out within the context of re-use of a chosen sample building as a hotel.
Anahtar Kelimeler:
Otel, Yeniden Kullan›m, Mekan, Mekânsal Dönüflüm, FourSeasons Sultanahmet Oteli
Keywords:
Hotel, Reuse, Space, Space Transformation, FourSeasons Hotel Sultanahmet
Kullan›m Ba¤lam›nda
Mekânsal Dönüflümlerinin
Analizi:
“Four Seasons
Oteli-Sultanahmet Cezaevi” Örne¤i
Banu APAYDIN Okan Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, ‹ç Mimarl›k Bölümü Dan›flman Prof. Dr. Cengiz EREN Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi,
Mimarl›k Fakültesi, ‹ç Mimarl›k Bölümü
MSGSÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, ‹ç Mimarl›k Anabilim Dal›’nda tamamlanan “Yap›lar›n Otel Olarak Yeniden Kullan›m Ba¤lam›nda Mekânsal Dönüflümlerinin Kavramsal ve Kuramsal Analizi” bafll›kl› tezden fiubat 2013 tarihinde oluflturulan bir makaledir. Makale metni 01.03.2013 tarihi ile dergiye ulaflm›fl, 18.03.2013 tarihinde bas›m karar› al›nm›flt›r. Makale ile tart›flmalar 01.12.2013 tarihine kadar dergiye gönderilmelidir.
yerine getirdi¤i, onu saran, ait olma duygusu yaratan, yatay düfley elemanlarla s›n›rlanm›fl üç boyutlu düzenlemedir. Yap›lar›n yeniden kullan›m sürecinde, do¤ru mekanlar oluflturabilmek için, tasar›mlar›nda fiziksel, anlamsal, yasal ve çevre düzenleme boyutlar› dikkate al›narak mekansal de¤iflimler yap›lmas› önemlidir. Yap›lar›n otel olarak yeniden kullan›m› günümüzde s›kl›kla
uygulanmaktad›r. Benzer uygulamalar ülkemizde de yap›lmaktad›r. Bugüne kadar uygulanm›fl ve uygulanmas› düflünülen otel olarak yeniden kullan›m örneklerinin say›s› ve ihtiyac› artt›kça mekansal dönüflümle mekan›n yeniden tasarlanmas› olgusu önem kazanm›flt›r. Yeniden kullan›ma ‹ngilizce’de
‘adaptive reuse’ kal›b› karfl›l›k gelmekte-dir. ‘Adaptive’, adaptasyon sa¤layan yani ‘uyabilen’ anlam›ndad›r. ‘Reuse’ kelimesi ise ‘yeniden kullan›m›’ ifade eder. Özetle; ‘adaptive reuse’, yeniden kullan›ma uyabilen anlam›na gelmektedir. Türkçe’de ‘adaptivereuse’ kal›b› için ‘yeniden kullan›m’ ifadesi kullan›lmaktad›r. Baz› flartlar alt›nda her zaman bir yap› tasarlamak ve infla etmek mümkün olmamaktad›r. Bu durumda mevcut yap›n›n ifllev de¤iflimine gereksininim duyulmaktad›r. Bu ifllev de¤ifltirme yöntemi yeniden kullan›m olarak bilinmektedir. Yeniden kullan›m, yap›n›n kendisinin yan› s›ra yap›lar›n karakterleri-ni de korumay› hesaba katmaktad›r. Yeniden kullan›mda ça¤dafl sistemler yakalan›rken ayn› zamanda orijinal yap› detaylar› da korunabilmektedir. K›saca; yaflamlar›n› sürdürebilmesi için yap›lara yeniden ifllev verirken mekansal de¤erler de yüklemektir. Yap›lar›n zamanla de¤iflen kullan›c› ve kullan›mlara cevap verecek flekilde esnek olmamas›n›n ifllev de¤iflikliklerine neden oldu¤unu göz önünde bulundurdu¤umuzda otel
yap›lar›n›n kendi içinde esnek mekanlar yaratmas› gerekti¤ini söyleyebiliriz. Çünkü otel yap›lar› di¤er yap› türlerine göre kendi içinde belirli sürelerde yenilenen yap›lard›r. Bu çal›flmada, otel olarak yeniden kurgulanan yap›lar›n h›z ça¤› olarak kabul edilen günümüzde tüketim olgusunun beraberinde getirdi¤i anlam ve be¤eni ba¤lam›nda mekansal dönüflümleri irdelenecek ve otel olarak yeniden kullan›lacak yap›larda mekansal dönüflüm projelerine dayanak noktas› oluflturacak bilgiler (ölçütler)ortaya konulacakt›r.
Yap›lar›n Otel Olarak Kullan›m
Uygunlu¤unun De¤erlendirme Kriterleri
Otel olarak kullan›lacak yap›n›n seçiminde ilk olarak de¤erlendirilmesi gereken husus, otel ifllevinin o yap› için uygun olup olmad›¤›n›n belirlenmesidir. Bu uygunlu¤un temel belirleyicileri; yap›n›n konumunun otel ifllevine uygunlu¤u, yap›n›n iflletme aç›s›ndan otel ifllevine uygunlu¤u, yap›n›n mekansal oluflum aç›s›ndan otel ifllevine uygunlu¤u ve yap›n›n strüktürel sistem aç›s›ndan otel ifllevine uygunlu¤u olarak özetlenebilir.
Yap›n›n Konumunun Otel ‹fllevine Uygunlu¤unun De¤erlendirilmesi:
Otel olarak yeniden kullan›lacak yap›, iflletme aç›s›ndan gereksinim duyulan hizmeti verebilecek konumda olmal›d›r. Mevcut yap›n›n çevresel özellikleri, donan›mlar›, mevcut yap›ya olan ulafl›m olanaklar› ve bunlar›n yollar›, otopark ve manzara durumu gibi yap›ya iliflkin di¤er tüm faktörler otel ifllevinin uygunlu¤unu ortaya koyan etkenlerdir. Bu uygunluk kriterleri ayn› zamanda iflletme aç›s›ndan otel iflletmesinin verimlili¤ini etkileyen faktörlerdir.
Yap›n›n ‹flletme Aç›s›ndan Otele Uygunlu¤unun De¤erlendirilmesi:
Otel olarak yeniden kullan›lacak yap›larda bir di¤er önemli konu da seçilen yap›n›n hedeflenen pazara uygun olup olmad›¤›d›r. Yeni bir otel yat›r›m› yap›lacaksa ilk ad›m fizibilite çal›flmalar›d›r. “Hangi piyasay› hedef almal›?”, “Hangi s›n›f ve hangi türde bir otel olabilir?”, “Ne tür hizmetler ve konfor sunmal›?”, “Üzerinde durulmas› gereken genel kullan›m fonksiyonlar› hangileridir?” (Rutes&Penner, 1985, 153) gibi konular›n belirlenmesi ve seçilen yap›n›n beklentileri karfl›lay›p karfl›layamayaca¤›n›n uygulamaya bafllanmadan anlafl›lmas› gereklidir.
Yap›n›n Mekansal Oluflumu Aç›s›ndan Otel ‹fllevine Uygunlu¤unun
De¤erlendirilmesi:
Otel olarak yeniden kullan›mda mekansal olufluma etki eden di¤er önemli faktörler de otelin türüne, s›n›f›na ve büyüklü¤üne göre gerekli mekan ve kullan›m
alanlar›n›n belirlenmesi ayr›ca operasyonel gereksinimlerle ile ilgili program›n›n yap›lmas›d›r.
Otel olarak yeniden kullan›mda sözü edilen mekansal oluflum flemas›nda yer alan en önemli birim otel odas›d›r. Otel odas› yeniden kullan›m için seçilen yap›n›n uygun olup olmad›¤›n› belirleyen ana etkenlerden biridir. Ancak bu durum mevcut yap›ya yap›lmas› düflünülen ekler söz konusu oldu¤unda de¤iflebilir. Oda birimleri mevcut yap›ya yap›lacak eklerde çözülece¤i için mekansal oluflumu ba¤lay›c› olmaktan ç›kar.
Dinçer (1988)’e göre “yeniden kullan›m türü ne olursa olsun, mevcut bir yap›da odalar›n oluflturulabilmesi için ilk koflul, yap›n›n cephesinde pencerelerin tekrarlanan düzende olmas› ve bu
tekrarlanmadaki ritmin, al›fl›lm›fl oda düzenine uymas›d›r. Befl on odal› ve bir otelden çok, büyük bir evi and›ran bir tesiste, birbirinden farkl› odalar
oluflturulabilir ve bu odalar›n pencereleri de farkl› olabilir. Buna karfl›l›k çok odas› olan bir otelde, belirli bir odan›n
tekrarlanmas› gerekmektedir. Bu durumda, cephesinin de¤iflik yerlerinde de¤iflik büyüklüklerde pencereleri olan bir yap› otel olmaya uygun de¤ildir. Ayn› flekilde, cephesinde tekrarlanan düzende ama al›fl›lm›fl oda eninden (yaklafl›k 3.70 m.)çok fazla aral›kl› (5.00 m. gibi)pencereleri olan yap› da otel olmaya uygun de¤ildir. Daha s›k tekrarlanan pencereleri olan yap›larda ise pencerelerin, minimum oda enine (içten içe 2.90 m.)olanak vermesi gerekmekte-dir.”Ayr›ca odalar›n tekrar eder düzende olmas›yla birlikte kendi içinde belirli bir standardizasyona sahip olmas› gereklidir.
Yap›lar›n Strüktürel Sistem Aç›s›ndan Otel ‹fllevine Uygunlu¤unun
De¤erlendirilmesi:
Otel olarak kullan›lacak mevcut yap›n›n tafl›y›c› strüktürünün bu ifllev için uygunlu¤u de¤erlendirilmelidir. Mevcut yap›n›n tarihi oluflu ise bu durumu daha önemli ve riskli k›lmaktad›r.
Mevcut yap›lar›n otel olarak yeniden kullan›m›nda tafl›y›c› sistem aç›s›ndan ifllevin uygunlu¤u genel olarak flu flekilde incelenebilmektedir:
o Bina kat alan›n yeterlili¤i, o Elveriflli kat yüksekli¤i, o Servis ulafl›m olanaklar›, o Strüktürün sa¤laml›¤›.
Bina kat alanlar›n›n yeterlili¤inin saptanmas›nda kullan›c› ihtiyaçlar›n›n belirlenmesi zorunludur. Kullan›c›lar için minimum alansal ve boyutsal de¤erlerin üzerindeki de¤erler ‘konfor’ kriteri olarak ifade edilir (Tokman 1989, 42).
fiekil: 1 Tafl›y›c› duvarlar›n odalar›n teflkiline uygunlu¤u (Dinçer 1988, 132)
Tafl›y›c› strüktürün sa¤laml›¤›, verilecek olan yeni ifllevi do¤rudan etkileyecek bir faktördür. Otel olarak yeniden
kullan›lacak yap›n›n sa¤laml›¤›n›n kontrolünden sonra tafl›y›c› sistemin yatak odalar›n›n oluflumuna
uygunlu¤unun belirlenmesi gerekir. ‹skelet sistemindeki yap›larda kolon akslar›n›n odalar›n teflkiline olanak vermesi gerekmektedir. Örne¤in; 3.50x 7.00 m. aks sistemi olan bir yap› otele uygun iken 5.00 x 5.00 m. lik bir aks sistemi olan yap› uygun de¤ildir. Daha büyük akslar söz konusu oldu¤unda ise bu akslar›n uygun oda akslar›na bölünebilir olmas› gerekmektedir (Dinçer 1988, 59) (fiekil 1).
Strüktürel sistemin kontrolünden sonra sistem için baz› kararlar al›nmaktad›r. Strüktürün aynen korunmas›, strüktürün bir tak›m ilavelerle dayan›m›n›n
artt›r›lmas› yani güçlendirilmesi ve gerekli görüldü¤ünde mevcut yap›dan ayr› yeni bir sistem kurulmas› gibi kararlar otel olarak kullan›lacak yap›n›n tafl›y›c› strüktürünü yeniden flekillendirecektir.
Otel Olarak Yeniden Kullan›lan Yap›lara Mimari ve Mekansal Müdahale Biçimleri
a. Yap›sal Ekler:
Otel olarak yeniden kullan›mda, mevcut yap›n›n fiziksel özellikleri, yeni tasar›m sürecinin oluflumunda en önemli etken olacakt›r. Ayn› zamanda mevcut mekan›n fiziksel özellikleri müdahale derecesini de
belirleyecektir. Bu müdahaleler mevcut yap›n›n durumuna göre küçük olabilece¤i gibi iç mekan›n tamamen de¤iflmesi ve strüktürün yenilenmesi gibi büyük müdahaleler de olabilmektedir. Bunlar›n yan›nda, mevcut mekan›n, verilecek yeni ifllevin gerektirdi¤i organizasyona göre düzenlenmesi de kaç›n›lmazd›r. Mevcut yap›n›n otel olarak yeniden kullan›m›nda ifllevin gereklerine göre bir tak›m düzenlemeler yap›lmaktad›r. Ancak mevcut yap›n›n iç mekan dahilinde ifllevsel alan yetersizli¤i, ifllevin gerektirdi¤i yeni gereksinimler, yasal düzenlemelerin getirdi¤i k›s›tlamalar gibi birtak›m durumlarda flartlar uygunsa yap›ya kütlesel ekler yapmak gerekebilmektedir. Bu yap›sal ekler, mevcut yap›n›n orijinal kütlesinde de¤ifliklikler yap›lmas›, yap›lacak mimari eklerde mevcut yap›n›n biçimine ba¤l› kal›nmas› veya karfl›tl›k yaratmas› fleklinde olabilmektedir.
Mevcut yap›n›n yeni ifllevin gerektirdi¤i mekan ihtiyac›na cevap verebilme kapasitesini artt›rmak amac›yla ifllevsel alan›n geniflletilmesi, buna ilaveten teknolojik geliflmenin gere¤i mevcut yap›ya yeni sistemlerin fiziksel aç›dan uygulama zorluklar› yeni bina ekini zorunlu k›lmaktad›r.
Öte yandan, gereksinim duyulan ek binan›n, yap›n›n yan›na veya yap› ile iliflkili olan yak›n çevreye de¤il de yap›
Banu APAYDIN, Cengiz EREN
kütlesine bitiflik olarak üzerine yap›lmas› ise çat› eki yap›larak
gerçeklefltirilmektedir. Yani yap›n›n bir anlamda dikey olarak genifllemesidir. Kimi zaman, dikey olarak geniflleme düflüncesi hem çevre yap›larla görsel olarak uyumlu bir yüksekli¤e ulaflmay› hem de içeriye daha fazla ›fl›k almay› sa¤lamas› bak›m›ndan veya yap›n›n karakterini korumak aç›s›ndan daha uygundur. Yap›ld›ktan sonra, binaya gündüz ve gece boyunca de¤iflen imgeleri ile çevresinde yepyeni bir prestij
kazand›ran çat› eki, teknoloji ve yeni malzeme arac›l›¤›yla ifadesini bulur (Öter 1992, 52).
‹ç mekân›n ifllevsel nedenlerden dolay› yetersiz kald›¤› durumlarda oluflan sorunlar, merdiven sistemi, asma kat vb. yeni kurgular›n eklenmesi ile
çözümlenmektedir. Merdiven sistemi:
Mevcut yap›lar›n yap›m amaçlar› do¤rul-tusunda iç mekanda düflünülen merdiven sistemleri otel olarak yeniden
kullan›mdaki gereksinimlere uymayabilir ayr›ca otel için ek merdiven sistemleri gerekebilir. Düfley sirkülasyonu sa¤laman›n, yani bir kattan bir kata ç›kman›n yan› s›ra merdivenler hem kendi bafllar›na bir de¤er hem de bir binan›n sahip oldu¤u de¤erlere katk›da bulunan yap›sal ö¤eler olmaktad›rlar. Asma kat:
Mekan gereksiniminin oldu¤u durumlarda iç mekan kurgusu içinde yap›lan eklerden biri de asma katlard›r. Mevcut biçimlerin korunmas› ve yeni ifllevlere uyumlanarak kullan›lmas› durumunda, tasar›m›n üç boyutlulu¤u unutulmamal›d›r; çünkü mevcut yap›da, aç›kl›klar›n yükseklik ve oranlar›, tavan yüksekli¤i ile ba¤lant›l› biçimde düflünülmüfltür. Bu nedenle asma katlar veya yeni bölüntülerle hacim
de¤iflikliklerinde oranlar bütünüyle de¤iflmektedir (Ersen 1992, 105). Otel olarak dönüflümüne karar verilen yap›n›n e¤er strüktürel yap›s› sa¤lam ise herhangi bir müdahale yap›lmadan dönüflüm sa¤lanabilir. Ancak tafl›y›c› sistem y›pranm›fl ise gerekli
güçlendirmeler veya duruma göre yeni ifllevin gerekleri do¤rultusunda yeni strüktürler oluflturulabilir. Yeniden kullan›mda yap›n›n çevresiyle aras›nda bulunan iliflkiyi sa¤layan ve yap› ile çevresi aras›nda bir denge sa¤layan ara elemanlar bulunmaktad›r. Bu ara elemanlar yeni s›n›rlar›n tan›mland›¤› kap›lar, pencereler, merdiven kuleleri ve aç›k alanlardaki sistemler olarak
nitelendirilmektedir. Yeniden kullan›lacak yap›da otel ifllevinin getirece¤i
organizasyon gere¤i birimler aras› geçiflleri kolaylaflt›rmak ve ulafl›m h›z›n› artt›rmak için yeni dolafl›m sistemleri uygulanmas› veya mevcut dolafl›m sistemlerinin gelifltirilmesi yap›n›n hem iflletme aç›s›ndan hem de fiziksel aç›dan verimli çal›flmas› için gereklidir. Dolafl›m sistemlerinin gelifltirilmesi veya yeni dolafl›m sistemlerinin gereklili¤i yeni malzemelerin ve yeni teknolojilerin kullan›m›n› da beraberinde getirecektir. Bu sistemler ayn› zamanda ek yap›lar›n ba¤lant›s›n› sa¤layan veya ayr›k mekanlar› birlefltiren sistemler olacakt›r.
b. Mekan Düzenlemeleri:
Otel olarak yeniden kullan›lacak yap›n›n mekan düzenlemesinin otel ifllevinin gereklerine ba¤l› verilere dayanarak yeniden yap›lmas› kaç›n›lmazd›r. Bu düzenleme, mekan› s›n›rlayan yüzeylerin düzenlenmesi ile gerçekleflir. Gerek var olan s›n›rlar› de¤erlendirerek gerekse düfleyde ve yatayda yeni s›n›rlar oluflturarak mekan kurgusu sa¤lan›r. Bu
s›n›rlar çok parçal› de¤iflik boyutlu, farkl› yükseklikteki bölücüler ile kot farl›l›klar› yaratan yüzeyler, döflemeler, tavan ve mekan örtüsü olarak tan›mlanabilir. Ayr›ca, tafl›y›c› görevi olan kolonlar (birbiri ard›na dizilmifl), ayd›nlatma düzeni,
döflemedeki malzeme farkl›l›klar› ile oluflturulan s›n›rlar, donat›lar hatta merdivenler de s›n›rlara örnek olabilir. c. Malzeme Kullan›m› ve Teknik Sistemler:
Yap›lar›n yeniden kullan›m›nda ön plana ç›kan unsurlar, ça¤dafl malzeme ve teknolojiye dayal› çözümlerdir. Mekansal dönüflümde yap›n›n tümü üzerinde etkili olan yeni malzeme ve yeni teknoloji kullan›m› ça¤›n gere¤i olan bir durumdur. Mekan›n tan›mlanmas›nda biçim,
malzeme sayesinde rolünü oynayabilir. Malzeme ayn› zamanda, sembolik bir anlam da tafl›r. Bir yerin görkemli ya da mütevaz›, özel ya da genel, geçici ya da sürekli, bitkisel ya da madensel, do¤al ya da yapay bir kar›fl›m olup olmad›¤›n› gösterir. Malzemeler bu yönleriyle ça¤r›fl›m yüklüdür (Öter 1996). Günümüzde iyi bir otel, öncelikle fiziksel konfor ve güvenlik aç›s›ndan otomasyon ve mekanik sistemlerin kullan›m› ile uygun fiziksel flartlar› sa¤lamal›d›r. Ayd›nlatma, iklimlendirme, yang›n-can güvenli¤i, haberleflme, bina otomasyon ve bina yönetim sistemleri gibi teknolojik sistemler mekansal dönüflümde tasar›m› etkileyen en önemli unsurlard›r.
Otel Olarak Yeniden Kullan›m Ba¤lam›nda Mekansal Dönüflümler ve Mekan Kavram›
H›z ça¤› olarak kabul edilen bu ça¤da tüketme olgusu beraberinde mimaride anlam ve be¤eniyi de getirmifltir. Anlam ve be¤eninin bir deneyim haline gelen
mimarl›k üzerindeki en önemli yans›malar›ndan biri; mimari yap›n›n kendinden sonra gelene olanak tan›ma esnekli¤ini göstermesi (Güzer 2000, 61), mekan›n de¤iflken ve çok yönlü anlamlar›na dikkat çekmesi aç›s›ndan, ‘otel yap›lar›’d›r.
Her mekan›n bir kimli¤i ve dili vard›r. Ancak insanlar›n mekanlara olan kavramsal yaklafl›mlar›, alg›lama ve anlamland›rma tarzlar› mekanlar› farkl›laflt›r›r. Bu nedenle mekan, farkl› kullan›c›lar için çeflitlilik gösterir. Bu noktada otellerin hedef kullan›c›lar› önem kazan›r ve otel mekanlar› hedeflenen kullan›c›lara göre biçimlenir.
Mekan, yaflam›n hareketi ve süreklili¤i içinde an› yakalayan mekand›r (Ça¤lar 2002, 2). Mekana geçifl, her defas›nda bir yolculuk kap›s›n›n araland›¤› “an” olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r (Ça¤lar 2002, 6). Mekan› ve mekandaki geçiflleri ifade eden “an”lar›n toplam›, yolculu¤u tan›mlamak-tad›r. Bir kap›, pencere ve duvar gibi s›n›rlay›c› elemanlar ya da saçak, arkad, girifl, avlu, veranda, merdiven gibi alanlar aras›ndaki geçifller mekan yolculu¤unun kurgusunu oluflturmaktad›r.
‘Yol; içinden ya da üstünden herhangi bir fleyin akt›¤› yer’dir’ ifadesinde mekan›n kendisi yer almaktad›r. Yolcu ise yoldaki olarak görülmektedir. Yolculuk; bu kavramlar bütününde zincirin son halkas›n› oluflturan tan›md›r. Yolculuk; zaman ve mekan›n akmas›; belki ard› ard›na belki ayr›k akmas›d›r (Ça¤lar 2002, 6).
Otel giriflinden itibaren yolcu olarak nitelendirdi¤imiz otel müflterisinin serüveni bafllar. Otel müflterisine, girifl kap›s›ndan ana mekana kadar olan
yolculu¤unda otel mekanlar› hakk›ndaki ilk etkiyi, cephenin karakteri ve girifl kap›s› verir. Ana mekan ise müflterinin otel hakk›ndaki izlenimini netlefltirir. “Mekanlar›n tasar›m›nda, ana (major) mekanlar, ikincil (minor)mekanlar, geçifl (transition)mekanlar›n› kapsayan hiyerarflik bir sistem oluflur. Ana mekanlar›n tasar›m özellikleri tasar›ma hakim olur. ‹kincil mekanlar ço¤u özelliklerini ana mekanlardan al›rlar. Geçifl mekanlar› ise tüm tasar›m› bir arada tutan
yap›flt›r›c›d›r”(Özyörük 1995, 63). “Hem ay›r›m› hem ba¤lant›y›, hem farkl›l›¤› hem geçifli, hem süreklili¤i hem kesintiyi, hem s›n›r› hem de girifli sa¤larlar”(Perinçek 2003, 35). Ana mekanlar, otelin genel tasar›m kimli¤ini yans›tt›¤› için, müflteriler üzerinde en etkili alanlar ve ayn› zamanda otelin prestij mekanlar›d›r. Bu mekanlar ifllevsel ve sembolik bilginin ötesinde, farkl› alan ve seviyeler aras›nda görsel ba¤lar sa¤larlar.
Bir otelin ana mekanlar› ayn› zamanda geçifl mekanlar› olabilmektedir. Müflteriyi resepsiyona, katlara, restorana ve di¤er mekanlara yönlendiren mekan› ana mekan olarak ifade etmek yanl›fl olmayacakt›r. Çünkü, bu mekanlar sadece da¤›l›m ve yönlenme mekan› de¤il, ayn› zamanda sosyal ve genel kullan›m mekanlar›d›r. Müflteri bir otele girdi¤inde öncelikle ana mekan ile karfl›lanmaktad›r. Daha sonra gitmek istedi¤i yere yönlenmektedir. Bu anlamda nereye gitmek istedi¤ine karar verdi¤i, otel hakk›nda genel bir fikre sahip oldu¤u, kullan›m aç›s›ndan ve binan›n içinin ifllevi ile ilgili bilgiler verilen k›sa yolculu¤unda, bir soluk ald›¤› “an” olan mekand›r. Bu nedenle otelin ana mekanlar› olarak nitelendirdi¤imiz bu
mekanlar otelin tasar›m kimli¤ini yans›tan müflteriler üzerinde en etkili mekanlard›r. Bu mekanlar genifl aç›kl›klar, girifl lobileri ve atriyumlar olarak örneklendirilebilmektedir.
Otele giriflle bafllayan yolculuk ana mekanda k›sa bir solukla devam etmektedir. Ana mekanda ilk yönlenilen alan genelde resepsiyon alan›d›r. Resepsiyon, otelin beyni olarak kabul edilen yönetim mekanlar› yani ofisler, otelin kalbi olarak kabul edilen lobi ile iliflki içerisindedir. Bir otelin hem iflletme açs›ndan hem de mimari tasar›m aç›s›ndan baflar›s› resepsiyon, ofis ve lobi
mekanlar›n›n entegrasyonu ile do¤ru orant›l›d›r. Bu nedenle otel mekanlar› aras›nda süreklilik olmal›d›r. Sözü edilen süreklilik biçim, renk, doku ile
sa¤lanabilir.
Otel Olarak Yeniden Kullan›m Örnekleri ve De¤erlendirmeleri
Bu çal›flmada, otel olarak yeniden kullan›m ba¤lam›nda mekansal dönüflümlerle ilgili de¤erlendirme yap›labilecek örnek yap› olarak dünya literatürüne geçmifl olan Sultanahmet Cezaevi bugünkü ad›yla Four Seasons Oteli ele al›nm›flt›r.
Seçilen örnek yap› irdelenirken önceki bölümlerde yapm›fl oldu¤umuz araflt›rmalar›n yard›m›yla izlenecek yöntem için afla¤›daki kriterlere göre de¤erlendirme yap›lm›flt›r.
Yap›n›n Tarihçesi ve Yap› Hakk›nda Genel Bilgi:
Mevcut yap›n›n tan›mlanmas› yani yap›m y›l›, yap›m amac›, bugünkü durumu, binaya önceden önerilmifl ve uygulanm›fl ifllevler, k›saca binan›n özet haline getirilmifl cetvelinin oluflturulmas›
Yap›n›n Otel ‹fllevine Uygunlu¤unun Denetlenmesi:
Yap› niteliklerinin belirlenmesi k›saca mekân analizi, mimari kimli¤i, yap›m teknikleri, form ve malzeme özellikleri dikkate al›narak yap›ya verilen ifllevin uygunlu¤unun de¤erlendirilmesi. Yap›n›n Mekansal Dönüflümü ile ‹lgili De¤erlendirme Sonuçlar›:
Yap›lan bu çal›flmay› uygun bir ba¤lama oturtmak için otel olarak yeniden kullan›mda mekansal oluflumlar›n alg›sal (fiziksel elemanlar›n zaman içinde ard›fl›k olarak deneyimlenmesi yoluyla duyusal alg›lama ve tan›ma) (Ching 2004, XI)ve kavramsal (binan›n elemanlar› ve sistemleri aras›ndaki düzenli ya da düzensiz iliflkilerin kavranmas› ve uyand›rd›klar› anlamlara karfl›l›k verilmesi) (Ching 2004, XI) ba¤lamda mekana yaklaflma ve uzaklaflma, girifl ve ç›k›fl, mekanlar›n düzeni boyunca hareket, mekanlar›n ifllerli¤i ve içlerindeki eylemler, tasar›m kimli¤i, mekanlar aras› süreklili¤i (biçim, renk, doku aç›s›ndan), mekan tasar›m›n›n geliflimi, ›fl›¤›n, rengin, dokunun, manzaran›n ve sesin nitelikleri, mekan›n imgeleri, örüntüleri ve iflaretleri hakk›nda genel bir bak›fl sunulmufltur. Seçilen örnek yap›n›n mekan analizini yaparken yap›lar›n otel olarak yeniden kullan›mlar›n› mekansal ba¤lamda, en do¤ru flekilde anlayabilmek için izlenecek yöntem fiekil 2’de gösterilmektedir.
Four Seasons Oteli-Sultanahmet Cezaevi
1. Yap›n›n Tarihçesi ve Yap› Hakk›nda Genel Bilgi
Yap›, Eminönü ilçesinin Sultanahmet semtinde Ayasofya müzesi, Sultanahmet Camisi, Mimar Sinan Haseki Hamam› (Ayasofya Hamam›), Padiflah Türbeleri gibi tafl›nmaz kültür varl›klar› s›n›f›na giren yap›larla ayn› çevrede bulunmaktad›r (Resim 1).
Sultanahmet Cezaevi; ‹stanbul’da ça¤dafl anlamda yap›lm›fl ilk hapishane binas›d›r. Giriflin üzerinde yer alan “Dersaadet Cinayet Tevfikhanesi 1337” fleklindeki kitabede belirtilen tarihe göre 1918/1919
Banu Apayd›n, Cengiz Eren
Resim: 1 fiekil: 2
y›l›nda yap›lm›flt›r. Binan›n mimar› kesin olarak bilinmemekle beraber kimi metinlerde Mimar Kemalleddin Bey’in baz›lar›nda da Mimar Vedat Tek’in adlar›ndan söz edilmektedir. Ancak, dönemsel bir tak›m benzerlikler nedeniyle an›lmakta olup kesin bir belgeye rastlanmam›flt›r (Özkan 2002, 55). Tarihte, Bizans ‹mparatorlu¤u’nun baflkenti olan Byzantion’in ilk saray kompleksi s›n›rlar› içinde yer alan ayr›ca literatürde, “‹mparator Evi”, “Büyük Saray” gibi isimlerle an›lan bu yap›, Daphane, Mgnaura ve Khalke gibi eklerle büyüyerek genifl bir alana yay›lm›flt›r.
“Uzun y›llar bak›ms›z b›rak›lan ve hatta baz› yap› bileflenlerinin sökülerek baflka yap›larda kullan›ld›¤› Büyük Saray, 1400’lü y›llarda bir harabe haline dönüflmüfltür. fiehrin, 1453’te Türkler taraf›ndan fethinde ise çeflitli yay›nlarda Büyük Saray kompleksi’nin bir
bölümünün kullan›ld›¤›, 19. yüzy›l›n bafllar›nda ortadan kalkt›¤›n›
belirtmektedir. Türk yönetimi alt›nda 1845 y›l›nda -an›lan parsel üzerinde-Darülfünun binas› inflaat›na bafllanm›fl ve
bina, ilk olarak, 1877’de Meclis’i Mebusan olarak aç›lm›flt›r.
Bir süre sonra Adliye Nezareti’ne ve son olarak Adliye Saray›’na dönüfltürülen bina, Aral›k 1933’te yanm›flt›r”
(Özüekren 1997, 95) (Resim 2).
1970’lere kadar cezaevi olarak kullan›lan yap›n›n içinde 1935’lerde yap›lan kaz›larda büyük bir avlu ak›nt›s› ile onu bezeyen döfleme mozai¤i bulunmufl ve daha sonralar› buras› Mozaik Müzesi olarak hizmete aç›lm›flt›r. 1991 y›l›nda Sultanahmet Turizm A.fi. ile Turizm Bakanl›¤› aras›nda yap›lan ön sözleflmenin yap›lmas›n›n ard›ndan rölöve çal›flmalar›na bafllanm›flt›r. Rölöve ve restitüsyon projeleri ertesinde An›tlar Yüksek Kurulu’nun ‘d›fl çeperleri korunarak içeride istenilen de¤iflikliklerin yap›labilece¤i’ karar› do¤rultusunda 31.12.1992 tarihinde yap›m izni al›nm›flt›r (Tafldemir 2005, 75).
Otelin projesi, mimar Yalç›n Özüerken taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. Ancak, Four Seasons Otel ‹flletmesi’yle anlafl›lmas› sonucu otel iflletmesinin
standartlar›na göre de¤iflikliklerin yap›lmas› gerekmifltir. Otelin iç mimari projeleri Metex Design Group, Sinan Kafadar taraf›ndan, statik projeleri Yap› Teknik Ltd. fiti. ve Prof. Dr. Kaya Özgen taraf›ndan, tesisat projeleri Çilingiro¤lu Ltd. fiti. taraf›ndan, elektrik projeleri Elsan, peyzaj tasar›m› da DS Mimarl›k taraf›ndan yap›lm›flt›r.
1980’li y›llara kadar cezaevi olarak hizmet veren bu yap› grubu neo-klasik tarzda tasarlanm›flt›r. Sultanahmet Cezaevi’nin yeniden ifllevlendirilmesiyle Four Seasons Oteli 1996’da hizmete girmifltir. Otel ifllevi verilme karar› ile yap›lan çal›flmalar sonucu yap›n›n özgün fiekil: 2
Uygulanacak saha çal›flmas›n›n flematik özeti (Bu flema, “Mimarl›k, Biçim, Mekan ve Düzen”, “Building Type Basics For Hospitality Facilities”, “Building Maintenance and Preservation” adl› kaynaklar ve tez dan›flman›m Prof. Cengiz Eren’in verdi¤i bilgiler temel al›narak haz›rlanm›flt›r).
Resim: 1 Four Seasons Oteli’nin
genel görünümü (Özüekren 1997, 93)
Resim: 2 Cezaevi binas› ilk olarak Meclis’i Mebusan olarak aç›lm›fl, (Özüekren 1997, 93) Resim: 3 Sondaj çal›flmalar› sonras›nda antik kal›nt›lar a盤a ç›kar›lm›flt›r (Özüekren 1997, 95). Resim: 4 Gözetleme Kulesi’nin pencere ve kap›lar› örülerek kullan›m d›fl› tutulmufltur (Özüekren 1997, 93). Resim: 2 Resim: 3 Resim: 4
durumundan çok fley kaybetti¤i belirlenmifltir (Resim 3-4).
2. Yap›n›n Otel ‹fllevine Uygunlu¤unun Denetlenmesi
Yap›, tarihi yar›madada, Roma, Bizans, Osmanl› ve Türk etkilerinin bulundu¤u, adeta bir uygarl›k befli¤i olan bölgede yer almaktad›r. Bu nedenle ve di¤er tarihi alanlara yak›nl›¤› aç›s›ndan yap› stratejik bir konumda bulunmaktad›r. Yap›n›n ilgi çekici tarihi öyküsü de stratejik bu konuma eklenince turizm aç›s›ndan cazip hale gelmifltir.
Otel konumu bak›m›ndan Sultanahmet semtinde tarihi ve kültürel yerlere yak›n bir turizm merkezidir. Buna göre de¤erlendirildi¤inde yap›n›n otel olarak yeniden kullan›m›n›n konum açs›ndan uygun oldu¤u görülmektedir. Ayr›ca otelin bulundu¤u bölge itibariyle otele hava, deniz ve demiryolu ba¤lant›lar› ile ulafl›m avantaj› bulunmaktad›r. Ancak, tüm bunlar›n yan›nda otele ait bir otopark›n olmamas› konum aç›s›ndan olumsuzluk yaratmaktad›r.
Hapishaneden kalan mevcut kabuk ve hapishane kullan›m›n›n izlerini tafl›yan çevre ile otele dönüfltürülen yap› yeni bir kimlik yaratm›flt›r. Turizmin giderek öncelikli tüketim malzemesi haline gelen kimlik kavram›, tarihi ve mimari özelli¤i olan yap›larda öne ç›kt›¤› için müflteriler için özel bir tercih nedeni haline gelmektedir. Bu durum ‘Deluxe’ standartta bir otel olarak hizmet veren iflletme aç›s›ndan avantaj sa¤lamaktad›r. Ancak bu tip otellerde daha kazançl› olmas› için yer almas› gereken al›flverifl birimleri gibi birimler ve kamuya yönelik servis bölümleri bulunmamaktad›r. Otelde toplam 203 personel çal›flmaktad›r. 65 odal› bir otel için bu say› oldukça fazla
görünmektedir. Ancak bu durum otelin Four Seasons oteller zincirine ba¤l› olmas›n›n bir gere¤idir.
Cezaevinin otele dönüfltürülme sürecinden önce An›tlar Yüksek Kurulu’nca
1967 y›l›ndan itibaren çeflitli kullan›m önerileri için alm›fl oldu¤u kararlar do¤rultusunda d›fl cephesi ayn› kalmak flart› ile içeride uygun de¤iflikliklerin yap›lmas›na izin verilmifltir. Bu
do¤rultuda de¤erlendirildi¤inde yap›lm›fl olan dönemin üslup, malzeme ve
teknolojik özelliklerini tafl›yan bölümlerin y›k›lmadan kullan›m›, niteliksiz eklerin temizlenmesi, yap›n›n güçlendirilmesi, gerekli teknik ve donan›m›n haz›rlanmas› dönüflüm öncesinde dikkate al›nan konular olmufltur.
Tafl›y›c› sistem aç›s›ndan tarihi yap› niteli¤inde olmas›ndan dolay› çeflitli s›n›rland›rmalar olmas› kaç›n›lmazd›r. Ancak y›¤ma sistem ile infla edilmifl olan cezaevinin tekrar eden hücre tipinden dolay› tafl›y›c› sisteminin odalar teflkiline uygunlu¤u otel olarak yeniden kullan›mda kolayl›k sa¤lam›flt›r.
Hücrelerinin oran ve ölçüleri, ‘ko¤ufl’ ünitesinin ‘hücre’ boyutuna getirilmesine ve her hücreye bir banyo eklenerek, oda birimine dönüfltürülmesine olanak sa¤lam›flt›r. Ancak her odaya banyo eklenmesinde ortaya ç›kacak yük
art›m›ndan dolay› orijinal volta döflemeler betonarme döflemeyle de¤ifltirilmifltir (Resim 5).
Her iki yap›n›n sirkülasyon ve kullan›m alanlar›n›n da birbirine uygunlu¤u bulunmaktad›r. Her iki kullan›mda da hücre/oda, uzun koridor, servis alanlar› ve toplanma alanlar›na gereksinim
duyulmaktad›r. Bu bak›mdan kütlesel
Banu Apayd›n, Cengiz Eren
fiekil: 3 Four Seasons Oteli tüp geçitlerin göründü¤ü kesitlerden biri
(Özüekren 1997, 97) Resim: 5 Four Seasons Oteli’nin tekrar eden pencere düzeni
(Apayd›n 2006) Resim: 6 Four Seasons Oteli-eklenen tüp geçitlerden görünüm
yerleflimi ve kat yerleflimi aç›s›ndan iki kullan›m da birbiriyle örtüflmektedir. Ancak, yap›n›n baz› yerlerde birbirinden kopuk olmas› nedeniyle mevcut merdivenlerle yenieklenen merdiven ve asansörlerin belli bir çekirdekte yer almamas› nedeniyle yap› oldukça
da¤›n›k bir sirkülasyona sahiptir. Otelde toplam 65 oda bulunmaktad›r. Bunlar›n 16 tanesi standart oda, 16 tanesi superior oda, 22 tanesi deluxe oda, 7 tanesi bir odal› süit, 2 tanesi deluxe suit, 2 tanesi presidential suittir. Odalar 42 ile 120 m2aras›nda de¤iflmektedir. Odalar,
5 y›ld›zl› otel odas› standartlar›ndad›r. Amaçlanan otelin türüne ve s›n›f›na göre otel bölümlerinin düzenlenmesi için gerekli olan mekansal de¤ifliklikleri, mimari tasar›m› üstlenen Yalç›n Özüekren flu flekilde özetlemifltir: “Oda büyüklüklerindeki art›fl istemi A blokta, mevcut ana akslar›n terk edilerek, koridor daralmas› ile çözülmeye çal›fl›l›rken, oda say›s›n›n maksimize edilme istemi, B-C ve D bloklar›n zemin kat› d›fl›ndaki katlar›na da oda
yerlefltirmeyi gerektirmifltir. Ayn› kattaki tüm yatak odalar›n›n ayn› kotta olma zorunlulu¤unun yan› s›ra, ancak resepsiyondan geçilerek ulafl›labilme koflulu, özgün döfleme kotlar›n›n de¤ifliminin yan› s›ra, B-C ve C-D bloklar aras›ndaki tüp geçitlerin
eklenmesine neden olmufltur. Böylesine radikal de¤ifliklikler beraberinde, tesisat geçiflleri-asma tavan–pencere
iliflkilerinden, parapet yüksekliklerinin dengelenmesine kadar bir dizi detay sorununu da beraberinde getirmifltir.” (fiekil 3) (Resim 6).
2T
Resim: 5
Resim: 6
Otel girifli ile ayn› kotta olmak kayd›yla, restoran ve mutfa¤›n avluda yer alma istemi, uzun u¤rafllar sonucunda avlunun tamamen doldurulmas› ile olas› oldu¤u kan›tlanarak, sadece restoran kitlesinin avluda yer almas›, mutfa¤›n ise alta al›nmas› ile karfl›lanabilmifltir. Bu kapsamda, restoran ve balo salonunun, avlu alt›nda yer almas› ve avlu üzerinde, tek ö¤e olarak kalan ›fl›kl›¤›n, bu iki hacmin ortak holünü ayd›nlatmas› yönündeki çal›flmalar, ne yaz›k ki restoran›n “çal›flmayaca¤›” sav›yla reddedilmifltir. Böylece, gerek boyutu ve formu, gerekse aksiyal yerleflimi ile avlu bütünlü¤ünün korunmas›na yönelik saydam piramidal ›fl›kl›k, yerini, opak çat›l›, a¤›r ve yersiz bir kitleye terk etmek zorunda kalm›flt›r. Bu kitle ile bütünlü¤ü zaten yeterince bozulmufl olan avlu, bu mekan›n aç›ktaki uzant›lar› ile
büyümesinin yan› s›ra, artan k›sm›n, peyzaj de¤erlenmesindeki çizgisel ö¤eler ve kaplama malzemelerindeki çeflitlili¤in de katk›s› ile parçalanm›fl ve
koridorlaflm›flt›r (Özüekren 1997, 104) (Resim 7). Görüldü¤ü üzere yap›n›n otel olarak yeniden kullan›m› ilk bak›flta ifllevsel olarak uygun olmas›na ra¤men kapsaml› bir mekansal de¤iflikli¤i beraberinde getirmifltir. Tüm bu mekansal de¤ifliklikler otelin türü ve s›n›f›na göre düflünülmüfl olup An›tlar Yüksek Kurulu ile Kültür Tabiat Varl›klar› Bölge Koruma Kurulu kararlar›na ba¤l› olarak yap›lm›flt›r.
Yap›n›n Mekansal Dönüflümü ile ‹lgili De¤erlendirme Sonuçlar›
1. Four Seasons Otel Mekansal Dönüflüm Tasar›m›
Girifli ara bir sokakta bulunan Four Seasons Otel’e yaklafl›rken yap› rengi, formu ve odalar teflkiline uygun pencere düzeniyle hemen alg›lanmaktad›r (Resim 8).
Otele girildi¤inde ana mekan olarak görkemli girifl holü ve bu hole ba¤l› lobi mekanlar› sizi karfl›lamaktad›r. Ana mekan burada di¤er mekanlara da¤›l›m› sa¤layan geçifl mekan› olarak kullan›lmaktad›r. Bu girifl holünden düz devam edildi¤inde avluya ç›k›lmaktad›r(Resim 9). Giriflle ana mekan aras›nda görsel ve mekansal bir süreklilik bulunmaktad›r. Otelin tarihi öyküsü yap›n›n cephesinden girifline, giriflinden ana mekan›na kadar hissedilmektedir. Ana girifl haricinde bavul girifli, servis girifli ve personel girifli olmak üzere üç ayr› girifl daha
bulunmaktad›r.
Bahsedilen girifl holünün sol taraf›nda yer alan consierge mekana ilk girildi¤inde
Banu Apayd›n, Cengiz Eren
hemen alg›lanmamaktad›r. Holün solundan devam edildi¤inde koridor sonunda resepsiyon bankosu yer almaktad›r (Resim 10).
Holün sa¤ taraf›ndan ilerlendi¤inde cafe-lounge ve restorana ulafl›lmaktad›r (Resim 11). Lobi oturma alan›, mekansal aç›dan bak›ld›¤›nda standartlar›n alt›nda kalmaktad›r (Resim 12).
Sirkülasyon aç›s›ndan mekansal
oluflumlara bakt›¤›m›zda yeniden kullan›m
sürecinde orijinal yap›ya ayr›k külteleri ba¤lamak için bir tak›m ekler yap›ld›¤› gözlemlenmektedir. Bu sirkülasyon ö¤eleri ça¤dafl malzeme ve strüktürü ile ön plana ç›kmaktad›r. Amaç cam ve çelik konstrüksiyon ile mevcut yap›ya
uygulanan eklerin görsel olarak vurgulan-mas›d›r. Bu ekler; yatayda katlar› birbirine ba¤lamak için yap›lan tüp geçitler, otel restoran› için avluda tasarlanan cam strüktürün ana yap›ya ba¤lanmas› için geçifl mekan› ve balo-toplant› salonlar› ile Resim: 8
Four Seasons Oteli’nin ana girifl kap›s› (Apayd›n 2006)
Resim: 9 Avluya ç›kan girifl (Apayd›n 2006)
Resim: 10 Four Seasons Oteli resepsiyon bankosu (Apayd›n 2006) Resim: 11 Cafe-lounge (Apayd›n 2006) Resim: 12 Lobiden bir bölüm (Apayd›n 2006) Resim: 9 Resim: 11 Resim: 12 Resim: 10
Resim: 13 305 No’lu odan›n asma kat›nda yatma bölümü (Apayd›n Bafla 2006) servis mekanlar›n›n ba¤lant›s›n› sa¤layan
fleffaf bir geçifl mekan› fleklinde çözümlenmifltir.
Mevcut yatay ve düfley sirkülasyonlarda ise baz› de¤ifliklikler yap›lm›flt›r. Yap›ya, katlar aras›nda çal›flan üç adet müflteri asansörü, bir müflteri merdiveni ve bir servis merdiveni eklenmifltir. Toplamda otelde müflterilerin kulland›¤› üç farkl› yerde merdiven, bir servis merdiveni ve yönetim mekanlar› aras›nda yer alan merdiven, üç müflteri asansörü, befl adet servis asansörü bulunmaktad›r. Ayr›ca, mevcut yap›lar›n ba¤lant› noktalar›nda kot farklar›n› ortadan kald›rmak amac›yla yap›lm›fl bir-iki basamakla çözülmüfl merdivenler de bulunmaktad›r. Tüm bu çözümlere ra¤men sirkülasyon a¤› da¤›n›k görünmektedir.
Yap›da mekansal oluflumlar
gözlemlendi¤inde hapishane ifllevi ile otel ifllevinin kullan›mlar›n›n birbiriyle örtüfltü¤ü görülmektedir. Her iki ifllevin mekansal oluflumunda hücre tipi odalar, uzun koridorlar ve ortak kullan›m alanlar› bulunmaktad›r. Bu anlamda mevcut mekanlar oldu¤u gibi kullan›lm›flt›r. Bunun yan› s›ra otel iflleyiflinin gere¤i bodrum kata yerlefltirilmifl servis mekanlar›, gerekli yerlere eklenen sirkülasyon alanlar› ve avluya yap›lan restoran gibi yeni mekansal oluflumlar da bulunmaktad›r.
Bir zamanlar mahkumlar›n volta att›¤› alan olarak kullan›lan otel avlusunda yer alan ana restoran avlunun odak noktas›d›r. Bahçe düzeni ve sirkülasyon alan›, cam malzemesi ve çelik konstrüksiyonuyla dikkati çeken restorana göre
biçimlenmifltir.
Oda mekanlar› ve tasar›mlar› odadan odaya baflkalaflmaktad›r. Baz›lar› köfle
odalard›r ve tüm cepheleri pencerelidir. Baz›lar› ara katl› ve baz›lar› da dublex olarak flekillenmifltir. Bu nedenle her oda farkl› bir çözüm gerektirmifltir. Her birinde hedeflenen tasar›m ilkesi
korunmufltur. Odalarda uyuma, dinlenme, çal›flma, giyinme fonksiyonlar› uygun oda da¤›l›m›n› sa¤lamaktad›r.
Otel odalar›ndan detayl› gözlem yap›lan 305 no’lu oda ara katl› bir odad›r. Eskiden hapishane müdürünün çal›flma odas› olan mekanda da otelin geneline hakim olan tasar›m anlay›fl›n›n devam etti¤i gözlenmektedir(Resim 13).
Odalarda ahflap iflçilikleri, dövme demir iflçilikleri ön plana ç›kmaktad›r. Hatta ›slak hacimde dahi bu yönde bir yaklafl›m sergilenmifltir. Ayr›ca kumafllarda Türk motifleri göze çarpmaktad›r. Hedeflenen Türk ruhunu yans›tma hissi
alg›lanmaktad›r.
2. Four Seasons Otel Yeniden Kullan›m
Projesinde Gözlenen Tasar›m ‹lkeleri
Yap›n›n mimari, politik ve kültürel aç›dan da farkl› anlamlar tafl›mas› otel olarak yeniden kullan›ma tepkileri do¤urmufltur.
Baz› merciler yap›n›n müze olarak kullan›m›n›n baz›lar› ise daha çok kamuya aç›k bir kullan›m›n daha do¤ru olaca¤›n› savunmufltur. ‹dealist bir yaklafl›m aç›s›ndan bakt›¤›m›zda kamuya aç›k bir alan olarak kullan›m› daha do¤ru olmas›na ra¤men, eski eserleri kurtarma bilincinin oluflmas› aç›s›ndan otel olarak yeniden kullan›m›n› olumlu bir sonuç olarak de¤erlendirmek mümkündür.
Cezaevinin lüks bir otel olarak yeniden kullan›m›, yap›n›n fiziksel ve sosyal dokusunu esasl› bir biçimde de¤ifltirmifltir. Dönüflümün tarihsel aç›dan duyars›z oldu¤u görüfllerine karfl›n otel olarak kullan›m›n ‹stanbul’un genel koruma planlanmas› ve kompleksin karmafl›k program›na ra¤men, bina s›n›rlar›ndan taflmaks›z›n ifllerli¤inin çözülerek tek yap› ölçe¤inde korunmas› aç›s›ndan baflar›l› bir dönüflüm projesi olarak nitelendirilmektedir.
Kavram olarak farkl› olmas›na ra¤men cezaevi ve otel yap›lar› mekansal örüntüler aç›s›ndan benzerlik göstermektedir. Yerel bir gazetenin ifade etti¤i biçimde: “Sultanahmet flimdi hapishane mekan›nda gönüllüleri bar›nd›rmaktad›r.” Gözetleme
mekanizmas› da otelde tersine dönmüfltür. ‘‹çeridekilerin d›flar› ç›kmas›na izin vermemek’, otelde ‘d›flar›dakileri içeri almama’ya dönüflmüfltür
(Hac›saliho¤lu 2006, 7).
Sultanahmet Cezaevi’nin Four Seasons Oteli olarak yeniden kullan›m projesinde kimlik tan›mlamas› yap›l›rken Türk tarihini ve geleneklerini yans›tan, bunun yan› s›ra insanlara içinde bulunduklar› yerin tarihi öyküsünü hissettiren bir tasar›m anlay›fl› ortaya konmufltur. Yap›n›n yeniden kullan›m sürecinde
kullan›lan tüm malzemeler (yerdeki mermer-ler, dolaplardaki ahflaplar ve dövme demirler) yerlidir. Duvarlarda Osmanl› Saraylar›nda eski sanatkarlar›n uygulad›¤› spatula ile yap›lm›fl boyama tekni¤inin ayn›s› görülmektedir. Koridorlarda ve baz› döflenmifl yüzeylerde Türk geometrik motifleri kullan›lm›flt›r. Tasar›mc›, Türklerin göçebe olmas›ndan dolay› Türklere özgü geçmiflten gelen hemen hemen hiç mobilya olmad›¤›n› iflaret etmifltir. O nedenle mobilyalar›n mini-mumda tutuldu¤unu ve kolay bulunamayan mobilyalar› yurtd›fl›ndan getirdiklerini belirtmifltir. Sonuç olarak; lobi, oturma odas›, bar ve restoran mekanlar›nda uluslararas› bir uyum sa¤lanm›flt›r. Ço¤u mobilya Amerikan yap›m›, baz› lambalar Frans›z mal›d›r. Otelin tasar›m anlay›fllar›ndan biri de müflterilerin nerede oldu¤unun fark›nda olmas›n› sa¤lamakt›r. Örne¤in
mahkumlar›n an›lar›n› kaz›d›¤› mevcut kolonlar›n oldu¤u gibi korunmas›, zeminde yer yer orijinal döflemelerin kullan›lmas› ve orijinal duvarlar›n cam vitrinler içerisinde sergilenmesi bu mekanlar›n yaflanm›fll›klar›n› ortaya koymaktad›r.
Sonuç
Özelikle ülkemizdeki mevcut yap› sto¤u ve turizmin geliflimi sonucu artan yatak gereksinimi ile yeniden kullan›m ve otel kavram› bir araya gelmektedir. ‹flte bu noktada yeniden kullan›m ba¤lam›nda yap›lara otel ifllevinin verilmesi ile ilgili dönüflüm sürecinin analiz edilerek mekansal oluflumlar›n kimlik aray›fl›na cevap veren özgün öneriler getirecek olan bir
çal›flmaya ihtiyaç duyuldu¤u gözlemlenmifltir.
Mekansal dönüflümle mekan›n yeniden tasarlanmas› olgusu söz konusu oldu¤unda bahsedilen gerekli hususlar›n saptanmas› için çal›flmam›zda genel tasar›m ilkeleri do¤rultusunda analitik bir sistem oluflturulmufltur.
Belirlenen yöntem üzerinden yap›lan gözlemlerin de¤erlendirmelerine göre otel olarak yeniden kullan›lan yap›lar›n mekansal oluflumlar›nda flu sonuçlara var›lm›flt›r;
● Mekansal oluflumu etkileyen en önemli faktörlerden biri yap›n›n d›fl boyutlar›, di¤eri de yap›n›n cephesidir.
● Otel odas› yeniden kullan›m için seçilen yap›n›n uygun olup olmad›¤›n› belirleyen ana etkenlerden biridir.
● Otel yap›lar›n›n mekansal oluflumlar›nda oda teflkiline uygunluk aç›s›ndan yap› bir-birini tekrar eden tafl›y›c› sistem ve pencere düzenine sahip olmal›d›r. ● Otel mekanlar›n›n belirli periyotlarda yenilendi¤ini göz önünde bulundurursak otel yap›lar›n›n kendi içinde esnek mekanlar yaratmas› gerekmektedir. ● Mekansal dönüflümlerde yaflanan de¤iflimler yeni çözüm ve aray›fllar› beraberinde getirmektedir. Bu noktada enstalasyon olgusu ile deneysel tasar›mlar yapma felsefesi ön plana ç›km›flt›r. ● Mekansal oluflumlarda otel için daha fazla alan gereksiniminde yap›ya asma kat gibi strüktürel sistemler eklenmektedir. ● Mekanlar aras› ulafl›m› sa¤lamak için gerekli görüldü¤ünde yatayda ve düfleyde, yap›ya dolafl›m sistemleri eklenmektedir. ● E¤er otelin, mekansal organizasyonu gere¤i alan ihtiyac› mevcut s›n›rlar içinde halledilemezse kütlesel eklerle çözüm yoluna gidilmektedir.
● Yeniden kullan›m ba¤lam›nda otel yap›lar›n›n mekansal özelliklerini ortaya koyan mekan›n, ço¤unlukla içle d›fl
aras›nda ve di¤er yard›mc› birimlerle ba¤ oluflturan lobi, resepsiyon, girifl holü gibi birimlerin yer ald›¤› ana mekan oldu¤u saptanm›flt›r.
● Dönüflümlerde tüm mekansal oluflumlar günün konfor flartlar›n› sa¤layan
teknolojik aç›dan donan›ml› biçimde gerçeklefltirilmektedir.
● Genel tasar›m ilkeleri için geçerli olan de¤erlendirme kurallar› otel olarak yeniden kullan›m için de geçerlidir. ● Mekansal oluflumlarda karfl›lafl›lan en önemli sorunun dolafl›m sistemleri ile ilgili oldu¤u saptanm›flt›r.
● Oda boyutlar›n›n strüktürel sistemden ötürü standartlar›n d›fl›nda oldu¤u saptanm›flt›r.
● Özellikle tarihi de¤eri olan yap›lar›n dönüflümlerinde orijinal yap› bir arka plan gibi kullan›lmaktad›r.
Ayr›ca, çal›flmada Sultanahmet Cezaevi örne¤i üzerinden yap›lan gözlemlerin de¤erlendirmelerine göre otel olarak yeniden kullan›lan yap›n›n mekansal oluflumlar›n› ve öznel mekansal analizlerini özetleyecek olursak; Tarihi bir yap› olan eski hapishane yap›s›n›n otele dönüflümünde mekansal oluflumlar için belirlenen hedef; mevcut yap›n›n getirdi¤i k›s›tlarla (5 y›ld›zl› otel için gerekli standartlar› sa¤lamas›na yönelik baz› de¤ifliklikler ve yap›lan ekler d›fl›nda)oldu¤u gibi kullanarak, yap›n›n özelliklerini
yans›tacak bir tasar›m anlay›fl› ortaya koymak olmufltur. Bununla birlikte müflterilerin hem kentsel aç›dan hem de tarihsel aç›dan nerede olduklar›n› fark edecekleri bir mekan yaratma fikri benimsenmifltir. Bu do¤rultuda Türk etkileri tafl›yan motifler, malzemeler ve biçimler kullan›lm›flt›r. Ayr›ca karfl›t bir anlat›m dili kullanarak yap›lan eklerde malzeme ve yap›m tekni¤i ile eski-yeni kontrastl›¤› yarat›lm›flt›r.
Mekanlara olan kavramsal yaklafl›mlar›, alg›lama ve anlamland›rma flekilleri bak›m›ndan de¤erlendirdi¤imizde mevcut mekan nitelikleri vurgulanm›fl, girifl holü, sirkülasyon ba¤lant› ö¤eleri, yard›mc› bi-rimler, toplant› salonlar› ve oda birim-lerinde hedeflenen tasar›m ilkesi bak›m›ndan süreklilik sa¤land›¤› gözlemlenmifltir. Mekan›n içinde kullan›lan tüm tasar›m ö¤elerinin biçimi, boyutu, rengi ve dokusu aç›s›ndan bütünlük ve görsel bir uyum sa¤lad›¤› görülmüfltür. Yeniden
kullan›m sürecinin otelin fonksiyon iflleyiflinde iflletme aç›s›ndan yaflanan baz› zorluklar do¤urdu¤u saptanm›flt›r. Ancak, otopark ve dolafl›m sistemleri ile ilgili sorunlar d›fl›nda otellerin mekansal oluflumlar›n›n sa¤l›kl› bir biçimde gerçekleflti¤i görülmektedir. Bunun da özellikle yeniden kullan›m› söz konusu olan yap›larda daha da önem kazanan iflveren-iflletmeci-tasar›mc›-yap›mc› iliflkileri ile sa¤land›¤›n› vurgulamak gerekir.
Sonuç olarak;
Somut verilerin d›fl›nda yap›lar›n otel olarak yeniden kullan›mlar›nda mekansal oluflum aç›s›ndan tasar›m›n baflar›l› olup olmamas› öznel bir yarg›d›r. Ancak bütün bunlar; yani, varolan bir yap›y› günün flartlar›na ve ihtiyaçlar›na uygun olarak otele dönüfltürme, mevcut yap›n›n zorlad›¤› s›n›rlar içinde hemen hemen her alanda farkl› ölçeklerde tasar›m ve uygulama sorunlar› ile karfl›laflma ve analiz etme, gerekli teknolojiyi ve altyap›y› böyle bir yap›ya adapte etme ve bütün bu uygulamalar› belirli bir estetik anlay›flla sonland›rma süreci, iflveren, iflletmeci, mimar, içmimar ve mühendis sorumlulu¤unda iyi bir ekip çal›flmas› ile gerçekleflir●
KAYNAKÇA
Ça¤lar, Ifl›l. 2002. Farkl› Anlat›m Tekniklerinde Mekana Geçifl, ‹TÜ FBE Yüksek Lisans Tezi Dinçer, Z. Kaya. 1988. Belgeli Konaklama Tesisi
Gereksiniminin Karfl›lanmas›nda Otel Olarak Yeniden Kullan›lacak Eski Yap›lar›n Seçimi ‹çin bir Yöntem Önerisi, Yay›mlanmam›fl Doktora Tezi, Y›ld›z Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
Edward D., Mills. 1994. Building Maintanance and Preservation: A Guide for Design and Management. Butterworth-Heinemann; 2nd edi tion
Ersen, Ahmet. 1992. Yeniden ‹fllevlendirilen Tarihi Yap›lar, Modern Ekler ve Ça¤dafl Tasar›m. Arredamento Dekorasyon Dergisi May›s:37, 105.
Francis, Ching, 2004. Mimarl›k, Biçim, Mekan ve Düzen. Y.E.M. yay›n 2, Bask›, ‹stanbul
Güzer, Abdi. 2000. Yer Kavram›na Karfl› bir Yap›: Otel. XXI Mimarl›k Kültürü Dergisi Say› 3 Temmuz-A¤ustos, 61.
Hac›saliho¤lu, Aylin. 2004. Yaflamsal Deneyimlerinin Üret ti¤i Farkl› Mekansal Anlamlar Üzerinden Bir Okuma: Four Seasons ‹stanbul Oteli’nin Heterotopik Boyutlar›n› Keflfetmek, ‹.T.Ü. ‘Mimarl›k Üzerine Paradigmalar’ Doktora seçmeli dersinde yap›lan araflt›rma Öter, Aylin Havva. 1996. Kullan›m D›fl› Kalm›fl Binalar›n
Dönüfltürülmesi Sorununa ‹liflkin Bir Deneme, Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.
Özkan, Özgür. 2002. Mevcut Binalar›n Lüks Otellere Dönüfltürülme Olanaklar› ve Tasarlama Yaklafl›mlar›, Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, ‹stanbul. Özüekren, Yalç›n. 1997. Cezaevi’nden Otel’e. Yap› Dergisi.
Yap›-Endüstri Merkezi, Say›: 187, Haziran, 94-95.
Özyörük, ‹nci. 1995. The Interface of Architectural Built Form and Urban Outdoor Space, The Graduate School of Natural and Applied Sciences, ODTÜ Yüksek Lisans Tezi.
Perinçek, V. Sirmen. 2003. Kamusal Alan-Kamuya Aç›k Özel Mekan ‹liflkisinde Geçifl Bölgeleri, Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹TÜ. Rutes, Walter &, Penner, Richard. 1985. Hotel Planning and
Design. Architectural Press, London Tokman, Zerrin. 1989. ‹fllevsel ve Fiziksel Eskimeye
U¤ram›fl Binalar›n Yeniden De¤erlendirilmesi ve Yeni ‹fllev Seçimi: Bir Bilgisayar Modeli. Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Teknik Üniversitesi.
Türk Dil Kurumu. 1998. Türkçe Sözlük Cilt 1. Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara. URL 1:
www.websters-dictionary-online.org/definition/hostel www.seslisozluk.com/?word=hospice
