• Sonuç bulunamadı

Hacı Bayram-ı Veli'nin Hayatı, Tasavvuf Anlayışı ve Hakkında Yayınlanmamış Medhiyeler

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Hacı Bayram-ı Veli'nin Hayatı, Tasavvuf Anlayışı ve Hakkında Yayınlanmamış Medhiyeler"

Copied!
6
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

H A C I B A Y R A M - I V E L Î ' N Î N H A Y A T I , T A S A V V U F A N L A Y I Ş I V E H A K K I N D A Y A Y I N L A N M A M I Ş M E D H İ Y E L E R D r . M e î ı m e t A K K U Ş (Â.Ü. İ l a h i v a t F a k ü l t e s i ) ^ ; j

1

071 y ı l ı n d a M a l a z g i r t ' t e , A n a d o l u -n ı m k a p ı l a -n -n m T ü r k l e r e a ç ı l m a s ı y ­ la, Ortaasya'dan gelen T ü r k b o y l a n , Ana­ dolu i ç l e r i n e y a y ı l m a y a b a ş l a d ı l a r . B u yayılma ve y e r l e ş m e , sadece a s k e r î alan­ da o l m a m ı ş , b ı m a p a r e î e l o l a r a k , A n a d o l u -daki y e r l e ş i k a h â l î y l e f i k r î m ü c â d e l e l e r e girilmiş ve b ö y l e c e A n a d o l u ' n u n İ s l â m l a ş ­ m a s ı da h ı z k a z a n m ı ş t ı . B u n u n i ç i n de, Horasan, E r d e b i l ve Ş i n - a n g i b i beldeler-deki İ s l â m b ü y ü k l e r i n i n g ö n d e r d i k l e r i ha­ lifeler, A n a d o l u ' d a k i t e b l i ğ f a a l i y e t l e r i n e k a t ı l ı y o r l a r ; ş i i r ve vaazlarla en ü c r â k ö ­ şelere k a d a r , b u ç a l ı ş m a l a r ı m g ö t ü ı ü y o r -l a r d ı . D o ğ u d a k i m u h t e l i f İ s l â m b e l d e l e r i n ­ den gelen m u t a s a v v ı f l a r , A n a d o l u ' d a yer­ leştikleri b u y e n i yerlerde, k e n d i etrafla­ r ı n d a yeni e k o l l e r o l u ş t u r a r a k a h â l î n i n İ s ­ l â m k ü l t ü r ü n ü k a z a n m a s ı y o l u n d a b ü y ü k gayretler s a r f e t m i ş l e r d i r . B u n l a r a r a s ı n d a H a c ı B e k t a ş - ı Velî, M e v l â n â C e l â l e d d i n - i R û m î , Y u n u s E m r e , Ka3^gusuz A b d a l , E m î r - i B u h â r î ve H a c ı B a y r a m - ı V e l î ile b u n l a r m m ü r i d l e r i i l k a k l a gelenlerden­ d i r . B u m u t a s a v v ı f l a r ı n y a ş a d ı k l a r ı devir­ ler, a s ı r l a r c a geride k a l d ı ğ ı halde, b u g ü n h â l â M ü s l ü m a n h a l k ı m ı z ü z e r i n d e k i et­ k i l e r i ve h e r b i r i n i n g ö n l ü n d e d e r i n sevgi­ leri v a r d ı r . Y a ş a m ı ş o l d u k l a r ı y ö r e l e r h â ­ lâ, ya k e n d i a d l a r ı y l a a n ı l m a k t a , veya t ü r ­ belerinin b u l u n d u k l a r ı ş e h i r l e r a n ı l d ı ğ ı zaman i l k a k l a gelen i s i m l e r o l m a k t a d ı r ­ lar. B u n d a n d o l a y ı , K ı r ş e h i r ' d e H a c ı Bek-l a ş - ı Vciî ve Ahî E v r e n ; K o n y a ' d a Ş e m s - i Tebriz ve M e v l â n â ; B i l e c i k ' t e Ş e y h Ede-b â l i ; Bvu-sa'da E m î r Sultan; A n k a r a ' d a da H a c ı E a y r â m - ı Velî ve b u n l a n n a s ı r l a r c a nesilden nesile s ü r e g e l e n halifeleri, b u ş e ­ h i r l e r i n , ç e v r e l e r i n i n ve b ü t ü n ü y l e Anado­ l u ' n u n m a n e v î m i m a r l a n d u r u m u n d a d ı r ­ lar. B u b ü y ü k ş a h s i y e t l e r , M e v l â n â ' n m , « ö l d ü k t e n sonra b i z ü n t ü r b e m i z i t o p r a k i ç i n d e a r a m a . B i z i m m e z â n m ı z â ı i f l e r i n g ö n ü l l e r i i ç i n d e d i r . » (1) d e d i ğ i g i b i , a s ı r ­ l a r g e ç m i ş o l m a s ı n a r a ğ m e n , sevenlerinin k a l b l e r i n d e t a h t k u r m u ş Ve s a n k i h â l e n h a y a t t a j - m ı ş g i b i tesir i c r â e t m e k t e d i r l e r . B i z b u t e b l i ğ i m i z d e k ı s a c a H a c ı Bay-r a m - ı V e l î ' n i n h a y a t ı ve tasavvuf a n l a y ı ­ ş ı n d a n b a h s e d e c e ğ i z . A y n c a ona d a i r ya­ z ı l m ı ş ve b i r ara t ü r b e s i n d e levha h a l i n ­ de a s ı l ı b u l u n d u ğ u halde sonradan kay­ b o l m u ş d o l a y ı s ı y l e ş i m d i y e k a d a r y a y ı n ­ l a n m a m ı ş b e ş adet medhiyye ile b i r adet b c y i t i n m e t i n l e r i n i t a k d i m etmeye ç a h -ş a c a ğ ı z . H a c ı B a y r a m - ı Velî, 753/1352 t a r i h i n ­ de A n k a r a ' n ı n , o s ı r a l a r d a Solfasıl a d ı y l a b i l i n e n k ö y ü n d e dünyaj-a g e l m i ş t i r . Baba­ s ı n ı n a d ı K o y u n l u c a A l ı m e d , k e n d i a d ı da N u ' m a n ' d ı r . Daha s o n r a l a r ı i n t i s a b e t m i ş

(1) Mehmet Ali Aynî, Hacı Bayrâm-ı Velî. (Sadele?-tiren, H. R. Yananlı). Akabe Yayınları, ist. 1986, s. 137,

(2)

kendisinden E d i m e E s k i Camii'nde va'z ve nasihatta b u l v m m a s ı m i s t e m i ş t i r . Yine ilâve olarak, H a c ı B a y r a m ı V e l î n i n m ü -ridlerinin vergiden muaf t u t u l m a s ı h ü k ­ m ü n ü de v e r m i ş t i r . Ancak, daha sonralan b u vergi muâfiyetinin b ü y ü k istismarlara yol a ç m ı ş o l m a s ı , onun, birden bire çoğa­ lan m ü r i d b r i n i gayet zekice b i r imtihana tabi t u t t u ğ u da, b u g ü n e kadar anlatılage-len b i r husustur.

H a c ı B a y r a m - ı Velî, şeyhinin y a n ı n d a g e ç i r m i ş o l d u ğ u hizmet, sohbet, m u r â k a -be ve t â a t y ı l l a n n d a n ve şeyhinin vefatın­ dan sonra, Ankara'ya onun halifesi ola­ rak g e l m i ş ve kendi adıyla a n ı l a n B a y r â -miyye t a r i k a t ı n ı k u r m u ş t u r . Bu tarikat, N a k ş ı b e n d i y y e ile Halvetiyye t a r i k a t m m u s û l l e r i n i n b i r l e ş t i r i l m e s i n d e n ibaret o l u p (4) temel e s a s l a r ı b i r manzumede ş ö y l e b e l i r t i l m e k t e d i r : Anla i m d i fırka-i B a y r â m î ' y i , G ö r ne veçhile d ü r ü r B a y r â m î ' y i -B u d ü r ü r e r k â n - ı -B a y r â m î m e ğ e r , Ş e y h olan her k i m e eylerse nazar. Ş e v k - i H a k k ile g ö z ü b î n â olur, Cezbe-i H a k ile m ü s t e s n a olur. V a r d ı r anlarda dahi ü ç i t i b â r , B i r i ce^be d e d i ğ i m i z â ş i k â r . H e m m u h a b b e t d i r i k i n c i s i a n ı n , Âşık ola H a k k a b u c â n u tenin. H e m ü ç ü n c ü s ü a n ı n sırr-ı ilâh, K i m d e ise ö l d ü r ü r m a n î d e ş â h . B ö y l e d ü r B a y r â m î ' n i n â y i n l e r i , B u d ü r ü r b i l z â h i r ü b â t ı n l a r i . (5) B u manzumede g ö r ü l d ü ğ ü g i b i , Bay-r â m î l i ğ i n e s a s ı . Cezbe, M u h a b b e t ve SıBay-rBay-r-ı ilâhî olm.ak ü z e r e ü ç temel esas k a b u l e d i l m i ş t i r . B u n u n l a b i r l i k t e . H a c ı Bay-r â m - ı Velî'nin m a k a m ve mevkie i t i b a Bay-r etmeyip, m ü r i d l e r i y l e beraber b u l u n m a y ı t e r c i h e t t i ğ i , hatta, H . M u r a d ' ı n G e r m i y â n seferi s ı r a s ı n d a kendisiyle k a r ş ı l a ş t ı ğ ı ve v e z i r l i k t e k l i f e t t i ğ i halde b u n u k a b u l et-(2) a.g.e-, s. 65.

(3) Osmanzâde Hüseyin Vassâf. Sefine-i Evliyâ-yı Ebrâr Şerh-i Esmsr-ı Esrâr, Süleymaniye Kü­ tüphanesi, Yazma Bağışlar, No. : 2305-2309 (4) Sadık Vicdânî, Tomâr-ı Turuk-ı Aaliyyeden

Hal-vetiye Silsile-nâmesi, Evkâfı İslâmiye lUatbaası, İst. 1341, s. 44.

(5) Mehmed Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimle­ ri ve Terimleri, Sözlüğü, MEB Yayınları, ist. 1983, c. I, s. 181.

o l d u ğ u H a m i d ü d d i n - i A k s a r â y î ( S o m u n c u Baba) ile b i r b a y r a m g ü n ü k a r ş ı l a ş t ı ğ ı için de, şeyhi t a r a f ı n d a n kendisine B a y ­ r a m a d ı v e r i l m i ş t i r .

t i k ve y ü k s e k tahsilini k i m l e r d e n ve nerelerde yaptığı b e l i r t i l m e m e k l e b e r a ­ ber, onun i y i b i r ö ğ r e n i m g ö r d ü ğ ü n ü , A n ­ kara'da Melike H â t û n ' u n y a p t ı r m ı ş o l d u ­ ğu Kara Medrese'de (2); Bursa'da ise, Ç e ­ lebi Sultan Mehmed Medresesi'nde (3) m ü d e r r i s l i k y a p m ı ş o l m a s ı n d a n a n l ı y o

-ITlZ.

Hacı Bayram'm b u medreselerdeki müderrisliği devam ederken b u s ı r a l a r d a Kayseri'de bulunan Ş e y h H a m î d ü d d i n ' i n davetine icabet edip, b u görevini b ı r a k a ­ rak, Gazzâlî'nin m ü d e r r i s l i k , İ b r a h i m b . Edhem'in de h ü k ü m d a r l ı k g ö r e v l e r i n d e n ayrıldıkları gibi, o da, tasavvuf y o l u n u tercih etmiştir.. Böylece yeni b i r h a y a t a b a ş l a y a n H a c ı B a y r a m ı Velî, şeyhi H a -m î d ü d d i n - i Aksarâyî ile, önce Ş a -m ' a , da­ ha sonra da Hicaz'a gitmiştir. Hicaz'da b i r m ü d d e t k a l d ı k t a n sonra, yine şeyi ı i ile birlikte Aksaray'a d ö n e n H a c ı Bay­ r a m - ı Velî, şeyhinin 15 Ş a b a n 815/(20 Eylül 1412) tarihinde vefat etmesine ka­ dar burada k a l m ı ş t ı r .

Şeyhinin v e f a t ı n d a n sonra, yeniden Ankara'ya d ö n e n H a c ı B a y r a m , a r t ı k m ü ­ derris olarak değil, H a m î d ü d d i n - i Aksa-râyî'nin halifesi ve kendi a d ı y l a a n ı l a n B a y r a m ı t a r i k a t ı n ı şeyhi o l a r a k h a y a t ı m s ü r d ü r m ü ş t ü r .

H a c ı B a y r â m - ı Velî, Ankara'daki bu faaliyetleri s ı r a s ı n d a , gayet sade b i r ha­ yat g e ç i r m i ş t i r . Onun burada m ü r i d l e r i y ­ le birlikte m ü t e v a z i bir şekilde y a ş a m a s ı , onun zengin-fakir, âlim, câhil her kesim insan t a r a f ı n d a n sevilip sayılan b i r kişi o l m a s ı n a ve gittikçe çevresinin g e n i ş l e m e ­ sine yol a ç m ı ş t ı r . B u d u r u m bazıları ta­ r a f ı n d a n z a m a n ı n p a d i ş a h ı I I . M u r a d ' a , H a c ı B a y r a m - ı Velî'nin zamanla ayakla­ nabileceği şeklinde ifade edilerek ve o l -dıkça ç a r p ı t ı l a r a k Edirne'ye b i l d i r m i ş t i .

Bunun üzerine Edirne'ye ç a ğ r ı l a n Hacı B a y r a m - ı Velî, p a d i ş a h t a r a f m d a n gayet n a z i k â n e b i r ş e k i l d e k a r ş ı l a n m ı ş t ı r . Yapılan g ö r ü ş m e l e r sonunda p a d i ş a h . Hacı B a y r a m - ı Velî'nin a n l a t ı l a n l a r a h i ç bir ilgisinin b u l ı m m a d ı ğ ı n ı a n l a m ı ş ve 162

(3)

mediği b i l d i r l i m e k t e d i r (6). O, d ü n y a y a itibar etmeyip, gayet m ü t e v a z i ve z â h i d â -ne b i r hayat s ü r m e y i y e ğ l e m i ş t i r . N i t e k i m bir beyitinde. H i ç k i m s e ç e k e b i l m e z , p e k t i r f e l e ğ i n y a y ı . Derdine g ö n ü l v e r m e , b i r g ü n g ö t ü r ü r v a y ı . B i r f â n i v e f â s ı z d ı r , k a v l i n e i n a n m a h i ç , G â h y o h s u l u b â y eyler, g â h y o h s u l eyler b â y ı . » diyerek (7), d ü n y â n ı n z e n g i n l i ğ i n i n de, fa­ kirliğinin de g e ç i c i o l d u ğ u n u i f â d e eder. Onun h a y a t ı h a k k ı n d a , « K e n d i k e d d - i ye-nıîniyle e k ü b b i ç d i ğ i b u r ç a k l a t a y y ü ş i d ü b , a ğ a i y â d a n t o p l a d ı ğ ı s a d a k a l a n , e r b â b - ı fakr u i h t i y â c a t e v d i e t m e y i i t i y â d i d E n m l ş -1er idi.» ş e k l i n d e k i i f â d e (8) d ü n y a y a ver­ diği ö n e m i g ö s t e r m e k t e d i r . H a c ı B a y r â m - ı V e l î ' n i n b u ş e k i l d e fakirlere y a r d ı m e t m e y i d ü ş ü n m ü ş o l m a ­ sı, Hz. Peygamber (s.a.s.)'in, (9), « İ n s a n l a r ı n e n h a y ı r l ı s ı , i n s a n l a r a f a y d a s ı d o k u n a n d ı r . » a n l a m ı n d a k i h a d i s i ­ ne u y g u n d u r . O n u n b ö y l e d a v r a n m ı ş o l ­ m a s ı , k e n d i s i n i A l l a h ' ı z i k r ü f i k i r d e n alık o y m a m ı ş t ı r . B ö y l e c e , K u r a n ı K e r i m ' d e -k i (10) yani; « T i c a r e t i n ve a l ı ş v e r i ş i n k e n d i l e r i n i Allah'ı a n m a k t a n a l ı k o y m a d ı ğ ı k i ş i l e r » d e n o l m a k t a d ı r . H a c ı B a y r â m h a k k ı n d a b i l g i veren k a j o ı a k l a r da, o n u n sabah n a m a z ı n d a n sonra o k u d u ğ u A r a p ç a b i r v i r d i kayde-dilmekteyse de, tasav\'Tjfî a n l a y ı ş ı h a k k ı n ­ da pek fazla b i l g i b u l u n m a m a k t a d ı r (11).

833/1429 t a r i h i n d e A n k a r a ' d a vefat eden ve defnedilen H a c ı B a y r â m - ı Velî'-den sonra yerine, A k ş e m s e d d i n halife o l ­ m u ş ve B a y r â m î y e t a r i k a t ı , Ş e m s i y y e , M e -lâıniyye-i B a y r â m i y y e ve Celveöiyye o l m a k ü z e r e b a ş l ı c a ü ç k o l a a y r ı l m ı ş t ı r . B a y r â m i y y e t a r i k a t ı , h a l i f e l e r i n d e n G ö y n ü k l ü B ı ç a k ç ı Ö m e r Dede v a s ı t a s ı y l a Belgrad ve P e ş t e ' y e ; B o s n a l ı Ş e y h A b d u l ­ l a h Efendi'yle de S u û d î A r a b i s t a n ' a k a d a r y a y ı l m ı ş t ı r (12). Ç e ş i t l i z a m a n l a r d a İ s t a n ­ b u l ' d a a ç ı l m ı ş b u l u n a n on adet B a y r â m î t e k e k s i g ö z ö n ü n d e b u l u n d u r u l u r s a (13), b u t a r i k a t ı n ne derece r e v a ç b u l d u ğ u k ı s ­ m e n a n l a ş ı l ı r . B a y r â m i y y e t a r i k a t ı ş e y h l e r i ve m ü -r i d l e -r i O s m a n l ı f e t i h l e -r i n d e de a k t i f -r o l o y n a m ı ş l a r d ı r . B u n l a r d a n bilhassa A k ş e m ş e d d i n ve A k b ı y ı k h a z r e t l e r i n i n , İ s t a n ­ b u l ' u n fethinde, F a t i h S u l t a n M e h m e d ' i n y a n ı n d a b u l u n a r a k , g e n ç p a d i ş a h ı t e ş v i k e t m i ş o l m a l a r ı (14) ve î d r î s - i M u h t e f ı a d ı y l a m e ş h u r o l a n B a y r â m î ş e y h l e r i n d e n Ş e y h A l i B e y ' i n de, K â n û n î ' n i n 955/(1548) d e k i E l k a s Seferi'ne i ş t i r a k etmesi (15) b u t a r i k a t ı n f e t i h l e r d e k i k a t k ı s ı n ı g ö s t e r e n b i r e r d e l i l s a y ı l m a l ı d ı r . H a c ı B a y r â m - ı Velî, t a v ı r ve d a v r a n ı ş ­ l a r ı y l a ; y a ş a d ı ğ ı sade ve m ü t e v a z i haya­ t ı y l a , k ı s a c a s ı h â l i y l e , e t r a f ı n d a k i l e r e ç o k tesir e t m i ş t i r . O n u n m a d d î ve m a n e v î i l i m l e r e v â k ı f o l d u ğ u halde y a z ı l ı eser b ı ­ r a k m a m ı ş o l m a s ı , b u ş e k i l d e k i m ü t e v a z i y a ş a m a y ı t e r c i h e t m i ş o l m a s ı n ı n neticesi­ d i r d e n e b i l i r . Onun, h â l e n elimizde mev­ c u t b u l u n a n d ö r t adet m a n z u m e s i de gâ-yet s â d e ve a n l a ş ı l ı r b i r dille s ö y l e n m i ş ­ t i r . N i h a d S a m i B a n a r l ı , H a c ı B a y r a m - ı V e l î ' n i n ş i i r l e r i n i ş ö y l e d e ğ e r l e n d i r m e k t e ­ d i r : « S a y ı l a r ı n ı n ç o k az o l m a s ı n a r a ğ m e n , a r u z l a o l s u n , hece ile olsun, t a m â m i y l e r a k s â n b i r d i l l e s ö y l e d i ğ i tasavvuf şiirle­ r i y l e H a c ı B a y r â m - ı Velî, t e k k e edebiya­ t ı m ı z ı n u n u t u l m a z i s i m l e r i n d e n d i r » (16).

(6) Osmanzâde Hüseyin Vassâf, a.g.e., s . 256-257. (7) Fuad Bayıamoğlu, Hacı Bayrâm-ı Velî, Yaşamı, Soyu, Vakfı, T.T.K. Yayınları. Ank. 1983 c. il. s. 232.

(8) Osmanzâcle Hüseyin Vassâf, a.g.e., s . 257. (9) el-AciOnî, Keşfu'l-Hafâ, Beyrut 1351 (3. basl<ı).

c. I. s. 393. (10) Nûr Suresi, 37.

(11) Hacı Bayrâm-ı Velî'nin tasavvuf anlayışı ve Bayrâmiye tarikatı hakkında, Ankara Üniversi­ tesi İlâliiyat Fakültesi Araştırma Görevlisi Ed-hem Cebecioğlu. bir doktora çalışması yap­ maktadır.

(12) Mehmed Ali Aynî, a.g.e.. s . 163. (13) a.g.e.. s . 190-191.

(14) İsmail Hakkı Uzunçarşılı. Osmanlı Tarihi, T.T.K. Yay., Ank. 1982 (4. baskı), c. I, s . 354-535. (15) Mehmed Ali Aynî, a.g.e., s. 167.

(16) Nihad Sami Banarlı. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, M.E.B. Yay., İst. 1983. c. I. s. 504.

(4)

Fuad K ö p r ü l ü de H a c ı B a y r â m hak­ k ı n d a şöyle demektedir :

«Bu devirde, Anadolu'da b ü y ü k şöh­ ret kazanan ve etrafında b i r ç o k m ü r i d -1er toplayan sûfilerden b a z ı l a n da Yunus E m r e v â d i s i n d e şiirler yazıyorlardı. E m i r Seyyid m a h l a s ı y l a hece vezniyle ilâhîler söyleyen m e ş h u r E m i r S u l t a n ' ı n etrafmda binlerce m ü r i d t o p l a n m ı ş , o n l a n n arasm-dan da muhtelif şairler y e t i ş m i ş t i r . Keza-l i k H a c ı B a y r â m - ı VeKeza-lî'nin, Yunus tarzm-da bazı ilâhîleri bilinmektedir. K u r d u ğ u Bayrâmiyye t a r i k a t ı sayesinde ş ö h r e t i bü­ t ü n T ü r k i y e ' d e a s ı r l a r c a y a ş a y a n b u b ü ­ y ü k sûfinin m ü r i d l e r i a r a s ı n d a da b i r çok

şairler yetişmiştir. Bunlardan , Yazıcı S a l â h a d d i n ' i n oğlu, Yazıcıoğlu mah

lasıyla m e ş h u r Mehmed, 853/1449'de b i ­ tirdiği M ı ı h a m m e d i y y e adlı eseri sayesin­ de yalnız T ü r k i y e ' d e değil, X V I . yüzyıldan b a ş l a y a r a k K ı r ı m ' d a ve daha sonraki za­ manlarda da Kazan T ü r k l e r i ve B a ş k ı r t l a ı a r a s ı n d a b ü j ü k b i r kudsiy>^et k a z a n m ı ş ­ tır.» (17) « H a c ı B a y r â m - ı Velî'nin, Anadolu'da m i l l î e d e b i y a t ı n ve t a s a v v u f î edebiyatm gelişip y e r l e ş m e s i n d e de b ü y ü k r o l ü o l ­ m u ş t u r . A k ş e m s e d d i n , Ö m e r Dede, Baba Nahhas, Baba Yusuf, E ş r e f o ğ l u R û m î , Ya-zıcızâde, M u s l i h u d d i n Halife, B o l u l u Ş e y h S a l â h a d d i n , B a l ı k e s i r l i Ş e y h L ü t f u l l a h , Akbıyık, Kızılca Bedreddin, M e v l â n â Zey­ rek, Hızır Dede gibi m u t a s a v v ı f l a r l a ; V i ­ zeli Kaygusuz A l â e d d i n , A h m e d S â r b â n , L â m e k â n î H ü s e y i n , H â ş i m î , Osman, Oğ­ lanlar şeyhi İ b r a h i m , K ü t a h y a l ı G a y b î , İ d -ns-i Muhtefî, M u h y î gibi ş a i r l e r o n u n y o ­ lundan y ü r ü m ü ş l e r d i r » (18).

B u şahıslar ve eserleri h a k k ı n d a b i l ­ gi veren b i r ç o k m ü s t a k i l eserler y a z ı l m ı ş , b a z ı l a n n a dair m e n â k ı b n a m e l e r de t e r t i p edilmiştir. B ü t ü n b u eserler sayesinde H a ­ cı B a y r a m - ı Velî'nin ve d o l a y ı s ı y l a B a y ­ râmiyye t a r i k a t m m a s ı r l a r boyunca geli­ şip, yayıldığı yerleri ve kitleler ü z e r i n d e k i tesirlerini öğrenmekteyiz. Ancak k ı s a b i r tebliğ içinde b ü t ü n b u k o n u l a n a n l a t m a k şüphesiz m ü m k ü n değildir. B u n u n i ç i n , k ü t ü p h a n e l e r i m i z d e yazma ve m a t b û h a l ­ deki konu ile ilgili eserler ü z e r i n d e ç a l ı ­ şılması ve bunlara hız k a z a n d m l m a s ı , ya­ p ı l m a s ı gereken en ö n e m l i faaliyettir.

K o n u ş m a m ı z ı n b a ş ı n d a b e l i r t t i ğ i m i z , H a c ı B a y r â m - ı Velî h a k k ı n d a k i n e ş r e d i l ­ m e m i ş kasideler, Osmianzâde H ü s e y i n Vassâf'm, Sefîne-i EvKyâ-yı E b r â r Ş e r h - i E s m â r - ı E s r â r a d l ı n e ş r e d i l m e m i ş eserin­ de g e ç m e k t e d i r . H ü s e y i n Vassâf (1872-1929), Ankara'ya 1912 yılında, y a p m ı ş o l ­ d u ğ u seyahat s ı r a s m d a H a c ı B a y r a m t ü r ­ besine de u ğ r a m ı ş b u s ı r a d a t ü r b e d e b u ­ lunan sekiz adet kasideyi istinsah e t m i ş ­ tir. Saym Fuat Bayı-amoğlu, y a p m ı ş oldu­ ğu ç a l ı ş m a l a r d a daha s o n r a l a r ı t ü r b e d e n a l m n u ş olan b u levhâ halindeki kasideler­ den b e ş tanesini tesbit e t m i ş t i r . (16) B i z de burada, H ü s e y i n V a s s â f ' m istinsah et­ tiği ş i i r l e r d e n ve B a y r a m o ğ l u ' n u n tesbit e d e m e d i ğ i ü ç ve H ü s e y i n Vassaf m kendi­ sinin kaleme aldığı i k i manzume, ile t ü r ­ bede k e n d i s i n i n g ö r d ü ğ ü n ü söylediği ve istinsah ettiği b i r beyti sunuyoruz : (19)

(17) Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihr, Ötûken Yay., fst. 1980, s . 360.

im Türk DİK ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah

Yay., fst. 1979, c. Ill, s . 446.

(19) Osmanzâde Hüseyin Vassâf, a.g.e., s. 258-260.

1, R ü s d î a d l ı b i r ş a i r i n medhiyesi ;

Câm-ı a ş k ı n m a z h a n d ı r H a c ı B a y r â m - ı Velî, Ehl-i H a k k ' ı n rehberidir H a c ı E a y r a m - ı Velî, Âsitânm bekleyen elbet i r e r m a k s û d u n a , Ârifânın senleridir H a c ı B a y r â m - ı Velî, Giydi pîrlik tâcını, ç ü oluben gavs-ı H ü d â , Çeşm-i kudret m a n z a r ı d ı r H a c ı B a y r a m - ı Velî, Kişver-i m a ' n â d a şâh-ı m a z h a r - ı t e v h î d olub, Câmi'u'l-aşk hemseridir H a c ı B a y r â m - ı Velî. Şehr-i vahdet içre oldu sâki-i p e y m â n - ı a ş k , Câm-ı feyzin b a y d a n d ı r H a c ı B a y r â m - ı Velî, 164

(5)

N û ş i d e n b i r c u r a s ı n elbet o l u r mest-i elest, M â y e - i fe^-z g e v h e r i d i r H a c ı B a y r â m - ı Velî. H a m d - i h ' l l a h r a v z a s m i t d i m ziyaret b â - n z â , N û r - ı H a k k ' m e z b e r i d i r H a c ı B a y r â m - ı Velî. İ t m e d e e r v â h - ı a k d e ş dergehin d â i m tavâf, K a ' b e - i m a ' n â d e r i d r i H a c ı B a y ı â m - ı Velî. M e s l e ğ i n e s â l i k o l a n , o l d u arafdan ber-sebak, Vech-i z â t ı n p e n ' e r i d i r H a c ı B a y r â m - ı Velî. B â d e - i « L â - y a h z e n û n » c â m m o l u b h â m - ı safâ, Şcm.s-i t a h k i k h â v e r i d i r H a c ı E a y r â m - ı Velî. Ç ü n d i m â ğ - ı R ü ş d î ' y e i r d i d e r i n d e n b i r m e ş â m , E û - y ı ş e v k i n a n b e r i d i r H a c ı B i ' y r â m - ı Velî. 2. Hicaz V a l i s i A h m e d R a ş i d ' i n medhiyesi : S e r f i r â z - ı k u l b i y â n d ı r H a c ı B a y r â m - ı Velî, Ş â h - ı i r f â n - ı c i h â n d ı r H a c ı B a y ı â m - ı Velî, E ş k i n e \-üz s ü r e n elbet r e h â - y ı n â r o l u r , Şâfi-i ü f t â d e g â n d ı r H a c ı B a y r â m - ı Velî. M ü r ş i d - i r â h - ı h a k i k a t , m a h r e m - i râz-ı H ü d â , Alenba'-ı fey-i i l â h î , k ü m m e l î n - i evliya, V u s l a t - ı m a h b û b - ı H a k ' d a n , â ş i n â d ı r d â i m a , R e h - n ü m â - y ı s â l i k â n d ı r . H a c ı B a y r â m - ı Velî. Ş e m ' - ı n û r - ı h i m m e t i y a n m a k d a d ı r r û z u ş e b â n , Â s i t â n - ı £eyz-i c û d ı s û - b e - s û o l m u ş r e v â n , Âb-ı a ş k ı n t e ş n e - g â n ı o l d u s e y r â b bî-güm-ân, Mevc-i e l t â f - ı r e v â n d ı r , H a c ı B a y r a m - ı Velî. Nefsile h e m - r â h d â i m , i ş i m o l d u p ü r - h a t â , Ez-mej â n - ı b a h r - ı i s y â n , b u l m a d ı m b i r an r e h â . Y ü z s ü ı l i b h â k - i der-i ü i y â s ı n a eyle r e c â , D e s t - g î r - i m ü c r i m â n d ı r . H a c ı B a y r â m - ı Velî. R â ş i d - i k e m - t e r k u l u n , geldi h u z û r a z â r z â r , N â - s e v â b ı m , c ü r m ü t a k s i r ü g ü n â h ı m b î - ş ü m â r , R û - s i y e h ile v a r u b d e r g â h ı n a k ı l i ' t i z â r , Y'âver-i b î - ç â r e - g â n d ı r . H a c ı B a y r â m - ı Velî. 3. Ş a i r i b i l i n m e y e n b i r b e y i t ; E y olan, b â s ı r e - i k a l b i elemle l î r e . S ü r y ü z ü n t ü r b e - i ü i y â - y ı p î r e . 4. S ı r r î ' n i n m e d h i y e s i : E v l i y a n ı n a y n - g â h ı H a c ı B a y r â m - ı Velî, A s f i y â n m p â d i ş â h ı H a c ı B a y r â m - ı V e l i . E h l - i d i l l e r a r z u l a r y ü z s ü r e d e r g â h ı n a , S â l i k â n m d i l d e h â h ı . H a c ı B a y r â m - ı Velî. Ey v e l â y e t ç e r h ı n ı n de\-v'ân, k u l b - ı n e j ^ i r i , Â s m â n m m i h r ü m â h ı , H a c ı B a y r â m - ı Velî. H â z i n - i i l m - i l e d ü n ve mahzen-i e s r â r - ı H a k D e r d - m e n d â m n p e n â h ı . H a c ı B a y r â m - ı Velî. T â c i d â n s m v e l î l e r ç e s î n i n devrinde hem, Ser\'er-i b i - i ş t i b â h ı , H a c ı B a y r â m - ı Velî. M ü r d e - d i l - i u ş ş â k a ger itse t e v e c c ü h l e nazar, C â n - b a h ş eyler n i c â k ı , H a c ı B a y r â m - ı Velî. Y e v m - i m a h ş e r d e ş e f â ' a t kıl b u S ı r r î bendene, E l - e m a n ç o k d u r g ü n â h ı , H a c ı B a y r â m - ı Velî. 5. O s m a n z â d e H ü s e y i n Vassaf'm medhiyesi :

(6)

Reh-i M e v l â ' d a h ı r â m eyledi B a y r â m - ı Velî, Ş e v k i m , z e v k m ı t â m eyledi B a y r â m - ı Velî. Ne m ü b â r e k , ne güzel, pîr-i t a r î k a t d ı r o. Herkesi kendine r â m eyledi, B a y r â m - ı Velî. Aşk ile t ü r b e - i p ü r - ı t r ı n a dâhil oldum,

Beni ser-mest ü m ü d â m eyledi B a y r â m - ı Velî. Ankara h a l k ı v ü c û d u y l a , t e f â h u r itsün, N û r ile def'-i z a l â m eyledi B a y r â m - ı Velî. Zâir-i hâlis V a s s â f ' m ı taltîf iderek,

lyd-ı vuslatla b e k â m eyledi B a y r â m - ı Velî.

6. O s m a n z â d e H ü s e y i n Vassaf'ın diğer b i r medhiyesi : D ü r r e - i b a h r - ı keremdir. H a c ı B a y r â m - ı Velî,

Bülbül-i Bâğ-ı İ r e m ' d i r , H a c ı B a y r â m - ı Velî. Fazi u irfanı ile, â l e m e ş ö h r e t verdi,

Mâlik-i genc-i himemdir. H a c ı B a y r â m - ı Velî. Meclis-i feyzine dâhil olan u ş ş â k didiler, Râfi'u h e m m ü elemdir. H a c ı B a y r â m - ı Velî. Her g ö r e n zâtını o l m u ş i d i a ş k m mesti, Sâki-i meclis-i cemdir, H a c ı B a y r â m - ı Velî. Der-i L ü t f u n d a k i Vassâf'ını t e s r î r eyler, Sâhib-i lütf u keremdir. H a c ı E a y r â m - ı Velî.

Sözlerimi, H a l i m Y a ğ c ı o ğ l u ' n u n H a c ı B a y r â m - ı Velî h a k k m d a k i ş u sözleriyle b i t i r i y o r u m :

Ne d i y o r d u H a c ı Bayram, «Sen, seni b i l , sen seni.» D o ğ r u s u b u , a l d a n ı ş t a n öze ç e k gözlerini.

B a k g ö r i ş t e , geri kalan ne? B i r k a ç k ı r ı k mermer s ü t u n Arkasmdan o k i b i r l i , İ m p a r a t o r Agustus'un,

Z a m a n ı n r ü z g â n y l a silinip g i t m i ş hepsi, A n l a m ı n ı y i t i r m i ş , d i k i l e n kasidesi.

Ş i m d i dilsiz mermerde k o n u ş a n s â d e şekil. E ğ e r y a r a t m ı y o r s a n , d u y a m ı y o r s a n , çekil. Y a ş a y a n tahtlar değil, f i k i r l e r , eserlerdir. Dostluk o ö l ü m s ü z çiçek, t o h u m u v e l î d e d i r . Yedi veren gül gibi ç a ğ l a r d a a ç a n çiçek.

B i n kez daha i n a n d ı m , f i k r i n çiçeği g e r ç e k . (20)

(20) Fuad Bayramoğlu. a.g.e., s. 254.

Referanslar

Benzer Belgeler

Capsaicin on human Colo 205 cells. The assays methods are using : 1) flow cytometry for examining the cell cycle arrest and apoptosis; inclusive of cell viability, the levels of

Evin kimsesiz görüntüsü, öykü kiĢisinin ruh haline paralellik gösterir.Ev, öykünün baĢlarında sığınılan bir mekân olarak karĢımıza çıkarken; öykü

Cantharellus melanoxeros is characterized by small to medium sized fruit body blacking when bruised, with a saffron yellow pileus, yellowish to pinkish liliac stipe and rose

Kemal Bayazıt 1958 yılından beri devam eden meslek ya- şantısında 1962 yılında Haydarpaşa Göğüs Cerrahisi Merkezi- nin Türkiye’de modern kalp cerrahisinin kuruluşunda

“Yoktur: Domuz grıbi falan yoktur bu bir yutturmaca kobay olarak kullan- maları için” (Milliyet/ 21 Ekim 2009/ Öğrencilerde Domuz Gribi Vakaları Ar- tıyor). 5-

sayı- sında yayımlanan “UNESCO, Kültür ve Türkiye ” başlıklı makalemde yer verdi- ğim iki sözleşme ile sonuçlanmıştır: Bu sözleşmelerin ilki 2003 yılında

FİLMLERİNDE nice aşkın kahramanı olmuş, özel yaşamında “ağlarken gülümse­ meyi” oynamış Türkan Şoray için, aşk her zaman varolan bir şey.. Ve

Aynı yaş grubu ile İspanya’da yapılan bir çalışmada sadece lifi yetersiz; vitaminlerden A ve B grubu vitaminleri, minerallerden fosfor, magnezyum, çinko, sodyumu