Amaç: Kantitatif ultrasonografi ölçüm de¤erleri ile bunu etkileyen demografik, klinik ve yaflam tarz› de¤iflkenlerini incelemek. Gereç ve Yöntemler: Bireylerin demografik özellikleri ile sistemik hastal›klar, fiziksel aktivite düzeyleri ve di¤er osteoporoz risk faktörlerini içeren anket formlar› dolduruldu. Kantitatif ultrasonografi (KUS) ölçümleri dominant olmayan üst ekstremite distal 1/3 radiusundan yap›ld›. Cihaz taraf›ndan ölçülen ses h›z› (SH) kaydedilerek analizi yap›ld›.
Bulgular: Anket formu doldurularak KUS ölçümleri yap›lan 2347 kifliden 35 yafl ve üzerindeki osteoporoza yönelik medikal tedavi almayan bireylerin (N=1867; 1654 kad›n, 213 erkek) yafl ortalamalar› 52,1±10,7 y›l ve ortalama SH de¤erleri 4142,8±185,8 m/sn olarak ölçüldü. Varyans analizi ve ba¤›ms›z iki grup ortalamalar›n›n karfl›laflt›r›lmas›nda anlaml› ç›kan de¤iflkenlerin lineer regresyon analizi sonucunda; kad›nlarda yafl, menopoz süresi ve emzirme süresinin; erkeklerde yafl ve e¤itim düzeyinin SH de¤erini etkiledi¤i saptand› (Kad›nlarda; sabit= 4367,9 m/sn, yafl B: -3,8, ß: -0,197, p: 0,01; menopoz süresi: B: -3,9, ß: -0,211, p: 0,006; emzirme süresi B: -0,4, ß: -0,086, p: 0,037. Erkeklerde; sabit= 4271,3 m/sn, yafl B: -3,8, ß: -0,277, p: 0,001; e¤itim durumu: B: 18,8, ß: 0,144, p: 0,036).
Sonuç: ‹lerleyen yafl ile birlikte kantitatif ultrasonografi ile distal radiustan ölçülen ses h›z›nda düflme saptanm›flt›r. Genel olarak e¤itime verilecek önem ile birlikte kemik metabolizmas›n› korumay› amaçlayan önlemlere yönelik bilgilendirme, özellikle emzirme döneminde, de¤er tafl›maktad›r. (Türk Osteoporoz Dergisi 2011;17:1-5)
Anahtar kelimeler: Kantitatif ultrason, ses h›z›, osteoporoz, yafl, risk faktörleri
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Özden Özyemiflçi, Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Beflevler, Ankara, Türkiye Tel.: +90 312 202 68 58 Gsm: +90 505 359 18 81 E-posta: ozdenozyemisci@yahoo.com GGeelliiflfl TTaarriihhii//RReecceeiivveedd:: 19.04.2011 KKaabbuull TTaarriihhii//AAcccceepptteedd:: 25.04.2011
Summary
Özet
Aim: To investigate the quantitative ultrasound measurements and determine the related demographic, clinical and life style parameters.
Material and Methods: A questionnaire including demographic features, systemic diseases, physical activity levels and other risk factors for osteoporosis was completed. Measurements of quantitative ultrasound (QUS) were performed. Speed of sound (SOS) (m/sec) measurements were taken at the distal 1/3 radius of the nondominant extremity.
Results: Among 2347 persons whom QUS measurements and questionnaires were completed, those aged 35 years and older and that were not taking antiosteoporotic treatment (N= 1867; 1654 women, 213 men) were included for the analysis. Mean age of the participants were 52.1±10.7 years and mean SOS scores were 4142.8±185.8 m/sec. The variables that were statisti-cally significant in either independent samples t test or analysis of variance were put in the linear regression analysis. In women, age, years since menopause and duration of lactation were independent predictors for SOS scores (constant= 4367.9 m/sec, age B: -3.8, ß: -0.197, p: 0.01; years since menopause: B: -3.9, ß: -0.211, p: 0.006; duration of lactation B: -0.4, ß: -0.086, p: 0.037). In men, age and level of education affected SOS scores independently (constant= 4271.3 m/sec, age B: -3.8, ß: -0.277, p: 0.001; level of education: B: 18.8, ß: 0.144, p: 0.036).
Conclusion: Increasing age is associated with decrements in speed of sound measured by quantitative ultrasound at distal radius. It is important to give education about preventive measures on bone metabolism, especially during the lactation period. (Turkish Journal of Osteoporosis 2011;17:1-5)
Key words: Quantitative ultrasound, speed of sound, osteoporosis, age, risk factors
Türk Osteoporoz Dergisi, Galenos Yay›nevi taraf›ndan bas›lm›flt›r. / Turkish Journal of Osteoporosis, published by Galenos Publishing.
Distal Radius Kantitatif Ultrason Ölçümleri ve Etkileyen Faktörler
Distal Radius Quantitative Ultrasound Measurements and Related Factors
Özden Özyemiflçi Taflk›ran, Sabire Ak›n*, Yeflim Gökçe Kutsal**, Gülay Dinçer***, Belgin Karao¤lan, Alev Hasano¤lu****, Fatma Atalay
Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye *Özel Medicana International Ankara Hastanesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Birimi, Ankara, Türkiye **Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye ***Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Ankara, Türkiye ****Gazi Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Beslenme ve Metabolizma Hastal›klar› Bilim Dal›, Ankara, Türkiye
Girifl
Osteoporoz ve komplikasyonlar› morbidite, mortalite ve sa¤l›k harcamalar›nda art›fl ile önemli bir sa¤l›k soru-nu olarak görülmektedir. Tan›, tedavi izlemi ve k›r›k ris-kinin belirlenmesinde dual enerji X-›fl›n› absorpsiometri (DXA) ile ölçülen kemik mineral yo¤unlu¤u (KMY) öl-çümleri yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Tan›da alt›n standart olarak kabul edilen DXA yönteminin iyonizan radyasyon maruziyeti, yüksek maliyet, sa¤l›k sigorta sis-temlerinin k›s›tlamalar›, teknik ve ulafl›m zorluklar› gibi baz› dezavantajlar› özellikle geliflmekte olan ülkelerde kullan›m› k›s›tlayabilmektedir.
Osteoporoz tarama yöntemi olarak önerilen (1-3) kanti-tatif ultrasonografinin (KUS) kemik yap›s›n› de¤erlendir-di¤i ve k›r›k riskini de belirleyebilde¤erlendir-di¤i baz› çal›flmalarda öne sürülmektedir (4-7). Güvenli olmas›, iyonizan radyas-yon içermemesi, tafl›nabilir olmas› ve uygulaman›n za-man almamas›, basit ve maliyetinin az olmas› KUS’un yayg›n kullan›m›n› desteklemektedir (8). Ancak, osteopo-roz için tan›sal standartlar›n olmamas› ve DXA ile ölçülen KMY ile uyumsuzlu¤unun bildirilmesi nedeniyle KUS öl-çümlerinin tan› için tek bafl›na kullan›m› önerilmemekte-dir (1). KUS de¤erleri ile KMY aras›ndaki iliflki yafl grupla-r›na göre de¤iflim gösterebilmektedirler (1,3). Gemalmaz ve ark.’n›n yapt›¤› çal›flmada, özellikle 50-59 yafllar ara-s›nda topuktan yap›lan KUS ölçümlerinin duyarl›l›k ve öz-güllü¤ünün optimal düzeyde oldu¤u bulunmufltur (3). Kantitatif ultrason ile ses h›z› (SH, “speed of sound – SOS”) ve yayg›n ultrason atenüasyonu (“broadband ul-trasound attenuation-BUA”) ölçülmektedir. Ölçümler, kalkaneus, tibia, falanks, patella ve distal radiustan ya-p›labilmektedir. KUS’ta sonografik dalgalar DXA’daki X-›fl›nlar›ndan daha kompleks ilerleme gösterir ve sade-ce kemik yo¤unlu¤u de¤il ayn› zamanda kemi¤in elasti-kiyet, dayan›kl›l›k ve yap›sal faktörlerini içeren biyome-kanik özelliklerinden de etkilenmektedir (9,10). KUS ile elde edilen ölçümler korteks kal›nl›¤› ve alan›, porosite, korteksin mekanik sertli¤i gibi baz› geometrik paramet-relere ba¤›ml›d›r (11).
Son y›llarda KUS ölçümleri ile özürlülük ve mortalite gi-bi kavramlarla olan iliflkiler de araflt›rmalara konu ol-maktad›r (12,13). Klinik risk faktörlerinin KUS ölçümleri ile birlikte de¤erlendirilmesinin kalça ve omurga d›fl› di-¤er bölgeler için k›r›k riskini belirleme oran›n› artt›rd›¤› gösterilmifltir (7,14). Özellikle DXA olana¤› olmayan bölgelerde ve mobilizasyon k›s›tl›¤› olan hasta popülas-yonlar›nda tan› ve risk s›n›flamas› için daha da de¤erli olaca¤› düflünülmektedir. Bu çal›flmada da, distal radi-ustan KUS yöntemi ile ölçülen SH de¤erleri ile SH’yi et-kileyen demografik, klinik ve yaflam tarz› de¤iflkenlerini incelemek amaçland›.
Gereç ve Yöntem
Çal›flma, Türkiye genelindeki 21 ilde Osteoporoz ile Ya-flam Derne¤i’nin kemik sa¤l›¤› ve osteoporozdan korun-ma konular›na iliflkin halk e¤itim toplant›lar›na kat›lan gönüllü bireyler ile gerçeklefltirildi. Anket formu
dolduru-larak kantitatif ultrasonografi ile KMY ölçümleri yap›ld›. Etik standartlara ve 2002'de gözden geçirilen 1975 Helsin-ki Beyannamesine uygun olan çal›flman›n amac› ve içeri¤i hakk›nda bireylere bilgi verildi ve sözlü onamlar› al›nd›. Yafl, cinsiyet, e¤itim durumu ve meslek gibi demografik özellikler ile sistemik hastal›klar, fiziksel aktivite düzey-leri ve di¤er osteoporoz risk faktördüzey-lerini içeren anket formlar› e¤itimli anketörler taraf›ndan dolduruldu. Risk faktörleri olarak k›r›k ve 3 cm’den fazla boyda k›salma öyküsü, s›k ishal, 1 aydan uzun süreli yatak istirahati, si-gara ve alkol al›flkanl›¤›, steroid kullan›m› ve fiziksel ak-tivite düzeyleri ile annede k›r›k öyküsü tüm kat›l›mc›la-ra soruldu. Kad›n kat›l›mc›lakat›l›mc›la-ra adet düzeni, do¤um ve emzirme öyküsü ile giyinme flekline ait veriler de kayde-dildi. Kat›l›mc›lar›n boylar› (metre) ve beden a¤›rl›klar› (kg) ölçüldü, beden kitle indeksleri (BK‹) hesapland› (be-den a¤›rl›¤› (kg) / boy (m)2).
Kantitatif ultrasonografi ölçümleri için Omnisense 7000S (Sunlight Medical Systems, Tel Aviv, ‹srail) cihaz› kullan›ld›. Cihaz›n her aç›l›fl›nda kalibrasyonu yap›ld›. Dominant olmayan üst ekstremite distal 1/3 radiusun-dan ölçümler yap›ld›. Prob, hastan›n önkolu nötral po-zisyonda iken radiusa paralel olarak yerlefltirildi ve lite-ratürde bildirilen uygun teknik kullan›ld› (15). Prob, ra-dius etraf›nda 70º ulnar ve 70º radial yönde olmak üze-re toplam 140º’lik yar›m ark fleklinde haüze-reket ettirildi. Yüksek frekansl› (1.25 MHz) akustik dalgalar›n distal ra-diusun d›fl tabakas›ndan aksiyel tranmisyon yöntemi ile geçifl h›z› (ses h›z›-SH) cihaz taraf›ndan ölçüldü. T skor-lar›, ölçülen SH de¤erinin Türk toplumu için belirlenmifl ortalama SH de¤erlerinden standart sapma olarak cihaz taraf›ndan hesapland› (16).
Elde edilen veriler SPSS for Windows 11.5 program› ile analiz edildi. Tüm de¤iflkenlerin ortalama, standart sap-ma ve frekanslar› hesapland›. Kategorik olsap-mayan de¤ifl-kenler kategorik veriye dönüfltürüldükten sonra SH de-¤eri için ba¤›ms›z t-testi veya varyans analizi uyguland›. Varyans analizinde SH ile iliflkili oldu¤u saptanan ba¤›m-s›z de¤iflkenlere post hoc test olarak Tukey analizi uygu-land›. Ba¤›ms›z de¤iflkenlerin SH ile iliflkisini de¤erlendir-mek için Pearson korelasyon testi kullan›ld›. Tek yönlü analizlerde ve korelasyon analizinde anlaml› olan de¤ifl-kenler SH de¤eri için lineer regresyon analize kondu. p<0,05 istatistiksel anlaml› de¤er olarak kabul edildi.
Bulgular
Halk e¤itim toplant›lar›na kat›lan bireylerden 2347 kifli-nin anket formu doldurularak KUS ölçümleri yap›ld›. Ancak 187 kiflinin verilerinde eksiklik oldu¤u için de¤er-lendirme kalan 2160 (1934 Kad›n, 226 Erkek) kiflinin ve-rileri ile gerçeklefltirildi. Yafl ortalamalar› 50,8±11,9 y›l (20-106) olan kat›l›mc›lar›n ortalama SH de¤erleri 4145,7±183,8 m/sn (35274961 m/sn) ve T de¤erleri -0,19±1,84 [(-6,57)- (5,30)] olarak ölçülmüfltür. Kat›l›mc›-lar›n dekat ve cinsiyete göre SH ve T de¤erleri Tablo 1’de gösterilmektedir.
‹kinci dekattaki bireylerin SH ve T de¤erlerinin 3. ve 4. de-kattaki bireylerden daha düflük oldu¤u dikkati
çekmek-tedir. Risk faktörlerini de¤erlendirme amac›yla analize doruk kemik kütlesine ulaflm›fl bireylerin al›nmas› için 35 yafl alt› bireyler (148 kifli; 143 kad›n, 5 erkek) analiz d›fl› b›-rak›lm›flt›r. Kalan 2012 bireyin %23,8’inin daha önce teoporoz tan›s› ald›¤› ve bu hastalar›n da %30,2’sinin os-teoporoza yönelik medikal tedavi ald›¤› ö¤renildi. Çal›fl-man›n amac› KUS’u etkileyen medikal tedavi d›fl› risk fak-törlerini belirlemek oldu¤u için tedavi alan 145 (137 ka-d›n, 8 erkek) hastan›n verileri de analize al›nmad›. Otuz befl yafl ve üzeri ve osteoporoza yönelik medikal tedavi almayan bireylerin (N=1867; 1654 kad›n, 213 er-kek) yafl ortalamalar› 52,1±10,7 y›l (35-106) idi ve orta-lama SH de¤erleri 4142,8±185,8 m/sn (3527-4961 m/sn) ve T de¤erleri -0,21±1,85 [(-6,57)- (5,30)] olarak ölçül-müfltür. T skorlar› kad›nlar›n % 10,5’inde ve erkeklerin %3,3’ünde -2,5 ve alt› iken kad›nlar›n %23,5’inde ve er-keklerin %17,4’ünde -1 ile -2,5 aras›ndad›r. Analize al›-nan ve al›nmayan bireylerin SH ve T de¤erleri karfl›laflt›-r›ld›¤›nda istatistiksel olarak fark saptanmad›. Kat›l›mc›-lar›n demografik özellikleri, sistemik hastal›klar› ve os-teoporoz risk faktörlerine iliflkin verileri cinsiyete göre Tablo 2’de gösterilmektedir.
Kad›nlarda ileri yafl (p<0,001), beden kitle indeksinin 30 ve üzerinde olmas› (p=0,002), hipertansiyon (p<0,001), kalp hastal›¤› varl›¤› (p=0,009), menapoz (p<0,001), k›-r›k öyküsü (p=0,004), boyda k›salma öyküsü (p<0,001), sedanter yaflam tarz› (p=0,05), do¤um say›s› (p=0,006), emzirme süresi (p=0,008) ve kapal› giyim flekli (p=0,003) düflük SH ve T de¤erleri ile iliflkili iken sigara al›flkanl›¤› (p<0,001), aktif olarak çal›flma (p=0,006) ile ilkokul ve üzeri e¤itim düzeyinde olma (p=0,001) daha yüksek SH ve T de¤erleri ile iliflkili bulunmufltur. Varyans analizi ve ba¤›ms›z iki grup ortalamalar›n›n karfl›laflt›r›lmas›nda anlaml› ç›kan bu de¤iflkenlerin lineer regresyon analizi sonucunda kad›nlarda yafl, menapoz süresi ve emzirme süresinin SH de¤erini etkiledi¤i saptand› (Tablo 3). Erkeklerde ileri yafl (p<0,001) düflük SH ve T de¤erleri ile iliflkili iken ilkokul ve üzeri e¤itim düzeyinde olma (p=0,007) daha yüksek SH ve T de¤erleri ile iliflkili bulun-mufltur. Regresyon analizinde de yafl ve e¤itim düzeyinin SH de¤eri üzerindeki etkileri anlaml› bulundu (Tablo 3).
Tart›flma
Çal›flmam›zda, ülkemizin 21 farkl› ilinde, ortalama yafl-lar› 52 olan 1867 bireyin distal radiustan kantitatif ul-trasonografi ile yap›lan ölçüm ve anket ile araflt›r›lan risk faktörlerinin incelenmesinde yafl›n hem kad›n hem de erkeklerde düflük ses h›z› ile iliflkili oldu¤u, kad›nlar-da menapoz süresi ile emzirme süresinin ve erkeklerde e¤itim düzeyinin ses h›z›n› ba¤›ms›z olarak etkileyen parametreler oldu¤u bulundu.
Türkiye’de yap›lan KUS ile ilgili çal›flmalarda genellikle kalkaneal bölge kullan›lm›flt›r (3,16-20), distal radius bölgesi ölçümü yap›lan çal›flmalar›n s›n›rl› oldu¤u dikka-ti çekmifldikka-tir (21). Demirhan ve ark.’n›n 20 kad›n ve 6 er-kekten oluflan kontrol grubunun distal radius SH de¤er-leri (4163,3) bizim çal›flmam›zdaki de¤erle benzerdir (21). Araflt›rmam›zda, kad›nlar›n %10,5’inde ve erkekle-rin %3,3’ünde T skorlar›n›n -2,5 ve alt›nda oldu¤u gö-rüldü. Çal›flmam›zdaki bu oranlar, Krestan ve ark.’n›n benzer yafltaki kad›n (%32) ve erkek (%42) bireyler için bildirdi¤i oranlardan daha düflüktür (9).
Kantitatif ultrason ile ölçülen T de¤erleri ile osteoporoz tan›s› koymak do¤ru de¤ildir. KUS ölçümleri ile DXA KMY sonuçlar› aras›ndaki korelasyonun genellikle dü-flük olarak bildirilmektedir (3,9,17,18). Distal radiustan yap›lan ölçümler kortikal kemi¤e odaklan›rken DXA KMY ölçümleri hem kortikal hem de trabeküler kemi¤i incelemektedir. Distal radius KUS de¤erleri ile omurga DXA KMY de¤erleri aras›nda zay›f korelasyon saptan›r-ken distal radius KUS ile distal radius DXA KMY de¤er-leri aras›ndaki korelasyon daha yüksektir (9). Özellikle ölçümler ayn› bölgeden yap›ld›¤› zaman KUS ile DXA öl-çümleri aras›ndaki korelasyonun iyi oldu¤u, ancak fark-l› kemik tipi ve kemik bölgesinin düflük korelasyona ne-den oldu¤u bildirilmektedir (4,22). Bir bölgene-den yap›lan ölçüm ile uzak mesafedeki baflka bir bölgenin ölçüm de¤erini tahmin etme olas›l›¤› düflüktür (23).
Farkl› teknoloji ile birlikte farkl› bölgelerin de de¤erlen-dirmeye kat›lmas›n›n osteoporotik k›r›klar için daha fazla bilgi verdi¤i gösterilmifltir (23). Üst ekstremite KMY ve topuk KUS ile k›r›k olan ve olmayan olgular›
T
Taabblloo 11.. Kat›l›mc›lar›n yafl ve cinsiyete göre ortalama ses h›z› ve T de¤erleri
Yafl aral›¤› Kad›n Erkek
N SH (m/sn) T de¤eri NS H (m/sn) Tde¤eri
(ort ± SS) (ort ± SS) (ort ± SS) (ort ± SS)
20-29 66 4174,5±154,7 0,06±1,57 - - -30-39 230 4251,2±172,6 0,81±1,69 13 4205,5±222,2 0,69±1,84 40-49 697 4196,2±166,6 0,27±1,71 60 4162,6±171,0 0,30±1,46 50-59 544 4133,2±168,7 -0,35±1,71 81 4150,3±178,1 0,21±1,54 60-69 262 4037,5±180,1 -1,32±1,84 51 4089,0±154,8 -0,27±1,27 70-79 96 3971,2±142,8 -1,94±1,48 18 4060,9±165,4 -0,55±1,43 80-89 35 3958.,5±138,2 -2,07±1,49 2 3963,0±151,3 -1,77±2,02 90-99 4 4053,3±89,3 -1,18±0,91 - - -100-109 - - - 1 4137 -0,33 Toplam 1934 4147,0±184,7 -0,22±1,87 226 4134,1±175,6 0,07±1,50
ay›rt etme kesinli¤i santral KMY ile karfl›laflt›r›labilir oranda iken tek bafl›na üst ekstremite KUS ölçümleri ile tahmin etme olas›l›¤›n›n düfltü¤ü belirtilmifltir.
Menopoz sonras› kad›nlarda distal radius SH ile DXA KMY aras›nda zay›f korelasyon olmas›na ra¤men SH de¤erleri-nin yafl ve DXA KMY’den ba¤›ms›z olarak k›r›k riskini art-t›rd›¤› gösterilmifltir (4). Distal radiustan yap›lan ölçümle-rin tibia ve falankstan yap›lan ölçümlere göre k›r›k riski için daha belirleyici oldu¤u bulunmufltur. KMY azalmas›-n›n k›r›k riskini artt›rd›¤›, ancak belirleyici olmad›¤› bilin-mektedir. Kemik mikromimarisi veya doku elastikiyeti hakk›nda bilgi vermemesi ve düflme riskini artt›ran kas kuvvetsizli¤i, postural instabilite gibi faktörlerin de k›r›k oluflumunda rol oynamas› KMY’nin k›r›k riski olan ve ol-mayan hastalar› belirlemesini engellemektedir. KMY ve SH aras›ndaki korelasyonun zay›f olmas› kemi¤in farkl› yönlerini de¤erlendirdiklerini ve komplementer oldukla-r›n› düflündürmektedir (4,9). KMY ve SH de¤erlerinin bir-likte kullan›lmas› ile k›r›k riski olan bireyleri belirleme gü-cünün daha da artaca¤› ileri sürülmektedir (9).
Kemi¤in mikromimarisi, elastikiyeti ve dayan›kl›l›¤› gibi özellikleri hakk›nda da bilgi sa¤lad›¤› bildirilen KUS de-¤erlerini etkileyen faktörleri belirlemek üzere araflt›rma-lar yap›lmaktad›r (1,3,24-26). Do¤um say›s›n›n KUS öl-çümleri üzerine etkisinin incelendi¤i bir çal›flmada,
kalka-neustan yap›lan ölçümleri etkilemedi¤i, ancak el falanks SH de¤erlerinde azalma ile iliflkili oldu¤u gözlenmifltir (26). Gebelik döneminde kemik metabolizma de¤ifliklik-lerinin kortikal ve a¤›rl›k tafl›mayan kemikleri daha fazla etkiledi¤i ya da kortikal kemikteki de¤iflikliklerin geri dö-nüflümsüz iken metabolik olarak aktif olan trabeküler kemikte tama yak›n düzelme sa¤land›¤› hipotezleri bu sonuçlar› aç›klamak için ileri sürülmektedir. Bizim çal›fl-mam›zda do¤um say›s› tek yönlü analizde anlaml› iken regresyon analizinde ba¤›ms›z etkisinin olmad›¤› görül-müfltür. Ancak emzirme süresi ile SH aras›ndaki iliflki reg-resyon analizi sonucunda da anlaml› ç›km›flt›r.
Beden kitle indeksi ile KMY ve KUS parametreleri ara-s›nda baflka çal›flmalarda gözlenen pozitif korelasyon bizim çal›flmam›zda saptanmad›. Kemik üzerindeki BK‹ ile iliflkili yüklerin mekanik uyar›lar ile osteoblastlar› ak-tive etti¤i, kemik yap›m›n› artt›rd›¤› ve mikroyap›y› güç-lendirdi¤i ileri sürülmektedir (1). Bizim çal›flmam›zda BK‹ ile SH iliflkisi tek yönlü analizde anlaml› iken regres-yon sonucunda BK‹’nin ba¤›ms›z etkisinin saptanmama-s› ölçüm yap›lan bölge farkl›l›¤› ile aç›klanabilir. Iida ve ark. kalkaneal bölgeyi de¤erlendirirken, bizim çal›flma-m›zda ölçüm yap›lan bölgenin distal radius, a¤›rl›k tafl›-mayan bir kemik olmas› farkl›l›¤› aç›klayabilir.
Gemalmaz ve ark. taraf›ndan 832 kad›n ve 87 erke¤in de¤erlendirildi¤i çal›flmada KUS T-de¤erlerinin multivar-yant analizi sonucunda 50 yafl üstü, kronik hastal›k varl›-¤› ve 5 y›ldan uzun süredir menopozda olma anlaml› bu-lunmufl, tek yönlü analizde anlaml› olan e¤itim durumu, do¤um say›s›, ten rengi ve günefl ›fl›¤›ndan faydalanma multivaryant analizde anlaml› ç›kmam›flt›r (3). Bizim ça-l›flmam›zdakine benzer flekilde BK‹, alkol, sigara al›flkan-l›¤› ve menopoz yafl› ile iliflki saptanmam›flt›r (3). Pye ve ark. kalkaneal KUS parametreleri ile fiziksel akti-vite ve sigara aras›nda iliflki saptam›fllard›r (25). Bizim çal›flmam›zda bireyler aras›nda genel olarak fiziksel ak-tivite düzeyinin düflük olmas› ve a¤›rl›k tafl›mayan ke-mik bölgesinden ölçüm yap›lm›fl olmas› bu de¤iflkenin multivaryant analizde anlaml› ç›kmas›n› engellemifl
ola-T
Taabblloo 22.. Çal›flmaya al›nan kad›n ve erkek bireylerin demografik özellikleri, sistemik hastal›k oranlar› ve ortalama kantitatif ultrasonografi ölçüm sonuçlar›
Kad›n Erkek (N=1654) (N=213) Yafl (y›l), (ort±SS) 51,7±10,6 55,4±10,6 Boy (metre), (ort±SS) 1,60±0,06 1,70±0,07 Beden a¤›rl›¤› (kg), 70,3±11,0 78,2±11,5 (ort±SS)
Beden kitle indeksi 27,52±4,29 27,15±3,84 (kg/m2), (ort±SS)
8 y›l üzeri e¤itim (%) 30,5 32,2 Aktif çal›flan (%) 13,3 61,1 Hipertansiyon (%) 32,1 14,0 Diabetes mellitus (%) 9,8 6,7 Tiroid hastal›klar› (%) 5,9 0,6 Kalp hastal›klar› (%) 5,1 2,8 Kas iskelet sorunlar› (%) 7,4 4,5 K›r›k öyküsü (%) 13,7 16,2 Annede k›r›k öyküsü (%) 16,6 16,5 Steroid kullan›m› (%) 8,0 2,9 Boyda k›salma (%) 20,5 8,2 Alkol al›flkanl›¤› (%) 1,4 4,3 Sigara al›flkanl›¤› (%) 18,0 26,2 Düzenli yürüyüfl (%) 32,5 50,5 Ses h›z› (m/sn), (ort±SS) 4143,9±186,8 4134,4±177,9 T de¤eri (ort±SS) -0,25±1,89 0,07±1,51
N: say›, ort: ortalama, SS: standart sapma
T
Taabblloo 33.. Ses h›z› de¤erlerini etkileyen de¤iflkenlerden lineer regresyon analizi sonucunda anlaml› ç›kan parametreler
B ß p de¤eri
Kad›nlar için
(sabit= 4367,9 m/sn);
Yafl (y›l) -3,8 -0,197 0,01 Menapoz süresi (y›l) -3,9 -0,211 0,006 Emzirme süresi (ay) -0,4 -0,086 0,037 Erkekler için
(sabit= 4271,3 m/sn);
Yafl (y›l) -3,8 -0,277 0,001 E¤itim durumu (1-6) 18,8 0,144 0,036
E¤itim durumu (1-6); 1: okuma yazma bilmiyor, 2: okuma yazma biliyor, 3: ilkokul mezunu, 4: ortaokul mezunu, 5: lise mezunu, 6: üniversite mezunu
bilir. Sigara içenlerde SH’n›n beklenmeyen bir flekilde daha yüksek olmas› sigara al›flkanl›¤›n›n daha genç yafl-larda daha fazla oranda olmas› ile aç›klanabilir, nitekim ba¤›ms›z faktör olarak etkisi saptanmam›flt›r.
Ölçümlerin Türkiye’de bir çok farkl› ilde ve çok say›da bireyde yap›lm›fl olmas› çal›flman›n güçlü yanlar›ndan-d›r. Ankette sistemik hastal›klar ve di¤er osteoporoz risk faktörlerinin ayr›nt›l› sorgulanmas› için zaman ayr›l-mas› bir çok faktörü de¤erlendirmemizi sa¤lam›flt›r. Çal›flman›n k›s›tl›l›klar›;
Çal›flma halk e¤itim toplant›lar›na kat›lan bireylerle ya-p›ld›¤› için ölçümler göreceli olarak sistemik hastal›k sa-y›s› az olan ve genç kiflilerde gerçeklefltirilmifltir. Bu ne-denle mobilizasyonu k›s›tl› ve ciddi sistemik hastal›¤› olup toplant›ya kat›lamayan bireyleri de¤erlendireme-me olas›l›¤›m›z çal›flman›n bir k›s›tl›l›¤›d›r.
Sonuç
‹lerleyen yafl ile birlikte kantitatif ultrasonografi ile dis-tal radiustan ölçülen ses h›z›nda düflme saptanm›flt›r. Er-keklerde düflük e¤itim düzeyinde olman›n sese h›z›n› etkileyen faktörlerden oldu¤u görülmüfltür. Kad›nlarda menopoz süresi ve emzirme süresinin ses h›z›n› olumsuz etkiledi¤i bulunmufltur. Emzirme döneminde kemik metabolizmas›n› korumaya yönelik önlemler hakk›nda kad›nlar›n bilgilendirilmesi önem tafl›maktad›r.
Teflekkür
Osteoporoz ile Yaflam Derne¤i’nin Halk E¤itim Toplant›-lar›n›n yap›ld›¤› illerde organizasyon ve e¤itim toplant›-lar›nda yo¤un destek ve emekleri olan Üniversitelerimi-zin T›p Fakülteleri Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dallar› ö¤retim üyelerine teflekkürlerimizi sunuyoruz.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
arr
1. Iida T, Chikamura C, Aoi S, Ikeda H, Matsuda Y, Oguri Y, et al. A study on the validity of quantitative ultrasonic mea-surement used the bone mineral density values on dual-energy X-ray absorptiometry in young and in middle-aged or older women. Radiol Phys Technol 2010;3:113-9. 2. Imashuku Y, Takada M, Murata K. Comparisons of bone
mass measurements on various skeletal sites including quantitative ultrasonography of the calcaneus for assess-ing age-related losses, their correlations, and diagnostic agreement using the Japanese and WHO criteria for osteo-porosis. Radiat Med 2007;25:148-54.
3. Gemalmaz A, Discigil G, Sensoy N, Basak O. Identifying osteoporosis in a primary care setting with quantitative ultrasound: relationship to anthropometric and lifestyle factors. J Bone Miner Metab 2007;25:184-92.
4. Nguyen TV, Center JR, Eisman JA. Bone mineral density-inde-pendent association of quantitative ultrasound measurements and fracture risk in women. Osteoporos Int 2004;15:942-7. 5. Weiss M, Ben-Shlomo A, Hagag P, Ish-Shalom S. Discrimination
of proximal hip fracture by quantitative ultrasound measure-ment at the radius. Osteoporos Int 2000;11:411-6.
6. Pongchaiyakul C, Panichkul S, Songpatanasilp T, Nguyen TV. A nomogram for predicting osteoporosis risk based on age, weight and quantitative ultrasound measurement. Osteoporos Int 2007;18:525-31.
7. Durosier C, Hans D, Krieg MA, Ruffieux C, Cornuz J, Meunier PJ, et al. Combining clinical factors and quantitative ultra-sound improves the detection of women both at low and high risk for hip fracture. Osteoporos Int 2007;18:1651-9.
8. Gokce-Kutsal Y. Is ultrasound a useful method for the diagnosis of osteoporosis? Medicographia 2006;28:46-47. 9. Krestan CR, Grampp S, Henk C, Peloschek P, Imhof H.
Limited diagnostic agreement of quantitative sonography of the radius and phalanges with dual-energy x-ray absorptiometry of the spine, femur, and radius for diagno-sis of osteoporodiagno-sis. AJR Am J Roentgenol 2004;183:639-44. 10. Muller M, Mitton D, Moilanen P, Bousson V, Talmant M, Laugier P. Prediction of bone mechanical properties using QUS and pQCT: study of the human distal radius. Med Eng Phys 2008;30:761-7.
11. Eckstein F, Kuhn V, Lochmüller EM. Strength prediction of the distal radius by bone densitometry--evaluation using biomechanical tests. Ann Biomed Eng 2004;32:487-503. 12. Jang SN, Chung HU, Kwon IS, Park SC, Cho SI. Functional
status and calcaneal quantitative ultrasound measure-ments among the oldest old people living in rural areas of Korea. Arch Gerontol Geriatr 2009;48:89-94.
13. González-Macías J, Marín F, Vila J, Carrasco E, Benavides P, Castell MV, et al. Relationship between bone quantitative ultrasound and mortality: a prospective study. Osteoporos Int 2009;20:257-64.
14. Díez-Pérez A, González-Macías J, Marín F, Abizanda M, Alvarez R, Gimeno A, et al. Prediction of absolute risk of non-spinal fractures using clinical risk factors and heel quantitative ultrasound. Osteoporos Int 2007;18:629-39. 15. Njeh CF, Saeed I, Grigorian M, Kendler DL, Fan B, Shepherd
J, et al. Assessment of bone status using speed of sound at multiple anatomical sites. Ultrasound Med Biol 2001;27:1337-45.
16. Durmaz B, Oncel S, Kirazli Y, Alper S, Peker O, Saridogan M, et al. Quantitative calcaneal ultrasonometry: normative data and age-related changes for stiffness index in the Turkish population. J Clin Densitom 2006;9:217-21. 17. Yalman A, Oral A, Sindel D. Erkeklerde kalkaneal ultrason
T-de¤erlerinin vertebra ve proksimal femur DXA T-de¤erleri ile karfl›laflt›r›lmas›. Türk Osteoporoz Dergisi 2004;10:107-11. 18. Altan L, Bingöl Ü, Kumafl FF, Ercan ‹, Yurtkuran M. Kemik
Mineral Yo¤unlu¤unun De¤erlendirilmesinde Kantitatif Ultrasonografi ve Dual Enerji X-›fl›n› Absorbsiyometrinin Karfl›laflt›r›lmas›. Türkiye Fiziksel T›p Rehabilitasyon Dergisi 2004;50.
19. Dane C, Dane B, Cetin A, Erginbas M. The role of quantita-tive ultrasound in predicting osteoporosis defined by dual-energy X-ray absorptiometry in pre- and postmenopausal women. Climacteric 2008;11:296-303.
20. Arslantas D, Metintas S, Unsal A, Isikli B, Kalyoncu C, Arslantas A. Prevalence of osteoporosis in middle Anatolian population using calcaneal ultrasonography method. Maturitas 2008;59:234-41.
21. Demirhan E, Eriman EÖ, ‹ça¤as›o¤lu A, Halilo¤lu S. Tip 1 Diabetes Mellituslu Hastalar›n Kemik Mineral Yo¤unlu¤u Sa¤l›kl› Kontrollerinkinden Farkl› m›? Türk Osteoporoz Dergisi 2007;13:28-32.
22. Lappa V, Dontas IA, Trovas G, Constantelou E, Galanos A, Lyritis GP. Quantitative ultrasound is better correlated with bone mineral density and biochemical bone markers in elderly women. Clin Rheumatol 2007;26:1067-73. 23. Clowes JA, Eastell R, Peel NF. The discriminative ability of
periph-eral and axial bone measurements to identify proximal femoral, vertebral, distal forearm and proximal humeral fractures: a case control study. Osteoporos Int 2005;16:1794-802.
24. Roshandel D, Thomson W, Pye SR, Boonen S, Borghs H, Vanderschueren D, et al. A validation of the first genome-wide association study of calcaneus ultrasound parameters in the European Male Ageing Study. BMC Med Genet 2011;12:19. 25. Pye SR, Devakumar V, Boonen S, Borghs H, Vanderschueren D,
Adams JE, et al. Influence of lifestyle factors on quantitative heel ultrasound measurements in middle-aged and elderly men. Calcif Tissue Int 2010;86:211-9.
26. Pluskiewicz W, Skwira-Kapala M, Drozdzowska B. The influence of parity on quantitative ultrasound evaluation of the calcaneus and hand phalanges in Polish post-menopausal women. J Bone Miner Metab 2010 Nov 12. [Epub ahead of print]
