Türkiye’deki Uluslararas› Ö¤renci Hareketlili¤i
Üzerine Bir Araflt›rma
An investigation on international student mobility in Turkey
Önder Kethüda
Düzce Üniversitesi Akçakoca Turizm ‹flletmecili¤i ve Otelcilik Yüksekokulu, Düzce
U
U
luslararas› ö¤renci hareketlili¤ine kat›lan ö¤renci say›-s› her geçen y›l h›zl›ca artmaktad›r. Bu h›zl› art›flta, uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin ö¤renci a¤›rlayan ve ö¤renci gönderen ülkelere olan faydalar›n›n yan› s›ra ö¤renci-ye olan faydalar›n›n da etkisi vard›r. Bu etkileri dolay›s›yla, ülke-ler daha fazla uluslararas› ö¤renci a¤›rlamak için birbirülke-leriyle k›-yas›ya rekabet halindedir (Zheng, 2014). Geliflmifl olan ülkeler, uluslararas› ö¤renci hareketlili¤ini ihracat kalemlerinden birisi olarak de¤erlendirmektedir (Baker, Creedy ve Johnson, 1996; Martens ve Starke, 2006). Ayr›ca, Asya-Pasifik bölgesindeki baz›ülkeler ise, uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inden daha fazla pay alabilmek ad›na stratejiler gelifltirmektedir (OECD, 2014).
Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin ev sahibi ülkeye sa¤la-d›¤› faydalar›n bafl›nda ekonomik, bilimsel ve kültürel faydalar gelmektedir (Townsend ve Poh, 2008). Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i, ö¤renim ücretleri ve yaflam giderleriyle ülke eko-nomisine katk› sa¤layan bir ihracat kalemi olarak de¤erlendiril-mektedir. Ö¤rencinin ev sahibi ülkedeki konaklama, yiyecek-içecek, e¤lence vb. yaflam giderlerinin tamam› ev sahibi ülke ekonomisine s›cak para girifli anlam›na gelmektedir. Bunun ya-Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin ö¤renci gönderen ve a¤›rlayan ev sahibi
ülkelerin e¤itim sistemine, ekonomisine, uluslararas› bilimsel proje ortakl›kla-r›na ve üniversitelerinin kalitesine pozitif katk›lar› vard›r. Uluslararas› ö¤ren-ci hareketlili¤i, özellikle ö¤renö¤ren-ci a¤›rlayan ev sahibi ülkenin ekonomisine do¤-rudan önemli katk› sa¤lamaktad›r. Bu nedenle, uluslararas› ö¤renci hareketli-li¤inden daha fazla pay almak isteyen ülkeler aras›nda k›yas›ya rekabet yaflan-maktad›r. Türkiye de yüksekö¤retim sektöründeki potansiyelini de¤erlendi-rerek pazar pay›n› art›rmak çabas›ndad›r. Bu kapsamda, bu çal›flman›n amac›, uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inde Türkiye’nin mevcut durumunu kapsaml› bir flekilde ortaya koymak ve ilgililere bu kapsamda önerilerde bulunmakt›r. Araflt›rmada, 2000–2012 y›llar›nda Türkiye’deki ve dünyadaki ö¤renci hare-ketlili¤indeki e¤ilim ve 2013 y›l›nda Türkiye’ye gelen uluslararas› ö¤renci sa-y›lar› incelenmifltir. Sonuç olarak, Türkiye’nin yüksekö¤retim sektöründeki uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inde önemli bir yere sahip oldu¤u söylenebilir. Bunun yan›nda, Türkiye’ye en çok uluslararas› ö¤renci Azerbaycan, Türkme-nistan ve KKTC’den gelmektedir.
Anahtar sözcükler: Dünya, Türkiye, uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i, yüksekö¤retim.
International student’s mobility has positive effect on higher education sys-tem, economy, partnership of international scientific project and quality of the universities. International student’s mobility, particularly, has significant direct effect on the economy of the host country. Therefore, competition among the host countries which effort to get bigger share in this market is intense. Turkey is one of those countries which effort to increase the num-ber of international students it host. In this framework, the aim of this study is to identify the present position of the Turkey in the international higher education market and to make suggestions for the future. In this study, first-ly, trends international student’s mobility in 2000–2012 and secondfirst-ly, inter-national students who came to Turkey for higher education in 2013 were evaluated. Results of this study indicate that Turkey has a critical position among both home and host countries in the higher education sector. Another important finding is that Azerbaijan, Turkmenistan and Cyprus are the coun-tries which send most international students come to Turkey.
Keywords:Higher education, international student’s mobility, Turkey, world.
‹letiflim / Correspondence:
Arfl. Gör. Önder Kethüda Düzce Üniversitesi Akçakoca Turizm ‹flletmecili¤i ve Otelcilik Yüksekokulu, Düzce
e-mail: dr.onder.kethuda@gmail.com
Yüksekö¤retim Dergisi 2015;5(3):147–161. © 2015 Deomed
Gelifl tarihi / Received: fiubat / February 5, 2015; Kabul tarihi / Accepted: Ocak / January 2, 2016 Bu çevrimiçi makalenin at›f künyesi / Please cite this online article as: Kethüda, Ö. (2015). Türkiye’deki uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i üzerine bir araflt›rma. Yüksekö¤retim Dergisi, 5(3), 147–161. doi:10.2399/yod.15.015
Özet Abstract
n›nda, uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i kat›lan ö¤renciler, ev sa-hibi ülkede gerçeklefltirilen bilimsel faaliyetlerde görev alarak bilimin ilerlemesine katk› sa¤lamaktad›r (Kehm, 2005). Bu faali-yete kat›lan ö¤rencilerin genellikle, baflar›l› ö¤renciler oldu¤u da düflünüldü¤ünde, ev sahibi ülkede bilimin geliflmesine sa¤la-yacaklar› katk›lar daha da net ortaya ç›kmaktad›r. Ayr›ca, üni-versitede geçeklefltirilen projeler ile üniversite büyük finansal kaynaklara ulaflabilmektedir. Bu projelerde hocalar›n yan›nda li-sansüstü ö¤renciler de araflt›rmac› olarak önemli görevler al-maktad›r. Bu araflt›rmalar›n sonucunda, ortaya ç›kan yay›nlar ve patentler üniversitenin s›ralamas›n› yükseltmektedir. Bu do¤rul-tuda, uluslararas› ö¤renci a¤›rlaman›n üniversitenin e¤itim ve araflt›rma kalitesini gelifltirdi¤i söylenebilir (Czinkota, 2005).
Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i kapsam›nda ö¤renci gön-deren ülkeler, belirli bir alandaki bilgi birikimini, ev sahibi ül-keden transfer edilebilmektedir (Baruch, Budhwar ve Khatri, 2007; Sison ve Brennan, 2012). Örne¤in; geliflmekte olan ülke-lerden birisi olan Türkiye, YLYS bursuyla yurt d›fl›na lisansüs-tü e¤itim için giden ö¤rencilere, bölümlere göre belirli ülkele-re gidebilme s›n›rlamas› getirmifl ve böylelikle o ülkelerden bil-gi transferi amaçlam›flt›r. Türkiye bil-gibi geliflmekte olan ülkelerin yan›nda, baflta Almanya olmak üzere, geliflmifl ülkeler de ulusla-raras› ö¤renci hareketlili¤inin faydalar› dolay›s›yla yurt d›fl›na çok say›da ö¤renci göndermektedir.
Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i, gönderen ve ev sahibi ül-keler aras›nda uzun vadede ticari ifl birliklerinin ve iliflkilerin ge-liflmesine olanak sa¤lamaktad›r (Goodman, Jones ve Macias, 2007; Harzing, 2004; Marcottea, Desrochesb ve Poupart, 2007). Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i kapsam›nda hem gön-deren ülke ö¤rencileri hem ev sahibi ülkelerin ö¤rencileri fark-l› ülkelerin vatandafl› olan ö¤rencilerle ikili iliflkiler gelifltirmek-te ve ba¤lant›lar oluflmaktad›r. Bu ba¤lant›lar uzun vadede tica-ri hareketlili¤e dönüflebilmektedir. Özellikle, ev sahibi ülke farkl› ifl ve ticaret kültürlerini çok iyi ö¤renerek di¤er ülkelerle iliflkilerini gelifltirebilmekte ve çok say›da iflbirli¤i içine girebil-mektedir (Naidoo, 2006). Ayr›ca, yurt d›fl›na giden ö¤renciler kendi ülkelerine geri dönmeme e¤ilimde de olabilmekte (Brats-berg, 1995) ve ev sahibi ülkede gelifltirdikleri ifl planlar›yla ken-di ülkeleriyle ticaret yapabilmekteken-dirler (Soo ve Elliott, 2010).
Yüksekö¤retimdeki uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin, yukar›da özetlendi¤i gibi gerek ö¤renci gönderen ülkeler aç›-s›ndan gerekse ö¤renci a¤›rlayan ev sahibi ülkeler aç›aç›-s›ndan bafl-ta ekonomik, bilimsel, kültürel olmak üzere önemli faydalar› vard›r. Bu faydalar› dolay›s›yla ülkeler hem yurt d›fl›na ö¤renci göndermekte hem daha çok uluslararas› ö¤renciyi a¤›rlayabil-mek için birbirleriyle yar›flmaktad›r. Özellikle, uluslararas› ö¤-renci a¤›rlaman›n ev sahibi ülke ekonomisine do¤rudan önem-li bir katk› sa¤lamas›, bu alanda yo¤un rekabetin yaflanmas›na
neden olmaktad›r (Bourke, 2000). Türkiye de hem gönderdi¤i hem de ev sahipli¤i yapt›¤› uluslararas› ö¤renci say›s›n› art›rarak bu pazardan daha fazla pay alabilme çabas›ndad›r. Bu ba¤lam-da, Türkiye, gerek kendi üniversitelerini dünyaya tan›tma ge-rekse uluslararas› ö¤rencileri Türkiye’ye çekme ad›na çeflitli teflvik paketleri gelifltirmektedir.[1]
Türkiye’nin yüksekö¤retimde uluslararas› ö¤renci hareketli-li¤ine verdi¤i öneme karfl›n, Türkiye’nin uluslararas› ö¤renci hareketlili¤indeki mevcut durumunu ortaya koyan kapsaml› bir çal›flma mevcut de¤ildir. Ekonomik Kalk›nma ve ‹flbirli¤i Örgü-tü (OECD) taraf›ndan periyodik olarak haz›rlanan Education at
Glance (E¤itime Bak›fl) isimli raporun bir bölümü uluslararas›
yüksekö¤retim hareketlili¤ine ayr›lmakta ve bu bölümde özetle yüksekö¤retim sektöründeki ö¤renci hareketlili¤i üzerinde du-rulmaktad›r.[2]
Fakat bu rapor Türkiye’deki uluslararas› ö¤renci hareketlili¤ine neredeyse hiç de¤inmemektedir. Bu do¤rultuda, bu çal›flman›n amac›, literatürde yer alan bu bofllu¤u doldur-makt›r. Di¤er bir ifadeyle, bu çal›flman›n amac›, uluslararas› ö¤-renci hareketlili¤inde Türkiye’nin mevcut durumunu kapsaml› bir flekilde ortay koymak ve ilgililere bu kapsamda önerilerde bulunmakt›r. Bunun yan›nda, yüksekö¤retim sektörünün dün-yadaki gidiflat› bilinmeden Türkiye’deki gidiflat›n›n net olarak anlafl›lamayaca¤› düflüncesiyle, dünyadaki uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i bölgeler ve ülkeler baz›nda ayr› ayr› incelenmifltir. Sonras›nda ise, Türkiye’ye ö¤renci gönderen ülkeler, Türki-ye’nin ö¤renci gönderdi¤i ülkeler, y›llara göre gelen ve giden ö¤renci say›lar›ndaki de¤iflim, gelen ö¤rencilerin tercih etti¤i il-ler ve üniversiteil-ler, gelen ö¤renciil-ler aç›s›ndan devlet ve vak›f üniversitelerin k›yaslanmas› bafll›klar› üzerinde durulmufl ve mevcut verilerden hareketle, ilgililere tavsiyede bulunulmufltur.
Yüksekö¤retimde Rekabet
Yüksekö¤retim hizmetinin sunuldu¤u temel birimler üni-versitelerdir. Üniversite, bilgi üretme, ö¤retme ve yayma faali-yetlerinin gerçeklefltirildi¤i yüksekö¤retim kurumlar›d›r (Gü-nay, 2006). Dolay›s›yla üniversitelerin iki temel ifllevi “bilim üretmek” ve “bilgiyi yaymak” olarak kabul edilmektedir (Arslan, 2005). Üniversiteler, bilim üretmek ve bilgiyi yayma ifllevlerini en iyi flekilde yerine getirmek için yeterli finansal kaynaklara, ni-telikli akademisyenlere ve nini-telikli ö¤rencilere ihtiyaç duymakta ve bunlara sahip olabilmek için rekabet etmek durumundad›r (Beneke, 2010; Chapleo, 2005; Harrison-Walker, 2009; Ivy, 2001).
Üniversiteler, yukar›da belirtilen üç noktada birbirleriyle re-kabet etmesinin yan›nda, üniversitenin sundu¤u ö¤retim hizme-tinin bileflenleri olan ö¤renciler ve akademisyenler, üniversitele-rin hedef kitlesinde öncelikli olarak yer almaktad›r (Carvalho ve
[1] http://www.studyinturkey.gov.tr/
Mota, 2010; Chapleo, 2005). Çünkü üniversiteler, ö¤rencileri ve akademisyenleriyle bilgi üretmesi, ö¤retmesi ve yayma faaliyetle-ri ile devlet deste¤ini, araflt›rma finansman›n›, özel ba¤›fl ve hibe-leri almaya hak kazanmaktad›r. Di¤er bir ifadeyle, ö¤renciler ve akademisyenler bilgi üretme ve yayma faaliyetlerinin iki ana ak-törüdür. Bu iki aktör olmamas› veya bu aktörlerin istenilen nite-likte olmamas› durumunda ne bilgi üretme ne de bilgi yayma fa-aliyetleri kaliteli bir flekilde yap›labilir. Akademisyenlerin bilgi üretme ve yayma noktas›nda maafl karfl›l›¤› çal›flan kifliler oldu¤u da düflünüldü¤ünde, üniversiteler aras› yo¤un rekabetin, arzula-nan nitelik ve nicelikteki ö¤rencileri üniversiteye kazand›rma noktas›nda yaflanmakta oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r (Eagle ve Brennan, 2007).
Nitelikli ö¤renci kitlesi, üniversitelerin yan›nda, üniversite-nin bulundu¤u ülke için de önemlidir. Girifl bölümünde, arzu-lanan nitelik ve nicelikteki ö¤renci kitlesinin ev sahibi ülke aç›-s›ndan önemi ifade edilmifltir. Bu önemine binaen, ülkeler a¤›r-lad›¤› uluslararas› ö¤renci say›s›n› art›rmaya yönelik politikalar gelifltirmektedir (Bourke, 2000). Yüksekö¤retimde ülke olarak daha fazla uluslararas› ö¤renci a¤›rlamak, güçlü bir kalite gü-vence ve akreditasyon sistemini ve uluslararas› geçerlili¤i ge-rektirmektedir. Bunun yan›nda, sunulan yüksekö¤retim hizme-tinin ö¤renci gönderen ülkelerin ihtiyaçlar›na cevap verecek fle-kilde tasarlanm›fl olmas› da uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inde önemli faktörlerden birisidir (Mehtap-Smadi ve Hashemipour, 2010). Bu do¤rultuda, devlet üst politikalar gelifltirmekle ve üniversiteler ise bu politikalar paralelinde uygulamalar gerçek-lefltirmekle sorumludur. Çünkü yüksekö¤retim sektöründeki as›l rekabet, üniversiteler aras›nda yaflanmakla birlikte, ülkeler taraf›ndan gelifltirilen politikalar rekabette avantaj sa¤lamakta-d›r (Harrison-Walker, 2009). Ayr›ca, ülke imaj›n›n üniversite imaj›n› ve uluslararas› ö¤rencilerin üniversite tercihlerini pozi-tif yönde etkiledi¤i (Srikatanyoo ve Gnoth, 2002) gerçe¤inden hareketle, devlet sadece yüksekö¤retimle ilgili üst politikalar gelifltirerek de¤il, bunun yan›nda, kendi ülke imaj›n› da iyileflti-rerek üniversitelerinin uluslararas› ö¤renciler taraf›ndan tercih edilirli¤ini art›rabilmektedir.
Araflt›rman›n Yöntemi
Türkiye’deki uluslararas› ö¤renci hareketlili¤ini özetle-mek ve mevcut verilerden hareketle önerilerde bulunmak amac›yla gerçeklefltirilen bu çal›flma, betimsel araflt›rma dese-nine sahiptir. Araflt›rma kapsam›nda, 2000–2012 y›llar›nda dünyadaki ve Türkiye’deki uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i-ne iliflkin veriler Birleflmifl Milletler E¤itim, Bilim ve Kültür Örgütü’nden (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO) al›nm›flt›r. Bunun yan›n-da, 2013 y›l›nda Türkiye’ye gelen uluslararas› ö¤renciler ile ilgili veriler Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Ö¤retim Kuru-lu’ndan (YÖK) al›nm›flt›r. Araflt›rman›n amac›na ulaflmak için
tan›mlay›c› istatistiklerden yararlan›lm›flt›r. Araflt›rmada, ön-celikle, farkl› bölgelerdeki ve ülkelerdeki ö¤renci hareketlili¤i üzerinde durulmufltur. Sonras›nda ise, Türkiye’nin uluslara-ras› ö¤renci hareketlili¤i ülkeler ve y›llar baz›nda de¤erlendi-rilmifltir. Dahas›, Türkiye’nin ev sahipli¤i yapt›¤› ö¤renciler iller ve üniversiteler baz›nda de¤erlendirilmifltir.
Dünyada Uluslararas› Ö¤renci Hareketlili¤i
Çal›flman›n bu k›sm›nda dünyadaki uluslararas› ö¤renci ha-reketlili¤i bölgeler ve ülkeler baz›nda ele al›nm›flt›r. Dünya, ön-ce yedi bölge olarak de¤erlendirilmifltir. Bu bölgeler; Do¤u As-ya ve Pasifik, Kuzey Amerika ve Bat› Avrupa, Merkez ve Do¤u Avrupa, Güney ve Bat› Asya, Arap Ülkeleri, Sahra Alt› Afrika ve Latin Amerika ve Karayipler’dir. Bu çal›flmada, uluslararas› ö¤-renci, e¤itim amaçl› olarak kendi ülkesinin d›fl›nda baflka bir ül-keye seyahat eden ve yüksekö¤retimini bu ülkede alan ö¤renci anlam›nda kullan›lmaktad›r.
Dünya genelinde 2012 y›l›nda 3.509.708 ö¤renci baflka bir ülkeye yüksekö¤retim hizmeti için gitmifltir. Ayn› y›l, en çok uluslararas› ö¤renci hareketli¤i, 1.143.084 uluslararas› ö¤renci ile Do¤u Asya ve Pasifik bölgesinde gerçekleflmifltir. Bu bölge-yi, 626.571 uluslararas› ö¤renci ile Kuzey Amerika ve Bat› Av-rupa takip etmektedir. Sonras›nda ise, 420.218 uluslararas› ö¤-renci ile Orta ve Do¤u Avrupa bölgesi gelmekte ve bu bölgeyi, 361.110 uluslararas› ö¤renciyle Güney ve Bat› Asya ülkeleri ta-kip etmektedir. Ard›ndan, 310.569 uluslararas› ö¤renci ile Arap Ülkeleri’nin oluflturdu¤u bölge yer almakta ve bunu da 288.198 uluslararas› ö¤renci ile Sahra Alt› Afrika ülkeleri takip etmekte-dir. Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin en düflük oldu¤u bölge ise, 156.613 uluslararas› ö¤renci ile Merkez Asya bölgesidir (UNESCO, 1999–2012) (TTTfiekil 1). Türkiye, uluslararas› ö¤-renci hareketlili¤inin yo¤un olarak gerçekleflti¤i Orta ve Do¤u Avrupa, Güney ve Bat› Asya ve Arap ülkelerinden oluflan bölge-nin merkezinde yer almaktad›r.
TTTfiekil 1. Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin bölgelere göre yüzde da¤›l›m›, 2012 (UNESCO, 1999–2012).
Do¤u Asya ve Pasifik Kuzey Amerika ve Bat› Avrupa Merkez ve Do¤u Avrupa Güney ve Bat› Asya Arap Ülkeleri Sahra Alt› Afrika Latin Amerika ve Karayipler Merkez Asya 32.6 4.5 5.8 8.2 8.8 10.3 12.0 17.9
Bölgelere göre uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin 2000–2012 y›llar›ndaki de¤iflim incelendi¤inde uluslararas› ö¤-renci hareketlili¤ine kat›l›mdaki art›fl›n en h›zl›, y›ll›k ortalama 52.980 kifli ile Do¤u Avrupa ve Pasifik bölgesinde ve ikinci ola-rak da y›ll›k ortalama 18.325 kifli ile Güney ve Bat› Asya bölge-sinde oldu¤u görülmektedir. Bunu, y›ll›k ortalama 14.314 kifli ile Orta ve Do¤u Avrupa takip etmektedir. Arap Ülkelerinde ise, y›ll›k ortalama art›fl 10.891’dir. Bölgelere göre 2000–2012 y›lla-r› aras›ndaki de¤iflim trendi TTTfiekil 2’de gösterilmifltir (UNES-CO, 1999–2012).
Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inde en çok ö¤renci gönde-ren ilk üç ülke Çin, Hindistan ve Kore Cumhuriyeti’dir. 2012 y›l›nda Çin’den yüksekö¤retim için yurt d›fl›na giden ö¤renci sa-y›s› 694.365’dir. Hindistan ise, 189.472 ö¤renciyle ikinci s›rada ve Kore Cumhuriyeti ise, 123.674 ö¤renciyle üçüncü s›radad›r. Dördüncü s›rada, 117.576 ö¤renci ile Almanya yer almaktad›r. Almanya’y›, 62.535 ö¤renci ile Sudi Arabistan takip etmektedir. Türkiye, en çok uluslararas› ö¤renci gönderen ülkeler aras›nda komflu ülke ‹ran’dan sonra on birinci s›radad›r. Yüksekö¤retim için; ‹ran, 2012 y›l›nda yurtd›fl›na 51.549 ö¤renci ve Türkiye ise, 51.487 ö¤renci göndermifltir. TTTfiekil 3’te dünya yüksekö¤retim hareketlili¤inin en az %1’ini gönderen ülkelere yer verilmifltir. Bu ülkeler, uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin yaklafl›k %56’s›-n› oluflturmaktad›r (UNESCO, 1999–2012).
Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i kapsam›nda en çok ö¤ren-ci gönderen ülke, 694.365 ö¤renö¤ren-ci ile Çin’dir. TTTfiekil 4’de de
gösterildi¤i gibi, Çin’in yurtd›fl›na yüksekö¤retim amaçl› gön-derdi¤i ö¤renci say›s› her y›l h›zl› bir flekilde artmaktad›r. Çin, 2000 y›l›nda 140.829 uluslararas› ö¤renciyi yüksekö¤retim amaçl› baflka ülkelere göndermiflken bu say›, her y›l ortalama 42.529 artarak, 2012 y›l›nda 694.365 olmufltur. Yüksekö¤retim için yurtd›fl›na ö¤renci gönderen ilk on ülke aras›nda, Çin ö¤-renci say›s›n› y›ldan y›la en çok art›ran ülkedir. TTTfiekil 4’de
gö-TTTfiekil 2.Farkl› bölgelerde uluslararas› ö¤renci hareketlili¤indeki de¤iflim (UNESCO, 1999–2012).
1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 2000 2001 2002 Merkez Asya
Latin Amerika ve Karayipler Güney ve Bat› Asya Arap ülkeleri
Do¤u Asya ve Pasifik Kuzey Amerika ve Bat› Avrupa Sahra Alt› Afrika
Merkez ve Do¤u Avrupa
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
TTTfiekil 3.En çok uluslararas› ö¤renci gönderen ülkelerin yüzde da¤›l›m›, 2012 (UNESCO, 1999–2012). Çin Hindistan Kore Cumhuriyeti Almanya Suudi Arabistan Fransa ABD Malezya Vietnam ‹ran Türkiye ‹talya Rusya Nijerya Kanada Marokko Kazakistan Beyaz Rusya Ukrayna Pakistan Endonezya 19.80 5.40 3.53 3.35 1.78 1.78 1.66 1.58 1.53 1.47 1.47 1.46 1.46 1.41 1.30 1.261.23 1.161.13 1.08 1.00
rüldü¤ü gibi, listede yer alan di¤er ülkelerin gönderdikleri ö¤-renci say›lar›, nispeten daha az artmaktad›r. Örne¤in; en çok uluslararas› ö¤renci gönderen ikinci ülke olan Hindistan 2000 y›l›ndan sonra y›lda ortalama 9.761 kifli artarak 2000 y›l›nda 62.576 olan ö¤renci say›s›n› 2012 y›l›nda 189.472’ye ç›karm›flt›r. Burada dikkat edilmesi gereken bir di¤er husus, 2010 y›l›nda 209.018 olan ö¤renci say›s›n›n bu tarihten sonra düflüfle geçti¤i-dir. Listede üçüncü s›rada olan Kore Cumhuriyeti’nde ortalama y›ll›k art›fl 4.047; dördüncü s›rada olan Almanya’da 4.834 ve be-flinci s›rada olan Sudi Arabistan’da ise, 3.993’tür. Listede, gön-derdi¤i ö¤renci say›s›n›n art›fl ortalamas› en düflün olan ülke 916 ö¤renciyle Fransa’d›r ve bu ülkeyi 1.161 ile Malezya ve 1.268 ile ABD takip etmektedir. ‹ran’›n ise, yurtd›fl›na gönderdi¤i ö¤ren-ci say›s› 2000–2012 y›llar› aras›nda y›lda ortalama 2.297 artm›fl-t›r. Listede on birinci s›rada yer alan ve TTTfiekil 4’de gösteril-meyen Türkiye’nin ise, 2000 y›l›nda yurtd›fl›na gönderdi¤i ö¤-renci say›s› 49.641 iken, bu say›, y›lda ortalama 142 kifli artarak 2012 y›l›nda 51.487’ye ulaflm›flt›r (UNESCO, 1999–2012).
Yüksekö¤retim sektöründe uluslararas› ö¤renci hareketli-li¤inde en çok ö¤renci a¤›rlayan ülke, 740.482 ö¤renci ile Amerika Birleflik Devletleri’dir. Bu rakam, uluslararas› ö¤ren-ci hareketlili¤inin yaklafl›k %18’ine denk gelmektedir (TTT fie-kil 5). ‹kinci s›rada yer alan Birleflik Krall›k ise, 427.686 ö¤-renciye ev sahipli¤i yapmakta ve bu rakam uluslararas›
ö¤ren-ci hareketlili¤inin %11’ine denk gelmektedir. Fransa, 271.399 uluslararas› ö¤renciyle bu listede üçüncü ve Avustral-ya 249.588 ö¤renci ile bu listede dördüncü s›radad›r. En çok uluslararas› ö¤renci a¤›rlayan ülkeler listesinde beflinci s›rada 206.986 uluslararas› ö¤renciyi a¤›rlayan Almanya yer almak-tad›r. Listede alt›nc› s›rada, 173.627 ö¤renciyi a¤›rlayan Rus-ya; yedinci s›rada 150.617 ö¤renciyi a¤›rlayan JaponRus-ya; seki-zinci s›rada 120.525 ö¤renciyi a¤›rlayan Kanada; dokuzuncu s›rada 88.979 ö¤renciyi a¤›rlayan Çin ve onuncu s›rada 77.732 ö¤renciyi a¤›rlayan ‹talya bulunmaktad›r (UNESCO, 1999–2012).
TTTfiekil 4.Ö¤renci gönderen ilk 10 ülkenin y›llara göre ö¤renci say›lar›ndaki de¤iflim (UNESCO, 1999–2012).
800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 2000 2001 2002 Çin Hindistan Kore Cumhuriyeti Almanya Suudi Arabistan Fransa ABD Malezya Vietnam ‹ran 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
TTTfiekil 5.Uluslararas› ö¤renci a¤›rlayan ilk 10 ülkenin pazar pay› oran-lar›n›n yüzde da¤›l›m›, 2012 (UNESCO, 1999–2012).
ABD Birleflik Krall›k Fransa Avustralya Almanya Rusya Japonya Kanada Çin ‹talya Di¤er 38 18 11 7 6 5 4 4 3 2 2
Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inde en çok ö¤renciye ev sa-hipli¤i yapan ülkelerin 2000–2012 y›llar› aras›nda a¤›rlad›klar› ö¤renci say›s›ndaki de¤iflim TTTfiekil 6’da gösterilmifltir. En çok uluslararas› ö¤renci a¤›rlayan ülke olan Amerika Birleflik Dev-letleri’nin belirtilen tarihler aras›nda a¤›rlad›¤› ö¤renci say›s› her y›l ortalama 20.409 kifli artm›flt›r. Belirtilen listede ikinci s›-rada yer alan Birleflik Krall›k’›n ise, a¤›rlad›¤› ö¤renci say›s›nda her y›l ortalama 15.750 ö¤rencilik art›fl olmufltur. Avustralya, en çok ö¤renci a¤›rlayanlar listesinde dördüncü s›rada olmakla bir-likte, a¤›rlad›¤› ö¤renci say›s› y›lda ortalama 11.063 artm›flt›r. Burada önemli bir nokta, Avustralya’n›n 2010 y›l› sonras›, a¤›r-lad›¤› ö¤renci say›s›ndaki azalma e¤iliminde olmas›d›r. Fran-sa’n›n ve Rusya’n›n a¤›rlad›klar› uluslararas› ö¤renci say›s› y›lda ortalama yaklafl›k 10.000 artmaktad›r. Burada gözden kaç›r›lma-mas› gereken bir husus fludur; Fransa’ya giden uluslararas› ö¤-renci say›s› y›ldan y›la istikrarl› bir art›fl gösterirken, Rusya’ya gi-den uluslararas› ö¤renci say›s›nda bir istikrars›zl›k söz konusu-dur. Örne¤in; 2005 y›l›nda Rusya’ya 90.450 uluslararas› ö¤ren-ci gitmiflken, bu say› iki y›l sonra 60.288’e düflmüfltür ve bir y›l sonra, yani 2008 y›l›nda tekrar 136.690’a ç›km›flt›r. Rusya’n›n a¤›rlad›¤› ö¤renci say›s› 2010 y›l›nda ise, 50.148’e düflmüfl ve 2011 y›l›nda 165.910’a yükselmifltir. En çok uluslararas› ö¤ren-ci a¤›rlayan ülkeler aras›nda beflinö¤ren-ci s›rada yer alan Almanya,
2005 y›l›na kadar ö¤renci say›s›nda h›zl› art›fl söz konusu iken, bu tarihten sonra, ö¤renci say›s› ciddi azalmalar yaflam›flt›r. 2004 y›l›nda 260.314 olan uluslararas› ö¤renci say›s› 2005 y›l›nda 259.797’ye ve 2006 y›l›nda ise, 207.994’e düflmüfltür. Bu tarih-ten sonra da önemli bir at›fl veya azal›fl göstermemifltir. Çin’e 2006 y›l›nda 36.386 uluslararas› ö¤renci gitmifl ve bu tarihten sonra Çin’in a¤›rlad›¤› ö¤renci say›s› y›lda ortalama 12.711 arta-rak 2012 y›l›nda 88.979’a ulaflm›flt›r. Kanada’n›n ve Japonya’n›n uluslararas› ö¤renci say›s› y›ll›k ortalama yaklafl›k olarak 6.000 kifli artmaktayken ‹talya’n›n y›ll›k ortalama 4.062 kifli artm›flt›r. En çok uluslararas› ö¤renci a¤›rlayan ve en çok uluslararas› ö¤renci gönderen ülkelerin yüksekö¤retim sektöründe hizmet ihracat-ithalat durumlar› TTTfiekil 7’de gösterilmifltir. 2012 y›l› verileri temel al›narak yap›lan karfl›laflt›rma yap›lm›flt›r. Yükse-kö¤retim sektöründe en çok uluslararas› ö¤renci a¤›rlayan Ame-rika Birleflik Devletleri, az say›da ö¤renci yurtd›fl›na gönderme-si dolay›s›yla, bu k›yaslamada birinci s›ray› almaktad›r. Bu ülke-yi, Birleflik Krall›k, Avustralya ve Fransa takip etmektedir. Bu-nun yan›nda, ö¤renci a盤› en fazla olan ülke (gönderdi¤i ö¤ren-ci say›s› a¤›rlad›¤› ö¤renö¤ren-ci say›s›ndan en fazla olan ülke) ise Çin’dir. Çin’i, Hindistan, Kore, Vietnam ve ‹ran takip etmekte-dir (UNESCO, 1999–2012).
TTTfiekil 6.Uluslararas› ö¤renci a¤›rlayan ilk 10 ülkenin y›llara göre ö¤renci say›lar›ndaki de¤iflim (UNESCO, 1999–2012).
800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 2000 2001 2002
ABD Birleflik Krall›k Fransa Avustralya Almanya
Rusya Japonya Kanada Çin ‹talya
Türkiye’de Uluslararas› Ö¤renci Hareketlili¤i
Türkiye, yüksekö¤retim sektöründe gerçekleflen uluslarara-s› ö¤renci hareketlili¤inde 2012 y›l› verilerine göre en çok ö¤-renci gönderen ülkeler aras›nda 51.487 ö¤ö¤-renciyle on birinci s›-radad›r. Bunun yan›nda, Türkiye, 2012 y›l›nda 38.590 ö¤renci-ye ev sahipli¤i yaparak en çok uluslararas› ö¤renci a¤›rlayan ül-keler listesinde yirmi dördüncü olmufltur. Türkiye, 2000 y›l›n-da yurtd›fl›na yüksekö¤retim amaçl› 49.641 ö¤renci göndermifl-ken, bu say› 2012 y›l›nda 51.487 olmufltur. Yurtd›fl›na giden ö¤-renci say›s› 12 y›lda 1.856 kifli artm›flt›r. 2000–2012 y›llar› ara-s›nda yurtd›fl›na giden ö¤renci say›s› y›ll›k ortalama 142 kifli art-m›flt›r. Burada dikkat edilmesi gereken bir husus, 2005 y›l›nda giden ö¤renci say›s› 53.402 iken, bu say›n›n 2006 y›l›nda 35.404’e düflmesi ve sonras›nda y›lda ortalama 2.300 art›fl gös-tererek 2012 y›l›nda 51.487’ye ulaflmas›d›r (UNESCO, 1999–2012). 2006 y›l›nda yurtd›fl›na giden ö¤renci say›s›ndaki ani düflüflte, Türkiye’nin her iline üniversite aç›lmas›yla yükse-kö¤retim kurumlar›n›n ö¤renci kapasitesinin artmas›n›n ve dev-let bütçesinden e¤itime ayr›lan pay›n artmas›yla eski üniversite-lerin kalitesinin artmas›n›n etkili oldu¤u düflünülmektedir.
Yurtd›fl›ndan yüksekö¤retim hizmeti almak için Türkiye’ye gelen ö¤rencilerin ay›s› 2000 y›l›nda 17.654 iken, bu rakam
y›l-da ortalama 1.610 kifli artarak 2012 y›l›ny›l-da 38.590 olmufltur. Bu say›, 2013 y›l›nda 43.251’e ulaflm›flt›r. 2013 y›ll›nda Türkiye’ye gelen uluslararas› ö¤renci say›s› 2000 y›l›na göre %145 art›fl göstermifltir. Bununla birlikte, 2000–2008 y›llar› aras›nda Tür-kiye’ye gelen uluslararas› ö¤renci say›s›nda önemli bir de¤iflik-lik olmam›flt›r. Bunun yan›nda,TTTfiekil 8’de de görüldü¤ü gi-bi, 2009 y›l› sonras› Türkiye’ye gelen uluslararas› ö¤renci say›-s›nda art›fl ivme kazanm›flt›r. 2009–2012 y›llar› arasay›-s›nda, Türki-ye’ye gelen ö¤renci say›s› 21.898’den 38.590’a ç›km›flt›r. 2009-2013 y›llar› aras›nda gelen uluslararas› ö¤renci say›s› y›lda orta-lama 4.270 kifli ve toplamda 21.353 kifli artm›flt›r (UNESCO, 1999–2012; YÖK, 2013). Bu h›zl› art›flta, Türkiye’nin yükse-kö¤retimle ilgili ald›¤› kararlar kadar çevre ülkelerde yaflanan olaylar›n da etkili oldu¤u düflünülmektedir. Türkiye’nin 2006 y›l› sonras› düzenli olarak üniversite say›s›n› ve kapasitelerini ar-t›rmas› ve üniversitelerin kendilerinin yurtd›fl›nda tan›tmas›na yönelik devlet deste¤i sa¤lamas› bu art›flta etkili olmufltur. Bu-nun yan›nda, Türkiye ile yak›n co¤rafyada yer alan Arap ülke-lerinin bir k›sm›nda oluflan siyasi belirsizli¤in, bu ülkelerden yüksekö¤retim için Türkiye’yi tercih eden ö¤renci say›s›n› ar-t›rd›¤› düflünülmektedir.
TTTfiekil 7.En çok ö¤renci gönderen ve ö¤renci a¤›rlayan ülke de¤erlendirmesi, 2012 (UNESCO, 1999–2012).
1,000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0 - 200.000 -400.000 -600.000 -800.000 Gelen ABD Birleflik Krall›k Fransa Avust-ralya
Almanya Rusya Japonya Kanada Çin ‹talya Malezya Suudi Türkiye Hindistan ‹ran Vietnam Arabistan
Kore Cum.
Türkiye’ye gelen ve Türkiye’den giden uluslararas› ö¤-renci say›lar› aras›nda önemli bir fark bulunmaktad›r. Türki-ye, 2012 y›l›nda a¤›rlad›¤› uluslararas› ö¤renci say›s›ndan 12.897 fazla ö¤renciyi yurtd›fl›na göndermifltir. Bununla
bir-likte, TTTfiekil 8 ve 9’da görüldü¤ü gibi, 2000–2012 y›llar› ara-s›nda Türkiye’deki giden-gelen ö¤renci fark› azalmaktad›r (UNESCO, 1999–2012). Bu fark›n azalmas›nda, özellikle 2006 y›l›nda giden ö¤renci say›s›ndaki sert düflüflün ve 2009
TTTfiekil 8.Y›llara göre Türkiye’ye gelen ve Türkiye’den giden uluslararas› ö¤renci say›lar› (UNESCO, 1999–2012).
60.000 40.000 20.000 0 -20.000 -40.000 -60.000
Giden Gelen Fark
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
TTTfiekil 9.Türkiye’ye gelen ve Türkiye’den giden uluslararas› ö¤renci say›lar› (logaritmik).
60.000 40.000 20.000 0 -20.000 -40.000 -60.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2001 2012 Giden Gelen Fark Log. (Giden) Log. (Gelen) Log. (Fark)
y›l› ve sonras›nda gelen ö¤renci say›s›ndaki h›zl› art›fl etkili ol-mufltur. Sonuç olarak, bu veriler, Türkiye’nin yüksekö¤retim sektöründe ithalatç› ülke oldu¤unu göstermektedir.
YÖK verilerine göre 2013 y›l›nda Türkiye’ye toplam 43.251 uluslararas› ö¤renci gelmifltir. Türkiye’ye gelen ulusla-raras› ö¤renciler komflu ülkelerden, Türki Cumhuriyetlerden ve Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerinden gelmektedir. Türkiye’ye 2013 y›l›nda gelen uluslararas› ö¤rencilerin %41’i Azerbaycan, Türkmenistan ve KKTC’den gelmifltir. Türki Cumhuriyetler olan Azerbaycan, Türkmenistan, KKTC, Kazakistan, K›rg›zis-tan, Tacikistan ve Özbekistan’dan yüksekö¤retim amaçl› Tür-kiye’ye gelen ö¤rencilerin toplam say›s› 20.217’dir ve bu say› Türkiye’ye gelen uluslararas› ö¤renci say›s›n›n %47’sine denk gelmektedir. Türkiye’nin komflular› olan ‹ran, Yunanistan, Bul-garistan, Suriye ve Gürcistan’dan gelen uluslararas› ö¤renci sa-y›s› 6.663’tür. Bu say› Türkiye’ye gelen uluslararas› ö¤rencile-rin %15’ini oluflturmaktad›r. Bunlar›n yan› s›ra, Almanya, Afga-nistan, Mo¤olistan, Kosova, Rusya, Makedonya, Nijerya, So-mali, Filistin, Bosna Hersek ve Arnavutluk Türkiye’ye ö¤renci gönderen di¤er önemli merkezlerdir. Almanya’dan gelen ö¤-renci say›s›n›n yüksek olmas›nda Almanya’da yaflayan Türklerin say›s›n›n yüksek olmas›n›n etkili oldu¤u düflünülmektedir. nanistan’dan gelen ö¤renci say›s›n›n yüksek olmas›nda ise, Yu-nanistan’a olan co¤rafi yak›nl›kla birlikte, bu ülkede yaflan Türk nüfusunun da etkili oldu¤u düflünülmektedir. TTTfiekil 10’da 2013 y›l›nda Türkiye’ye gelen ö¤rencilerin uyruklar› (ilk 25 ülke) gösterilmifltir.
Türkiye’den giden ö¤rencilerin yaklafl›k %53’ü Almanya, Amerika Birleflik Devletleri ve Birleflik Krall›k ülkelerine git-mektedir. Türki cumhuriyetlerden olan Azerbaycan ve K›rg›zis-tan’a giden uluslararas› ö¤renci say›s› 3.911’dir. BulgarisK›rg›zis-tan’a, Avusturya’ya, Fransa’ya ve Ukrayna’ya giden uluslararas› ö¤ren-ci say›lar› toplam› 11.210’dur. Türkiye’den Almanya’ya giden ö¤renci say›s›nda 2006 y›l›nda keskin bir düflüfl yaflanm›flt›r. Bu durumda, 2006 y›l›nda Türkiye’de aç›lan yeni üniversitelerin et-kisi oldu¤u düflünülmektedir. Türkiye’den Amerika’ya ve ‹ngil-tere’ye giden ö¤renci say›s›nda ise, y›llara göre önemli bir de¤i-fliklik olmam›flt›r. Bunun yan›nda, Bulgaristan’a giden ö¤renci say›s›nda az ama düzenli bir art›fl görülmektedir (TTTfiekil 11).
Yüksekö¤retim amaçl› Türkiye’ye gelen ö¤rencilerin say›s› 2013 y›l›nda 2000 y›l›na göre yaklafl›k %145 artm›flt›r. Bunun-la birlikte, 2000–2008 y›lBunun-lar› aras›nda Türkiye’ye gelen ulusBunun-la- ulusla-raras› ö¤renci say›s›nda çok önemli bir de¤ifliklik olmam›flt›r. 2009 y›l› ve sonras›nda ise, Türkiye’ye gelen uluslararas› ö¤ren-ci say›s›nda h›zl› bir art›fl olmufltur (UNESCO, 1999–2012; YÖK, 2013). Bu h›zl› art›flta, Türkiye’nin yüksekö¤retimle ilgi-li ald›¤› kararlar kadar çevre ülkelerde yaflanan olaylar›n da et-kili oldu¤u düflünülmektedir. Türkiye’nin 2006 y›l› sonras› dü-zenli olarak üniversitenin say›s›n›n ve kapasitelerinin art›r›lma-s› ve üniversitelerin kendilerinin yurtd›fl›nda tan›tmaart›r›lma-s›na yöne-lik devlet deste¤i sa¤lamas› bu art›flta etkili olmufltur. Bunun yan›nda, Türkiye ile yak›n co¤rafyada yer alan Arap ülkelerinin bir k›sm›nda oluflan siyasi belirsizli¤in, bu ülkelerden yükse-kö¤retim için Türkiye’yi tercih eden ö¤renci say›s›n› art›rd›¤› düflünülmektedir.
TTTfiekil 10.Ülkelere göre Türkiye’ye gelen uluslararas› ö¤renci say›lar› (YÖK, 2013).
8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Azerbaycan Türkmenistan KKTC Almanya Yunanistan ‹ran Afganistan Bulgaristan Suriye
Kazakistan K›rg›zistan Mo¤olistan
Kosova Rusya Irak Makedonya Nijerya Arnavutluk Gürcistan Somali Filistin
Bosnahersek Tacikistan Endonezya Çin 7379 6136 4221 1822 1704 1690 1679 1263 962 922 904 901 735 713 573 535 513 507 471 459 431 430 480 369 346
Türkiye’ye yüksekö¤retim için gelen uluslararas› ö¤rencile-rin %13’ü vak›f üniversiteleö¤rencile-rinde ve %87’si ise devlet üniversi-telerinde ö¤renim görmektedir. Üniversiteler, yabanc› uyruklu ö¤renci say›s› aç›s›ndan s›raland›¤›nda ilk yirmi üniversite içeri-sinde sadece bir vak›f üniversitesi bulunmaktad›r. Di¤er on do-kuzu ise, devlet üniversitesidir. Devlet üniversitelerinin vak›f
üniversitelerine göre daha çok tercih edilmesinde; devletlerara-s› ikili anlaflmalar, üniversitenin sundu¤u hizmetin kalitesi, üni-versitenin bilinirli¤i ve vak›f üniversitelerinin ö¤renim ücretle-rinin devlet üniversitelerine k›yasla fazla olmas› faktörleücretle-rinin et-kili oldu¤u düflünülmektedir.TTTfiekil 12’de en çok uluslararas› ö¤renci bulunan üniversiteler ve ö¤renci say›lar›
gösterilmekte-TTTfiekil 11.Giden ö¤rencilerin ülkelere ve y›llara göre de¤iflimi (UNESCO, 1999–2012).
30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5000 0 2000 2001 2002 Almanya Azerbaycan K›rg›zistan ABD Avusturya ‹talya Bulgaristan Fransa Birleflik Krall›k Ukrayna 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
TTTfiekil 12.Gelen uluslararas› ö¤rencilerin bulundu¤u ilk 20 üniversite (YÖK, 2013).
10.000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0
Anadolu Ü. ‹stanbul Ü. Marmara Ü.Orta Do¤u Ü. Ankara Ü. Trakya Ü. Hacettepe Ü. Uluda¤ Ü.
Gazi Ü. Ege Ü. ‹TÜ
Fatih Ü.
Erciyes Ü. Sakarya Ü. Selçuk Ü.
Dokuz Eylül Ü. Gaziantep Ü. KTÜ Süleyman Demirel Ü. Ondokuz May›s Ü. 8620 3031 1683 1634 1600 1169 995 992 974 950 945 895 832 812 774 739 732 684 661 626
dir. Türkiye’de en çok uluslararas› ö¤renci Anadolu Üniversite-si’nde bulunmaktad›r. Sonras›nda ise, s›ras›yla ‹stanbul Üniver-sitesi, Marmara ÜniverÜniver-sitesi, Orta Do¤u Teknik ÜniverÜniver-sitesi, Ankara Üniversitesi ve Trakya Üniversitesi gelmektedir. Vak›f üniversiteleri aras›nda ise, en çok uluslararas› ö¤renci a¤›rlayan üniversite Fatih Üniversitesi’dir. Fatih Üniversitesi’ne gelen uluslararas› ö¤renci say›s›n›n çok olmas›nda yurtd›fl›nda bulunan Türk okullar›n›n bu üniversitenin acentas› gibi çal›flarak yurtd›-fl›ndan ö¤rencileri Fatih Üniversitesi’ne yönlendirmesinin etkili oldu¤u düflünülmektedir.TTTfiekil 13’de vak›f üniversitelerinde-ki uluslararas› ö¤renci say›lar› gösterilmektedir (YÖK, 2013).
TTTfiekil 14’de 500’den fazla uluslararas› ö¤renciye ev sa-hipli¤i yapan iller s›ralanm›flt›r. Buna göre, Türkiye’de en çok uluslararas› ö¤renciye sahip olan il, 11.127 ö¤renciyle ‹stan-bul’dur. ‹kinci s›rada, 9.090 ö¤renciyle Eskiflehir bulunmak-tad›r. Eskiflehir’i 5.825 ö¤renciyle Ankara takip etmektedir. ‹zmir, 2.088 uluslararas› ö¤renciyle dördüncü s›rada ve Edir-ne, 1.169 ö¤renciyle beflinci s›radad›r. TTTfiekil 14’de Türki-ye’ye gelen uluslararas› ö¤rencilerin illere göre yüzde da¤›l›-m› gösterilmektedir (YÖK, 2013).
Sonuç ve Öneriler
Küresel ekonomide uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i önemli bir yere sahiptir. Baflka bir ülkeye yüksekö¤retim hiz-meti alma amaçl› giden ö¤renciler uluslararas› ö¤renci olarak isimlendirilmektedir. Bunun yan›nda, vatandafl› olunan ülke-den de¤iflik neülke-denlerle farkl› ülkelere göç etmifl kifliler de yük-sekö¤retim hizmeti alabilmekte, fakat bu ö¤renciler, yükse-kö¤retim amaçl› baflka bir ülkeye gitmedikleri için uluslarara-s› ö¤renci olarak isimlendirilmemektedir. 2012 y›l›nda 3.5
milyon uluslararas› ö¤renci bulunmaktad›r. Bu say›ya, vatan-dafl› olunan ülkenin d›fl›ndaki ülkelerde ö¤renim gören di¤er ö¤renciler de eklendi¤inde, yüksekö¤retim alan›nda dünyada-ki toplam yabanc› uyruklu ö¤renci say›s› yaklafl›k 4.5 milyon olmaktad›r (OECD, 2014).
Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤ine kat›lan ö¤renci say›s› her geçen y›l h›zl› bir flekilde artmaktad›r. 2000 y›l›ndan itiba-ren ö¤itiba-renci say›s› her y›l ortalama %7 büyüyerek 2012 y›l›n-da 3.5 milyon olmufltur (UNESCO, 1999–2012). Yüksekö¤-retim sektöründe uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin bu ka-dar h›zl› büyümesinde, bu hareketlili¤in ö¤renciye, ö¤renci gönderen ülkeye ve ö¤renci a¤›rlayan üniversiteye ve ülkeye olan faydalar› etkili olmaktad›r. Uluslararas› ö¤renci
hareket-TTTfiekil 13.Gelen uluslararas› ö¤renci say›lar›na göre ilk 16 vak›f üniversitesi (YÖK, 2013).
900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Fatih Ü. Bahçeflehir Ü. Beykent Ü. ‹stanbul Bilgi Ü. Zirve Ü. Gediz Ü.
‹stanbul Ayd›n Ü. ‹. D. Bilkent Ü. ‹stanbul fiehir Ü.
Yeditepe Ü. Melikflah Ü. Özye¤in Ü. Mevlana Ü. ‹stanbul Ticaret Ü. U. Antalya Ü. ‹stanbul Kültür Ü. 106 110 121 136 137 147 179 186 225 238 248 290 341 486 564 832
TTTfiekil 14.Türkiye’ye gelen uluslararas› ö¤rencilerin illere göre yüzde da-¤›l›m› (YÖK, 2013). ‹stanbul Bursa Trabzon Eskiflehir Kayseri Kocaeli Ankara Isparta Bal›kesir ‹zmir Sakarya Antalya Edirne Konya Di¤er Samsun Gaziantep 25.8 13.2 13.5 21.0 2.3 2.1 2.7 4.8 2.3 1.9 1.7 1.7 1.7 1.5 1.3 1.2 1.4
lili¤i, mezuniyet sonras› daha iyi ifl olanaklar› sa¤lamas› dola-y›s›yla geri dönüflü olan önemli bir yat›r›m olarak de¤erlendi-rilmektedir. Bu hareketlilik, ö¤renci gönderen ve a¤›rlayan ülkelere ise, baflta ekonomik, ticari, bilimsel ve kültürel olmak üzere birçok önemli fayda sa¤lamaktad›r. Bu faydalar dolay›-s›ylad›r ki, ülkeler belirli miktarda ö¤rencisinin yurtd›fl›nda e¤itim almas›n› teflvik etmekte ve ayn› zamanda, daha fazla uluslararas› ö¤renciyi kendi üniversitelerine çekmek için k›ya-s›ya rekabet etmektedir. Özellikle, uluslararas› ö¤renci hare-ketlili¤inin ev sahibi ülkeye sa¤lad›¤› do¤rudan ve dolayl› fi-nansal getiriler ve bilimsel faydalar, ülkelerin bu sektörden daha fazla pay alma isteklerini art›rmaktad›r.
Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i en çok Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya-Pasifik bölgelerinde gerçekleflmektedir. Ulus-lararas› ö¤rencilerin %48’ine Avrupa; %21’ine ise, Kuzey Ame-rika ev sahipli¤i yapmaktad›r. Kuzey AmeAme-rika’ya uluslararas› ö¤renciler önemli oranda Asya-Pasifik bölgesinden gelmekte-dir. Kuzey Amerika’daki uluslararas› ö¤rencilerin yaklafl›k %60’›n› Asyal› ö¤renciler oluflturmaktad›r. Bu hareketlili¤in te-melinde, ö¤rencilerin geliflmifl ülkelerdeki prestijli üniversite-lerden e¤itim alma talebi bulunmaktad›r. Di¤er bir ifadeyle, As-ya Pasifik bölgesinden Kuzey Amerika’As-ya do¤ru olan ö¤renci hareketlili¤inin itici gücü, ö¤renci talebidir. Ayn› durum, Asya Pasifik bölgesinden Birleflik Krall›k ve Avusturalya ülkelerine giden ö¤renciler için de geçerlidir. Asyal› uluslararas› ö¤renci-lerin yaklafl›k %70’i ABD, Birleflik Krall›k ve Avusturalya ülke-lerinde ö¤renim görmektedir (OECD, 2014). Bu ülkeler, ulus-lararas› ö¤renci hareketlili¤inde en çok ö¤renci a¤›rlayan ve y›l-dan y›la a¤›rlad›¤› ö¤renci say›s› en çok art›ran ülkelerdir. Ge-liflmifl ekonomi, pozitif ülke imaj› ve ‹ngilizcenin hem e¤itim di-li hem de anadil olarak kullan›l›yor olmas› bu ülkelerin ortak özellikleridir. Bu bilgiden hareketle, talep temelli ö¤renci hare-ketlili¤inde dünya liderleriyle rekabet edebilmek için iyi bir yüksekö¤retim sisteminin yan›nda, geliflmifl ekonominin ve ‹n-gilizcenin e¤itim dili olarak kullan›lmas›n›n etkili oldu¤u söyle-nebilir. Dahas›, uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inde talep te-melli büyüme hedefleyen ülkelere, özellikle hedef pazar olarak belirledikleri ülkelerde hem ülke imaj›n› hem yüksekö¤retim sisteminin imaj›n› gelifltirecek çal›flmalar yapmas› tavsiye edil-mektedir.
Farkl› bölgelerden en çok uluslararas› ö¤renci çeken böl-ge Kuzey Amerika olmas›na ra¤men, uluslararas› ö¤renci ha-reketlili¤inin en yo¤un yafland›¤› bölge, Avrupa’d›r. Avru-pa’daki ö¤renci hareketlili¤i, büyük oranda Avrupa’da bulu-nan ülkeler aras› olmaktad›r. Bununla birlikte, Avrupa d›fl›n-dan da önemli oranda ö¤renci Avrupa ülkelerine gelmektedir. Avrupa’n›n kendi içerisindeki uluslararas› ö¤renci hareketlili-¤inin itici gücü talepten ziyade politikad›r. Avrupa Birli¤i ül-keleri aras›nda ö¤renci hareketlili¤ini teflvik eden politikalar
bulunmaktad›r. Bu politikalar sadece yüksekö¤retimde kalite güvence ve akreditasyon politikas› ile ilgili de¤il, göç ve vize, kültürel, ekonomik ve ticaret politikalar›yla da ilgilidir. Bu do¤rultuda uluslararas› ö¤renci say›s›n› art›rmak isteyen ülke-lere yüksekö¤retimde kalite güvence ve akreditasyon s› yan›nda; göç ve vize, kültürel, ekonomik ve ticaret politika-lar›n› da yüksekö¤retimde hareketlili¤i kolaylaflt›racak flekilde gelifltirmeleri tavsiye edilmektedir.
Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inde en çok ö¤renci gön-deren ve y›ldan y›la gönderdi¤i ö¤renci say›s› en h›zl› artan ülke Çin’dir. En çok ö¤renci gönderen ikinci ülke Hindis-tan’d›r; fakat Hindistan’›n yurtd›fl›na gönderdi¤i ö¤renci say›-s›ndaki art›fl Çin’e nispeten çok azd›r. Dahas›, 2010 y›l› son-ras› Hindistan’›n yurtd›fl›na gönderdi¤i ö¤renci say›s› y›ldan y›la azalmaya bafllam›flt›r. Bu azalmada Hindistan’›n yükse-kö¤retim kalitesini gelifltirmesinin etkili oldu¤u düflünülmek-tedir. Hindistan’›n e¤itiminin kalitesini art›rmas›nda gelifltiri-len iç politikalar›n yan›nda, baflta ABD ve Birleflik Krall›k ol-mak üzere birçok ülkede bulunan üniversitelerin Hindis-tan’da kampüs açmas› etkili olmufltur. Hindistan e¤itim kali-tesini gelifltirmekle kalmam›fl, baflka ülkelere de kendi üniver-sitelerine ba¤l› kampüsler açm›flt›r. Bugün Hindistan’daki üniversitelere ba¤l› olarak Birleflik Arap Emirlikleri, Avustu-ralya, Singapur ve Güney Afrika ülkelerinde toplam 11 kam-püs bulunmaktad›r (C-BERT, 2016). Bu do¤rultuda, baflta Türkiye olmak üzere uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inden daha fazla pay almak isteyen geliflmekte olan ülkelere, ulusla-raras› ö¤renci hareketlili¤inin yan›nda, akademik program ve kampüs hareketlili¤ini kolaylaflt›racak politikalar gelifltirmele-ri önegelifltirmele-rilmektedir. Bu ülkeler, dünyan›n önde gelen üniversi-telerinin kendi ülkelerinde ve kendi ülkelerindeki üniversite-leri de hedef pazar olarak belirlenen baflka ülkelerde kampüs açmas›n› teflvik etmelidir. Dünyaca ünlü kaliteli üniversitele-rin ülke içinde açt›¤› kampüsler, ülkenin yüksekö¤retim siste-minin bilinirli¤inin artmas›n› ve daha fazla uluslararas› ö¤ren-cinin ülkeyi tercih etmesini sa¤layacakt›r. Dahas›, ülke içinde-ki üniversiteler kampüs açan bu üniversitelerin sistemi kendi-lerine uyarlayacak ve kaliteyi daha h›zl› yakalayabileceklerdir.
Bulgular, yüksekö¤retim amaçl› Türkiye’den yurtd›fl›na giden ö¤rencilerin ço¤unlu¤unun Almanya, ABD ve Birleflik Krall›k ülkelerine gitmekte oldu¤unu göstermektedir. Bu ül-kelere giden ö¤renciler genellikle nitelikli ö¤rencilerdir. Gi-den bu ö¤renciler, mezuniyet sonras›nda iyi e¤itim alm›fl ye-tenekli mezunlar olarak Türkiye’ye dönebilecekleri gibi, her iki ülkenin göçmen politikas› ve ifl olanaklar›n› de¤erlendire-rek gittikleri ülkede kalma yolunu seçebilmektedirler. Böyle bir durum, Türkiye’nin bilim ve bilgi transfer etmek isterken, nitelikli insanlar›n› bu ülkelere kapt›rmas›, di¤er bir ifadeyle, beyin göçü gerçekleflmesi anlam›na gelmektedir. Türkiye’ye
bu duruma karfl› önlem olarak, yurtd›fl›nda iyi üniversitelerde e¤itim alm›fl ö¤rencileri Türkiye’ye çekmeye yönelik politika ve teflvik sistemi gelifltirmesi tavsiye edilmektedir. Bu ö¤ren-cilere yönelik, mezuniyet sonras› cazip ifl olanaklar› oluflturul-mal›d›r. Bu ifl olanaklar› aras›nda Ar-Ge öncelikli ololuflturul-mal›d›r. Bahsedilen öneriye benzer bir teflvik program› hâlihaz›rda TÜB‹TAK taraf›ndan uygulanmaktad›r.[3]
Bu teflvik program› kapsam›nda, Ar-Ge amaçl› Türkiye’ye gelen araflt›rmac›lara; ayl›k burs, yol paralar›, sigorta giderleri ve araflt›rma destek-leri verilmektedir. Bu program, çok önemli bir ad›m olmakla birlikte, bu burs, lisans ve/veya lisansüstü e¤itimini tamamla-y›p, yurtd›fl›nda Ar-Ge faaliyeti gerçeklefltiren kiflileri kapsa-maktad›r. Bununla birlikte, yurtd›fl›nda ifl bulmufl ve hayat›n› kurmufl olan kiflilerin tekrar Türkiye’ye dönmesi kolay bir ka-rar de¤ildir. Bu nedenle, teflvik kapsam›n›n yurtd›fl›nda iyi üniversitelerden mezun olan kiflileri de kapsayacak flekilde ge-niflletilmesi beyin göçünü geri çevirme aç›s›ndan daha etkili olaca¤› düflünülmektedir.
Türkiye’ye uluslararas› ö¤renci hareketlili¤inin yo¤un ola-rak gerçekleflti¤i Güneybat› Asya, Arap ülkeleri ve Orta ve Do-¤u Avrupa bölgelerinin merkezinde bulunmaktad›r. Uluslarara-s› ö¤renci hareketlili¤inin %21’inin, deniz veya kara Uluslarara-s›n›r› olan komflu ülkeler aras›nda gerçekleflmektedir. Örne¤in; Japonya, Yunanistan, Kore, Estonya, Rusya ve Çek Cumhuriyeti rine giden uluslararas› ö¤renciler büyük oranda komflu ülkele-rin vatandafl› olan ö¤rencilerdir. Bu bilgilerden hareketle, Tür-kiye’nin jeopolitik konumu dolay›s›yla avantajl› bir ülke oldu¤u söylenebilir. Bununla birlikte, co¤rafi yak›nl›k uluslararas› ö¤-renci hareketlili¤inde tek bafl›na tercih sebebi de¤ildir. Bunun yan›nda, ortak dil ve kültürel de¤erler uluslararas› ö¤rencilerin tercihlerini etkileyen önemli unsurlard›r. Örne¤in Portekiz’in ve ‹spanya’n›n Güney Amerika ülkeleri ile s›n›r› olmamas›na ra¤men, ortak dil ve kültürel ba¤lar dolay›s›yla büyük oranda ö¤renci kitlesi, bu ülkeleri tercih etmektedir. Alman ö¤rencile-rin daha çok Hollanda ve Avusturya’y›, Belçikal› ö¤rencileö¤rencile-rin Fransa ve Hollanda’y›, Yeni Zelandal› ö¤rencilerin ise Avustral-ya’y› daha çok tercih etmesi, ortak tarihi ve kültürel de¤erler ve co¤rafi yak›nl›k ile iliflkilidir. Türkiye, Türki Cumhuriyetler ve Müslüman ülkelerle ortak tarihi ve kültürel de¤erlere sahiptir. Ayr›ca, önemli bir Türk nüfusu baflta Almanya olmak üzere Hollanda, Fransa, Belçika, Avusturya gibi k›ta Avrupas› ülkele-rinde yaflamaktad›r. Bunun yan›nda Yunanistan, Kosova, Make-donya, Arnavutluk ve Bosna Hersek gibi Balkan devletlerinde Osmanl› devletinden dolay› Türkiye’ye yak›nl›k duyan Müslü-manlar yaflamaktad›r. Bu ülkeler co¤rafi olarak da Türkiye’ye yak›nd›r. Dahas›, hâlihaz›rda yüksekö¤retim amaçl› Türkiye’yi tercih eden uluslararas› ö¤rencilerin büyük ço¤unlu¤u bu ülke-lerden gelmektedir. Bu bilgiülke-lerden hareketle, Türkiye’nin yak›n
co¤rafyas›nda bulunan ve ortak tarihi, kültürel de¤erlere sahip oldu¤u bu ülkeleri yüksekö¤retim sektöründe hedef pazar ola-rak belirlemesinin uygun olaca¤› düflünülmektedir.
Uluslararas› ö¤rencilerin tercihlerinde; ortak tarihi ve kül-türel de¤erler ve co¤rafi yak›nl›k önemli faktörler olmakla bir-likte, ö¤renci talebinde etkili olan temel unsurlar; kalite, bilinir-lik ve uluslararas› geçerlibilinir-liktir (Briggs, 2006; Mazzarol ve Sou-tar, 2002; Price, Matzdorf, Smith ve Agahi, 2003). Yüksekö¤re-timde kalite, uluslararas› bilinirli¤in ve geçerlili¤in öncülü ko-numundad›r. Di¤er bir ifadeyle, öncelikle yüksekö¤retimde ka-lite sa¤lanmal›d›r. Kaka-lite yakalanmadan gerçeklefltirilen ulusla-raras› bilinirlik ve geçerlilik faaliyetleri arzulanan neticenin elde edilmesinde yetersiz kalacakt›r. Bu do¤rultuda, uluslararas› ö¤-renci hareketlili¤indeki pazar pay›n› art›rmak isteyen Türkiye, öncelikle yüksekö¤retimde kalite çal›flmalar›na a¤›rl›k vermeli ve yüksekö¤retim kurumlar› için güçlü bir kalite güvence ve ak-reditasyon sistemi gelifltirmelidir.
Uluslararas› ö¤rencilerin tercihlerinde etkili bir di¤er faktör, ö¤rencinin arzulad›¤› akademik program›n üniversitede bulun-mas›d›r (Price ve ark., 2003). Bu do¤rultuda, Türkiye’de bulu-nan üniversitelerin, akademik programlar itibariyle çeflitlili¤inin art›r›lmas› önemlidir. Özellikle, uluslararas› ö¤renci hareketlili-¤inden daha fazla pay alan ABD ve Birleflik Krall›k gibi ülkeler-deki uluslararas› ö¤rencilerin daha çok tercih etti¤i akademik programlar ve yeni aç›lan akademik programlar takip edilerek, bu do¤rultuda akademik programlar›n gelifltirilmesinin, daha çok uluslararas› ö¤rencinin Türkiye’yi tercih etmesinde etkili olaca¤› düflünülmektedir. Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i in-celendi¤inde, uluslararas› ö¤rencilerin, daha çok ‹ngilizcenin hem e¤itim dili hem anadil olarak kullan›ld›¤› ABD, Birleflik Krall›k, Avusturalya, Kanada gibi ülkeleri tercih ettikleri görül-mektedir. 2000–2012 y›llar› aras›nda gerçekleflen uluslararas› ö¤renci say›s›ndaki art›fl›n yaklafl›k %40’›, resmi dil veya e¤itim dili olarak ‹ngilizcenin kullan›ld›¤› Avusturalya, Kanada, ‹rlan-da, Yeni Zelan‹rlan-da, Güney Afrika, Birleflik Krall›k ve ABD ülke-lerinde gerçekleflmifltir. Bundan hareketle, Türkiye’nin belirli üniversitelerde e¤itim dilinin ‹ngilizce olmas›, uluslararas› ö¤-rencilerin Türkiye’yi tercih etmesini pozitif yönde etkileyece¤i düflünülmektedir. Bu do¤rultuda, uluslararas› ö¤renci talebi dikkate al›narak baz› üniversitelerin baz› bölümlerinin veya bü-tün bölümlerinin e¤itim dilinin ‹ngilizce olmas› tavsiye edil-mektedir. Bunun yan›nda, daha önce ifade edildi¤i gibi ortak di-lin kullan›ld›¤› ülkeleraras› ö¤renci hareketlili¤i de az›msanama-yacak orandad›r. Dolay›s›yla, uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i noktas›nda Türkiye’de baz› üniversitelerin ‹ngilizce e¤itim ver-mesinin yan›nda baz› üniversitelerin de Türkçe e¤itim vermele-ri tavsiye edilmektedir.
Uluslararas› ö¤rencilerin üniversite tercihlerinde ö¤retim ücreti önemli bir faktördür. Bunun yan›nda, yap›lan çal›flma-lar, e¤itim kalitesinin sa¤lanmas› halinde, ö¤renim ücretleri-nin yüksek olmas›n›n potansiyel ö¤rencilerin tercihlerinde önemli bir de¤iflikli¤e neden olmayaca¤›n› göstermektedir. Dahas›, bu çal›flmalar, fiyat›n kalitenin bir göstergesi olarak de¤erlendirildi¤ini ortaya koymaktad›r. (Soo ve Elliott, 2010). Bununla birlikte, birbirine yak›n e¤itim kalitesine ve olanaklar›na sahip olan ülkeler aras›nda ö¤renci aç›s›ndan ö¤-renim ücreti ve yaflam giderleri önemli bir tercih nedeni ol-maktad›r. Bu iki nokta dikkate al›nd›¤›nda, Türkiye’ye, belir-li alt kriterleri sa¤layan üniversitelerini kabelir-lite güvence ve ak-reditasyon noktas›nda s›n›flara ay›rmas› ve bu üniversiteleri ö¤retim ücretleri noktas›nda farkl›laflt›rmas› tavsiye edilmek-tedir. Kalite güvence ve akreditasyon noktas›nda alt s›n›flarda yer alan üniversiteler, sadece maliyetleri karfl›layacak kadar ö¤renim ücretiyle uluslararas› ö¤renci kabul etmelidir. Buna karfl›l›k, kalite güvence ve akreditasyon noktas›nda daha iyi durumda olan üniversitelerin (ODTÜ, ‹TÜ, Bo¤aziçi Üni-versitesi, ‹stanbul ÜniÜni-versitesi, Hacettepe Üniversitesi vb.) ö¤retim ücretlerini nispeten yüksek tutmas›, sahip olduklar› kalitenin uluslararas› ö¤renciler taraf›ndan daha net anlafl›l-mas›n› sa¤layabilir. Böylelikle, bahsedilen üniversiteleri tercih eden uluslararas› ö¤renci say›s›nda h›zl› bir art›fl olaca¤› düflü-nülmektedir.
Türkiye, kalite güvence ve akreditasyon noktas›nda belir-li alt kriterleri sa¤layan üniversitelere uluslararas› ö¤renci ka-bul etmelidir. Burada, belirli kalite düzeyi flart› getirilmesinin nedeni; üniversitenin düflük kalite ile ö¤retim hizmeti sunma-s›n›n büyük tatminsizlikleri netice verecek olmas›d›r. Mem-nun olmayan ö¤renciler ‹nternet ortam›nda bu durumu yaya-bilir ve o üniversitenin ve hatta Türkiye’deki di¤er üniversi-telerin uluslararas› ö¤renciler taraf›ndan tercih edilmesini olumsuz etkileyebilir. E¤itim hizmeti, risk alg›s› yüksek bir hizmet sektördür ve ö¤rencilerin üniversite tercihlerinde, o üniversitede ö¤rencilerinin veya mezunlar›n›n tavsiyelerinin ve yönlendirmelerinin önemli etkisi vard›r. Olabilecek bu olumsuz etkileri önceden engellemek için e¤itimde belirli ka-lite düzeyine ve olanaklar›na sahip olmayan üniversitelerin uluslararas› ö¤renci kabul etmemeleri önemlidir. Bununla birlikte, Türkiye, kalite güvence ve akreditasyon noktas›nda bahsedilen belirli kriterleri sa¤layan üniversite say›s›n› art›r-mak için de çal›flmalar›n› sürdürmelidir. Çünkü uluslararas› ö¤renciler, ülkeye sa¤lad›¤› faydalar›n yan›nda üniversiteye de önemli faydalar sa¤lamaktad›r. Uluslararas› ö¤renciler, yüksekö¤retimde ortalama maliyetin düflmesini (ö¤retim ele-man›/ö¤renci oran›n›n artmas›) ve e¤itim programlar›nda çe-flitlili¤inin artmas›n› sa¤lamaktad›r. Dahas›, uluslararas› ö¤-rencilerden al›nan harçlar, üniversitelerin sahip oldu¤u di¤er
finansal kaynaklar›n yan›nda, yüksekö¤retim kurumlar›n›n e¤itim ve araflt›rma kapasitelerini gelifltirmesine katk› sa¤la-maktad›r. Uluslararas› ö¤renci hareketlili¤i, ayr›ca, yüksekö¤-retim kurumlar›n›n daha talep merkezli ve giriflimci hale gel-mesine katk› sa¤lamaktad›r. Bu katk›lar› dolay›s›yla, uluslara-ras› ö¤renci hareketlili¤inin yüksekö¤retim kurumlar›nda ka-liteyi art›rd›¤› söylenebilir. Kalitenin artmas›, üniversitenin uluslararas› bilinirli¤ini ve geçerlili¤ini art›rmakta ve bunlar da üniversitenin potansiyel ö¤renciler taraf›ndan daha çok tercih edilmesini netice vermektedir.
Bulgulardan hareketle, yurtd›fl›ndan gelen ö¤rencilerin daha çok köklü üniversiteler diye isimlendirilen devlet üni-versitelerini ve büyük flehirleri tercih etti¤i söylenilebilir. Bunda büyük flehirlerin sahip oldu¤u ulafl›m ve yaflam olanak-lar›n›n ve köklü üniversitelerin bu flehirlerde bulunuyor ol-mas›n›n etkili oldu¤u düflünülmektedir. Bu bilgiden hareket-le, uluslararas› ö¤rencilere hitap etmek isteyen vak›f ve devlet üniversitelerine, ulafl›m ve yaflam imkânlar›n›n geliflmifl oldu-¤u büyük flehirlerde kampüs açmalar› önerilmektedir.
Yüksekö¤retim, profesyonellik gerektiren bir hizmet sek-törüdür ve ö¤rencilerin gelece¤iyle ilgili verece¤i en önemli kararlardan birisidir. E¤itim hizmeti di¤er hizmetler gibi do-¤as› itibar›yla önce sat›n al›nan, sonra tüketilen ve tüketim sonras›nda memnun kal›nmamas› halinde iade edilemeyen ürünlerdir. Bu durum, yüksekö¤retim hizmetinin potansiyel müflterileri olan uluslararas› ö¤rencilerin risk alg›s›n› yükselt-mektedir. Ayr›ca, Türkiye’nin yüksekö¤retim sektöründe be-lirli bir bilinirli¤e sahip olmamas› uluslararas› ö¤rencilerin Türkiye’deki yüksekö¤retim ile ilgili risk alg›lar›n› art›rmak-tad›r. Di¤er bir ifadeyle, Türkiye, yüksekö¤retimde marka de¤ildir. Bu durum, potansiyel ö¤rencilerin risk alg›s›n› daha da art›rmaktad›r. Bu olumsuz durumu gidermek için potansi-yel ö¤rencilerle güvene dayal› iliflki kurulmas›n› sa¤layacak tedbirlerin al›nmas› gerekmektedir. Bu çerçevede, Türki-ye’nin yüksekö¤retimde hedef pazar olarak belirledi¤i ülke-lerde, Türkiye’deki üniversitelerini ve yüksekö¤retim sistemi-ni tan›tacak, potansiyel ö¤rencilerin zihsistemi-nindeki soru iflaretle-rini giderecek ve ö¤rencilerin bir problemle karfl›laflmas› ha-linde sorumluluk al›p çözüm üretecek temsilcilikler açmas› önerilmektedir.
Kaynaklar
Arslan, M. (2005). Cumhuriyet dönemi üniversite reformlar› ba¤lam›nda üniversitelerimizde demokratiklik tart›flmalar›. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 23–49.
Baker, M., Creedy, J., and Johnson, D. (1996). Financing and effects of internationalisation in higher education: An Australian country study. Canberra: National Institute of Labour Studies Inc., Australian Government Publishing Service.
Baruch, Y., Budhwar, P. S., and Khatri, N. (2007). Brain drain: Inclination to stay abroad after studies. Journal of World Business, 42(1), 99–112.
Beneke, J. (2010). Marketing the institution to prospective students: A review of brand (reputation) management in higher education. International Journal of Business and Management, 6(1), 29–44. Bourke, A. (2000). A model of the determinants of international trade in
higher education. The Service Industries Journal, 20(1), 110–138. Bratsberg, B. (1995). The incidence of non-return among foreign
stu-dents in the United States. Economics of Education Review, 14(4), 373–384.
Briggs, S. (2006). An exploratory study of the factors influencing under-graduate student choice: The case of higher education in Scotland. Studies in Higher Education, 36(1), 705–722.
Carvalho, S. W., and Mota, M. D. (2010). The role of trust in creating value and student loyalty in relational exchanges between higher edu-cation institutions and their students. Journal of Marketing for Higher Education, 20(1), 145–165.
C-BERT (2016). The Cross-Border Education Research Team. 2 Aral›k 2016 tarihinde <http://www.globalhighered.org/?page_id=34/> adresin-den eriflildi.
Chapleo, C. (2005). Do universities have successful brands? International Journal of Educational Advancement, 6(1), 54–64.
Czinkota, M. R. (2005). Loosening the shackles: The future of global higher education. Symposium on Cross-border Supply of Services. Genova: World Trade Organization.
Eagle, L., and Brennan, R. (2007). Are students customers? TQM and marketing perspectives. Quality Assurance in Higher Education, 15(1), 44–60.
Goodman, B., Jones, R., and Macias, M. S. (2007). An exploratory survey of Spanish and English nursing students’ views on studying or work-ing abroad. Nurse Education Today, 28(3), 378–384.
Günay, D. (2006). Türkiye’nin üniversite sorunu. SOBE Sosyal Bilimler Evi Bilimsel Düflünce Dergisi, 3, 7–20.
Harrison-Walker, L. J. (2009). Strategic positioning in the higher educa-tion. Academy of Educational Leadership Journal, 13(1), 103-111. Harzing, A.-W. (2004). Ideal jobs and international student mobility in
the enlarged European Union. European Management Journal, 22(6), 693–703.
Ivy, J. (2001). Higher education institution image: A correspondence analysis approach. International Journal of Educational Management, 15(6), 276–282.
Kehm, B. M. (2005). The contribution of international student mobility to human development and global understanding. US-China Review, 2(1), 18–24.
Marcottea, C., Desrochesb, J., and Poupart, I. (2007). Preparing interna-tionally minded business graduates: The role of international mobil-ity programs. International Journal of Intercultural Relations, 31(6), 655–668.
Mazzarol, T., and Soutar, G. N. (2002). “Push-pull” factors influencing international student destination choice. International Journal of Educational Management, 16(2), 82–90.
Mehtap-Smadi, S., and Hashemipour, M. (2010). In pursuit of an inter-national education destination: Reflections from a university in a small island state. Journal of Studies in International Education, 15(5), 409–428.
Naidoo, V. (2006). International education: A tertiary-level industry update. Journal of Research in International Education, 5(3), 323–345. OECD (2014). Education at a galance 2014: OECD indicators. Paris:
OECD Publishing.
Price, I., Matzdorf, F., Smith, L., and Agahi, H. (2003). The impact of facilities on student choice of university. Facilities, 21(10), 212–222. Sison, M. D., and Brennan, L. (2012). Students as global citizens:
Strategies for mobilizing studies abroad. Journal of Marketing for Higher Education, 22(2), 167–181.
Soo, K. T., and Elliott, C. (2010). Does price matter? Overseas students in UK higher education. Economics of Education Review, 29, 553–565. Townsend, P., and Poh, H. J. (2008). An exploratory study of
interna-tional students studying and living in a regional area. Journal of Marketing for Higher Education, 18(2), 37–41
UNESCO (1999–2012). UNESCO Institute for Statistics. 3 Mart 2015 tari-hinde <http://www.uis.unesco.org/DataCentre/Pages/BrowseEducation. aspx/> adresinden eriflildi.
YÖK (2013). Yüksek Ö¤retim Bilgi Yönetim Sistemi. 3 Mart 2015 tarihinde <https://istatistik.yok.gov.tr/> adresinden eriflildi.
Zheng, P. (2014). Antecedents to international student inflows to UK higher education: A comparative analysis. Journal of Business Research, 67(2), 136–143.
