Kan Lipitlerinin Damar Sertliğinin Oluşumundaki Etkileri ve Korunmak İçin Öneriler

beslenme ve Diyet Dergisi / J . Nutr. and D iet., 18 : 7 - 9 , 1989

KAN L İP İT L E R İN İN DAMAR S E R T L İĞ İN İN OLUŞUM UNDAK İ E T K İL E R İ v e KORUNM AK İÇ İN Ö N E R İL E R E d ltö r ’d en D a m a r s e r tliğ in in o l u ş m a s ı n d a k i ö n e m li f a k t ö r l e r i n b a ş ı n d a k o l e s t e r o l ü n d o la ş ı m d a k i t a ş ı n m a s ü r e c i gelir. K o le s te r o l d o l a ş ı m ­ d a li p o p r o te i n le r le ta ş ın ır . K o le s te r o l ta ş ıy ıc ıs ı l i p o p r o t e i n l e r y o ­ ğ u n l u k l a r ı n a göre; ço k d ü ş ü k y o ğ u n l u k t a , d ü ş ü k y o ğ u n l u k t a ve y ü k s e k y o ğ u n l u k t a o l m a k ü z e r e ü ç e ayrn l ı r . L i p o p r o t e i n l e r i n k o le s ­ te r o l ü t a ş ı m a s ü r e ç le r i a ş a ğ ıd a v e r i l m i ş t i r : 1 — B e s in le rle a l ın a n k o le s te r o l b a ğ ı r s a k l a r d a n e m ili r , k a r a ­ c iğ e r d e s e n te z le n e n k o le s te r o lle b i r l i k t e d o l a ş ı m a geçer.

2 — K a r a c i ğ e r d e ayııı z a m a n d a y a ğ d a n ç o k d ü ş ü k y o ğ u n l u k t a l i p o p r o t e i n l e r (VLDL) s e n te z le n ir . D iy etle a l ı n a n d o y m u ş (katı) y a ğ la r, VLDL s e n te z in i u y a r ı r l a r . B ö y le ce d a h a ç o k V LD L o l u ş u r ve k o le s te r o lle b a ğ la n ır . 3 — VLDL d o la ş ı m d a , d ü ş ü k y o ğ u n l u k t a l i p o p r o t e i n l e r e (LDL) d ö n ü ş ü r . 4 — LD L’niıı y o ğ u n lu ğ u d ü ş ü k o l d u ğ u n d a n , ta ş ıd ığ ı k o le s te r o lü n faz la s ın ı a t a r d a m a r l a r ı n c i d a r l a r ı n a b ı r a k ı r . K o le s te r o l ü n d a m a r c i d a r l a r ı n d a b ir i k m e s in d e , y ü k s e k ta n s iy o n , s i g a r a v e d iğ e r to k s ik m a d d e l e r i n (y a n m ış y a ğ la r , f a z la d e m i r gibi) d e r o l ü v a r d ır. Y ü k s e k ta n s iy o n ve t o k s ik m a d d e l e r d a m a r c i d a r l a r ı n ı yıp r a t a r a k k o le s t e r o lü n b i r i k m e s i n e z e m in h a z ı r l a r l a r . 5 — H D L ise y ü k s e k y o ğ u n l u k t a o l d u ğ u n d a n , d a h a ç o k k o le s ­ te ro l t u t m a y e te n e ğ i v a r d ır , d o la y ıs ıy la d a m a r l a r a k o le s t e r o l b ı r a k ­ m az. 6 — HDL, d a m a r c i d a r l a r ı n d a b i r i k e n k o le s t e r o lü n b i r b ö l ü ­ m ü n ü d e çek e r. B ö y le ce d a m a r l a r ı n k o le s te r o lle t ı k a n m a s ı ö n le n ir,

8 Editör'dcn

7 — A ncak, k a n d a k o le s te r o l ç o k fazla ise H D L to p la d ığ ı k o ­ le s t e r o lü n b i r k ıs m ın ı V L D L ’ye a k t a r ı r . VLDL, LDL o l u ş u m u n u a r t ı r d ı ğ ı n d a n d a m a r l a r d a k o le s te r o l b i r i k i m i y in e a r t a r .

B u n e d e n le d a m a r l a r ı n k o le s te r o lle t ı k a n m a s ı n ı n ö n le n m e s i için a ş a ğ ıd a k i k o ş u lla r ın y e r in e g e tir ilm e s i g e r e k i r :

1 — K a n d a k o le ste ro l belirli d ü ze y d e tu t u l m a l ı d ı r . — 200 m g / d l a l tın d a o lu r s a d a m a r t ı k a n m a r is k i azd ır. — 200 - 239 m g / d l s ın ır d e ğ e r le r d ir . — 240 m g / d l ü s t ü n e ç ı k a r s a r i s k a r t ı r ı c ı k a b u l ed ilir. 2 — K a n d a k i H D L düzeyi m ü m k ü n o ld u ğ u n c a y ü k s e k o l m a ­ lıdır. H D L n in n o r m a l d e ğ e r le r i ş ö y le d ir : E r k e k l e r : 45 - 5 0 m d / d l K a d ın l a r : 5 0 - 6 0 m g / d l HDL düzeyi 35 m g / d l a l t ı n a d ü ş e r s e d a m a r t ı k a n m a r is k i faz­ la d ır. H D L ’n in LD L’ye o r a n ı = l ’e 3 'ü n a l t ı n d a t u t u l u r s a , d a m a ı t ı k a n m a ris k i azdır. B u o r a n l ’e 4 ’iin ü s t ü n e ç ı k a r s a , d a m a r tı k a n m a ris k i fazlad ır. K a n l a r ı n d a k i H D L 'n in L D L ’ye o r a n ı 2.5 olan k im s e le r d e d a m a r s e rtliğ i çok e n d e r g ö r ü lü r .

3 — D a m a r l a r sig a ra , y ü k s e k t a n s i y o n ve t o k s i k m a d d e l e r i n /a p tığ ı z a r a r l a r d a n k o r u n m a l ı d ı r .

D am ar S ertliğ in d en K orun m ak İçin Ö n eriler :

1 — S ig a r a d a n s a k ım lm a lıd ı r .

2 — B e s le n m e d e karı k o l e s t e r o l ü n ü a r tı r ıc ı , ö zellik le LDL'yi a rtır ıc ı, ta n s iy o n u a r tı r ıc ı u y g u l a m a l a r d a n s a k ı m l m a l ı d ı r . B u n u n için d iy e tte şu h u s u s l a r a u y u lm a lı d ır .

— G e re ğ in d e n çok tu z a l ın m a m a lı d ır .

— Yağ m i k t a r ı a z a ltılm a lıd ır . Y a ğ d a n g elen e n e r j i o r a n ı % 3 0 ’ u n a l t ı n d a t u t u lm a lıd ı r .

-— A lm a n y ağ ın ü ç t e ik isin i sıvı y a ğ l a r (zeytin y ağ ı, p a m u k çe k ir d e ğ i yağı, çiçek y ağ ı vb.) o l u ş t u r m a l ı d ı r . Z e y tin y a ğ ı t e r c i h edil m e lid ir .

KAN L İP İT L E R İ V E DAMAR S E R T L İĞ İ ₉

— D iy e tte sebze, m ey v e, k u r u b a k l a g i l , k e p e k li t a h ıl ü r ü n l e r i a r t ı r ı l m a l ı d ı r .

— K ır m ız ı e t a z a l t d ı p y e r i n e yağı az ve ç o ğ u n l u k l a d o y m a m ı ş y a ğ iç e r e n b a l ık ve t a v u k e ti y e n m e lid i r .

— P e y n i r l e r i n y a r ı m y ağlı ve y a ğ s ız la r ı, v a r ı m y ağ lı veya y a ğ s ız siit ve y o ğ u r t t e r c i h e d i lm e l id ir . — E t y e n m e d i ğ i n d e y u m u r t a y e n e b i lir . Y u m u r t a ; se b z e le rle , t a h ı l l a r l a ve sıvı y a ğ la p iş ir i lm e lid i r . — S e b z e ve m e y v e le r k e s il d ik te n s o n r a b e k l e t i l m e d e n çiğ o la r a k v ey a h e m e n p iş ir i lip b e k l e t i l m e d e n y e n m e l i d i r . B ö y le c e s e b z e ­ l e r d e k i v i t a m i n k a y ı p l a r ı en a z d a t u t u l m a l ı d ı r . — S a b a h k a h v a l t ı s ı n d a g r e v f r u t , p o r t a k a l , m a n d a l i n a , d o m a tes, ö ğ le ve a k ş a m y e m e k l e r i n d e b o l s e b z e s a l a t a , te r e , r o k a , m a r u l g ibi y e ş illik le r , s o ğ a n , s a r ı m s a k y e n m e l i d i r . — Y a ğ la r y a k ı l m a d a n y e m e ğ e e k l e n m e l i , k ı z a r t m a l a r d a n sa- k ı n ı l m a l ı d ı r . 3 — B o y a u y g u n b e d e n a ğ ırlığ ı d e n g e d e t u t u l m a l ı , B e d e n K i t ­ le i n d e k s i ( A ğ ır lı k - k g / b o y - ır r ) 2 5 ’in ü s t ü n e ç ı k m a m a l ı d ı r . 4 — B e d e n h a r e k e t l e r i a r t ı r ı l m a l ı d ı r . E n a z ı n d a n h e r g ü n 4 0 - 5 0 d a k i k a h ız lıc a y ü r ü y ü ş y a p ı l m a l ı d ı r .