T . C
A K D E N İ Z Ü N İ V E R S İ T E S İ
S O S Y A L B İ L İ M L E R E N S T İ T Ü S Ü
İNSAN HAKLARI, DEMOKRASİ
VE HUKUK DEVLETİ EKSENİNDE
B İ L Gİ E Dİ NME H AKK I
HADİ CİN
D a n ı ş m a n : P R O F . D R . M U S T A F A K O Ç A K
K A M U H U K U K U A N A B İ L İ M D A L I
YÜKSEK LİSANS TEZİ
A n t a l y a 2 0 0 5
Ö Z E T...4 G İ R İ Ş...5 1 . B Ö L Ü M...9 KAVRAM VE KAYNAK...9 I ) B İ L G İ E D İ N M E K A V R A M I , H A K K I V E D A Y A N A Ğ I...9 1 ) İ n s a n H a k l a r ı v e B i l g i E d i n m e H a k k ı...11 A ) U l u s l a r a r a s ı İ n s a n H a k l a r ı B e l g e l e r i n d e B i l g i E d i n m e H a k k ı... 12 a ) B i r l e ş m i ş M i l l e t l e r İ n s a n H a k l a r ı E v r e n s e l B i l d i r i s i... 12 b ) A v r u p a İ n s a n H a k l a r ı S ö z l e ş m e s i... 13 c ) A v r u p a B i r l i ğ i T e m e l İ n s a n H a k l a r ı Ş a r t ı... 13 d ) B M S i v i l v e S i y a s a l H a k l a r U l u s l a r a r a s ı S ö z l e ş m e s i... 14 e ) A K B a k a n l a r K o m i t e s i n i n B i l d i r i v e T a v s i y e K a r a r l a r ı... 14 B ) İ ç H u k u k t a k i k a y n a k l a r... 17 a ) A n a y a s a... 17 b ) K a m u Y ö ne t i m i T e m e l Y a s a s ı... 18 C ) D ü ş ü nc e Ö z g ü r l ü ğ ü v e B i l g i e d i n m e H a k k ı... 18 D ) D a y a n ı ş m a H a k l a r ı , Ç e v r e H a k k ı v e B i l g i E d i n m e H a k k ı... 24 2 ) D e m o k r a s i v e B i l g i E d i n m e H a k k ı ...29 3 ) H u k u k D e v l e t i v e B i l g i E d i n m e H a k k ı...33 I I ) D E Ğ E R L E N D İ R M E...35 2.BÖLÜM,...37
YASAL DÜZENLEMELER VE UYGULAMA...37
I ) B İ L G İ E D İ N M E K A N U N U V E İ L G İ L İ K A N U N L A R...37 1 ) Dİ L E K Ç E HA K K I ...37 2 ) AV U K A T L I K KA N U N U N 2 . M A D D E S İ...38 3 ) DE V L E T SI R L A R I KA N U N TA S A R I S I...41 4 ) Tİ C A R İ SI R L A R KA N U N TA S A R I S I...44 I I - D Ü N Y A D A B İ L G İ E D İ N M E Y A S A L A R I...49 1 ) BE L Ç İ K A:...49 2 ) İS V E Ç:...50 3 ) İS P A N Y A:...51 4 ) İT A L Y A:...52 5 ) A B D...52 6 ) FR A N S A:...54 7 ) GÜ N E Y AF R İ K A...54 8 ) Dİ Ğ E R Ü L K E L E R:...55
III-BİLGİ EDİNME HAKKI VE UYGULAMA TARTIŞMASI...56
1 ) Bİ L G İ ED İ N M E HA K K I V E BÜ R O K R A S İ...56 2 ) Bİ L G İ ED İ N M E HA K K I N I N AN A Y A S A L GÜ V E N C E Y E AL I N M A S I N I N ÖN E M İ...60 3 ) Bİ L G İ ED İ N M E HA K K I N I N Sİ Y A S A L KA Y N A Ğ I: DE V L E T TO P L U M İ Ç İ N D İ R...62 4 ) DE V L E T T E DE N E T İ M ZA A F I V E VA T A N D A Ş EL İ Y L E DE N E T İ M İH T İ Y A C I...63 5 ) Bİ L G İ ED İ N M E HA K K I N I N SI N I R L A R I V E Hİ K M E T-İ HÜ K Ü M E T...65 3 . B Ö L Ü M...68
BİLGİ EDİNME HAKKI KANUNUN ESAS VE USULÜ...68
I ) K A N U N U N E S A S I ...69 1 ) KA N U N U N AM A C I...69 2 ) HA K SA H İ B İ...70 3 ) HA K K I N SI N I R L A R I V E KA P S A M I...71 A - Y a r g ı d e n e t i m i d ı ş ı n d a k a l a n i ş l e m l e r :...72 B - D e v l e t s ı r l a r ı n a i l i ş k i n b i l g i v e b e l g e l e r ...73
D - İ s t i h b a r a t a i l i ş k i n b i l g i v e b e l g e l e r...76 E - İ d a r i S o r u ş t u r m a l a r a İ l i ş k i n B i l g i v e B e l g e l e r...77 F - A d l i s o r u ş t u r m a v e k o v u ş t u r m a y a i l i ş k i n b i l g i v e b e l g e l e r...78 G - Ö z e l h a y a t ı n g i z l i l i ğ i ...79 H - H a b e r l e ş m e n i n g i z l i l i ğ i...80 I - T i c a r i s ı r...81 İ - Fi k i r v e s a n a t e s e r l e r i...83 J - K u r u m i ç i d ü z e n l e m e l e r ...85 K - K u r u m i ç i g ö r ü ş , b i l g i n o t u v e t a v s i y e l e r...85 L - T a v s i y e v e m ü t a l a a t a l e p l e r i ...86 4 ) HA K K I N MU H A T A B I VE Bİ L G İ VE R M E YÜ K Ü M L Ü L Ü Ğ Ü...87 A ) B i l g i V e r m e Y ü k ü m l ü l ü ğ ü...87 B ) B i l g i E d i n m e H a k k ı n ı n M u h a t a b ı ...91 5 ) DE Ğ E R L E N D İ R M E...93 I I - B İ L G İ E D İ N M E H A K K I N I N K U L L A N I M U S U L Ü...94 1 - BA Ş V U R U US U L Ü...94 A - B a ş v u r a b i l e c e k k i ş i l e r :...94 B - B a ş v u r u ş e k l i : ...95 C - S ü r e l e r...99 D - İ t i r a z...101 2 - BA Ş V U R U KO N U S U OL A N Bİ L G İ VE BE L G E Y E ER İ Ş İ M ...103 A - B i l g i v e r m e y ü k ü m l ü l ü ğ ü :...103 B - B i l g i E d i n m e B i r i m l e r i ...106 C - Y a y ı m l a n m ı ş v e y a k a m u y a a ç ı k l a n m ı ş b i l g i v e b e l g e l e r e e r i ş i m ( m d . 8 )...108 D - G i z l i b i l g i v e b e l g e y i a y ı r a r a k b i l g i v e b e l g e v e r m e...109 E - B a ş v u r u ü c r e t l e r i ...109 I I I ) K A N U N U N U Y G U L A N M A S I N D A S O R U M L U L U K...110 1 ) C e z a i S o r u m l u l u k ...110 2 ) İ d a r i S o r u m l u l u k ...113 I V ) D E Ğ E R L E N D İ R M E...115 S O N U Ç ...117 K A Y N A K Ç A...121 Ö Z G E Ç M İ Ş...126 Ö Z E T...127
Ö Z E T B u t e z i n a m a c ı ; 4 9 8 2 s a y ı l ı ya s a i l e d ü z e n le n e n b i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n i n s a n h a k l a r ı , d e m o k r a s i v e h u k u k d e v l e t i e k s e n i n d e i n c e l e n m e k v e ö n e m i n i o r t a ya k o ym a k t ı r . B i l g i e d i n m e h a k k ı , d e v l e t e yö n e lt i l e b i l e c e k , h a k s a h i b i n i n h e r k e s ( g e r ç e k v e t ü z e l k i ş i l e r ) o l d u ğ u , ö d e v l i v e yü k ü m l ü n ü n d e k a m u k u r u m v e k u r u l u ş l a r ı o ld u ğ u b i r h a k t ı r . B i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n k a yn a k l a r ı n d a n ‘ i n s a n h a k l a r ı ’ , ‘ d e m o k r a s i ’ v e ‘ h u k u k d e v l e t i’ e n ö n e m l i k a y n a k l a r o l a r a k k a r ş ı m ı z a ç ı k m a k t a d ı r . İ n sa n h a k l a r ı n e r e d e ys e t ü m d ü n y a d a yö n e t i m i n m e ş r u lu ğ u n u n t e k ö l ç ü t ü o l u p , u l u s l a r a r a s ı i l i ş k i l e r d e d e p r e s t i j i n b e l i r l e y i c i s i d i r l e r . A yr ı c a İ n s a n h a k l a r ı s ü r e k l i b i r g e l i ş i m i ç i n d e ç o ğ a l m a k t a d ı r . B i l g i e d i n m e h a k k ı d a u z a yı p g id e n i n s a n h a k l a r ı z i n c i r i n i n b ir h a l k a s ı n i t e l i ğ i n d e d i r . K a t ı l ı m , ç a ğ d a ş d e m o k r a s i n i n e n ö n e m l i u n s u r u o l u p , b i l g i e d i n m e h a k k ı i l e d a h a e t k i n b i r ş e k i l d e g e r ç e k l e ş e c e k t i r . H u k u k d e v l e t i d e k ı s a c a h u k u k u n ü s t ü n l ü ğ ü n e d a ya n a n t o p l u m v e d e v le t h a ya t ı n ı i f a d e e t t i ğ i n e g ö r e v a t a n d a ş l a r ı n d e v l e t i n e yl e m v e i ş l e m le r i n i n h u k u k a u yg u n o l u p o l m a d ı ğ ı k o n u s u n d a b i l g i e d i n m e l e r i k a d a r d o ğ a l b i r h a k o l a m a z . B i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n , yö n e t i m i n ş e f f a f l a ş m a s ı n a h i z m e t e d e c e ğ i şü p he s iz d ir . D e v l et t e ş k i l at ı n ın u za k g e çm i ş i nd e n b u ya n a yö n e t im şu v e ya b u ş e k i l d e k ö t ü ye k u l l a n ı l m ı ş t ı r . K ö t ü y e k u l l a n m a yı k o l a y l a ş t ır a n e n b a s i t yo l yö n e t i m i n i ş l e m v e e y l e m l e r i n i b ir s ı r h a l e s i i l e ç e v r e l e m e k t i r . B u s ı r h a l e s i n i k a ld ı r m a k o n u s u n d a b i l g i e d i n m e h a k k ı k a n u n u ö n e m l i o l d u ğ u k a d a r t ü m i d a r i i ş l e m l e r v e e y l e m l e r i n y a r g ı d e n e t i m i n e a ç ı l m a s ı d a g e r e k l i v e z o r u n l u d u r . B i l g i e d i n m e h a k k ı b a t ı l ı d e v l e t l e r i n h e m e n h e p s i n d e o lm a k ü z e r e b i r ç o k d ü n ya d e v l e t i t a r a f ı n d a n y a k ı n g e ç m i ş t e n b u ya n a y a s a l l a ş m a s ü r e c i n i d e v a m e t t i r m e k t e d i r . B i l g e e d i n m e h a k k ı k a n u n u i l e i l g i l i b a z ı k a n u n l a r v e k a n u n h ü k ü m l e r i v e t a s a r ı l a r b u l u n m a k t a d ı r . B u n l a r A v u k a t l ı k k a n u n u n 2 . m a d d e s i , D e v l e t S ı r l a r ı K a n u n T a s a r ı s ı, T i c a r i S ı r l a r K a n u n T a s a r ı s ı , D i l e k ç e H a k k ı K a n u n u e n ö n e m l i l e r i o l a r a k s a y ı l a b i l i r .
B i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n , h e m k a n u n d a b u l u n a n s ı n ı r l a m a l a r h e m d e b ü r o k r a s i ye e g e m e n z i h n i ye t n e d e n i y l e e t k i n k u l l a n ı l a m a y a c a ğ ı i l e r i s ü r ü l e b i l i r . A yr ı c a b i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n a n a ya s a l g ü v e n c e y e a l ı n m a m a s ı n ı n h u k u k t e k n i ğ i b a k ı m ı n d a n b u h a k k ı n y e n i b i r k a n u n l a k a l d ı r ı l a b i l m e s i n e o la n a k t a n ıd ı ğ ı a ç ı k t ı r a n c a k b u n u n p r a t i k t e k o l a y o l m a d ı ğ ı d a b e l ir t i lm e l i d i r . B i l g i e d i n m e h a k k ı , k a m u o yu t a r a f ı n d a n ye t e r i n c e t a r t ı ş ı l m a d ı ğ ı i ç i n , b u h a k k ı n m a h i ye t i v e k u l l a n m a u s u l ü d e ye t e r i n c e b i l i n m e m e k t e d i r . B e k l i d e e n ö n e m l i s i h a k k ı n t a ş ı d ı ğ ı ö n e m i n a n l a ş ı lm a m a s ı d ı r .
SUMMARY T h e p u r p o s e o f t h e s i s i s t o e x a m i n e “ T h e R i g h t t o O b t a i n I n f o r m a t i o n ” , r e g u l a t e d w i t h l a w n u m b e r 4 9 8 2 , o n t h e a x i s o f r i g h t s , d e m o c r a c y a n d s t a t e o f l a w a n d p u t f o r w a r d t h e ı m p o r t a n c e o f i t . “ T h e R i g h t t o O b t a i n I n f o r m a t i o n “ c a n b e f o r w a r d e d t o s t a t e . T h e h o l d e r o f t h e r i g h t c a n b e a n yb o d y ( f a c t u a l o r j u d i c i a l) a n d t h e r e s p o n s i b l e p a r t i s t h e p u b l i c a u t h o r i t i e s I t c a n b e s t a t e d t h a t t h e r e s o u r c e s o f “ T h e r i g h t t o O b t a i n I n f o r m a t i o n ” a r e “ h u m a n r i g h t s ” , “ d e m o c r a c y” a n d “ t h e s t a t e o f l a w ” . N e a r l y e v e r y w h e r e i n t h e w o r l d t h e h u m a n r i g h t s a r e t h e o n l y m e a s u r e t o p r o v e t h a t t h e a d m i n i s t r a t io n i s l e g a l a n d it d e f i n e s t h e p r e s t i g e i n i n t e r n a t i o n a l r e l a t io n . İ n a d d it i o n t h e h u m a n r i g h t s i n c r e a s e i n a d e v e l o p i n g s t r u c t u r e . “ T h e R i g h t t o O b t a i n I n f o r m a t i o n ” i s o n e o f r i n g s o f t h e c h a i n o f h u m a n r i g h t s . P a r t i c i p a t i o n i s t h e m o s t i m p o r t a n t e l e m e n t o f m o d e r n d e m o c r a c y a n d i t i s g o i n g t o e x i s t m o r e a c t i v e l y w it h “ T h e R i g h t t o O b t a i n İ n fo r m a t io n” . A s t h e s ta t e o f la w m ea n s a s o c ia l a nd s t a te l if e t h a t b e l l i e v e s i n t h e s u p e r i o r i t y o f t h e la w , “ T h e R i g h t t o O b t a i n İ n fo r m a t io n” o f c it i ze n s o f a co u nt r y i s a na tu r a l r ig h t . I t i s c e r t a i n t h a t , “ T h e R i g h t t o O b t a i n İ n f o r m a t i o n ” w i l l c o n t r i b u t e t o t h e t r a n s p a r e n c y o f t h e a d m i n i s i t r a t i o n . S i n c e t h e f a r h i s t o r y o f t h e s t a t e , t h e a d m i n i s t r a t i o n i s u s e d w r o n g f u l i n a n y w a ys . T h e e a s i e s t w a y o f t h i s h a s b e e n t o c o v e r t h e o p e r a t i o n s a n d a c t io n s o f t h e s t a t e w i t h s e c r e c y . O n t h e w a y o f d i s p e l l i n g t h i s s e c r e c y, i s i s a n i m p o r t a n t a n d n e c e s s a r y a s l a w o f “ T h e R i g h t t o O b t a i n İ n f o r m a t i o n ” t o o p e n a l l t h e a d m i n i s t r a t io n o p e r a t i o n s a n d a c t i o n s t o j u d g m e n t . “ T h e R i g h t t o O b t a i n İ n f o r m a t i o n ” i s g o i n g o n p r o c e s s o f l e g a l i z a t i o n s i n c e t h e n e a r h i s t o r y i n m a n y o f t h e w o r ld c o u n t r i e s a n d n e a r l y i n a l l t h e W e s t e r n ( E u r o p e a n ) c o u n t r i e s T h e r e a r e s o m e l a w , f o r c e s o f t h e l a w a n d d r a f t l a w s a b o u t “ T h e R i g h t t o O b t a i n İ n f o r m a t io n ” . T h e m o s t i m p o r t a n t o n e i s o f t h e s e a r e t h e 2 . n d a r t i c l e i n T h e A d v o c a c y L a w , T h e D r a f t L a w o f S t a t e S e c r e t s , T h e D r a f t L a w o f C o m e m e r c i a l S e c r e t s a n d P e t i t i o n R i g h t L a w .
I t c a n b e p u t f o r w a r d t h a t t h e “ T h e R i g h t t o O b t a i n İ n f o r m a t i o n ” c a n n o t b e e f f e c t i v e l y u s e d b e c a u s e o f t h e b u r e a u c r a c y a n d t e h l i m i t a t i o n s i n t h e l a w . I n a d d it i o n “ T h e R i g h t t o O b t a i n İ n f o r m a t i o n ” i s p o s s i b l e t o b e c a n c l l e d w i t h a n e w l a w b e c a u s e i t i s n o t a p p l i c a t i o n o f t h i s n o t v e r y e a s y. T h e u s e a n d t r u e n a t u r e o f “ T h e R i g h t t o O b t a i n İ n f o r m a t i o n ” i s n o t k n o w n e n o u g h b e c a u s e it h a s n o t b e e n i n t h e d i s c u s s io n o f p u b li c o p i n i o n s u f f i c i e n t l y. M a y b e , l a s t b u t n o t a t l e a s t , t h e i m p o r t a n c e o f t h i s r i g h t i s n o t u n d e r s t o o d .
G İ R İ Ş Ç a l ış m a m a k o n u o l a n B i l g i E d i n m e H a k k ı n ı d ü z e n l e ye n 4 9 8 2 s a y ı l ı k a n u n 9 . 1 0 . 2 0 0 3 t a r i h i n d e m e c l i s t e k a b u l e d i l d i v e 2 4 . 1 0 . 2 0 0 4 t a r i h l i R e s m i G a z e t e d e ya y ı m l a n d ı . Y ü r ü r l ü k t a r i h i ya y ı m l a n m a s ı n d a n 6 a y s o n r a o l d u ğ u i ç i n 2 4 . 0 4 . 2 0 0 4 t a r i h i n d e yü r ü r l ü ğ e g i r d i . B u k a n u n l a y e n i b i r h a k , ya s a l g ü v e n c e ye a l ı n m ış o l d u . B u h a k , h e r t ü r l ü i k t i d a r k a r ş ı s ı n d a b i r e y i k o r u y a n v e i n s a n ı h e r şe yi n ö nü n e ko ya n v e g i t t i k ç e ç eş it l e n e n, ze n g i n l e ş e n, s i ya s a l i k t id a r l a r ı s ı n ı r l a ya n v e h u k u k l a b a ğ l a y a n i n s a n h a k l a r ı z i n c i r i n i n b i r h a l k a s ı n i t e l i ğ i n d e d i r . B u h a k i n s a n h a k l a r ı n ı n t e m e l f e l s e f e s i o l a n d e v l e t ö r g ü t ü n ü n a m a c ı n ı n a n c a k “ i n s a n a h i z m e t ” e t m e k o l a c a ğ ı d ü ş ü n c e s i n e d a y a n m a k t a d ı r . B a t ı t o p l u m l a r ı R ö n e s a n s v e a y d ı n l a n m a d ö n e m i i l e d e v l e t i s o r g u l a m ı ş v e i k t i d a r ı d a y e r yü z ü n e i n d i r e r e k i n s a n ı y e r yü z ü n ü n ö z n e s i v e b i r i c i k e f e n d i s i o l a r a k k a b u l e d e n m o d e r n f e l s e f e yi t o p l u m v e d e v l e t h a ya t ı n a y a ym ı ş l a r d ı r . B u n u n s o n u c u n d a d e v l e t , a yr ı c a l ı k l ı z ü m r e l e r i n d e ğ i l t o p l u m u n t ü m ü n e m a l e d i l m i ş t ir . B u d ö n ü ş ü m ü s a ğ l a ya n s o s ya l a r a ç l a r d e m o k r a s i , h u k u k v e i n s a n h a k l a r ı o l m u ş t u r . G e r ç e k t e n d e y u k a r ı d a s ö z ü g e ç e n k a v r a m l a r , i n s a n m e r k e z l i b i r d ü n ya d ü ş ü n c e s i n e d a y a n a n v e i n s a n a o n u r lu b i r ya ş a m ı n s a ğ l a n m a s ı n ı z o r u n l u g ö r e n k a v r a m l a r d ı r . A yr ı c a h e p s i d e k o n u m u z l a d o ğ r u d a n i l g i l i d ir v e b i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n h u k u k s a l k a yn a k l a r ı d ır . Y u k a r ı d a a d ı g e ç e n s o s ya l a r a ç la r , t o p l u m s a l ç ö z ü m s ü z l ü k l e r i n s o n u c u n d a d e r i n d ü ş ü n c e l e r d e n v e u z u n t a r i h s e l t e c r ü b e l e r d e n s o n r a o r t a ya ç ı k m ış l a r d ı r . B u g ü n i ç i n d e v l e t v e t o p l u m h a ya t ı n d a e s a s b e l i r l e y i c i o l a n g ü ç d e ğ i l s o s ya l k u r a l l a r d ı r . N it e k im d ü n y a n ı n b e l i r l i c o ğ r a f ya l a r ı n d a b u s o s y a l k u r a l l a r ı k a r ş ı l a ya n k a v r a m l a r ye r l i ye r i n e
o t u r m u ş v e s o r u n l a r ı n ç ö z ü m ü n d e ç o ğ u n l u k l a t e k k a y n a k o l a r a k k u l l a n ı l m a k t a d ır l a r . B u h a k k ı n T ü r k i y e ’ d e ya s a i l e g ü v e n c e ye a l ı n m a s ı T ü r k i y e ’ n i n d e b u yö n d e i l e r l e d i ğ i n i v e s i v i l l e ş e r e k d e m o k r a s i s i n i ç o ğ u l c u b i r a n l a yı ş l a g ü ç l e n d i r m e ye , t o p l u m h a ya t ı n d a i n s a n h a k l a r ı v e h u k u k u e g e m e n k ı l m a ya ç a l ı ş t ı ğ ı n ı n b i r g ö s t e r g e s i o l a r a k k a b u l e t m e k g e r e k i r . B i l g i e d i n m e h a k k ı k a n u n u n u n a m a c ı ş e f f a f d e v l e t v e a ç ı k t o p l u m a u l a ş m a k t ı r . B u a m a c a u l a ş m a k i ç i n e n ö n e m l i ö ğ e ş ü p h e s i z t o p l u m u n yö n e t im e e t k i n b i r ş e k i l d e k a t ı l a b i l m e s i n i n s a ğ l a n m a s ı d ı r . T o p l u m u n s a d e c e s e ç i m yo l u i l e m e c l i s i v e h ü k ü m e t i o l u ş t u r m a s ı , yö n e t i m e e t k i n o l a r a k k a t ı l d ı ğ ı a n l a m ı n a g e lm e z . “ B e l i r l i z a m a n d i l im le r i n d e o y k u l l a n a r a k b i r v e ya b i r k a ç t e m s i l c i yi s e ç m e k , s o n r a d a d i ğ e r s e ç i m z a m a n ı n a k a d a r s u s m a k , i l g i s i z k a l m a k , ç e k i m s e r o l m a k , g e r ç e k d e m o k r a s i y l e v e o n u n o l m a z s a o l m a z k o ş u l u n it e l i ğ i n d e k i yö n e t i m i n k o n t r o lü v e yö n e t i m e k a t ı l m a o l g u s u y l a b a ğ d a ş m a z . ”1 K a l d ı k i h a l k ı n s e ç i m l e o l u ş t u r d u ğ u o r g a n l a r ı n i ş l e m v e k a r a r l a r ı n a u l a ş m a k ç o k z o r d a d e ğ i l d i r . E s a s z o r o l a n a t a n m ış l a r ı n o l u ş t u r d u ğ u b ü r o k r a s i n i n i ş le m v e k a r a r l a r ı n a u l a ş a b i l m e k t i r . S e ç i m l e o l u ş t u r u l a n o r g a n l a r g e n e l l i k l e t o p l u m a a ç ı k b i r ş e k i l d e g ö r e v i c r a e d e r le r v e b u o r g a n l a r a y n ı z a m a n d a s e ç m e n i n t e p k i l e r i n e k a r ş ı d u ya r s ı z d a d e ğ i l d i r . O ys a b ü r o k r a s i y i o l u ş t u r a n k iş i l e r , a t a n m ı ş k i ş i l e r d i r v e ç o ğ u n l u k l a k a p a l ı k a p ı l a r a r d ı n d a t e k t a r a f l ı k a r a r a l ı r l a r , i ş l e m ya p a r l a r . H a l k a k a r ş ı d e ğ i l , k e n d i l e r i n i a t a ya n l a r a v e h i ye r a r ş i k ü s t l e r i n e k a r ş ı s o r u m l u l u k h i s s e d e r l e r . D e v l e t i n i ş l e m v e k a r a r la r ı n ı n e z i c i b i r ç o ğ u n l u ğ u i d a r i t e ş k i l a t t a r a f ı n d a n m e yd a n a g e t i r i l m e k t e d i r . Y a s a m a n ı n v e yü r ü t m e n i n b e l i r l i o l a n i ş l e m l e r i n e d a ya n ı l a r a k i d a r e , ü l k e n i n m u h t e l i f y e r l e r i n d e b i r b i r i n d e n f a r k l ı h a t t a b i r b i r i yl e ç e l i ş e n s a yı s ı z i ş l e m v e k a r a r t e s i s e t m e k t e d i r . B u i ş l e m v e k a r a r l a r ı n b ü yü k b i r k ı s m ı i d a r e n i n t e k t a r a f l ı
i r a d e s i i l e v ü c u d a g e t i r i l m e k t e v e r e ’ s e n u yg u l a n m a k a b i l i ye t i n e s a h ip o l m a k t a d ı r . Ö n e m l i o l a n b i r e y l e r i n t e s i s e d i l e n i ş l e m l e r h a k k ı n d a h e r a ş a m a d a b i l g i s a h i b i o l a b i l m e s i v e t e p k i l e r i n i o r t a ya k o ya b i l m e s i d i r . T o p l u m u n , d e m o k r a t i k k a t ı l ı m a n l a m ı n d a d e v l e t o r g a n l a r ı n ı n t e s i s e t t i ğ i i ş l e m v e k a r a r l a r ı n h a z ır l a n m a a ş a m a s ı n d a , o l u ş u m u n d a v e u y g u l a n m a s ı n d a t e p k i l e r i n i o r t a y k o ym a s ı b u k o n u d a b i l g i s a h i b i o l u p o l m a m a s ı n a g ö r e d e ğ i ş ir . H a l k ı n i ş l e m v e k a r a r h a k k ı n d a b i l g i s a h i b i o lm a s ı g e r e k i r v e b u d a a n c a k i ş l e m v e k a r a r l a r ı n m ü m k ü n o l d u ğ u k a d a r h a l k a a ç ı k h a l e g e t i r i l m e s i i l e s a ğ l a n a b i l ir . B i l g i e d i n m e h a k k ı h a l k ı n , yö n e t im e e t k i n k a t ı l m a s ı n ı n y a n ı n d a v e b u n u n b i r s o n u c u o l a r a k , yö n e t e n l e r i n i ş v e i ş l e m l e r i ü z e r i n d e d e n e t i m y a p a b i lm e s i n e v e h e s a p s o r a b i l m e s i n e o l a n a k v e r e c e k t i r . B u d a ö t e d e n b e r i d e v l e t k a r ş ı s ı n d a e d i l g e n o l a n b i r e yi n e t k i n h a l e g e l m e s i a n l a m ı n a g e l i r . D e m o k r a t i k h a ya t ı n v a z g e ç i l m e z le r i o l a n s i ya s i p a r t i l e r i n v e s e ç i m i n b i r e y i ye t e r i n c e e t k i n h a l e g e t i r i p g e t ir m e d i ğ i ü l k e n i n d e m o k r a s i k ü lt ü r ü n e v e p r a t i ğ i n e b a k ı l a r a k d e ğ e r l e n d i r i lm e l i d i r v e b u yo l l a ya p ı l a c a k b i r d e ğ e r l e n d i r m e d e T ü r k i ye ' d e f a a l i ye t g ö s t e r e n s i ya s i p a r t i l e r i n d e m o k r a s i o k u l u o l a m a d ı k l a r ı n ı , d o la y ı s ı y l a b i r e y i e t k i n h a l e g e t i r e m e d i k l e r i n i s ö yl e m e k m ü m k ü n d ü r . “ S i ya s a l p a r t i l e r i n a s l ı n d a d e m o k r a t i k r e j i m iç i n d e b i r o l i g a r ş i t a r a f ı n d a n yö n e t i l d i k l e r i , s i y a s e t b i l im c i l e r i n i ö t e d e n b e r i i l g i l e n d i r m i ş , p a r t i i ç i d e m o k r a s i n i n s a ğ l a n m a s ı yo l u n d a ç a r e l e r a r a m a ya i t m i ş t i r . U z u n b i r t a r i h s e l s e yi r t a k i p e d e n b u g e l i ş i m d e m o k r a t i k ü l k e a n a ya s a l a r ı v e s i y a s i p a r t i l e r y a s a l a r ı n d a s o m u t l a ş m ış t ı r . ”2 D o l a y ı s ı y l a d e m o k r a s i l e r d e s i ya s i p a r t i l e r e yü k l e n e n m i s yo n u n t a m t e r s i b ir p r a t i k l e p a r t i l e r i n d i n , ı r k , c e m a a t e s a s ı n a g ö r e k u r u l u p f a a l i ye t g ö s t e r d i k l e r i , h e m i ç i l i ş k i l e r i v e ö r g ü t le n i ş l e r i v e t o p l u m l a k u r u l a n b a ğ l a r ı n b i ç i m i v e n e d e n i b a k ı m ı n d a n d e m o k r a s i y i g ü ç l e n d i r m e d e z a y ı f k a ld ı k l a r ı g e r ç e ğ i a ç ı k ç a g ö z l e n e b i l m e k t e d ir . D ü n ya n ı n h i ç b i r ye r i n d e d o ğ r u d a n d e m o k r a s i n i n
t a m a n l a m ı y l a u y g u l a n a m a d ı ğ ı, b i r e yi n yö n e t i m e k a t ı l m a h a k k ı n ı t e m s i l c i y i s e ç e r e k k u l l a n d ı ğ ı , t e m s i l c i n i n h a l k ı d e ğ i l , m i l l e t i t e m s i l e t t i ğ i, ü s t e l i k t e m s i l c i n i n m i s yo n u n u n g e r e ğ i n i ye r i n e g e t ir e m e ye n s i ya s i p a r t i i ç i n d e o l d u ğ u d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e v e b ü t ü n b u u n s u r la r b e r a b e r d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e b i r e yi n g e r ç e k a n l a m d a yö n e t i m e k a t ı l m a s ı i ç i n y e n i yo l l a r ı n b u l u n m a s ı z a r u r e t h a l i n e g e l m e k t e d i r . B i l g i e d i n m e h a k k ı d a b u ye n i y o l l a r d a n b i r i o l a r a k d e ğ e r l e n d i r i l e b i l i r . B ir e y i n yö n e t i m e k a t ı l m a s ı n ı n ye n i yo l l a r ı n d a n b i r i o l a r a k n i t e l e n d i r d i ğ i m b i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n t e o r i k t a r t ış m a s ı b i l e ya p ı lm a d a n y a s a l l a ş m a s ı ş a ş ı r t ı c ı d ı r . He n ü z ye n i b i r h a k o l m a s ı n e d e n i yl e ü z e r i n e e n a z m o n o g r a f i y a z ı l a n i n s a n h a k l a r ı n d a n b i r i o l m a s ı d o ğ a l d ı r . Ç a l ış m a m d a b u h a k k ı n d ü z e n l e n i ş b i ç i m i v e i ç e r i ğ i ü z e r i n d e d u r m a y ı d a b e l k i d e b u n e d e n l e g e r e k l i g ö r d ü m . Ç a l ış m a m ü ç b ö l ü m d ü r . B i r i n c i b ö l ü m d e b i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n d ü ş ü n s e l v e h u k u k s a l k a y n a k l a r ı ü z e r i n d e d u r u l m u ş t u r . B u b a ğ l a m d a b u h a k k ı n k a v r a m s a l i ç e r i ğ i n e , i n s a n h a k l a r ı i ç i n d e k i ye r i n e , d e m o k r a s i i l e b a ğ ı n a , h u k u k d e v l e t i n i n b i r s o n u c u o la r a k ö n e m i n e v u r g u ya p ı l m ı ş t ı r . Ç a l ı ş m a m ı n 2 . b ö l ü m ü n d e k a r ş ı l a ş t ı r m a ya g i r m e d e n d ü n ya d a B i l g i E d i n m e H a k k ı n ı n k a n u n l a ş m a s e r ü v e n i n e k ı s a c a d e ğ i n i l m i ş t i r . B u k a p s a m d a A B ü ye s i v e d i ğ e r b a z ı d e v l e t l e r i n b u k o n u d a k i m e v z u a t l a r ı n a g e n e l h a t l a r ı i l e d e ğ i n i l m i ş t i r . 2 . B ö l ü m d e a yr ı c a b i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n u yg u l a m a d a b ü r o k r a s i n i n b i ç i m i, a n a y a s a d a d ü z e n l e n m e m e s i , d e m o k r a s i k ü l t ü r ü n ü n g e l i ş m e m i ş o l m a s ı n e d e n l e r i y l e k a r ş ı l a ş a b i l e c e ğ i o l a s ı s o r u n l a r t a r t ı ş ı l m ış t ır . Ü ç ü n c ü v e s o n b ö lü m d e i s e B i l g i E d i n m e Ha k k ı K a n u n u ü z e r i n d e ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . D o l a y ı s ı y l a k a n u n u n d ü z e n l e d i ğ i h a k k ı n e s a s v e u s u l l e r i n i n n e l e r o l d u ğ u n a , h a k k ı n k u l l a n ı m u s u l ü n e , h a k s a h i b i n i n k i m l e r o l d u ğ u n a , h a k s a h i p l e r i n i n b u h a k k ı k i m e v e n e r e ye k a r ş ı i l e r i s ü r e b i l e c e ğ i n e , h a k k ı n k u l l a n ı m ı k o n u s u n d a k a m u p e r s o n e l i n i n s o r u m l u l u ğ u n a d e ğ i n i l m i ş t i r .
1 . B Ö L Ü M KAVRAM VE KAYNAK I ) B i l g i e d i n m e k a v r a m ı , h a k k ı v e d a y a n a ğ ı B i l g i i ç i n ç e ş i t l i t a n ım l a r ya p ı l a b i l i r . T ü r k D i l K u r u m u s ö z l ü ğ ü n d e ; “ İ n s a n a k l ı n ı n e r e b i l e c e ğ i o l g u , g e r ç e k v e i l k e l e r i n b ü t ü n ü n e v e r i l e n a d , m a l u m a t ” o l a r a k t a n ı m l a n m ış t ı r . B ir b a ş k a t a n ı m i s e “ ö ğ r e n m e , a r a ş t ı r m a v e y a g ö z l e m i l e e l d e e d i l e n g e r ç e k , v u k u f ” d i ğ e r b i r t a n ı m “ i n s a n z e k a s ı n ı n ç a l ı ş m a s ı s o n u c u o r t a ya ç ı k a n d ü ş ü n c e ü r ü n ü ” o la r a k v e r i l e b i l i r . B e l g e i s e “ b i r g e r ç e ğ e t a n ı k l ı k e d e n ya z ı , f o t o ğ r a f , r e s i m , f i l m v b . v e s i k a , d o k ü m a n ” o l a r a k t a n ı m l a n m a k t a d ı r . B i l g i e d i n m e k i s e yu k a r ı d a v e r i l e n t a n ı m l a r d a n h e r h a n g i b i r i n e g ir e n b i r b i l g i yi ö ğ r e n m e k , b i l g i a l m a k , b i r d u r u m u ö ğ r e n m e k o l a r a k t a n ı m l a n a b i l i r .3 A yr ı c a b i l g i s ö z c ü ğ ü n ü n 3 t e m e l k u l l a n ı m ı o l d u ğ u , b u n l a r d a n b i r i n c i s i , s ü r e ç o l a r a k b i l g i ( i n f o r m a t ı o n a s p r o c e s s ) , i k i n c i s i b i l g i o l a r a k b i l g i ( i n f o r m a t ı o n a s k n o w l e d g e ) , ü ç ü n c ü s ü i s e n e s n e o l a r a k b i l g i ( i n f o r m a t ıo n a s t h ı n g ) s ö yl e n e b i l i r .4 Y a n i ö ğ r e n m e , k ü l t ü r v e y a b i l g i b ir i k i m i i l e b i l m e k a v r a m l a r ı b i l g i s ö z c ü ğ ü n ü n t e m e l k u l l a n ı m l a r ı k a r ş ı l a n a b i l i r . Y u k a r ı d a k i b i l g i v e b i l g i e d i n m e t a n ı m l a r ı n ı b e r a b e r d e ğ e r l e n d i r d i ğ i m i z d e i n s a n l a r ı n ç e ş i t l i yo l l a r l a b i l g i y e u l a ş a b i l e c e k l e r i n i s ö yl e ye b i l i r i z . İ n s a n a k ı l s a h i b i b i r v a r l ı k o l a r a k k e n d i a k l ı y l a ç ö z ü m l e m e l e r y a p a r a k , h i p o t e z l e r k u r a r a k , a n a l i z l e r y a p a r a k b i l g i e d i n e b i l i r . A yr ı c a i n s a n o k u ya r a k , a r a ş t ı r a r a k v e y a g ö z l e m l e r ya p a r a k b i l g i s a h i b i o l a b i l i r . A n c a k h e r b i l g i y e i n s a n l a r b u 3 http://www.tdk.gov.tr/tdksozluk/sozbul.asp?kelıme=belge&GeriDon=0&EskiSoz= 4 http://www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/garmagan.pdf
yo l l a r l a u l a ş a m a z l a r . Ç o ğ u z a m a n b i l g i v e o n u t a ş ı ya n b e l g e h e r k e s i n h e r z a m a n u l a ş a m a ya c a ğ ı ye r d e v e ya b i r k a m u k u r u m v e y a k u r u lu ş u n u n e l i n d e o l a b i l i r . B u ö z e l l i k t e k i b i l g i v e b e l g e l e r i n b i r e y l e r e s a ğ l a n m a s ı b ü yü k ö n e m a r z e t m e k t e d ir . Ç ü n k ü b i r e yl e r d i ğ e r b i l g i l e r e k e n d i l e r i i s t e d i k l e r i o r a n d a u l a ş a b i l m e k t e d i r l e r . O ys a b i r e y i n b ir h e d e f e yö n e l m i ş i r a d e s i n i n e n g e l l e n m e s i b i r h a k o l a r a k o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . B i l g i e d i n m e y e n i b i r k a v r a m v e ye n i b i r h a k t ı r . B u n a r a ğ m e n b u k a v r a m k ı s a s ü r e d e ya y ı ld ı v e b u k o n u d a y a s a l a r ç ı k a r ı l d ı . B u n u n n e d e n i h e m i n s a n h a k l a r ı n ı n e v r e n s e l l i ğ i h e m d e k a v r a m ı n i ç e r d i ğ i h a k k ı n t a ş ı d ı ğ ı ö n e m d i . G ü n ü m ü z ü n k a r m a ş ı k f a a l i ye t l i v e d e m o k r a t i k d e v l e t l e r v e b i r e ys e l k i m l i k b i l i n c i n i n ü s t s e v i y e l e r e ç ı k t ı ğ ı t o p lu m l a r i ç i n b i l g i e d i n m e h a k k ı h ı z l ı b i r ç ı k ış l a b i r ç o k t e m e l h a k v e ö z g ü r l ü k t e n d a h a ö n e m l i h a l e g e l m i ş t i r . İ n sa n la r ı n h e r h a n g i b ir ko n u ya i l i ş k i n o lar a k b i l g i ed i nm e t a l e p l e r i n i n k a r ş ı s ı n d a ç o ğ u z a m a n b i r ç o k e n g e l b u l u n a b i l i r a n c a k ç a ğ ım ı z d a b i l g i , i n s a n l a r i ç i n e k m e k k a d a r s u k a d a r h a ya t i b i r ö n e m t a ş ı m a k t a d ı r . D o l a y ı s ı y l a b ı r a k ı n e l i n d e k i b i l g i v e b e l g e l e r i b ir e y l e r e s u n m a s ı, d e v l e t e n b a ş t a b i l g i y i e ld e e t m e n i n ö n ü n d e k i e n g e l l e r i k a l d ı r m a yö n ü n d e a k t i f b ir r o l a lm a s ı g e r e k ir . B i l g i e d i n m e , yö n e t i m i n k a r a r la r ı , e y l e m v e i ş le m l e r i k o n u s u n d a g e r e k l i b i l g i v e b e l g e l e r i n e l d e e d i l e b i l m e s i o l g u s u d u r . B u o l g u n u n y a s a i l e h a k o l a r a k d ü z e n l e n m e s i v e k i ş i l e r e t a n ı n m a s ı b i l g i e d i n m e h a k k ı n ı o r t a ya ç ı k a r ı r .5 B i l g i e d i n m e h a k k ı d e m o k r a s i l e r d e b i l g i n i n ö n e m i n i n a n l a ş ı l m a s ı , b u n u n s o n u c u n d a ya s a l a r ı n ya y ı n l a n m a s ı , y a r g ı l a m a d a g e r e k ç e l e r i n i s t e n m e s i , m e c l i s t o p la n t ı l a r ı n ı n a ç ı k y a p ı l m a s ı , ö n e m l i p r o j e l e r i n a ç ı k l a n m a s ı g i b i k u r u m l a r ı n g e l i ş m e s i v e a ç ı k l ı ğ a i l i ş k i n t a l e p l e r i n a r t m a s ı i l e b i r l i k t e g e l i ş m e ye b a ş l a m ış t ı r .6 5
EKEN, Musa., a.g.e, 1993,s. 68
İ ç h u ku ku m u z b a k ım ı nd a n b i lg i ed i nm e ha k k ın ın a n a ya s ad a d ü z e n l e n m e yi ş i b i r e k s i k l i k o l a r a k i l e r i s ü r ü l e b i l i r . B i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n t ü r e v i o l a b i l e c e ğ i v e a n a y a s a d a d ü z e n l e n e n h a k l a r 2 6 v e 7 4 . m a d d e l e r d e d ü z e n l e n e n d ü ş ü n c e v e i f a d e ö z g ü r lü ğ ü i le d i l e k ç e h a k k ıd ı r . A s l ı n d a d i l e k ç e h a k k ı n a b i r c ü m l e e k l e n m e s i i l e b i l g i e d i n m e h a k k ı h e m a n a ya s a l n o r m s t a t ü s ü n e ç ı k a r ı l m ış o l a c a k t ı h e m d e s ı n ı f l a n d ı r m a d a b e l i r l i b ir ye r e k o n u l m u ş o l a c a k t ı . B i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n h u k u k s a l b e l g e o l a r a k k a y n a k l a r ı b a ş t a A n a ya s a ( a n a ya s a n ı n 2 6 v e 7 4 . M ad d e l e r i) , k a m u yö n e t i m i n i n t e m e l i l k e l e r i v e y e n i d e n ya p ı l a n d ı r ı l m a s ı h a k k ı n d a k a n u n ( 4 1 . m a d d e s i ) , İ n sa n Ha k l ar ı E vr e n se l Be ya n n a m es i v e A v r u p a İ ns a n H a k l ar ı S ö z l e ş m e s i d i r . Ö z e l l i k l e A v r u p a K o n s e yi B a k a n l a r K o m i t e s i t a r a f ı n d a n 2 9 / 0 4 / 1 9 8 2 t a r i h i n d e 7 0 ' i n c i o t u r u m d a k a b u l e t t i ğ i İ f a d e v e B i l g i Ö z g ü r l ü ğ ü B i l d i r i s i b i l g i e d i n m e h a k k ı b a k ı m ı n d a n b ü yü k ö n e m a r z e d e n b e l g e l e r d e n b i r i d i r . 1 ) İ n s a n H a k l a r ı v e B i l g i E d i n m e H a k k ı B i l g i e d i n m e h a k k ı e n s a d e d e yi m l e i n s a n h a k l a r ı n ı n ye n i ü ye s i d i r . B u h a k i n s a n h a k l a r ı s ı n ı f l a n d ı r m a s ı n d a f a r k l ı y e r l e r e k o n u l a b i l m e k t e d i r . B u n u n e n ö n e m l i t e k n i k n e d e n i b u h a k k ı n a n a ya s a d a d ü z e n l e n m e yi ş i v e ye n i o r t a ya ç ı k m ı ş o l m a s ı d ı r . İ n sa n h a k la r ı s ı n ı f l a nd ır m as ı İ n s a n h a k l ar ı çe ş it l i şe k i ll e r d e s ı n ı f l a n d ı r ı l m a k t a d ı r . İ n s a n h a k l a r ı ö z n e l e r i n e , k o n u l a r ı n a , s ı n ı r l a n d ı r ı l m a l a r ı n a , o l a ğ a n v e o l a ğ a n ü s t ü r e j i m l e r d e k i f a r k l ı l ı k l a r ı n a g ö r e s ı n ı f l a n d ı r ı l a b i lm e k t e d i r . Ö n e m l i b i r s ı n ı f l a n d ır m a d a P o z i t i f v e N e g a t i f h a k l a r s ı n ı f l a n d ı r m a s ı d ır . N e g a t i f h a k l a r k ı s a c a d e v l e t i n m ü d a h a l e s i n e k a p a l ı h a k l a r d ı r . B u n l a r a ö r n e k o l a r a k i f a d e ö z g ü r l ü ğ ü n ü v e r e b i l i r i z . P o z i t i f h a k l a r i s e d e v l e t i n b i r e yl e r e s a ğ l a y a c a ğ ı h a k l a r d ı r . B u n l a r e k o n o m i k , s o s ya l v e k ü l t ü r e l h a k l a r d ı r . B u s ı n ı f l a n d ı r m a A l m a n Hu k u k ç u G . J e l l i n e k ’ ı n ya p t ı ğ ı s ı n ı f l a n d ı r m a d a n ç ı k a r ı l m a k t a d ı r . B u y a z a r a g ö r e h a k v e ö z g ü r l ü k l e r , g e l e n e k s e l h a k v e ö z g ü r l ü k l e r ( p a s i f
s t a t ü h a k l a r ı ) , s i ya s a l h a k l a r ( a k t i f s t a t ü h a k l a r ı ) v e s o s ya l h a k l a r ( p o z i t i f h a k l a r ) ş e k l i n d e ü ç l ü b i r s ı n ı f l a n d ı r m a ya t a b i d i r l e r .7 A yr ı c a yi n e t a r i h s e l g e l i ş i m e g ö r e t e m e l b i r s ı n ı f l a n d ı r m a o l a r a k i n s a n h a k l a r ı 3 k u ş a ğ a a yr ı l m a k t a d ı r . K i ş i h a k v e h ü r r i ye t l e r i i l e S i ya s i h a k v e h ü r r i y e t l e r 1 . k u ş a k , S o s ya l v e e k o n o m i k h a k l a r 2 . k u ş a k , d a ya n ı ş m a h a k l a r ı v e ya d i ğ e r a d ı yl a Y e n i h a k l a r i s e 3 . k u ş a k h a k l a r ı o l u ş t u r m a k t a d ı r . 3 . k u ş a k h a k l a r k o n u s u n d a t e o r i d e ç e ş i t l i t a r t ı ş m a l a r y a p ı l m a k t a d ı r . Ö n c e l i k l e b u s ı n ı f l a n d ı r m a t a r i h s e l s ü r e c e d a y a n d ı ğ ı n d a n 3 . k u ş a k h a k l a r ı n h e n ü z t a m a m l a n m a d ı ğ ı i l e r i s ü r ü l m e k t e d i r . D i ğ e r b i r t a r t ış m a k o n u s u i s e 3 . k u ş a k h a k l a r ı n s a h i b i n i n b e l i r s i z l i ğ i v e i h l a l i n d e b a ş v u r u yo l l a r ı n ı n e l v e r i ş s i z l i ğ i v e m ü e y y i d e s i n i n o l m a y ı ş ı d ı r .8 B i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n yu k a r ı d a k i s ı n ı f l a n d ı r m a l a r b a k ı m ı n d a n y e r i t a r t ış m a l ı o l m a k l a b i r l i k t e t a r i h s e l g e l i ş im e d a y a n a n s ı n ı f l a n d ı r m a d a D a y a n ı ş m a H a k l a r ı i ç e r i s i n d e ye r a l a c a ğ ı ş ü p h e s i z d i r . N i h a y e t g e ç m i ş i ya k ı n t a r i h e d a y a n a n ye n i b i r h a k t ı r . B u r a d a t a r t ı ş ı l m a s ı g e r e k e n n o k t a b i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n d a y a n ı ş m a h a k l a r ı n d a n b i r i y l e ( Ç e v r e h a k k ı , i n s a n l ı ğ ı n o r t a k m a l v a r l ı ğ ı n a s a y g ı h a k k ı , g e l i ş m e h a k k ı, B a r ı ş h a k k ı ) h u k u k i b i r b a ğ k u r m a s ı n ı n z o r u n l u o l u p o l m a d ı ğ ı d ı r . E s a s e n b u s ı n ı f l a n d ır m a i ç e r i s i n d e ye r a l m a s ı i ç i n m u t l a k a d a h a ö n c e b u s ı n ı f l a n d ı r m a i ç i n e ye r a lm ış b ir h a k l a d o ğ r u d a n b i r b a ğ k u r m a s ı z o r u n l u d e ğ i l d ir ç ü n k ü k u ş a k s ı n ı f l a n d ır m a s ı , h a k l a r a r a s ı n d a k i b a ğ a d e ğ i l t a r i h s e l s ı r a y a d a ya n m a k t a d ır . D i ğ e r s ı n ı f l a n d ı r m a l a r h a k l a r ı ö z n e l e r i n e , k o n u l a r ı n a , s ı n ı r l a n d ır ı l m a l a r ı n a g ö r e s ı n ı f l a n d ı r s a d a h i ç b i r s ı n ı f l a n d ı r m a i n s a n h a k l a r ı a r a s ı n d a k i b i r h i ye r a r ş i yi i ş a r e t e t m e z .9 İ n s a n h a k l a r ı b i r b ü t ü n d ü r v e b i r i d i ğ e r i n e t e r c i h e d i l m e z . B i l g i e d i n m e h a k k ı d a b u b ü tü n l ü ğ ü n ö n e m l i b i r p a r ç a s ı d ır . 7
GEMALMAZ, Semih., İnsan Hakları Genel Teorisine Giriş, Beta yayınları, 3 bası. s.468 8
CİHANER, a.g.e., s.15.16
A) Uluslar arası İnsan Hakları Belgelerinde Bilgi Edinme Hakkı a ) B i r l e ş m i ş M i l l e t l e r İ n s a n H a k la r ı E v r e n s e l B i l d i r i s i 1 0 A r a l ı k 1 9 4 8 t a r i h i n d e k a b u l e d i l e n B i r l e ş m i ş M i l l e t l e r İ n s a n H a k l a r ı E v r e n s e l B i ld i r i s i n i n 1 9 . m a d d e s i b i l g i e d i n m e h a k k ı b a k ı m ı n d a n ö n e m l i b i r u lu s l a r a r a s ı k a yn a k t ı r . “ H e r k e s f i k i r v e i f a d e ö z g ü r l ü ğ ü h a k k ı n a s a h i p t i r . B u h a k , b ir m ü d a h a l e ye m a r u z k a l m a d a n b i r f i k r e s a h i p o l m a v e h a b e r v e d ü ş ü n c e l e r i b a s ı n v e ya y ı n a r a ç l a r ı v a s ı t a s ı y l a ü l k e s ı n ır l a r ı i l e b a ğ l ı o lm a k s ı z ı n a r a m a , e l d e e t m e v e u l a ş t ı r m a h a k k ı n ı d a i ç e r i r . ” S ö z k o n u s u m a d d e b i l g i h a k k ı v e k a n a a t ö z g ü r lü ğ ü n ü n u l u s l a r a r a s ı k a yn a k l a r ı b a k ı m ı n d a n t e m e l t e ş k i l e t m e k t e d i r .10 b ) A v r u p a İ n s a n H a k l a r ı S ö z l e ş m e s i A v r u p a İ n s a n H a k l a r ı S ö z l e ş m e s i n d e d e b i l g i e d i n m e h a k k ı n a k a yn a k l ı k e d e n 1 0 . m ad d e ş ö y l e d i r ; “ 1 - He r k e s g ö r ü ş l e r i n i a ç ı k l a m a v e a n l a t ı m ö z g ü r l ü ğ ü n e s a h i p t i r . B u , h a k k a n a a t ö z g ü r l ü ğ ü i l e k a m u o t o r i t e l e r i n i n m ü d a h a l e s i v e ü l k e s ı n ı r l a r ı s ö z k o n u s u o l m a k s ı z ı n h a b e r v e ya f i k i r a l m a k v e v e r m e k ö z g ü r l ü ğ ü n ü d e i ç e r ir . B u m a d d e , d e v l e t l e r i n r a d yo , t e l e v i z yo n v e s i n e m a i ş l e t m e l e r i n i b i r i z i n r e j i m i n e b a ğ l ı t u t m a l a r ı n a e n g e l d e ğ i l d i r . 2 - K u l l a n ı l m a s ı g ö r e v v e s o r u m l u lu k yü k le ye n b u ö z g ü r l ü k l e r , d e m o k r a t i k b ir t o p l u m d a , z o r u n l u t e d b i r l e r n i t e l i ğ i n d e o l a r a k , u l u s a l g ü v e n l i ğ i n , t o p r a k b ü t ü n l ü ğ ü n v e ya k a m u e m n i y e t i n i n k o r u n m a s ı , k a m u d ü z e n i n i n s a ğ l a n m a s ı v e s u ç i ş l e n m e s i n i n ö n l e n m e s i , s a ğ l ı ğ ı n v e ya a h l a k ı n , b a ş k a l a r ı n ı n ş ö h r e t v e h a k l a r ı n ı n k o r u n m a s ı v e ya y a r g ı g ü c ü n ü n o t o r i t e v e t a r a f s ı z l ı ğ ı n ı n s a ğ l a n m a s ı i ç i n ya s a i l e ö n g ö r ü l e n b a z ı b i ç i m k o ş u l l a r ı n a , s ı n ı r l a m a l a r a v e ya p t ı r ı m l a r a b a ğ la n a b i l i r . ” G ö r ü l d ü ğ ü g i b i b i l g i e d i n m e h a k k ı n a k a yn a k l ı k e d e n u l u s l a r a r a s ı b e l g e l e r i n i l g i l i m a d d e l e r s a l t b i l g i e d i n m e h a k k ı n d a n b a h s e t m e m e k t e , m u t l a k a v e ö n c e l i k l e d ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü v e k a n a a t e d i n m e ö z g ü r l ü ğ ü n d e n d e b a h s e t m e k t e d i r . E s a s e n b i r e y i ç i n b i l g i e d i n m e , d ü ş ü n c e o l u ş t u r m a b a k ı m ı n d a n t e m e l g i r d i o la r a k k a b u l e d i l e b i l i r .
Ç ü n k ü b i l g i , d ü ş ü n c e n i n h a m m a d d e s i o l u p b i l g i l e n m e d ü ş ü n c e n i n o l u ş u m s ü r e c i n i o l u ş t u r u r .11 c ) A v r u p a B i r l i ğ i T e m e l İ n s a n H a k l a r ı Ş a r t ı A v r u p a B ir l i ğ i T e m e l İ n s a n H a k l a r ı Ş a r t ı n a g ö r e “ H e r k e s i f a d e ö z g ü r l ü ğ ü n e s a h i p t i r . B u h a k , k a m u m a k a m l a r ı n ı n m ü d a h a l e s i o l m a k s ı z ı n v e s ı n ır l a r s ö z k o n u s u o l m a k s ı z ı n d ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü v e f i k i r v e b i l g i l e r i i l e t m e k v e a ç ı k l a m a k ö z g ü r l ü ğ ü n ü i ç e r m e k t e d i r . ” B u m a d d e d e n d e a n l a ş ı l a c a ğ ı g i b i b i l g i e d i n m e h a k k ı b a z ı h a k l a r ı n v a r l ı k şa r t ı, b a z ı h a k l a r ı n i s e a n l a m l ı b i r şe k ild e k u l la n ı m ı i ç i n v a z g e ç i l m e z d i r . d ) B M S i v i l v e S i y a s a l H a k l a r U l u s l a r a r a s ı S ö z l e ş m e s i 1 - “ H e r k e s i n m ü d a h a l e ye u ğ r a m a d a n , k a n a a t e d i n m e h a k k ı v a r d ı r . 2 - H e r k e s i n s ö z ö z g ü r l ü ğ ü n e h a k k ı v a r d ı r ; b u h a k g e r e k s ö z l ü , y a z ı l ı y a d a b a s ı l ı v e ya s a n a t e s e r i ş e k l i n d e , g e r e k s e s e ç i l e n h e r h a n g i b i r yo l d a n , ü l k e s ı n ı r l a r ı s ö z k o n u s u o l m a k s ı z ı n , h e r t ü r lü h a b e r v e d ü ş ü n c e y i a r a ş t ı r m a , a l m a v e v e r m e ö z g ü r l ü ğ ü n ü i ç e r i r . 3 - B u m a d d e n i n i k i n c i f ı k r a s ı n d a ö n g ö r ü l e n h a k l a r ı n k u l l a n ı l m a s ı b a z ı ö d e v v e s o r u m l u l u k l a r ı d a i ç e r i r . B u n e d e n l e b e l l i k ı s ı t l a m a l a r a k o n u o l a b i l i r l e r ; a n c a k b u n l a r ya s a n ı n ö n g ö r d ü ğ ü , v e : - B a ş k a l a r ı n ı n h a k l a r ı n a v e ü n ü n e s a y g ı l ı o l m a k ; - U l u s a l g ü v e n l i ğ i n v e k a m u d ü z e n i n i n v e ya k a m u s a ğ l ı ğ ı n ı n ya d a a h l a k ı n ı n k o r u n m a s ı i ç i n z o r u n l u o l a n k ı s ıt l a m a l a r d ı r . ” e ) A K B a k a n l a r K o m i t e s i n i n B i l d i r i v e T a v s i y e K a r a r l a r ı e 1 - K a m u M a k a m l a r ı n ı n S a h i p O l d u ğ u B i l g i y e U l a ş m a H a k k ı n d a T a v s i y e K a r a r ı ( 1 9 8 1 ) : " K a m u M a k a m l a r ı n ı n S a h i p O ld u ğ u B i l g i y e U l a ş m a H a k k ı n d a T a v s i y e K a r a r ı " N o . R ( 8 1 ) 1 9 , A v r u p a K o n s e yi B a k a n l a r K o m i t e s i t a r a f ı n d a n 2 5 / 1 1 / 1 9 8 1 t a r i h i n d e , B a k a n Y a r d ı m c ı l a r ı n ı n 3 4 0 ' ı n c ı t o p l a n t ı s ı n d a k a b u l e d i l m i ş t i r . 11 CİHANER., a.g.e s.42
B u K a r a r m e t n i n i n e k i n d e b i r d i z i i l k e ye r a lm a k t a d ı r : - İ l k e l e r d e n ya r a r l a n a c a k o l a n l a r g e r ç e k v e t ü z e l k i ş i l e r d i r ; - A v r u p a K o n s e y i ü ye s i b i r D e v l e t i n y a r g ı ye t k i a l a n ı n d a b u l u n a n h e r k i ş i n i n i s t e m d e b u l u n m a s ı ü z e r i n e , ya s a m a v e y a r g ı o r g a n l a r ı n ı n d ı ş ı n d a k a l a n k a m u m a k a m l a r ı n ı n s a h ip b u l u n d u ğ u b i l g i l e r i e d i n m e h a k k ı v a r d ı r . - B i l g i ye u l a ş m a y ı g ü v e n c e a lt ı n a a la c a k e t k i n v e e l v e r i ş l i yö n t e m l e r s a ğ l a n a c a k t ı r ( M a d d e I I ) ; - B i l g i ye u l a ş m a , b ö yl e b i r i s t e m d e b u lu n a n k i ş i n i n o k o n u y l a i l g i l i o l a r a k ö z e l b i r ya r a r ı o l m a d ı ğ ı g e r e k ç e s i n e d a ya n ı l a r a k r e d d e d i l m e ye c e k t ir ( M a d d e I I I ) ; - B i l g i ye u l a ş m a e ş i t l i k t e m e l i n d e t e m i n e d i l e c e k t i r ( M a d d e I V ) ; - B e l ir t i l e n i l k e l e r , s a d e c e , b i r d e m o k r a t i k t o p l u m d a ( u l u s a l g ü v e n l i k , k a m u e m n i ye t i , k a m u d ü z e n i , ü l k e n i n r e f a h ı, s u ç i ş l e m e n i n ö n l e n m e s i ya d a m a h r e m n i t e l i k l i b i l g i n i n a l e n i l e ş m e s i n i n ö n l e n m e s i g i b i ) k a m u n u n m e ş r u a m a ç l a r ı n ı n k o r u n m a s ı v e ö z e l ya ş a m ı n v e d i ğ e r ö z e l ç ı k a r l a r ı n k o r u n m a s ı i ç i n g e r e k l i o l a n t ü r d e k i s ı n ı r l a m a la r a ya d a k a yı t l a m a l a r a t a b i t u t u l a b i l e c e k t i r ( M a d d e V ) ; - B i l g i e d i n m e ye i l i ş k i n h e r h a n g i b i r i s t e m m a k u l s ü r e i ç e r i s i n d e k a r a r a b a ğ l a n a c a k t ı r . ( M a d d e VI ) ; - B i l g i ye u la ş m a i s t e m i n i r e d d e d e n k a m u s a l m a k a m , ya s a v e u yg u l a m a ç e r ç e v e s i n d e , b u r e t k a r a r ı n ı n d a ya n d ı ğ ı g e r e k ç e l e r i g ö s t e r e c e k t i r ( M a d d e V I I ) ; - B i l g i ye u l a ş m a i s t e m i n i n r e d d e d i l m e s i k a r a r ı , i s t e m ü z e r i n e , y e n i d e n g ö z d e n g e ç i r i l m e ye a ç ı k o l a c a k t ı r ( M a d d e V I I I ) . B u T a v s i ye K a r a r ı n d a d i k k a t i ç e k e n ö ğ e l e r ş u n l a r d ı r : - K a r a r , ö z e l l i k l e , yü r ü t m e / İ d a r e n i n s a h i p o l d u ğ u b i l g i l e r e u l a ş m a h a k k ı n a i l i ş k i n d ir ; - B u h a k k ı k u l l a n a b i l e c e k o l a n g e r ç e k ya d a t ü z e l k i ş i l e r i n , is t e m e k o n u o l a n b i l g i i l e d o ğ r u d a n b i r y a r a r i l i ş k i s i n i n o l m a s ı z o r u n lu d e ğ i l d i r ; - B i l g i ye u l a ş m a h a k k ı n ı n s ı n ı r l a n m a s ı i ç i n b e l i r l i ö l ç ü t l e r k o n m u ş t u r . B u n la r o l a s ı b i l g i e d i n m e i s t e m i n i n r e d d e d i l m e s i h a l i n d e , s ö z k o n u s u r e t k a r a r ı n ı n d a y a n a c a ğ ı ö l ç ü t l e r d i r . K a m u s a l m a k a m , r e t
k a r a r ı i ç i n s a d e c e ya s a l v e u yg u la m a ya i l i ş k i n g e r e k ç e g ö s t e r m e k l e k a l m a ya c a k , b u n l a r ı s a y ı l a n s ı n ı r l a m a ö l ç ü t l e r i y l e i l i ş k i l e n d i r m e k v e b u n u a ç ı k l a m a k l a d a ö d e v l i d i r . e 2 - B i l g i E d i n m e Ö z g ü r l ü ğ ü B i l d i r i s i A v r u p a K o n s e y i B a k a n l a r K o m it e s i t a r a f ı n d a n 2 9 / 0 4 / 1 9 8 2 t a r i h i n d e 7 0 ' i n c i o t u r u m d a k a b u l e d i l m i ş t i r . B u b il d i r i ; İ f a d e v e b i l g i ö z g ü r l ü ğ ü n ü n , d e m o k r a s i , h u k u k u n ü s t ü n l ü ğ ü v e i n s a n h a k l a r ı n a s a y g ı i l k e l e r i n i n b i r t e m e l ö ğ e s i o l d u ğ u n u b e l i r t m e k t e , A v r u p a İ n s a n H a k l a r ı S ö z l e ş m e s i M a d d e 1 0 il e E v r e n s e l İ n s a n H a k l a r ı B i l d ir i s i m a d d e 1 9 ' a yo l l a m a ya p m a k t a , b u ö z g ü r l ü ğ ü n t o p l u o l a r a k u yg u la n a b i l m e s i iç i n , A İ H S i l e k u r u l a n o r g a n l a r ı n d e n e t i m v e g ö z e t i m ya p t ı k l a r ı n ı h a t ı r l a t m a k t a , b u ö z g ü r l ü ğ ü n , h e r k i ş i n i n , s o s ya l , e k o n o m i k , k ü l t ü r e l v e s i ya s a l g e l i ş m e s i i ç i n g e r e k l i o l d u ğ u n u v e s o s y a l v e k ü l t ü r e l g r u p l a r ı n , u l u s l a r ı n v e u l u s l a r a r a s ı t o p l u l u ğ u n u yu m l u b i ç i m d e g e l i ş m e s i n i n b ir k o ş u l u n u t e ş k i l e t t i ğ i n i s a p t a m a k t a , s ı n ır l a r d i k k a t e a l ı n m a k s ı z ı n v e k a y n a ğ ı n e o l u r s a o l s u n b i l g i n i n v e g ö r ü ş le r i n , i f a d e e d i l m e s i , a r a ş t ır ı l m a s ı, e d i n i l m e s i v e y a y ı l m a s ı n d a , b i l i ş i m v e i l e t i ş i m t e k n o l o j i s i n d e k i s ü r e g i d e n g e l i ş m e l e r i n b u h a k k ı n g ü ç l e n m e s i n e h i z m e t e t t i ğ i n e d i k k a t i ç e k m e k t e , d e v l e t le r i n , i f a d e v e b i l g i ö z g ü r l ü ğ ü n e y a p ı l a c a k m ü d a h a l e l e r e k a r ş ı g ü v e n c e g e t i r m e k ö d e v i a l t ı n d a o l d u ğ u n u v e b u b a ğ l a m d a , d ü ş ü n c e l e r i n v e g ö r ü ş l e r i n ç o ğ u l l u ğ u n a o l a n a k v e r e c e k şe k i ld e , m ü m kü n o ld u ğu nc a m e d yad a çe ş it li l i ğ i ve b i lg i k a yn a k l ar ın ın ç o ğ u l l u ğ u n u g ü ç l e n d i r e c e k n i t e l i k t e s i y a s a l a r ı o l u ş t u r m a k l a yü k ü m lü o l d u ğ u n u v u r g u l a m a k t a d ır . A İ H S M a d d e 1 0 , p a r a g r a f 2 ' d e k i ya s a l ö n l e m l e r e i l a v e t e n , k i t l e i l e t i ş i m a l a n ı n d a k i m e s l e k i ö r g ü t l e r t a r a f ı n d a n g ö n ü l lü o l a r a k E t i k K u r a l l a r ı n k a b u l e d i l m e s i v e u y g u l a n m a s ı n ı n ö n e m i n e i ş a r e t e t m e k t e , b i l g i n i n s e r b e s t ç e a k ı ş ı v e g e n i ş ç a p l ı o l a r a k s ı n ı r l a r ö t e s i n d e d o l a ş ım ı n ı n , u l u s l a r a r a s ı a n l a yı ş ı n g e l i ş m e s i , i n s a n l a r ı n b i r a r a y a g e l e b i l m e l e r i v e k ü l t ü r l e r i n k a r ş ı l ı k l ı o l a r a k z e n g i n l e ş e b i l m e s i i ç i n ö n e m l i b i r e t k e n o l d u ğ u n u n a l t ı n ı ç i z m e k t e d i r .
B i l d i r i d e a y r ı c a , b i l g i v e k i t l e i l e t i ş i m i a la n l a r ı n d a ş u a m a ç l a r ı n g e r ç e k l e ş t i r i l e c e ğ i b e l i r t i l m i ş t i r : S ı n ı r l a r d i k k a t e a l ı n m a k s ı z ı n , A İ H S M a d d e 1 0 ' d a d ü z e n l e n e n k o ş u l l a r ç e r ç e v e s i n d e , h e r k e s i n k e n d i s i n i i f a d e e t m e s i , k a y n a ğ ı n e o l u r s a o l s u n , b i l g i v e g ö r ü ş l e r i a r a ş t ı r a b i l m e s i v e e d i n e b i l m e s i v e y a n ı s ı r a b u n l a r ı y a y a b i l m e s i h a k k ı k o r u n a c a k t ı r . B i l g i l e n m e s ü r e c i n d e ye r a l a n l a r , m e d y a n ı n i ç i n d e ya h u t b i l g i n i n i l e t i l m e s i v e ya yı l m a s ı n d a ye r a l a n l a r ü z e r i n d e , h i ç b i r b i ç i m d e s a n s ü r y a h u t h e r h a n g i b i r k e yf i d e n e t i m y a d a k a y ı t l a m a o l m a ya c a k t ı r . B i r e y i n a n l a y ı ş ı n ı v e s i ya s a l , s o s y a l , e k o n o m i k v e k ü l t ü r e l m e s e l e l e r h a k k ı n d a ö z g ü r c e t a r t ı ş m a y e t i s i n i g e l i ş t i r m e k ü z e r e , b i l g i ye u l a ş m a d a h i l , k a m u s e k t ö r ü n d e a ç ı k b i r b i l i ş im s i ya s a s ı i z l e n e c e k t i r . D ü ş ü n c e l e r i n v e g ö r ü ş l e r i n ç e ş i t l i l i ğ i n i ya n s ı t m a ya e l v e r e n , g e n i ş k a p s a m l ı v e ç e ş i t l i o l a c a k ş e k i l d e b a ğ ı m s ı z v e ö z e r k b ir m e d ya o l u ş t u r u l a c a k t ır . B i l g i n i n v e g ö r ü ş l e r i n ye r e l v e u lu s l a r a r a s ı i l e t i m i n e v e ya y ı l m a s ı n a e l v e r e n u yg u n o l a n a k l a r ı n m a k u l k o ş u l l a r l a u l a ş ı l a b i l i r v e e l d e e d i l e b i l ir o l m a s ı s a ğ l a n a c a k t ı r . B i l d i r i d e d i k k a t i ç e k e n d i ğ e r ö ğ e l e r ş u n l a r d ı r : D ü ş ü n c e , b i l g i v e g ö r ü ş ü n a r a ş t ı r ı l m a s ı , e d i n i l m e s i , i l g i l i k a y n a k l a r a u l a ş ı l a b i l m e s i h a k k ı; b u yo l l a ö z g ü r d ü ş ü n c e y i o l u ş t u r m a h a k k ı , o l u ş t u r u l a n d ü ş ü n c e y i y a d a g ö r ü ş ü i f a d e e t m e ö z g ü r l ü ğ ü , o l u ş t u r u l a n d ü ş ü n c e v e e d i n i l e n b i l g i v e g ö r ü ş ü n ya y ı l m a s ı ö z g ü r l ü ğ ü , b ü t ü n b u n l a r ı n k o ş u l l a r ı o l a r a k , s a n s ü r y a s a ğ ı v e b u ö z g ü r l ü ğ ü n k u l l a n ı l m a s ı n a k e yf i m ü d a h a l e d e b u lu n u l m a s ı v e ya h u t k a y ı t l a m a g e t i r i l m e s i ya s a ğ ı, b a ğ ı m s ı z v e ö z e r k m e d ya .12 B i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n u l u s l a r a r a s ı k a y n a ğ ı o l a n b u b il d i r i A İ H S ’ n e a t ı f y a p a r a k ç o k a ç ı k b i r ş e k i l d e d e v l e t l e r i n d ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü v e b i l g i e d i n m e ö z g ü r l ü ğ ü b a k ım ı n d a n n e ya p m a l a r ı g e r e k t i ğ i n i o r t a ya k o ym a k t a d ı r . B i l g i e d i n m e ö z g ü r lü ğ ü n ü n ö n e m i a ç ı k l a n ır k e n , a n c a k b u ö z g ü r l ü k i l e d ü ş ü n c e l e r i n o l u ş a b i l e c e ğ i , 12 http://www.antenna-tr.org/giris.asp
d o l a yı s ı y l a d ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü n ü n b i l g i e d i n m e ö z g ü r lü ğ ü n e b a ğ l ı o l d u ğ u n a v u r g u y a p ı l m ı ş t ı r .13 B ) İ ç H u k u k t a k i k a y n a k l a r a ) A n a y a s a 2 5 / 1 . m a d d e : “ H e r k s e , d ü ş ü n c e v e k a n a a t h ü r r i ye t i n e s a h i p t i r . ” 2 6 / 1 . m a d d e : “ He r k e s , d ü ş ü n c e v e k a n a a t l e r i n i s ö z , y a z ı , r e s i m v e ya b a ş k a yo l l a r l a t e k b a ş ı n a v e y a t o p l u o l a r a k a ç ı k l a m a v e ya ym a h a k k ı n a s a h i p t i r . B u h ü r r i ye t r e s m i m a k a m l a r ı n m ü d a h a le s i o l m a k s ı z ı n h a b e r v e ya f i k i r a l m a k ya d a v e r m e k s e r b e s t l i ğ i n i d e k a p s a r . B u f ı k r a h ü k m ü r a d yo , t v , s i n e m a v e ya b e n z e r i yo l l a r l a ya p ı l a n ya y ı n l a r ı n i z i n s i s t e m i n e b a ğ la n m a s ı n a e n g e l d e ğ i l d i r . ” 7 4 / 1 . m a d d e : “ V a t a n d a ş l a r v e k a r ş ı l ı k l ı l ı k e s a s ı g ö z e t i l m e k k a yd ı i l e T ü r k i ye ’ d e i k a m e t e d e n ya b a n c ı l a r k e n d i le r i y l e v e ya k a m u i le i l g i l i d i l e k v e ş i k a ye t l e r i h a k k ı n d a , ye t k i l i m a k a m l a r a v e T B M M ’ ye ya z ı i l e b a ş v u r m a h a k k ı n a s a h i p t i r . ” b ) K a m u Y ö n e t i m i T e m e l Y a s a s ı 1 5 . 0 7 . 2 0 0 4 t a r i h v e 5 2 2 7 s a yı l ı k a m u yö n e t im i n i n t e m e l i l k e l e r i v e ye n i d e n ya p ı l a n d ı r ı l m a s ı h a k k ı n d a k a n u n u n 4 1 . m a d d e s i b i l g i e d i n m e h a k k ı n a ye r v e r m i ş t i r . A s l ı n a b i l g i e d i n m e k a n u n u i le a d ı g e ç e n k a n u n a r a s ı n d a b i r a l t l ı k ü s t lü k i l i ş k i s i yo k t u r . Do l a y ı s ı y l a a d ı g e ç e n k a n u n d a d ü z e n l e n m i ş o lm a s ı ç o k ş e yi d e ğ iş t ir m e z . D ü z e n l e m e ş ö yl e d i r ; “ B i l g i e d i n m e h a k k ı v e s a y d a m l ı k M A D D E 4 1 . – “ G e r ç e k v e t ü z e l k i ş i l e r , k a n u n l a b e l ir l e n e n u s u l v e e s a s l a r ç e r ç e v e s i n d e b i l g i e d i n m e h a k k ı n a s a h i p t ir . K a m u k u r u m v e k u r u l u ş l a r ı , g e r ç e k v e t ü z e l k i ş i l e r i n t a l e p e t m e l e r i h a l i n d e , is t e n e n b i l g i v e b e l g e l e r i k a n u n d a b e l i r t i l e n i s t i s n a l a r d ı ş ı n d a v e r m e k l e yü k ü m l ü d ü r . K a m u k u r u m v e k u r u l u ş l a r ı , g ö r e v v e h i z m e t a l a n l a r ı n a g i r e n k o n u l a r d a k i t e m e l n i t e l i k l i k a r a r v e i ş l e m l e r i n i, m a l v e h i z m e t a l ı m l a r ı n ı , s a t ı m l a r ı n ı, p r o j e l e r i n i v e yı l l ı k f a a l i y e t r a p o r l a r ı n ı b i l g i
i l e t i ş i m t e k n o l o j i l e r i n i d e k u l l a n m a k s u r e t i y l e k a m u o yu n u n b i l g i s i n e s u n a r l a r . K e s i n l e ş e n f a a l i y e t v e d e n e t i m r a p o r la r ı u yg u n v a s ı t a l a r l a k a m u o yu n u n i n c e l e m e s i n e a ç ı k h a l e g e t i r i l i r . M a h a l l î i d a r e l e r d e b u r a p o r la r m e c l i s l e r i n i n i l k t o p l a n t ı s ı n d a ü ye l e r i n b i l g i s i n e d e s u n u l u r . ” C ) D ü ş ü n c e Ö z g ü r l ü ğ ü v e B i l g i e d i n m e H a k k ı İ n s a n h a k l a r ı n ı n u l u s a l v e u l u s l a r a r a s ı b e l g e l e r i n i n d ü z e n l e d i k l e r i v e b i l g i e d i n m e h a k k ı i l e d o ğ r u d a n v e ya d o l a y l ı o l a r a k i l g i l i o l a n h a k v e ö z g ü r l ü k l e r d e n e n ö n e m l i s i h i ç ş ü p h e s i z d ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü d ü r . A n c a k t ü m i n s a n h a k l a r ı n ı n b i r b ü t ü n o l u ş t u r d u ğ u v e a yr ı l m a z o l d u ğ u i l k e s i t e m e l i n d e b i r y a k l a ş ı m l a b i l g i e d i n m e h a k k ı n ı n v a r l ı ğ ı v e g ü v e n c e s i a n l a m ı n d a t ü m i n s a n h a k l a r ı n ı n v a z g e ç i l m e z o l d u ğ u n u k a b u l e t m e k g e r e k i r . “ İ n s a n h a k l a r ı , e n g e n i ş a n l a m d a , s i ya s a l m e ş r u l u ğ u n b i r ö l ç ü d ü r ; h ü k ü m e t l e r v e o n l a r ı n u yg u l a m a l a r ı, i n s a n h a k l a r ı n ı k o r u d u k l a r ı ö l ç ü d e m e ş r u d u r l a r . İ n s a n H a k l a r ı E v r e n s e l B i l d i r is i n d e i f a d e e d i l d i ğ i g i b i i n s a n h a k l a r ı b ü t ü n h a k l a r v e b ü t ü n u l u s l a r i ç i n b a ş a r ı n ı n ö l ç ü t ü d ü r . A m a b u n u n ö n e m l i d i ğ e r b i r k o n u ; b u n la r ı n v a t a n d a ş l a r ı v e h a k l a r ı s a v u n m a k ü z e r e h a r e k e t e g e ç m e ye , h a k l a r ı n ı k u l l a n m a k s u r e t i yl e b u s t a n d a r t l a r ı n g e r ç e k l e ş t ir i l m e s i n d e ı s r a r l ı o l m a ya v e b u n l a r ı n g e r ç e k l e ş t i r d i k l e r i b i r d ü n ya ya r a t m a k ü z e r e m ü c a d e l e e t m e ye ye t k i l i k ı l m a l a r ı d ı r . İ n s a n h a k l a r ı ya l n ı z c a e m e l l e r i , ö n e r i le r i , d i l e k l e r i v e ö v g ü y e - d e ğ e r d ü ş ü n c e l e r i d e ğ i l , f a k a t h a k l a r a d a ya n a n s o s y a l d e ğ iş m e t a l e p l e r i n i d e if a d e e d e r . V e b u t a l e p l e r i k i ş i k e n d i h ü k ü m e t i n e yö n e lt e b i l i r . ”14 B ö yl e l i k l e b i r e yi n s i s t e m e yö n e l i k o l a n v e i ç e r i k i t i b a r ı y l a i n s a n h a k l a r ı yl a i l g i l i o la n t a l e p l e r i n i n k a r ş ı l a n m a s ı o s i y a s a l s i s t e m i n m e ş r u lu ğ u y a r a t ı r . 14 O’DONNELLY., a.g.e., s.25
İ n sa n ın , t o p lu m sa l o la y la r ya d a k i ş i s e l p r o b le m l er k ar ş ı s ı nd a , b e yi n f o n k s i yo n l a r ı yo l u yl a b i ç i m l e n m i ş , n e g a t i f y a d a n ö t r t u t u m u , d ü ş ü n c e k a v r a m ı n ı k ı s m e n t a n ı m l a m a k t a d ı r .15 İ n s a n ı n b u a n l a m d a k i d ü ş ü n c e s i n i n s ı n ı r la n m a s ı , y a n i b u s ü b j e k t i f d e ğ e r l e n d i r m e s i n e e n g e l o l u n m a s ı h e r n e k a d a r m ü m k ü n d e ğ i l s e d e o n u , o l a yl a r , i ş l e m l e r , f a a l i ye t l e r k o n u s u n d a b i l g i s i z b ı r a k m a k d ü ş ü n c e y e s a h i p o l a m a m a s ı n ı d o ğ u r u r k i b u d a d ü ş ü n c e n i n d o l a y l ı b i r ş e k i l d e s ı n ı r l a n m a s ı a n l a m ı n a g e l e c e k t i r . M o n t e s q u ı e u ’ ya g ö r e d ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü e n ö n e m l i ö z g ü r l ü k t ü r . O n a g ö r e “ i n s a n , d i n a m i k , ya r a t ı c ı v e e r d e m l i b i r v a r l ı k t ı r . F a k a t b u n i t e l i k l e r a n c a k ö z g ü r b i r o r t a m d a i ş l e r l i k k a z a n ı r v e g e l i ş ir . Ö z g ü r o l m a y a n b ir o r t a m , k u ş k u v e k o r k u d a b e l i r s i z l i k , g ü v e n s i z l i k v e u yu ş u k l u k g e t i r i r . Ö z g ü r i n s a n , ö z g ü r c e d ü ş ü n e b i l e n v e k a n a a t l e r i n i ö z g ü r c e i f a d e e d e b i l e n i n s a n d ı r . B u n u n ö n k o ş u l u d a ç a r p ı t ı lm a m ı ş b i l g i y e e r i ş m e h a k k ı d ı r .16 B i l g i n i n t a r i h s e l s ü r e ç t e b i r i k m e s i v e ç o ğ a l m a s ı y l a ü s t ü n b ir m e d e n i y e t k u r a n i n s a n ı n , b u m e d e n i ye t s e v i y e s i n i ö z g ü r l ü ğ ü n v a r o l d u ğ u a l a n l a r d a n v e t a r i h l e r d e n e d i n m e s i t e s a d ü f d e ğ i l d i r . “ D ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü t ü m ö z g ü r l ü k l e r i n h a m i s i v e k a m u s a l a l a n ı n k u r u c u ö ğ e s i d i r v e b u n u n g e r ç e k l e ş m e s i n e h i z m e t e d e c e k ç o k t e m e l ö z g ü r l ü k l e r d e n s ö z e t m e k g e r e k i r k i o n l a r d a i l k ö n c e a ç ı k l a m a v e b i l g i l e n m e ö z g ü r l ü k l e r i d i r . B i l g i l e n m e h a k k ı n ı n ‘ e v im i z i n ö n ü n d e n b a ş l a ya r a k ’ b i r b a ş k a i n s a n a , c a n l ı ya b i r h a k s ı z l ı k y a p ı l ıp y a p ı l m a d ı ğ ı n ı b i l m e k v e v a r s a b i r h a k s ı z l ı k , b u n u o r t a d a n k a l d ı r m a i ç i n g e r e k e n i ya p m a y ı b e r a b e r i n d e g e t i r e c e k t i r . B i l g i v e d ü ş ü n c e m e t a o l a r a k g ö r ü l e m e ye c e k k a d a r i n s a n ı n ö z ü n d e v a r d ı r . ”17 D ü ş ü n c e ö z g ü r l ü ğ ü n ü n m u h t e v a s ı n ı o l u ş t u r a n b i l g i e d i n m e ö z g ü r lü ğ ü h e m d i ğ e r h a k l a r ı m ı z ı n a n l a ş ı l m a s ı n d a h e m d e k u l l a n ı l m a s ı n d a ö n e m l i b i r r o l e s a h i p o l m a k t a d ı r . Ç a ğ ı m ı z ı n b i l g i t o p l u m u n d a h e m f i k i r v e d ü ş ü n c e 15
CAN, Osman., Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü, Anayasal Sınırlar açısından Neler Değişti?, s. 2 16
http://yunus.hun.edu.tr/tonta/yayınlar/beozgur.html
