Rıfat ailesi

Kaymakam Hurşit Bey'in oğullan, Ali Rıza ve Hasan Rifat beyler (üstte). Hasan Rifat Bey'in torunu, Şamili Rifat Bey'in kızı Zeynep Hanım’ın Celile Hanım tarafından yapılmış pastel portresi (karşıda zeminde). Zeynep Hanım'ın eşi Menemenhzade Hasan Bey'in çocukluğu (karşıda üstte).

Ne güzeldir Oktay Rıfat'ın

/946'da yayımlanan ilk kitabında,

“Hayranlık” şiirinde tek dizeye sığdırdığı İstanbul:

Ne güzel enseyi geçmemesi saçların Ahunuzda bitmesi / Tane tane olması kirpiklerin / Tel tel olması kaşların / Ne güzel insan yüzü /

Elmacık kemiği ve on parmak /

Ya dünyamız bütün bu mevsimler / Bulutlar telli kavak

Ya İstanbul

O

doğmuş. O sıralar Macaristan sınırları içindeki Lemberg'teıı Tuna'yı yüzerek geçip M anastıra yerleşmiş. Manastır'da Hüsniye Hanımla evlenmiş. En büyük oğulları Ahmet İzzet Bey 22 yaşında şehit olacak. Aile hikâyesi, Ali Rıza Bey ve Haşan Rifat Bey ile

Manastır'dan sonra İstanbul’da sürecek. "Nev-i şahsına münhasır" Rifat ailesi, 19. yüzyılda başlayan İstanbul serüvenini 20. yüzyılda Anadolu'ya, Kuva-yı Milliye yıllarında Ankara’ya uzanan anekdotlarıyla renklendirecek. Galata Köprüsü üzerindeki bir rastlantı, Samih Rifat Bey'in kızı Zeynep Hanım'ın hikâyesini Menemenlizade ailesinden Haşan Bey ile kesiştirecek. Soyadı kanunu ile Menemencioğlu olan aile adı, Zeynep Hanım ve Haşan Bey'in üç kızından torunlarına, köşklerden, yalılardan kalma anılarla, Pera fotoğrafçılarının paspartulu fotoğraflarıyla dolu albümlerle

aktarılırken, Rifatların "nev-i şahsına münhasır" sanatçı geleneği, Zeynep Hanimin teyzesi ressam Celile Hanım'ın tuvallerinde kalmayıp günümüze dek gelecek.

-V

Suzidil, Nehavent, Dilkeşhaveran, Rast makamlarında ikişer beste ve semai olmak üzere tam birer fasıl oluşturan Ali Rifat Bey'in besteleri ve Samih Rifat Bey'in bestelenmiş kimi şiirleri bugün hâlâ dillerimizde. Ali Rifat Bey ve eşi Prenses Zehra (feraceli) Mısır'da (solda üstte). Samih Rifat Bey at sırtında (solda altta). Ali Rifat Bey odasında (üstte) ve üçüncü eşiyle (yanda).

İ

Hafız B aha’nın müritlerinden Haşan Rifat Bey, oğullarına zengin bir dil ve sanat geleneği aktarıyor. Haşan Rifat Bey'in büyük oğlu Ali Rifat Bey 1872 İstanbul doğumlu. İki yaş küçüğü Samih Rıfat'ın dört çocuğu için amcadan çok "baba yarısı". Samih Rifat Bey'in büyük oğlu Hatif Bey hastalandığında,

"tebdil-i hava" için Mısır'a seyahat ediliyor. H atifi Mısır'a Ali Rifat Bey götürüyor. Piramitler önünde poz veriliyor. Uzun süre "Bâb-ı Ali

memurini mülkiye komisyonu" mümeyyizliğinde bulunan Ali Rifat Bey, bir musiki alimi ve bestekâr olmakla kalmıyor, "gourmet" yanı ile de tanınıyor. Yemek pişirteceği zaman bütün mutfağın odasına taşınmasıyla, oturduğu yerden, orkestra idare edercesine yemeğe nezaret etmesiyle anılıyor.

S

Yeniköy'de Sait Halim Paşa Yalısı'nın ikizinde, Ali Rifat Bey'in ailesiyle birlikte veya Çamlıca'da babaannenin köşkünde kalmıyor. Dünya Savaşı patlayınca Erzurum'a gidilemiyor. Derken, Kuva-yı Milliye ile Samih Rifat'a bu kez Ankara yolu görünüyor.

proclamation de la constitution ottomane

¡l(i 1 1 ) 2 4 Juillet ı g o 8

wit le K o n a k p o u r e n te n d r e la p r o c la m a tio n r r n a r l ’in s p e e te tfr gê i S ë i a T f lilm i P a c h a \ ....

I l «

Samih Rifat Bey, ilk eşi Münevver Hanım, oğlu Hatif ve kızı Zeynep (kucakta) ile Çamlıca'daki köşkün kapısında (solda üstte).

Samih Rifat Bey, Çanakkale Mutasarrıflığı sırasında henüz dört yaşındaki kızı Zeynep ile (solda altta).

Meşrutiyet'in ilanı ( üstte) Samih Rifat Bey, Telif Tercüme Heyeti reisi olduğu Kurtuluş Savaşı yıllarında, M aarif Vekâleti tide,

Orta Tedrisat Müdürü Kazım Nami Duru ile birlikte (sağda).

~ ^ ' r _•

ılı • . i l 4

İ K M H V K

S

(TONSTANTMOPİ-fc

a f

Hatif Bey büyük dayısının oğlu Nahit Bey ile (solda en üstte).

Yıl 1913, Münevver Hanını Oktay Rıfat'a hamile. Yanında Hatif Bey (ortada altta). Münevver İlanını (solda altta). Şamili Rıfat Bey ve Münevver Hanım (altta).

I-..'*** • ■' V • ¿ i -■■■t , M > S S » S fc «s

Hatif Bey ve Zeynep Hanım'm anneleri pek erken vefat edince, Samih Rifat Bey yeniden evleniyor. Zeynep Hanım "nene" dediği öz annesini değil, Samih Rifat Beyin ikinci eşi Münevver Hanım'ı annesi biliyor. 1913'te, Trabzon'da Oktay Rifat doğuyor. Sonra Hiisniiaşk geliyor.

Oktay Rifat çocukluğunda ağır bir "diahre-verte" (yeşil ishal) ile ölümün eşiğine gelecek. Samih Rifat Bey, Bektaşi inancı ile, "Ya Hazıeti Mevlana" diyecek, "çocuğumu iyileştir, Mevlevi kılığında türbene getirip yüz sürdüreceğim." Oktay Rifat in Mevlevi kıyafetli resmi işte o yolculuktan kalma. Samih Rifat'ın en yakın arkadaşı Velet Çelebi o sıralar Konya postnişini olmalı. Samih Rifat ve Velet Çelebi daha Meşrutiyet öncesi Yuşa Tepesi’nde oturmuş hayal kuruyorlar: "Ben Konya mutasarrıfı olsam," diyor Samih Rifat, "Ben de Konya postnişini," diyor Velet Çelebi. "Buluşsak da sefa yapsak Konya'da..." Yuşa Tepesi'nin hikmeti midir bilinmez, her iki hayal de gerçekleşiyor. Oğulcuğunu Mevlevi kıyafetine emanet etmesinin "sebeb-i hikmeti" bu olmalı. Münevver Hanım'ın kız kardeşi ve

Nâzım Hikmet'in annesi Celile Hanım’m yaptığı, Hatif Bey portresi.

M ERKEPLE

İSTANBUL’U

KOLEKTİF

BELLEĞİNE

GUÇLU ANI

İstanbul'un üstüne güneş doğdu / Çıktı silkinerek gecenin içinden / Kız gibi minareleriyle Süleymaniye Sultan Ahmet Sultan Selim Fatih camileri / Türbeler çeşmeler sebiller / Aldılar aydınlıktaki yerlerini Şakımaya başladı bülbül gibi / Bağdat köşkünün çinileri / Hepsi de alın teri / Hepsi de el emeği Bir yaprak düştü döne döne şadırvana

Bir kumru su içti şadırvandan

Üsküdar'ın fakir evleri göründü uzaktan En arkada Çamlıca tepeleri

• ' . - i . ‘O N STA N T \M Ç £ ^ '^rrr— t-c-r-T— ^ t ( S g Ş S S ^ i ons'iantjno);le, ABDULLAH FREBESİ?

n v w R i.w tiT ıfiıirffîrflWiîvrıi’ı^Yr/!Yriîlil_{r iT T O T ^ T O}

' ;ü<j ! g " ;

ÇOCUK YÜZLERİ

&er*

p j

J

oî

?

W?

GRAN

i

' i

m u « H M H

Menemenli Musa Paşa'nın oğullan, Menemenlizade Sait Paşa (üstte) ve Osman Bey (yanda), anne tarafından da Giritli Mustafa Paşa'nın torunları. Osman Bey'in oğlu Masan Bey (sağda üstte), Rifat ailesinden Zeynep Hamın ile evlenerek. En küçük kızlan Yücel'in oğlu Yusuf Teoman (en sağda) 20. yüzyılın sonundan gülümserken dedesine olan benzerliği ailede sıkça dile gelecek; Fatoş'un oğlu Harun (sağda altta) ise Rifat ailesinin müzik geleneğini sürdürmesiyle bilinecek.

37

ENZEYIP

ZEMEDIGI

Z S / K l . Zemindeki fotoğraf, Haşan Bey'in

bakan olduğu yıllarda bir lmralı ziyareti.

Ankara yıllarında, Nıışin, Fatma ve Yücel'in çocuk neşeleri... Uç kıza dördüncü kardeş yelen Bülbül, Zeynep Hannn'm İzmir'de iki buçuk yaşında bulup kopamadığı çok kıvınetli kara kızı.

Ankara yılları: Güven Parkı (üstte), Kızılay Meydanı (yanda) İzmir'de sağır-dilsiz okulunda (solda). Nuşin ve Bülbül (sağda üstte). Kızların tümü bir arada (solda üstte).

Haşan Bey ve Zeynep Hanım 1946 seçimlerinin ardından İstanbul'a geliyorlar. Bir yıl kadar İzzet Paşanın köşkünde oturuyorlar. Sonra Moda Caddesindeki köşk almıyor. Hasaıı Menemencioğlu 50'li yılların İstanbul'a getireceği değişiklikleri göremeden vefat ediyor. Zeynep Hanını 2000'e bir kala, bugün hâlâ ayın adreste oturuyor; köşkün yerine yapılan apartmanda, Moda Caddesinde.

Hasaıı ve Zeynep Menemencioğlu Moda Cadde silideki köşkün balkonunda.

m u m

MODA» ÇAMLICA, KISIKLI, ACIBADEM,.,.

MENEMENCİOĞULLARININ İSTANBUL

ANILARI, KADIKÖY YAKASINDA»

KÎ;

Zeynep Hanım, Ali Rifat Rey'in oğlu Vecdi Rey ve eşi Necla Hamın ile bir kotra gezisinde. Nuşin (en solda) ve Yücel (en sağda) plajda.

Zeynep ve Haşan

Menemencioğlu'nun kızlan ve damatları: Bülbül ve Mustafa Yarıç (en solda), Yücel ve Umur Teoman (solda), Fato§ ve Baki Kuru (solda altta), Nuşiıı ve Kudret Ayiter (sağda altta). Ankara GaıTnda damatlar kızların üçünü İstanbul’a, Zeynep Hanım’m guatr

Hem Hüsnüaşk Hanım, hem de Oktay Rifat oğullarına babalarının adı olan Samih’i koymuşlar. Hüsnüaşk Hanım’m ayrıca Leyla adında bir kızı da olmuş. Oktay Rifat oğlu Sami h'in kızı E lif ile (üstte), Hüsnüaşk Tanoğlu Leyla’nın kızı Aslı ile (sağda üstte).

Zeynep Hanım, üç kızı, Yücel, Nuşiıı ve Fatoş ve ilk gelen torunlarla (üstte). Elif, Fatma, Zeynep, Harun, Esra, Yusuf: Altı torun Ankara'da bir arada (yanda).

Oktay Rifat’m ilk kitabına ölümle kucak kucağa yansıyan İstanbul, kız kardeşlerle, ama en çok da torunlarla, torun çocuklarıyla yaşıyor hâlâ... Alttaki fotoğraf bütün ailenin yazları buluştuğu Ayvalık’ta 1990’da çekilmiş. Zeynep Hanım'm kucağında lorunu Fatma'nın oğlu Sinan.