Olgu Sunumu
159 1) Baflkent Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dalı, Aile Hekimli¤i Uzmanı, Dr., Ankara
P
ika besleyici de¤eri olmayan bir maddenin ya dabir g›dan›n düzenli ve afl›r› miktarda yenmesi ile karakterize bir davran›fl bozuklu¤udur. Ülkemizin de içinde bulundu¤u baz› toplumlarda ve çocukluk yafl grubunda daha fazla olmak üzere tüm toplumlarda ve yafl gruplar›nda görülebilir.1Yüzy›llard›r incelenen bu gizemli ve ilgi çekici olay, ad›n›, hemen her fleyi yemesi ile tan›nan bir kufltan al›r; “pica” Latince saksa¤an demektir. Milattan sonra II. yüz -y›ldan beri bilinen pika ancak XV. yüzy›lda adland›r›l -m›flt›r. Nedeni ise, henüz belirsizli¤ini korumaktad›r. Güncel bilgiler, pikan›n çok nedenli oldu¤unu düflün -dürmektedir. Yaflan›lan toplum, yafl, cinsiyet, din, kültü
-rel yap›, genetik ve psikososyal etkenler, beslenme pika -y› etkiler. En yayg›n kabul gören aç›klama, pika-y›, demir, çinko gibi mineral eksikliklerine ba¤layan besinsel teori -dir.2
DSM-IV-TR (Dignostic and Statistical Manual of Mental Disorders) pikay› “en az bir ay süreyle, yenilebi -lir olmayan maddeleri sürekli olarak yeme” olarak tan›m -lanmaktad›r. Yenilebilir olmayan maddelerin yenmesi geliflim düzeyine göre uygun de¤ildir ve kültürel aç›dan onanan bir uygulaman›n parças› de¤ildir. Tan›, geliflim -sel seviyeye uygun olmayan flekilde, fliddetli anemi, bar -sak t›kanmas› ya da kurflun zehirlenmesi (boya yenmesi -ne ba¤l›) besleyici de¤eri olmayan maddelerin yenmesi
Türk Aile Hek Derg 2009; 13(3): 159-161 Olgu Sunumu | Case Report
doi:10.2399/tahd.09.159
Demir eksikli¤i anemisi ve farkl› bir
pika maddesi: Olgu sunumu
An iron deficiency anemia and a different pica substance: a case report
Suheyl Asma1, Ahmet Ferit Erdo¤an1, Kutlu Abac›1
Özet
Pika yüzy›llard›r incelenen gizemli ve ilgi çekici bir olayd›r. DSM-IV-TR (Diagnostic and Statistical Manuel of Mental Disorders), pikay› “en az 1 ay boyunca besleyici de¤eri olmayan maddelerin tiksin
-meksizin ›srarc› flekilde yenmesi” olarak tan›mlar. Bu davran›fl ge
-liflimsel seviyeye uygun olmamal›, kültürel olarak onaylanan bir uy
-gulaman›n parças› olmamal› ve klinik ilgiyi garantilemeye yetecek kadar fliddetli olmal›d›r. Pika tan›s›, en s›k, demir eksikli¤i anemisi, kurflun zehirlenmesi (boya yeme sonras›nda) ve barsak t›kanma
-s›nda konur. Çal›flmam›zda, Baflkent Üniversitesi Adana Hastanesi hematoloji poliklini¤inde karfl›laflt›¤›m›z, demir eksikli¤i anemisiyle birlikte farkl› bir pika maddesi olan olgu sunulmaktad›r.
Anahtar sözcükler:Pika, demir eksikli¤i anemisi, anemi.
Summary
Pica, is a mysterious and interesting event that has been studied for hundreds of years. According to DSM-IV-TR (Diagnostic and Statistical Manuel of Mental Disorders), pica is defined as “the persistent eating of nonnutritive substances for a period of at least one month, with-out an association with an aversion to food”. The behavior must be developmentally inappropriate, not part of a culturally sanctioned practice, and severe enough to warrant clinical attention. Most com-monly, the diagnosis of pica is made after a patient is found to have iron deficiency anemia, lead poisoning (secondary to eating paint) and intestinal obstruction. Here we report an iron deficiency anemia case who applied to Adana Baflkent University hematology dut patient clinics, with a different pica substance.
Key words:Pica, iron deficiency anemia, anemia.
2009 © Yay›n haklar› Türkiye Aile Hekimli¤i Uzmanl›k Derne¤i (TAHUD)'a aittir. Her hakk› sakl›d›r. Deomed Medikal Yay›nc›l›k taraf›ndan yay›mlanmaktad›r. Copyright © 2009 Turkish Society of Family Practice. All rights reserved. Published by Deomed Medical Publishing, Istanbul.
ile konur. Domates çekirdekleri, marul, kereviz, gibi normal besin maddelerine karfl› da kompülsif yeme dav -ran›fl› geliflebilir. Ancak DSM-IV-TR, normal besin maddelerinin yenmesini pika tan›m›na almam›flt›r. Pikada en s›k tüketilen maddeler buz, çamur ve niflasta -d›r; ka¤›t, toprak, kömür, odun, kül, boya gibi çok çeflit -li besin d›fl› maddeler de bildirilmifltir. Baz› kültürlerde, pikan›n normal, hatta tedavi edici oldu¤u düflünülür.3
Bu çal›flmam›zda Baflkent Üniversitesi Adana Hasta -nesi hematoloji poliklini¤inde karfl›laflt›¤›m›z farkl› bir pika maddesinin efllik etti¤i demir eksikli¤i anemisi olgu -su tart›fl›lm›flt›r.
Olgu Sunumu
Olgumuz, dispepsi ve pirozis nedeni ile hastanemiz gastroenteroloji poliklini¤inde muayene olmufl, demir eksikli¤i nedeni ile hematoloji konsültasyonu istenmifl 39 yafl›nda bir kad›nd›. Öyküsünde uzun süredir hiperme -noresi oldu¤u, bu nedenle 3 ayd›r düzensiz demir tedavi -si ald›¤› ö¤renildi. Son zamanlarda dispep-si nedeniyle gastroenteroloji poliklini¤ine baflvurmufltu. 2 ay öncesine kadar, 12 y›ld›r günde 25-30 adet flekersiz sak›z çi¤nedi -¤i ve bu sak›zlar› yuttu¤u ö¤renildi. Sak›z çi¤neme ve yutma al›flkanl›¤›, demir tedavisinin bafllamas›ndan k›sa bir süre sonra azalm›flt›. ‹ncelemede Hb: 11 gr/dl, MCV: 73 fl, serum demiri: 26 ug/dl, demir doygunluk endeksi: %6 ve ferritin: 5.80 ng/ml idi. Demir emiliminde bozuk -luk saptanmad›.
Gastroduodenoskopide eroziv antral gastrit saptand›.
Helicobacter Pylori tan›s›nda kullan›lan CLO (Campylo -bacter-like Organism) testi pozitifti. Helicobacter Pylori eradikasyon ve oral demir tedavisi bafllanarak 2 ay sonra kontrole ça¤›r›ld›. Kontrolde ferritin: 20.34 ng/ml, Hb: 13.7 gr/dl ve MCV: 81.60 fl idi. Dispeptik yak›nmalar› -n›n art›k eskisi gibi olmad›¤› ve sak›z çi¤neme iste¤inin tedavinin tekrar bafllanmas›ndan k›sa bir süre sonra ta -mamen ortadan kalkt›¤› ö¤renildi.
Tart›flma
Pikay› demir eksikli¤i anemisinin bir belirtisi olarak ilk tan›mlayan Hipokrat olmufltu. 1960’lar›n sonlar›nda, yay›nlar buz yeme-anemi iliflkisini vurgulayarak, belirti
-nin demir tedavisiyle düzeldi¤ini belgelediler.2Ancak pi -kan›n demir eksikli¤inin nedeni mi, yoksa sonucu mu ol -du¤u henüz belirlenememifltir. Aradaki iliflki bilinse de patogenez henüz ayd›nl›¤a kavuflmam›flt›r. Yine de, pek çok durumda, demir deste¤inin, bu afl›r› iste¤i, aneminin düzelmesinden bile önce gidermesi, pikan›n demir eksik -li¤inden kaynakland›¤›n› düflündürmektedir.4
Olgumuz da da, demir tedavisi sonras›nda pikan›n ortadan kalkma -s›, pikan›n demir eksikli¤i sonucu geliflti¤ini destekle -mektedir.
Eriflkinlerde pika en s›k kad›nlarda, özellikle de demir eksikli¤inin en fazla görüldü¤ü gebelikte ortaya ç›kar. ‹s -tatistikler, ABD’de tüm kad›nlar›n en az %10-30’unda, tüm gebelerin ise %10-60’›nda demir eksikli¤i anemisi oldu¤unu göstermektedir.5
Klini¤imizde yap›lan, sonuç -lar› yay›nlanmam›fl bir çal›flmada demir eksikli¤i saptan -m›fl, 18-84 yafllar›ndaki erkek ve gebe olmayan kad›n toplam 1420 hastadan %8.8’sinde pika hikayesi belirle -dik. En s›k saptad›¤›m›z pika maddeleri s›ras›yla buz ve kahve idi. Pikan›n gerçek prevalans›n› belirlemede kli -nikte engelleyici bir blokla karfl›lafl›l›r; demir eksikli¤i olanlar, pikay› bir hastal›k belirtisinden çok, bir idiyosen -krazi olarak gördüklerinden kendiliklerinden anlatmaz -lar.6,7Gebelikteki pika prevalans› üzerine pek çok güncel çal›flma yap›lm›flt›r. Walker ve arkadafllar›8
Jamaika’da 38 gebe kad›ndan 15’inde afl›r› derece tafl (%20), sigara kü -lü (%13.3) yeme ve soda içme (%13.3) iste¤i bildirdiler. ABD’de k›rsal bölgede 128 gebe kad›nla yap›lan yeni bir çal›flmada, genel pika prevalans› %38 bulunmufl; pika; düflük sosyo-ekonomik statülü, Afrika-Amerika kökenli, geçmiflinde pika hikayesi olan, gebelikte pikay› uygun bulan kültür ya da ailelerden gelen kad›nlarda daha s›k oldu¤u bildirilmifltir.9
Pek çok baflka çal›flmada da, gebe -likteki pika, azalm›fl demir depolar› ya da düflük hemog -lobin de¤erleri ile iliflkili bulunmufltur.10-13
Gebelikte pika geliflimi üzerine di¤er teoriler, gebelik stresi ile ortaya ç›kan bir besin maddesine duyulan ihtiyaç -la bafla ç›kma ve uyum stratejisidir. Baz›-lar› da pikan›n ma -ternal ve fetal geliflimi h›zland›racak esansiyel eser ele -mentlere karfl› selim bir istek olarak ortaya ç›kt›¤›n› öne sürmektedirler.14
Gebelik ihtiyaçlar›n artmas› nedeniyle demir eksikli¤ine neden olabiliyor olsa da, düflük demir
Asma S, Erdo¤an AF, Abac› K |Demir eksikli¤i anemisi ve farkl› bir pika maddesi
160
Olgu Sunumu
Türkiye Aile Hekimli¤i Dergisi | Turkish Journal of Family Practice | Cilt 13 | Say› 3 | 2009 161 depolar› yetersiz emilim ya da kan kayb›ndan da kaynakla
-nabilir. Demir eksikli¤i olanlarda pika prevalans› tahmin -leri çok farkl›l›k göstermektedir. Gastrointestinal kan kay -b›na ba¤l› demir eksikli¤i anemisi olan 55 hastan›n 32’sin -de (%58) pika görülmüfltür.14
Ayn› çal›flmada 32 pikal› has -tan›n 28’i (%88) de buz yeme (pagofaji) saptanm›flt›r.15
Habis sindirim sistemi hastal›klar›nda pika s›kl›¤› da -ha düflüktür. Sindirim kanal›ndan kan kayb›n›n yol açt›¤› demir eksikli¤i olgular›nda ise pika ensidans› %50’yi aflar.15
Orak hücre hastal›¤›nda da düflük hemoglobin de -¤erleri ile iliflkili olarak pika gözlenir.16
Pikan›n fark edilmesi, hastan›n yarar›na oldu¤u gibi, özel bir durumun daha önce de¤erlendirilmemifl yönleri -ni ortaya ç›karan doktoru da sevindirir. Demir eksikli¤i olanlar, pikay› bir hastal›k belirtisi olarak de¤erlendirme -diklerinden, sorulmad›kça, pika tan›s›na yard›mc› olacak flekilde bilgi vermezler. Bu nedenle, demir eksikli¤inde, anamnez al›rken, geçmiflteki ya da flimdiki pika varl›¤› ru -tin olarak sorgulanmal›d›r. En s›k buz yemeye rastlansa da, kül, kil, niflasta, tuz, ka¤›t, sak›z, salatal›k gibi di¤er maddeler de sorgulanmal›d›r. Sorgulamada hastan›n kül -türel, sosyal ve psikolojik duyarl›l›klar›na dikkat edilme -lidir. Hasta-hekim aras›ndaki olumlu iletiflimle, sorgula -nan pika nesnelerinin rahatl›kla söylenmesi sa¤lan›r. He -nüz pika-demir eksikli¤i aras›ndaki iliflki çok iyi ayd›nla -t›lamam›fl olsa da, demir tedavisi sonras›nda pikan›n or -tadan kalkmas›, pikan›n demir eksikli¤inden kaynaklan -d›¤› düflündürmektedir.
Kaynaklar
1. fi›klar Z, Tanyer G, Dallar Y, Göktafl Y, Demir M. Çocukluk ça¤›nda pika ve demir eksikli¤i anemisi. T Klin Pediatri 1996; 5: 151-4.
2. Crosby HW. Pica. Br J Hematology 1976; 34: 341.
3. American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4. bask›, Text Revision, American Psychiatric Association. Washington DC, 2000.
4. Parry-Jones B. Pagophagia, or compulsive ice consumption: a historical perspective. Psychol Med 1992; 22: 561-71.
5. Rose EA, Porcerelli JH, Neale AV. Pica: Common but commonly missed.
J Am Board Fam Pract 2000; 13: 353–8.
6. Moore DF, Sears DA. Pica, iron deficiency, and the medical history. Am
J Med 1994; 97: 390–2.
7. Federman DG, Krisner RS, Federman GS. Pica: are you hungry for the facts?. Conn Med 1997; 61: 207-9.
8. Walker ARP, Walker BF, Sookaria FI ve ark. Pica. J Roy Soc Health 1997; 117: 280-4.
9. Corbett RW,Ryan C, Weinrich SP. Pica in pregnancy: does it affect preg-nancy outcomes? MCN Am J Matern Child Nurs 2003; 28: 183-9. 10. Danford DE, Huber AM. Pica among mentally retarded adults. Am J
Ment Defic 1982; 87: 141-6.
11. Neil JF, Horn TL, Himmelhoch JM. Psychotic pica, nicotinism, and complicated myocardial infarction. Dis Nerv Syst 1977; 38: 724-6. 12. Loggi DG, Regenye GR, Milles M. Pica and iron-deficiency anemia: a
case report. J Oral Maxillofac Surg 1992; 50: 633-5.
13. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc. A Report of the Panel on Micronutrients, Dietary Reference Intakes Washington DC, Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, National Academy Press, 2001.
14. Çavdar OA, Arcasoy A. Hematologic and biochemical studies of Turkish children with pica. J Pediatr 1982; 100: 1003.
15. Crosby WH. Pica. JAMA 1976; 235: 2765.
16. Ivascu NS, Sarnaik S, McCrae J, Whitten-Shurney W, Thomas R, Bond S. Characterization of pica prevalence among patients with sickle cell dis-ease. Arch Pediatr Adolesc Med 2001; 155: 1243-7.
Gelifl tarihi: 13.03.2009 Kabul tarihi: 28.05.2009
Çıkar çakıflması:
Çıkar çakıflması bildirilmemifltir.
‹letiflim adresi:
Dr. Ahmet Ferit Erdo¤an
Baflkent Üniversitesi Adana Uygulama Araflt›rma Merkezi Dadalo¤lu Mah. Serinevler 39. Sok. No: 6
Yüre¤ir 01250 Adana Tel: (0322) 327 27 27-2164 e-posta: feriterdogan1@hotmail.com
