Veieriner FıOOillıesi Patolojik Anatomi Kürsüsü; Ord. Prof. Ş. Akçay Veteriner Fakültesi Par~oloj~~ Helmin.to~j~ KÜrSÜSü;__~rof. Dr. H. Ş. Oybın
KOYUNLARIMIZDA TESBİT ETIiCİMİZ GLOBİDİUM
CİLRUTHİ CHATfON, 1910 OLAYLARı
Doç.
ın.
Neozaı CÜRALP Dr. H. Kerim URMANMemleketimiız koyunlarında görülen ve sistematik durumları hususunda muhteLif nazariyeler ileri sürülen Cldbidiurrn gilruthi hakkındaki müşahe-demizi neşrederek bu türün k<?yunlanmızdaıkiyayıl!ş rusbeti ile sebep olduk-lan patolojik değişiklikleri biH:rmeği faydalı bulduk.
Wcnyon'a göre (8) Flcsh 1883 de Clobidium'u iJk defa olamik atların ince barsaklarında te£bit etmiş ve 1884 de buna Clobid:lum leuckarti adını vermjş-tir. Aynı konu üzerinde 1922 de Hobmaier ve 1923 de Kupke meşgul olmuş-lardır. BIanchard 1885 de Clohidium'a müşabih bir türü kanguru'larda gör-müş ve bunun Sarcosporidia1a:rla Hg:niolduğuna. kanaat getirerek Sarcocystis mucosae admı vermi~r. 1902 de Mous'iu ve Marotel koyunlarda gördükleri bu parazitin, Coecidie'lerden E,;rneria faumi'nin gelişim sa,fbası olduğuna inan-rmşiardır. Koyunlardaki Clobidium'lar üzerinde
19ıo__
da Gilnııh ve aynı yıl içinde Cha~ton çalışmışlarve son yazar tarafından parazite Castroeystis gilrut-hi adı verihriiştir. 1912 de Besnoit ve Robin buna benzer !iT türü bir ineğin , deri altı nese:ınde ve adalesinde görmüşlerdir. Aynı yıl rçinde Marotel tarafın-dan bu parazite S. besnoiti adı verilmiştir. 1916 da Franco ve Borges bu OTga-nİzma ile meşgulolmuş, bunun Sarcocystis ve Castroeystis (Clobidillm) dan ka-fi derecede farklatı olduğuna i.nanarak BesnoAia adı ile yeni bir cins iihdas et-mişlerdir. Wenyon'a göre (8) koyun ve keçilerde görülen ClobidiU!lTIgilruthi kistleri 200-500iL kutrunda olup, mukozada küçük ve mat çıkmtılar halindegörülürler. Olgun kistler içinde 10iLuzun ve 1,5 iL genişliğinde sporlar vardır. Sporlarm bir ucu küt, <Eğemise sivrilmiştir. SarcospOTidi'asporlarında olduğu. gibi küt uca yaıkııı'Yerde nukleus vardır. Cytoplasma granuller ihtiva etmekte-olup, bunlardan bk tanesi nukleus ilc şeffaf ueun arasında bulunmakta ve be-lirli olarak diğerlerinden daha büyük olduğu müşahede edilmektedir. Aynı yazara göre (8) enfehiyon abomasus'da çok görülmektedir ve kistler olgun-laşıp da mideye açıldıklan zaman, ağır invaziyonlarda kanarnalara sebep 01-malda ve bunu ciddı araz takip etmektedir. Wenyon (8), Triffitt'in rnüşahede-lerine istinaden, C. gilruthi'nin İngiliz koyunlarında % 92 uilsfuetindeolduğu-nu bildirdiğini yazmaktadıro' Aynı yazara nazaran (8) Hoıbmaiıe.-(1922) kendi
otl'RALP - URMAN
Kanaatınıizhar ederek Glob:dium'un protozoa değil, hakiOCibir mantar oldu-ğunu ifade e~t!.r. N.Tüzdil {7) Globidiıum veya Gastrocystis ihtiva eden te-'şekküllerin mukoza içinde, bunun btılgan ddkusunda 0,5 mm. kutrunda
ufak kistler halinde gözle görüldüğünü bildirmekte ve bu kistlere mide ve barsaklarda rastlandığı gibi, oesophagus'un mu1hati zannda da tesadüf edil-diğini anlatma'kıtadlI.Bu kistlere memlektimizde de koyun ve keçilerde meb-zul bir halde mide ve barsak1arda tesadüf ettiğim ve oesophagus'da da sık sık rastladığını b:Jdin;n aynı yazar (7), bu günkü tahminlere ,göre bütün Glob~ dium'ların birer Eimeria'dan ba~ka bir şey olmadığı kanaatındadır. N.Tüzdil (7) ln kanaatına göre, ~oyunlarda görülen Globidium'ların Eimerla intricat olacağını şim<iıden kaei' olarak söylemek mümkündür. Richardson'a göre (5 G.gilruthi'nin biyolojisi ve patogenitesi haldeında tam bilgi yoktur. Buna mu kabil G. besnoiimin deri şekli, Hoftmeyr'in bildirdiiğine göre kılların düşm sine ve deride ciddi tahribata sebep olmaktadıı. Aynı yazara nazaran ( Hassan (1935) bu paraziıtin sığırlann barsakla1'ında bulunan nevinin bu hay vanlarda ishal ve zafiyet meydana getirdiğine inanmaktadır. Mex-gan ve Haw kins'e nazaran (4) G.gilruıthi invaziyonlaı;ı'koyunlarda enterlıtis ve şiddetli isha iıle birlikte seyretmekte ve kistler barsalk lumenine açıldı'klaırızaman, hemora jilere sebep olmaktadırlar. Aynı yazarlara göre (4) G. g:,lruthi abomasus v barsak cida~ndaı bulunmaktadır. Ağır enfeksiyonlarda' şiddetli islıal, ka
gMta, bitalım azalması ve zafiyet halleri gibi semptomlar görülür. Biyolor , malum değildir. teşh:s, rpost-rnortem müşahedelere göre konur, tedavi ve ~on
rolü ae bilinmemektedir. Morgan ve Hawkins'in (4) kanaatine nazaran bu raziıtin Sarcosporidia'larla sıkı b~r münasebeti vardır. Bununla beraber b mantar da olabiLır.G.gilruthi Amerikada yalnız Montana ve Wyoming'ten bi d~rilmi~t1r.G.Kelley (3) ise G.gilrufhi.'ye Vncolin (Nebr) civarındaki koyu larda da tesadüf etmiştir. Sa.rwar (6) PakistaJ1ldakeçi parazitleri üzerinde b araştırma yaparken bir keçinin abomasus mucozasında müşaihede ettiği' noo'. lerin muayenesinde bunların GlobidiuilD gUruthi olduklarını tesbit etmişf Sonraları. Pakistanm muhteU yerlerinden Lahor mezbahasına ikesilmek üz re gefırilen 50 'koyun ve keçi abomasus'unun 17 sinde bu paraziti bulduğu bildirmeletedir. lAı)fu1J araştıncL (6) sOl!iDalaınPaHsıtanın çeşitJi böLgıelerin muayene ettiği 180 hayvanın 169 unun 'bu paraziti taşıdığını da görmüş. Sarwar'a göre (6) G.gilruthi kistleri 200-SOü fL kutrunda olup, bilhassa abom
sus'un cardia bölgesinin llDukozasmda küçük, mat çıkmtılair. halinde gö . mektedir. Ancak mukozada görülen mat renikteki çıkıntılar olgunlaşmış lere ait olup, kemale gelmemiş olanlar vazılı olarak beyaz bir renk taşır! Yazar (6) muayene ettiği ha,yvanlann çoğunda enfeks:yonun hafif olduğu bununla beraber bazı ağır invaziyonlar da müşahede ettiğini ya7Jl1lakta .olgunlaşan kistler yırtılarak mideye açıldığından, bu hal ağır enfeksiyonl da hemorajılere sebep olmakta ve bunu ciddi semptomlar. takip etmelot
KOYlJNLARDA GLOBİDİOK
D. C. Boughton (1), sığır Coccidiose'unda bazı ilaçları denemek için experiJ-. mentalolaraık enfelksiyon teyIid ederken, ince barsaklamı. arka yarısının
mu-~ozasmda ekseriya küçüıkve kist benzeri benekler görm~tür. Yazar (1) tek bir barsaık villusunda muhte1ıf gelişme safhasında sekize kadar lkist m~ahede ~tir. D. C. Boughron (I) kst benzeri bu strüiktürlerin sığır Cocclme'lerin. den birinin veya bir ÇOCuğunun,EiJmeria bovis (= E.smithi) <inbüyiiikaseksuel safihası (Sahizont) olduğuna inanmakta ve koyun Cocc:diose'u Lle bu hayvanlar-da görülen Globidium arasınhayvanlar-da hayvanlar-da bir .münasebet bulunup bulunmadığı ÜZ~
,r.inde durulması fiıkrini ileri sürmektedir. Doflein ve Reichenow (2), Cbatton ve Triffitt'in müşahedelerine istinaden mukozada bulunan ve 0,5 mm. çapında olan ikistlerin etrafındaki membranda yassılaşmış büyük bir ç~kirdeğin bulun-duğunu bildirmekte ~e buna çok büyüım~ biT dev hücresi nazarı ile balonalk. tadırlar. Olgun kistler :iğ şeklinde sporlarla doludur. Barsakların daha aşağı ,taraflarında vukuu' muJ!.temel olan Gamagonie safhası (Maıkrogametlerin ge-lişmesi ve Mikrogametlerin şekillenmesi) henüz müşahede edilmeım:~tir. Yine aynı yazarla:r (2) Spiegl'in Eimeria intôcata olarak tarif ettiği kalın cidarlı Oocjst'lerin bu türe a:iıtolduğunu kuvvetle tahmin etmekte(tırler.
MATERYAL VE METOD
4/10/1957 tarihinde otopsisi için Patoloji Kürsüsüne gönderilen kıvırcık bix koçun a1bomasusmu1kozasında çok sayıda Globidium Jcistlerme rastladık. esin Maddeleri ve Hayvan 'Besleme Kürsüsü tarafından Ağustos/1957 sonun-a Lüleburgsonun-az civsonun-arındsonun-aıki Trsonun-akysonun-a Türkgeldi Devlet Üretme Çiftliğinden ssonun-a- sa-n alısa-nasa-n ırsa-nezkür :koç, bu tarihtesa-n itibaresa-n yukarda adı geçesa-n Kürsü tarafısa-n- tarafın-an besin denemelerinde kulltarafın-anılmıştır. Bu hayvtarafın-anda görülen kistlerin G.gil-uthi olduğu tesbit ecEldiJktensonra, 7/10/1957 günü Ankara Et Komb:nasına idilerek ~ gün kesilen 110 ıkoyunun abomasusları tetkiık edilmiştir. E)."zurum-an gelen ve heps~ de kızıl karamE)."zurum-an olE)."zurum-an bu ,koyunlarda tesbit edilen
enfek-iyon mi:ktar ve nisbeti aşağıdab:ildiriImişUr.. .
Formolde tesbit edilen docku parçalarından yapılan :kes:ll:lerHaematox-lin-Eosin'le boyanmıştır. Kistlerin lam lamel arasında ezilmesi He elde
edi-r
n sporlar ayrıca G:ıemsa boyası ile boyanaraık bunlann morfolojik özellik-ri tesbit edilmiştir.. ARAŞTIRMALARIMIZ VE SONUÇLARI
ı
4/1011957 günü otopsisi yapılan kı~ırcık bir koçta Glo~idium tes.. bit edil-ikten sonra, Et ve Balık Kurumuna aıt Ankara Et Komb:ınasında 7/10/1957 ünü ikesilenno
koyunun abomasus'unun yapılan muayenesinde bwılardan 8 inin (% 98, 18) elohidium gilrul1hi ile enfekte olduğu tesbit edilmiştir. .Makroskobik göriinüş :
. Globidium k~stlerine ahomasus'un cardiıa ve fundus bölgelerinin muko-ında rastlanmıştır. Bu kistler toplu ;Iğne başı büyüklüğünde veya bazan
bundan da ,küçüWiler. Bu kistleri ihtiva eden yerlerde mukoza boz-beyaz renkte ve biıraz kabarıkça görünüştedir. Bu 'kabarcığın ortasından Globimum kisti h:ır iğne ilekolayca çıkarılabilir.
Abomasus'daki Globimnni. kistlerinin uzunluğu 327,24-590,85 !L, geni~
liokleriise ~6,31..fJ81,75 ," olarak tesbj.t edilnnişt:•. MikroSkobik görünüş :
Yapılan bir çok ser~ kesiderde parazit kistinin bazı gelişme safha1ann rastlannuştır. Kist genel olarruk Muscularis mucosamn hemen üstünde geliş meye b~lıyor. EosinoH'1"kolan kist membranı ince ve !kısa uzantılar ihtiv eder. Bazan bu eosinofjlik kitle içinde (kenara:itilmiş büyük b;r nükleüs'a rast lamak mümkündür. ~embran inceldikçe bu mükleüs'da kaybolmaktadır. içinde sayısız sporlar vardır. {Resim 1). Gelişmenin erken safhasında bu spor lar arasında küçÜJkküreler hahnde Slastoforlar görülür.'
(Resim 1.) Globidium gilruthi kisti içinde sayısız sporlar. Chatton'a göre yanmıı;; korpusküller Blastopihor'lardır. '
Haem-Eosin. (7Ox5 defa büyütülmüş) \ İnnumeraıble spores within GIO'bidium gilruthi cyst. According to Chatton-tbe
stained corpusCıe5 are Blastophores. x350.
Kistlerin etrafında oldukça şiddetli derecede mononiiJdeer hücre infilt yonu göriilmekte ve bunla!I' arasında eosinofil lDıkasitve az sayıda plasma h' relerine rastlanı1maktadır. {Resim 2) Bazı kistler etrafında polimorf nükl lokos:ıtlerm haılcimbulunduğu ince bir hücre kuşağı müşahedeedilmişt Kistlerin etrafında olan mide bezleri ta2'l)'ikten ötürü at:ofiye uğram~laI'(
(Res,im 2.) Abomasus mukosasında bir G. gilruthi kisti. Kist çevresinde şiddetli de-recede lenfasit tipinde bir hücre infiltrasyonu dikkati çekmektedir. Haem.-Eosin. (15x5 defa büyütülmüştür)
Globidiıım giı.ıu~hi eyst wi:hin the mueosa of th€ abornasum. Note the severe lymp':'locytie~ype eel! infi'ltration araund the ey:;t. x75.
•
.
.
A
••
••
(Resim 3.) SeDbest G.gilruthi sporları. A. Sporların hudutların! belirtmek için ke-narları çini mürekkc"l:yle kahnlaştırılmıştır. B. Aynı sporların orijinal şekilleri.
Giemsa (l5Ü'xa defa büyütülmüştür.:
İndividual G.gilru'hi spores. A. To show the spores more clearly the outlines have been darkened wi:h indian ink. B. Thp. same origina! spores before being darkened
•
GÜRALP - URMAN
Kistlerin lam lamel arasında ezilımcsi ile serbestkalan sporların, boyan-madan ve natif olarak yapılan ölçülerinde bunlarm iğ şeklinde olduklan, 5, 43-10,86 V uzun ve 1,81-3,62.fL genişliğinde bulundukları tesb:;t edilmi.ştir.
Ancak bu sporların morfolojik özelliklerini tesbit için natif muayene kMi gel-memiş ve bunların iç'nde görülen nii!kleus'iin durumu ve d;ğer morfolojik özel-likleri için bunları, Giemsa :le boyamak luzumu hasılolmuştur. Nonnal Giem-sa bOY~lJnatekniği jle hayanan ve fakat bu hoya'mahlulü iç:nde 45 da1kikabıra-kılan preparasyonlarda göıiilen iğ şeklindeki sporlarm uzunluğu 7,24-9,05fL
genişlikleri ise 2,71- 3,62IJ.olara:k ,tesb't edilmiştir. Sporların b:r ucu diğerine nazaran kütçe olup, bu uca yakın yerde 2,71-'3,62fL çaıpında nükleüs
görül-mektedir. Protoplasmada ince granüııer mevcuttur, ancak bunların bir tanesi diğerlerin'e nazaran daıha büyüktür ve sivri; uea ya;j(Jn yerde ve nükleüs'ün hemen arkasında' görülmektedir. (Resim 3)
TARTIŞMA
Wenyon (8) koyunlarda görülen Clob:dium gilruthi kistlerinin 200-500fL
çapında olduklarını ve olgun miler içinde görülen sporların 10 fL uzun ve
1.5fL genişliğinde bulunduklarını bildirmeiktedir. Biz çalışmalanmızda bu
kjst-lenn 327,24-590,85V uzun ve 536,31-681,75ıJ. genişliğinde olduklannı gör-dük. Olgun kistlerden elde edil1p de Oemsa ile boyadığımız sporlar 7,24-9,05LJ. uzun, 2,71-3,62fL genişliğinde idiler. Morgan ve Hawkins (4)
C.gilruthi'den mütevellit invaziyonI::ırda teşh:ısin post-mortem müşahedelere göre konduğunu bildirmekte, tedavi ve kontrolünün de malum olmadığını yazmaktadırlar. Bugünkü bilgimize göre Glob:diumlar}ll biyolojisi ve hayvan-ların invaziyon tarzı maıum olmadığına nazaran, Morgan ve Hawkins'in (4) ytill<ardakikanaatına bİz de iştirak etmekteY:~. Aynı yazarlar (4) C.gilruthi'nin Amerikada yalnız Montana ve Wyoming'ten bildirildiğini' anlatmakta iseler de G.Kelly (3) bu parazite ~ineoı:ın (NebT.) civarındaki koyunlarda da tesadüf etmiştir. Sarwar (6) C.g:Jruthi'ye bilhassa abomasus'un cardia bölgesinde rast-ladığını anlatmaktadır. Biz, C.gilruthi kistlerine abomasus'un hem cardia ve hem de fund us bölgelerinde tesadüf ettik. N.TüzdiI (7) Clobiet'l.1m kistlerine memleketimizde koyun ve' keçilerin mide ve barsaklarında mebzul olarak te-sadüf ettiğini' ve oesophagus'da da bunlara sık sık rastladığını bildirmektedir. Biz de An:kara Et Kombinasında kesilen 110 koyun abomasus'unun muayene-sinde bunların 108 İndebu kistlere tesadüf ettik Aynı yazar (7) koYunlarda görülen Clobidium'ların Kımeda intricata olacağına işaret etmektedir. Aba-masus'larında mebzul ve olgun Clobidium k;sti taşıyan 10 koyun gaitasının yapılan muayenelerinde, bunların hepsinde de Coccidie oocysteler:ıne rast-lamış bulunuyoruz. Ancak bunlar arasında Eimeria ~ntricata oocyste'Ierİne te-sadüf edemeclik Doflein ve Reichenow (2) Cha:U:onve Tr:ffitt'in miişahecle-lerine istinaden, C.gi1rutıhikistinin etrafındaId membranda yassılaşmış büyük
KOYUNLARDA GLOBİDİUM
hir nükleüs bulunduğunu bildirmekte ve buna büyümüş bir dev hücresi nazan ile bakımaıktadırlar. Metinde de arzettiğimiz gibi, yaptığımız bazı kesitlerde bu fp nükleÜse biz de rastladık Ancak bunun bir dev hücresi olup olmadığı hususunda hali hazırda bir frikir ilcri sj.irecek durumda değiliz. Rchardson (5) G.g:.ıruthi'nin patojenitesi hakkın'da tam bilgi mevcut olmadığını bildirmek-tedir. Bizim histolojik bakılarla vardığımız ~anaate nazaran, kistin büyümesi ve çevresindeki hücre üıfiltrasyonıı, m:.de bezlerinin atrofisine sebep olmak-tadlT. Bu olay dahi, G.gilruthi'nin 'koyunlarda patolojik bazı değişiklikler mey-daaa gct:ırdiğini açık olaraık göstermektpdlr. ,
\1üşahedelerimize menu olan koyunlar Erzurum ve Trakya gibi. mamle-, ketimizin Doğu ve Bab bölgelerinden gelmişlerdir. Bu durum bize, Globidi-um invaziyonlarınm Anadolunun diğer hölgelerinde mevcut koyunlarda da vaygın olmasının kuvvetle muhtemel bulunduğunu göstermekted;'!".
ÖZET
1 - 4/10/1957 günü Patoloji Enstitüsünde otopsisi yapılan kıvvcık bil' koçta Globidium gıilmthi görülmüştür. Sonradan Ankara Bt Kombinasında kesilen 110 koyun .abomasus'u üzeônde yap~ığımız müşahedelere göre, bu koyunların 108 inde yani %98,18 inde G.gilruthi'yc rastladık.
2 - G.gilruthi kistlerine abomasııs'un card:'a ve fundus bölgelerinde tesadüf edilmişÜr.
3 - Metjnde, bu kistlerin makroskob:.k ve m~kroskobıik görünüşleri ve ihtiva ettikleri sporların morfoloperi hakıkın da bilgi verilmiş çekilen orijinal resimler mesaiye konmuştur.
SUMMARY
We fhst observed Globidium gilruthi cyst in the abomasum of a ram at poSıtmortem axamination. To determine the distribution of this organism among Anatolıian sheep, we inspected
no
sheep abomasum brought from Erzurum to Ankara Meat Plant. One hundred e:'gt out of 110 sheep (%98,18) abomasum were found to beinfected w~th G.gilruthi. The cysts were in the card;a and fundus port:ons of the ahomasum.The subject of our fil'st observat~on came from the western reg;ion, altho-ugh the other 110 sheep from eastem parts of Turkey. These observations sug-gest that sheep between these regions might be infected heav:ly with G.gil-ruthi.
A nodule was formed iin the gastnic mucous membrane containing GIo-bidium cysts which had an opal appearance. These cysts can be taken out very
easily wi~h a 1}eedle.Various development stages of the cysts can be 5een
GüRALP - URMAN
der the mieroseope. Cysts develop in the mucous membrane probably from a single eell.İn the eosinophiHe mass, wh:ch forms the waII of the eysts,a £1at-tened nucleus was sometimes prescnt. Blasıtophores were observed in the im-mature eysts. (Fig 1).
Around the eyst almphocytie type eelI infilh'ation and eos:iJ1ophilic leu-eoeytes .in smaIl numbers were seCn frequetly. (Fiıg 2). $Ometimes asligbt infiltration duc to poIymoTphnuclear leueoeytes were' observed. An atrophy of the gastl1ie gIands was present around the eysts.
S:,zcs of cysts we measured were 327,24-590,85 by 536,31-681,75 microns. Giemsa stained mature spores were 7,24-9,05 by ,2,71-3,62 m:crons. (Fig 3)
LiTERATÜR
1 - ;BOUGHTON. D. C. An overlooked macroscapic [n~estinal lesion of value in diagnosinıg bovine coccidiosis. Nor:h. Amer. Vet, 23, 173, 1942.
2 - DOFLEİN. F. ve E. REİcHENOW. Lehrbuch der protozoenkunde, 6 ncı tabı. Veb Gustav Fischer Verlag, Jıma, 848-854, 1953.
3 - KELLY. G. Şahsi görüşme, L:ncoln, Amerika, 1957.
4 - MORGAN. B. B. ve P. A. HAWKİNS. Veter.:nary Protozoology. Burges Publbhing Company, Minneapolis, 58, 1948.
5 - RİcHARDSON.
u.
F. Veterinary Protozoology. Oliver and Boyd, Edinburgh, 176-179, 1948.6 - SARWAR. M. M. Oceurence of Glob:dium gilruthi, a protoZÖ011 parasite of sıheep and ~oats. from the İndo-Pakistan su!l>ront'nent. Parasitolo.gy, 3-4, 282, 1951.
7 - TÜZDİL. N. Atlarda Coccidiose=Eimeria leuekarti. Türk Vet. Dern. Derg., 12, 30, 1947.
8 - WENYON. C. Mo Protozoology. Bailliere, TındaU and Cox, London, Voll, 769-773, 1926.
