BURSA İLİ DAĞ YÖRESİNDE
SORGUN, KOCAKOVACIK, GEDİKÖREN, ÇEKİ KÖYLERİ ÇORAP
ÖRÜCÜLÜĞÜ VE BUNLARIN GÜNÜMÜZ TASARIMLARINA
UYGULANMASI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Latife Sinem YAZAR
ii
T.C.
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
EL SANATLARI ANABĠLĠM DALI
DOKUMA VE ÖRGÜ EĞİTİMİ BİLİM DALI
BURSA ĠLĠ DAĞ YÖRESĠNDE
SORGUN, KOCAKOVACIK, GEDĠKÖREN, ÇEKĠ KÖYLERĠ ÇORAP
ÖRÜCÜLÜĞÜ VE BUNLARIN GÜNÜMÜZ TASARIMLARINA
UYGULANMASI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hazırlayan Latife Sinem YAZAR
Danışman: Yard. Doç.Dr. Serpil ORTAÇ
Ankara Mayıs 2009
iii
Latife Sinem Yazar’a ait, “Bursa Ġli Dağ Yöresinde Sorgun, Kocakovacık, Gedikören, Çeki Köyleri Çorap Örücülüğü ve Bunların Günümüz Tasarımlarına Uygulanması ” baĢlıklı tezi, jürimiz tarafından El Sanatları Eğitimi Bölümü Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Adı Soyadı Ġmza
Üye (Tez DanıĢmanı) Yard. Doç.Dr. H.Serpil ORTAÇ ... Üye Yard. Doç.Dr. Meral BÜYÜKYAZICI ... Üye Yard. Doç.Dr. Hatice TOZUN ...
iv
ÖZET
BURSA ĠLĠ DAĞ YÖRESĠNDE
SORGUN, KOCAKOVACIK, GEDĠKÖREN, ÇEKĠ KÖYLERĠ ÇORAP ÖRÜCÜLÜĞÜ VE BUNLARIN GÜNÜMÜZ TASARIMLARINA UYGULANMASI
YAZAR, Latife Sinem
Yüksek Lisans Dokuma ve Örgü Eğitimi Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Yrd. Doç. Dr. H.Serpil ORTAÇ
Mayıs 2011
Türk El Sanatları içinde ve giyim parçası olarak kendine özgü bir yeri olan el örgüsü çoraplar, ihtiyaç nedeniyle her gün giyilerek eskitilmekte ve böylelikle zamanla kaybolmaktadır. GeliĢen teknoloji ile birlikte çorap örgüsüyle uğraĢan bireylerin azalmasıyla bu sanat dalı, tükenmeye baĢlamıĢtır.
AraĢtırmanın amacı Bursa Ġli Dağ Yöresinde el örgüsü çorapların incelenerek tespit edilmesi, çoraplardaki teknik ve desenlerden yola çıkılarak günümüze uygun tasarımlara uygulanmasıdır.
Yörede el örgüsü çorap yapımı günümüzde devam eden Sorgun, Kocakovacık, Gedikören, Çeki Köyleri incelemeye alınmıĢtır. Yörelerden toplam 30 adet geleneksel özellikte ürün incelenmiĢtir. Bu ürünlere ait bilgiler ve fotoğraflar bilgi formları Ģeklinde sunulmuĢtur. Yöredeki el örgüsü çorapların motif, desen, tasarım, teknik, araç – gereç özellikleri ve çorap ören bireyler ile ilgili bilgiler hazırlanan anket ile saptanmıĢtır.
Bursa Dağ Yöresi geleneksel el örgüsü çoraplarda araç olarak tığ, gereç olarak eski örneklerde yün günümüzde ise sentetik iplik kullanılmıĢtır. Çorap örücülüğüne burundan baĢlanmıĢ olup, örgü tekniği olarak silindir biçiminde tek yöne basit ilmek tekniği uygulanmıĢtır.
El örgüsü çoraplar motif çeĢitliliği ve renk açısından çok zengin bir yapıya sahip bulunmaktadır. El örgüsü çoraplarda geometrik, sembolik, bitkisel ve nesneli bezemeler yer almıĢtır. Bu bezemeler arasında en çok geometrik bezeme kullanılmakta üçgen ve baklava en fazla kullanılan geometrik bezemedir. Çoraplarda kompozisyon motiflerin yatay düzende yerleĢtirilmesi ile oluĢturulmuĢtur. Yörede motifler arasında benzerlik çoktur. Renk açısından ise bir çorapta on farklı renk kullanılarak çok renkli çoraplar görülmektedir.
v
veya desenleri kullanılarak tasarımlar yapılmıĢ, bir kısmı uygulanarak yeni ürünler kazandırılmaya çalıĢılmıĢtır.
vi
ABSTRACT
Hand knitted socks ,which are unique as clothing part in the Turkish Handicrafts, are worn everyday and are become worn out because of the need and thus they disappear over time. Reduction of individuals who engage in knitting socks began to run out of this branch of art.
The purpose of the research is that identifying the hand-knitted socks by analysing and implementing the techniques and patterns of the socks to applications of the present day.
The villages that still continue making hand-knitted socks were analyzed. The villages are Sorgun, Kocakovacik, Gedikören and Çeki. Total of 30 product that has traditional characteritics were studied in the region.Information about these products is presented in the form of data sheets and photos.Hand-knitted socks in the region motif, pattern, design, technique, equipment - material properties and socks with historical information about individuals who were identified by questionnaire.
Bursa Mountain Region as a tools of traditional hand-knitted socks crochet, as a supplies wool in the past examplies and synthetic yarn were used in the present examplies. Knitting socks was started through toe, one-way simple loop technique in the form of cylinderhas been used as knitting techniques.
Hand-knitted socks have a structure motifs are rich in variety and color. Hand-knitted socks have geometric, symbolic, embellishments in floral and objective ratings. This is among the most geometric decorative embellishments used in the most commonly used triangular and diamond geometric embellishments. Horizontal layout was created by placing the socks composition of motifs. In terms of color similarity between patterns seen in the region are very different color using the multi-colored socks are a socks on.
People often use hand-knitted socks in the region in order to prepare dowry and protect from climatic conditions
Applying and evaluating socks ,which is important part of traditional clothing culture, other fields than local usage will be beneficial about the development, presentation and continuation of the culture of the region.. Therefore, in the region, or patterns detected using the technique of knitting socks made designs, some of them tried to teach by applying the new products.
vii
ABSTRACT ... vi
ĠÇĠNDEKĠLER ... vii
TABLOLAR LĠSTESĠ ... x
FOTOĞRAFLAR LĠSTESĠ ... xii
ġEKĠLLER LĠSTESĠ ... xv I.GĠRĠġ ... 1 Problem Durumu ... 1 Amaç ... 3 Önem ... 3 Varsayımlar ... 4 Sınırlılıklar ... 4 II. ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR ... 5
III. KURAMSAL TEMELLER ... 6
1. Bursa Dağ Köyleri Hakkında Genel Bilgi ... 6
2. Çorap Örücülüğü Hakkında Genel Bilgiler ... 20
2.1.Çorap Örücülüğünün Tarihi ... 20
2.2. Çorap ÇeĢitleri ... 21
2.3.Çorap Örücülüğünde Kullanılan Araç ve Gereçler ... 22
2.3.1. Çorap Örücülüğünde Kullanılan Araçlar ... 22
2.3.2.Çorap Örücülüğünde Kullanılan Gereçler ... 23
2.4.Çorap Örücülüğünde Kullanılan Teknikler ... 24
viii
2.4.1.1. ġiĢ Örücülüğünü Süsleme ve Desenlemede Kullanılan
Temel ĠĢlem ... 27
2.4.2.Tığ Ġle Çorap Örücülüğünde Kullanılan Teknikler ... 28
2.5. Çoraplarda Desen ve Motif ... 31
2.6. Çoraplarda Kompozisyon ... 34
3.Bursa Ġli Dağ Yöresi Çorap Örücülüğünün Analizi ... 35
IV. YÖNTEM ... 42 AraĢtırmanın Modeli ... 42 Evren ve Örneklem ... 42 Verilerin Toplanması ... 42 Verilerin Analizi ... 43 V. BULGULAR VE YORUM ... 44
1. Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi ... 44
1.l. El Örgüsü Çorap Ören Bireylerin Özellikleri ... 44
1.2.El Örgüsü Çorapları Örmeyi Öğrenme ve Yapma Nedenleri ... 47
1.3. El Örgüsü Çorap Ören Bireylerin Kullandıkları Araç - Gereç Özellikleri ... 50
1.4. El Örgüsü Çoraplarda Renk ve Motif Özellikleri ... 54
1.5. El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Teknikler ve Ayrılan Süre Özellikleri... 60
2.Bilgi Formları ... 69
3.Bilgi Formlarının Değerlendirilmesi ... 154
3.1.Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Boyutlar ... 154
3.2.Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Araç ve Gereçler... 165
3.3. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Teknikler ... 166
3.4. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Renkler ... 166
3.5. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çoraplarda Motif ve Kompozisyon Özellikleri ... 168
ix
EKLER
EK I BĠLGĠ FORMU ... 188 EK II ANKET FORMU ... 189
x
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1.YaĢ ile Ġlgili Dağılım ... 44
Tablo 2. Medeni Durum ile Ġlgili Dağılım ... 45
Tablo 3. Öğrenim Durumları Ġle Ġlgili Dağılım ... 46
Tablo 4. Sağlık Durumları Ġle Ġlgili Dağılım ... 47
Tablo 5. Bireylerin Çorap Örmeyi Kimden Öğrendikleri Ġle Ġlgili Dağılım ... 47
Tablo 6. Bireylerin El Örgüsü Çorap Örme Nedenleri ... 49
Tablo 7. Bireylerin Çorabı Kullanım Amaçlarına Göre Dağılımı... 49
Tablo 8. El Örgüsü Çorap Örerken Kullanılan Araçların Dağılımı ... 50
Tablo 9. El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Ġplik ÇeĢitlerinin Dağılımı ... 51
Tablo 10. Çorap Örmede Bireylerin Kullandıkları Ġplik Türleri Tercihleri ile Ġlgili Dağılımı ... 52
Tablo 11. El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Doğal Boyalar ... 53
Tablo 12. Boyamada Kullanılan Mordanların Dağılımı ... 53
Tablo 13. Çoraplarda Kullanılan Renklerin Dağılımı ... 54
Tablo 14. 1 Çift Çorap Ġçin Kullanılan Ġplik Miktarı Ġle Ġlgili Dağılım ... 55
Tablo 15. Çoraplarda Kullanılan Motiflere Verilen Ġsimleri Ġle Ġlgili Dağılım ... 56
Tablo 16. Çorap Örücülüğünde Kullanılan Bezeme Türleri ... 57
Tablo 17. Motiflerin Çorabın Hangi Kısmında Kullandıkları Ġle Ġlgili Dağılım ... 58
Tablo 18. Çoraplarda Kullanılan Desenlerin Kaynakları Ġle Ġlgili Dağılım ... 59
Tablo 19. Eski Çoraplarla Yeni Çoraplar Arasındaki Farkların Dağılımı ... 59
Tablo 20. Çorapların Örülmesinde Kullanılan Tekniklerin Dağılımı ... 60
Tablo 21. Bireylerin Çorap Örmeye 1 Günde Ne Kadar Zamanlarını Ayırdıklarının Dağılımı ... 61
xi
Dağılımı ... 154
Tablo 25. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Ayak GeniĢliği Ölçülerinin Dağılımı ... 155
Tablo 26. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Topuk GeniĢliği Ölçülerini Dağılımı .... 156
Tablo 27. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Konç GeniĢliği Ölçülerinin Dağılımı .... 157
Tablo 28. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Burun Boyu Ölçülerinin Dağılımı ... 158
Tablo 29. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Taban Boyu Ölçülerinin Dağılımı ... 159
Tablo 30. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Ayaküstü Yüksekliklerinin Ölçülerinin Dağılımı ... 160
Tablo 31. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Topuk Yüksekliklerinin Ölçülerinin Dağılımı ... 161
Tablo 32. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Konç Yüksekliklerinin Ölçülerinin Dağılımı ... 162
Tablo 33. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların BaĢlık Ölçülerinin Dağılımı ... 163
Tablo 34. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çorapların Bütün Boy Ölçülerinin Dağılımı ... 164
Tablo 35. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Araçlar ... 165
Tablo 36. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Gereçler ... 165
Tablo 37. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Teknikler ... 166
Tablo 38. Bursa Dağ Yöresi El Örgüsü Çoraplarda Kullanılan Renklerin Dağılımı ... 167
xii
FOTOĞRAF LİSTESİ
Fotoğraf 1.Ġçlik ... 10
Fotoğraf 2. Paçalıklı ... 10
Fotoğraf 3. Sıktırma ... 11
Fotoğraf 4.Günlük Kadın Kıyafetinde Güdük ... 11
Fotoğraf 5. Gelin Güdüğü ... 12
Fotoğraf 6. ĠĢlemeli Entarinin Önden Görünümü ... 12
Fotoğraf 7. ĠĢlemeli Entarinin Arkadan Görünümü ... 13
Fotoğraf 8. PeĢkir ... 14
Fotoğraf 9. Fesin Üstten ve Önden Görünümü ... 14
Fotoğraf 10.Fesin Kullanım ġekli ... 15
Fotoğraf 11. Albazı ... 15
Fotoğraf 12. Bürgü ... 15
Fotoğraf 13.Dizge ... 16
Fotoğraf 14. Gıdıklık ... 17
Fotoğraf 15.Acem ġalı Yün KuĢak ... 17
Fotoğraf 16.Acem ġalı Yün KuĢağın Kullanım ġekli ... 18
Fotoğraf 17. Çorap ... 18
Fotoğraf 18. Günlük Genç Kadın Kıyafeti ve Yöresel Gelin Kıyafeti ... 19
Fotoğraf 19. Keles Yöresi Çorapları ... 31
Fotoğraf 20. 8 zincir ... 35
Fotoğraf 21. Burun Kısmını Örme ... 36
Fotoğraf 22.Burun Kısmını Örme ... 36
Fotoğraf 23. BitmiĢ Çorap Burnu ... 37
Fotoğraf 24. Ayak Kısmının Örülmesi ... 37
Fotoğraf 25. BitmiĢ Ayak Kısmı (Topuk hariç). ... 38
Fotoğraf 26. Topuk Kısmının Örülmesi ... 38
Fotoğraf 27. BitmiĢ Ayak ... 38
Fotoğraf 28. Ayak Kısmına Boğaz Açılması ... 39
xiii Fotoğraf 35. Örnek 2 ... 67 Fotoğraf 36. Örnek 3 ... 70 Fotoğraf 37. Örnek 4 ... 73 Fotoğraf 38. Örnek 5 ... 76 Fotoğraf 39. Örnek 6 ... 79 Fotoğraf 40. Örnek 7 ... 82 Fotoğraf 41. Örnek 8 ... 85 Fotoğraf 42. Örnek 9. ... 88 Fotoğraf 43. Örnek 10 ... 91 Fotoğraf 44. Örnek11 ... 94 Fotoğraf 45. Örnek 12 ... 97 Fotoğraf 46. Örnek 13 ... 100 Fotoğraf 47. Örnek 14 ... 103 Fotoğraf 48. Örnek 15 ... 106 Fotoğraf 49. Örnek 16 ... 109 Fotoğraf 50. Örnek 17 ... 112 Fotoğraf 51. Örnek 18 ... 115 Fotoğraf 52. Örnek 19 ... 118 Fotoğraf 53. Örnek 20 ... 121 Fotoğraf 54. Örnek 21 ... 124 Fotoğraf 55. Örnek 22 ... 127 Fotoğraf 56. Örnek 23 ... 130 Fotoğraf 57. Örnek 24 ... 133 Fotoğraf 58. Örnek 25 ... 136 Fotoğraf 59. Örnek 26 ... 139 Fotoğraf 60. Örnek 27 ... 142 Fotoğraf 61. Örnek 28 ... 145
xiv Fotoğraf 62. Örnek 29 ... 148 Fotoğraf 63. Örnek 30 ... 151 Fotoğraf 64. Tasarım 1 ... 170 Fotoğraf 65. Tasarım 2 ... 171 Fotoğraf 66. Tasarım 3 ... 172 Fotoğraf 67. Tasarım 4 ... 173 Fotoğraf 68. Tasarım 5 ... 174 Fotoğraf 69. Tasarım 6 ... 175 Fotoğraf 70. Tasarım 7 ... 176 Fotoğraf 71. Tasarım 8 ... 177 Fotoğraf 72. Tasarım 9 ... 178 Fotoğraf 73. Tasarım 10 ... 179 Fotoğraf 74. Tasarım 11 ... 180
xv
ġekil 4.Ters Ġlmek BatıĢ ġekli... 26
ġekil 5.Ters Ġlmekte Ġp AlıĢ ġekli ... 26
ġekil 6. Ters Ġmek ile OluĢan Yüzey Görünümü ... 26
ġekil 7 BaĢlangıç Ġlmeği ... 28
ġekil 8 Ġlmek OluĢumu ... 28
ġekil 9. Basit Ġlmeğin AĢamaları ... 29
ġekil 10 Silindir ġeklinde Tek Yöne ÇalıĢma...30
ġekil 11. Çilek Motifi ... 32
ġekil 12. Geometrik Baklava ve Üçgen Motifi...33
ġekil 13. Yıldız Motifi...33
BÖLÜM I GİRİŞ
Problem Durumu
İnsanlar; ihtiyaçlarını karşılamak, örtünmek, korunmak ve yasam şartlarını daha üstün bir düzeye taşımak için el sanatlarının ilk örneklerini oluşturmuşlardır. El sanatları; bulunduğu dönemin ihtiyaçlarına ve doğa şartlarına bağlı olarak da gelişim göstermiştir. Ortaya çıkan sanat ürünleri toplumun kültürel özelliklerini, yasam şartlarını ve dinsel inanışlarını yansıttığı için “geleneksel” vasfını kazanmıştır. Türkler; Orta Asya bozkırlarından başlayarak günümüze kadar gelen bu sanat zenginliği içinde ellerinin becerisini, gözlerinin zevki ve emeklerinin hakkı ile medeniyet tarihine imza koymuş Türklerin İslamiyet‟i kabul etmesi neticesi derin bir ruh zenginliği içinde daha da gelişmiş ve zirveye çıkmıştır (Derman, 1977; Uşak,2008).
El sanatlarının temelinde bireysel bilgi ve beceri vardır. Bu bilgi ve beceri ustadan çırağa iletilerek, üretimin kuşaktan kuşağa aktarılmasıyla sürekliliği sağlamıştır. Üretimin belli bir yörede yapılmasıyla geleneksel özellik kazanılmıştır. Ham madde yörede üretildiğinden ürünlerde yöreye özgü özellik taşımıştır. Kırsal kesimlerde üretim ya bireyseldir ya da küçük işletmelerde gerçekleştirilir. Üretilen bu ürünler yörede yaşayan bireylerin, yaşayış biçimi ve ekonomik düzeyinin aynasıdır. Türkler, Geleneksel Türk El Sanatlarını, Anadolu'nun binlerce yıllık tarihinden gelen çeşitli uygarlıkların kültür mirasıyla, kendi öz değerlerini birleştirerek zengin bir mozaik oluşturmuştur. Anadolu da görülen geleneksel el sanatları arasında dokuma, örme, işleme, keçe yapımcılığı vb. bir çok konu yer almaktadır. Bu geleneksel el sanatlarının en eskilerinden biri olan örücülük; ince veya kalın bükümlü çeşitli cinsteki ipliklerin iğne, mekik, şiş, tığ gibi basit araçlarla ve el yardımı ile oluşturulan ilmeklerin veya düğümlerin bir araya getirilmesi sonucu elde edilen ürünlerdir. Örücülük yüzyıllarca elle ve basit el aletleri ile yapılmıştır. Bilim ve teknolojideki hızlı
sağlamıştır. Osmanlıda mimarinin gelişimi gibi taş ve tahta oymacılığı, seramik, alçı, dekorasyon, hat, tekstil sanatları da Bursa‟da gelişen sanatlardandır (Bursa,1997).
Bursa aynı zamanda önemli dokuma ve ticaret merkezidir. Zengin desenli, sırma ve altın işlemeli kadifeler ile ipekli kumaşların hükümdar ve saray mensuplarının giysileri için dokunduğu bilinmektedir. Bursa‟da el sanatları olarak ipekçiliğin ve ipek dokumacılığın el tezgahlarında yapıldığı bilinmektedir. Saraya bağlı gelişen el sanatlarının evlerde yapılan ürünlere de etkileri görülmektedir (Bursa, 1997).
Bursa‟da ipek, halı, kilim, çorap, heybe ve kesenin yapımı azalsa da günümüzde devam etmektedir. Bu el sanatları içinde örücülük teknikleri ile oluşturulan çoraplar önemli bir yer tutmaktadır. Kalın örgülerden biri olan çorap ayağa giyilen baldırın yarısına ya da dize kadar çıkarılan, dış etkenlerden korunmak, aynı zamanda giysiyi tamamlamak amacıyla kullanılan örgü giyeceklerdir. Yıllarca insanlar iklim şartlarından korumak için kullandıkları çoraplar işlevsel amacının yanında medeni hali bildiren, üzerindeki motiflerle ören veya kullanan kişinin duygularını ifade eden, nazardan koruyan, bereketi temsil eden toplumsal içeriğe sahip birer öğe olmuştur. Çorapların da kullanılan motif zenginliği ile tespit edilen yörelerden biri olan Bursa‟da Uludağ güneyindeki Orhaneli, Keles, Büyükorhan ve Harmancık ilçelerini kapsayan bölge, „Dağ yöresi‟ diye bilinen bölge de günümüzde hala el örgüsü çoraplar yapılmaktadır. Bu bölge Osman Gazi‟nin Bursa‟yı fethi sırasında ve öncesinde bölgeye gelip, Uludağ‟ın güney sırtlarına ve eteklerine yerleşen Yörük ve Türkmen boylarının bugünkü uzantılarıdır (Erkan,2008; Ortaç,2008).
Gelişen teknoloji ve buna bağlı olarak değişen hayat şartlarından dolayı el örgüsü çoraplar eski önemini yitirmiş bunların yerini daha ekonomik olduğu için sanayi makinelerinde üretilen çoraplar yer almıştır. El örgüsü çoraplar önemini yitirdiği günümüzde, araştırma yöresi olarak incelenen Bursa ilinde el örgüsü çoraplara ait araştırmaya rastlanılmamıştır.
Bursa Dağ yöresindeki köylerde yapılmış olan el örgüsü çorap örneklerinin renk, teknik, motif, kompozisyon vb. özelliklerinin belgelendirilerek tanıtılması ile kültür değerlerimizin kaybolmasını önlemek açısından kaynak oluşturmak ve elde edilen çorap örneklerinin motif ve renklerinden esinlenip, günümüz modasına uygun ürünler oluşturarak, farklı kullanım alanlarında da yaşamasına katkı sağlamaktır.
Amaç
Araştırmanın genel amacı Bursa Dağ Yöresi köylerindeki el örgüsü çorapların incelenerek tespit edilmesi, çoraplardaki teknik ve desenlerden yola çıkılarak günümüze uygun tasarımlara uygulanmasıdır.
Bu genel amaca uygun olarak alt amaçlar şöyledir.
1. Çorap örücülüğü ile uğraşan bireylerin demografik özellikleri nelerdir? 2. El örgüsü çoraplarda kullanılan araç – gereçler nelerdir?
3. El örgüsü çoraplarda kullanılan teknik, renk, motif ve kompozisyon özellikleri nelerdir?
4. Elde edilen örnek çorapların motif ve desenlerinden farklı kullanım alanlarında tasarımlar yapılarak uygulanabilir mi?
Önem
Günümüzde birçok alanda üretim yapılırken gelişen teknolojiden yararlanılmaktadır. Bu nedenle kültürümüzün en önemli göstergesi olan emek ve özveri gerektiren el sanatları yok olmaya başlamıştır. Yaygın olarak kullanılan çoraplar, artık gelişmiş örgü makinelerinde üretilmektedir. Bu yüzden el örgüsü yapan bireyler azalmış ve kullanılarak eskimiş çoraplarında atılması ile el örgüsü çorapların önemi de kültürel bakımdanartmıştır.
Bursa Dağ köylerinde bulunabilen çorapların özellikleri, kullanılan malzeme, motif, renk, araç-gereç, teknik ve kompozisyonların incelenip belgelendirilerek tanıtılması, gelecek nesillere kültürel miras olarak bırakılması, tespit edilen teknik ve motiflerin farklı ürün oluşturmada kullanılabilmesi için yapılan motif çizimleri ve hazırlanan yeni tasarımlar açısından çalışma önemlidir.
Sınırlılıklar
Bursa ili Dağ Yöresinde yer alan Keles, Orhaneli, Harmancık ilçelerde Sorgun, Kocakovacık, Çeki, Gedikören köylerde çorap ören bireyler ve ördükleri çoraplarla sınırlıdır.
BÖLÜM II
İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
Yapılan araştırmalarda Uludağ Güneyindeki Türkmen ve Yörük Köylerindeki Çoraplar ile ilgili araştırma yapıldığına rastlanmamıştır. Çalışmanın konusuyla ilgili araştırmalar aşağıda özetlenmiştir.
Sügertin (1987) “Ayaş İlçesinde Çorap Örücülüğü” adlı yayınlanmamış yüksek lisans tezinde çorap örenlerin sosyo-ekonomik durumundan; çoraplarda kullanılan desen, malzeme ve teknikler anlatılmış, pazarlama şekilleri ile ilgili bilgi verilmiştir.
Akpınarlı (1995) “El Örgüsü Çorapların Teknik Desen Renk ve Kullanım Özellikleri” adlı yayınlanmamış Doktora Tezinde Konya yöresine ait el örgüsü çorapları araç-gereç, motif, teknik özelliklerini incelemiş, motifler ve desenleri çizerek göstermiş, çorapların yapılış işlemlerini anlatmış ve yöredeki çoraplardan yararlanarak yeni tasarımlar oluşturmuştur.
Köklü (1997) “Çankırı İli Kızılırmak İlçesine Ait Birkaç Köyde Bulunabilen El Örgüsü Çorap Örnekleri ve Yeni Tasarımlar” adlı Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezinde Kızılırmak ilçesindeki el örgüsü çorapları boyut, kullanılan malzeme, araç-gereç, teknik, renk, konu, kompozisyon ve onarım durumları incelenmiştir. Bu çorapların motiflerini değiştirmeden triko makinesi çok kartlı (deco) sistemine göre hazırlayıp, bunlardan tasarım yapmış ve tasarımları ürün haline getirmiştir.
Barutçu (2000) “Bitlis İli Çorap Örücülüğünün Teknik Araç Gereç ve Motif Yönünden İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma” adlı Yayınlanmamış yüksek lisans tezinde el örgüsü çoraplar araç-gereç, teknik, desen, kompozisyon yönünden incelenmiş, motif ve desen özelliği bozulmadan farklı kullanım alanlarında yeni tasarımlar oluşturulmuş ve bunlardan bazıları ürün haline getirilmiştir.
1. Bursa Dağ Köyleri Hakkında Genel Bilgi
Bursa Dağ Köyleri Tarihi ve Coğrafi Durumu
Bursa Dağ Köyleri tarihi bakımdan oldukça eski bir medeniyet merkezidir. Bu bölge M.Ö. IV. Yüzyılda kurulmuş bulunan “Bitinya” imparatorluğu‟na bağlı bir coğrafya üzerinde bulunmaktadır. Eski yerleşim merkezleri olarak Bursa (Prusa ) , İznik (Nikea), Gemlik (Kios) yer almaktadır. O dönemlerde Keles ve Orhaneli yerleşimlerinin bulunup bulunmadığı konusu net olarak bilinmemekle “Atranos” Uludağ‟ın güney eteklerinde Orhaneli ve civarı olarak bilinmektedir (Cemiloğlu, 2002:9).
Osmanlı Devleti zamanında bölge, İdari bakımdan Hüdavendigar Liva-sı'nın Bursa sancağına bağlı Atranos kazası sınırları içerisinde yer almıştır. Bu bölge I. Murat zamanında devlet yönetimi tarafından önemli bir coğrafya olmuştur (Cemiloğlu, 2002:10).
Cumhuriyet Döneminde Bölge, Orhaneli ve civarı (Atranos kazası) Bursa kent merkezinden üç gün önce Yunan işgalinden kurtulmuştur. O günden bu yana da Bursa iline bağlı Orhaneli ilçesi olarak idari konumunu sürdürmektedir. Ancak, daha önce bu ilçeye bağlı birer bucak merkezi olan Keles'in 1953 yılında, Harmancık ve Büyükorhan'ın da 1987 yılında ilçe yapılması ile bölgedeki ilçe sayısı birden dörde yükselmiştir (Cemiloğlu, 2002:10).
Bölge ortalama olarak 500 m. dolayında bir yüksekliğe sahiptir. Ancak bu yüksekliğin yer yer çok farklılıklar gösterdiği de bir gerçektir. Yöre, bu hali ile üç tarafı yüksek dağlarla çevrili, sadece Tavşanlı'ya bakan güney bölgesi biraz daha düz bir çanak biçimini andır-maktadır. Bu çanağın kuzeyinde eski adı Keşiş Dağı olan Uludağ, doğusunda Domaniç Dağları, batısında da Dursunbey Dağları yer almaktadır. Bu arazi parçasını, en büyüğü Kocaçay olan irili ufaklı birçok dere bölmektedir Araştırma bölgesinin genel olarak ''dağlık bir bölge" olarak tanımlanmaktadır (Cemiloğlu, 2002:11).
Bölgenin Etnik Yapısı
Bölge de yaşayan halk Yörüklerden oluşmaktadır. Keles ilçesi Yörüklerinin, Kayı aşiretlerinden bir oba (Abdurrahman Bey ile Turgut Alp) ile Kayı beylik ailesi olmak üzere iki obadan oluştuğu belirtilmektedir. Keles adı M.Ö. 1300 yıllarında Hazar Denizinin güney eteklerinden Oğuz Türklerinin Kayı Oymaklarından birinin yaşadığı Keles kentinden gelmektedir (Gürak, 2002:629).
Oğuz Boylarından ayrılmış obacıklardan ibaret olan Uludağ Yörükleri günümüzde hemen hemen yerleşmiş, yurt ve köy sahibi olmuştur. Bunların bir kısmın “Üçoklu” bir kısmında “bozoklu” olduğu anlaşılmaktadır. Halk, Uludağ Üçoklarına “Kızılkeçeli”, Bozoklularına ise “Karakeçeli” demektedir. Bu iki obanın birbirleriyle yaşam biçimleri ve giyimleri arasında farklılar görülmektedir (Gürak, 2002:629).
Bölgede göçebe halk için “Yörük”, yerleşik hayata geçenlere ise “Manav” denilmektedir. Kent merkezinde yaşayanlar ise yöre halkına “Dağlı” terimini kullanmaktadır. Bölge insanı, Bursa kent merkezine geldiğinde de kendini tanımlamak istediği zaman bu sıfatı kullanmakta ve bu yolla manav ve yörük terimlerinin her ikisini de ifade etmeye çalışmaktadır (Cemiloğlu, 2002:12).
Ekonomik Sosyal ve Kültürel Hayat
Bölge köylerindeki ekonomik hayatı genel çerçevede hayvancılık oluşturmaktadır. Yöredeki köylerde, hemen herkesin koyunu, keçisi veya ineği bulunmaktadır. Özellikle dağ köylerinde bazı ailenin oldukça kalabalık koyun ve keçi sürülerinin bulunmakta olup, her aile ticari anlamda süt üretip satmasa bile, en azından kendi ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmaktadır. Ancak, Bu köylerin bir kısmında kurulmuş bulunan kooperatifler aracılığı ile sütçülük ve peynircilik geçim kaynağı haline dönüştürülmektedir, Keles'e bağlı, Kocakovacık, Sorgun köyleri bunlar arasındadır (Cemiloğlu, 2002:12). Hayvancılığın yanında bazı köyler gelirini orman ürünlerinden, Keles‟in köylerinde çilek ve kiraz yetiştiriciliğinden elde etmektedir.
Harmancıkdemirci, Haydar, Issızören, Karaardıç, Kemaliye, Kıranışıklar, Kocakavacık, Kozbudaklar, Menteşe, Pınarcık, Sorgun, Uzunöz, Yağcılar, Yazıbaşı, Yunuslar‟dır.
Bursa Dağ Köylerinden çorap örücülüğü yapıldığı tespit edilen köyler Çeki, Gedikören, Kocakovacık, Sorgun‟dur.
Çeki Köyü
Çeki köyü Orhaneli‟ye bağlı ve ilçeye 27 km uzaklıkta bir köydür. Köyün ismi ile ilgili kaynaklarda farklı görüşler yer almaktadır. Kaynaklarda, köyün adının “çekilip gelmek” mastarından geldiğini, köyü yıllar önce kuranlar ise Domaniç ilçesinin Tevlez Yaylalarından buraya çekilip geldikleri için bu adı almış olduklarını belirtilmektedir. Bazı kaynaklar “Yörükler, yazın Domaniç‟e, kışın da olduğu yere çekilmiş. Onun içinde Çeki ismini almış” diye anlatmaktadır. Ayrıca köyün kuruluş yerinin tespitinde de bir tekenin ormanlık arazi içerisindeki bir kaynak suda sakalının ıslanmasının rol oynadığını da rivayetler arasında yer almaktadır. Hatta köyü kuran kişinin İbrahim Kahya olduğu da belirtilmektedir. Bazı araştırmalarda ise Ahmet Vefik Paşa tarafından kurulduğu ileri sürülerek Ahmet Vefik Paşa‟nın göçerleri yerleşik hayata geçirme çabası anlatılmak istenmektedir ( Cemiloğlu, 2002: 53).
Gedikören Köyü
Harmancık ilçesine bağlı ve merkeze 13 km uzaklıkta bir köydür. Köyün adına 1685 tarihli kadı sicillerinde de rastlanmaktadır. Köyün yakınındaki “Asar” mevkiinde muhtemelen Bizans döneminden kalma şehir harabeleri bulunmaktadır ( Cemiloğlu, 2002:66).
Kocakovacık Köyü
Keles‟e bağlı bir köydür. İlçenin kuzeydoğusunda ve kaza merkeze 29 km uzaklıkta bulunan Kocakovacık ilçenin en uzak köylerinden birisidir. Köyün adının eskiden “Koca Kovalık” iken zamanla bu isme dönüştüğü yer almaktadır( Cemiloğlu, 2002:81).
Sorgun Köyü
Keles ilçesine bağlı, ilçenin 20 km doğusunda ve dağlık arazide bulunan bir köydür. Sorgun adı 15 yy. belgelerinde sıkça geçmektedir. Köyün adı bugünde köylülerce sert ünsüzle ve sorkun biçiminde kullanılmaktadır ( Cemiloğlu, 2002:92). Çevre köylerde nüfus hızla azalırken Sorgunda bu oran oldukça düşüktür.
Bursa Dağ Yöresi El Sanatları
Yöredeki el sanatlarından küçük çapta faaliyet gösterilen havlu, halı ve kilim dokumacılığı, demircilik, tüfekçilik, bakırcılık ve kalaycılık diğer geçim kolları arasında sayılabilir.
Bursa Dağ Yöresinden Keles‟te el sanatlarının günümüzde, genellikle giysileri ve folkloru ile yaşadığı görülmektedir. Geçmişten günümüze kadar devam eden ve günümüzde de özel günlerde hala kullanılan kıyafetler yörenin yaşayan el sanatları ürünlerini oluşturmaktadır. Günümüzde daha çok halkın yöresel giysilerinde kullanılmak üzere yapılan el dokuması kumaşlar, işlemeler ve örücülük bulunmaktadır.
Yörede bulunan el sanatları ürünlerini kullanım yeri dikkate alınarak sıralayacak olursak;
İçlik: Göynek de denilmektedir. Pamuk ve ketenden kendi el tezgahlarında dokudukları kumaşlardan yapılmaktadır. Günlük kadın giysisidir. Etek ve yakaları bu yörelerde az da olsa işlidir. Dokuması köyde yapılmaktadır( Fotoğraf 1).
Fotoğraf 1. İçlik
Paçalıklı, el dokuması kumaştan dikilen, paçaları işlemeli dona verilen isimdir. Son zamanlarda divitin veya basmadan canlı renklerde yapılan don kullanılmaktadır (Fotoğraf 2).
Sıktırma: Boncuk işlemeli göğüsleri kapatmak için kullanılan üst giysisidir (Fotoğraf 3).
Fotoğraf 3. Sıktırma
Güdük: Pamuklu kumaş üzerine el işlemeleri ile süslenmiştir. Gelinlerde işlemeler tel sarma tekniği ile yapılmıştır (Fotoğraf 4 - 5).
Fotoğraf 5. Gelin Güdüğü
İşlemeli entari: Gelin ve kızların giydiği eteğin bütün arka parçası beline kadar, yaka ve kol ağızları işlemelidir (Fotoğraf 6-7).
Fotoğraf 7. İşlemeli Entarinin Arkadan Görünümü
Peşkir: Çuhalık tezgahta yünden dokunur. Önlük olarak kıyafetlerin önüne bağlanarak kullanılmaktadır.. Gelin ve gençlerde motifli, yaşlılar için ise düz hazırlanmaktadır. Kocakovacık‟ta elmalı peşkir yapılır. Bugün ki batik çalışmalarının başlangıcı gibidir. Dokunan kumaşa nohut taneleri keçi kılları ile sıkıca bağlandıktan sonra siyah renk ile boyanır. Nohutların bağlandığı yerler beyaz kalır, diğer taraflar siyah renk olur (Fotoğraf 8).
Fotoğraf 8. Peşkir
Fes: Bir çeşit başlıktır. Siyah renk yün ile yapılan el dokuması kumaşla hazırlanır. Fesin tepe kısmı merkezden çevreye doğru yerleştirilen mavi, kırmızı, mor, sarı ve siyah renkli boncuklar kullanılarak iç içe geçmiş daire biçimleriyle süslenmiştir. Fesin ön tarafında geometrik bezemeler oluşturacak şekilde renkli boncuklar iğne ile birleştirilerek örülmüş ve pullarla da süslenmiştir (Fotoğraf 9 - 10).
Fotoğraf 10.Fesin Kullanım Şekli.
Albazı; Krep, Gelin Alı veya Pullu Bez de denilmektedir. Kenarları pullu ve boncuklu firkete oyalı kreptir. Fesin üstüne uçları çene altından çaprazlanarak arkada bağlanmak üzere kullanılmaktadır (Fotoğraf 11).
Fotoğraf 12. Bürgü
Dizge veya çizge: Yün iplikten hazırlanan çarpana dokumadır. Uçları keçi kılından püsküllerle süslenmiştir. Peşkirin üzerine bele bağlanmaktadır (Fotoğraf 13).
Gıdıklık; Gerdanlık veya boyunluk da denilmektedir. Boncukları el ile dizilerek hazırlanmaktadır(Fotoğraf 14).
Fotoğraf 14. Gıdıklık
Şal kuşak (Acem şalı kuşak) – Yünden çulfalıkta dokunur. Uçları daha çok gelin ve genç kızlarda süslü ve püsküllüdür. Bugün yalnız yaşlılar dokumasını bilmektedir. Boyu 3 m.‟dir. Bele sarılır, püskül son tarafa getirilir ( Fotoğraf 15-16).
Fotoğraf 16.Acem Şalı Yün Kuşağın Kullanım Şekli
Çorap: Yünden el örgüsüdür. Tığ ve 5 şişle yapılanları vardır. Günümüzde yün yerine sentetik iplik kullanılmaktadır (Fotoğraf 17).
Fotoğraf 17. Çorap
Fotoğraf 18. Günlük Genç Kadın Kıyafeti ve Yöresel Gelin Kıyafeti
Bursa Dağ Yöresi Keles ilçesinde geleneksel giysilerini bu parçalarında el sanatları kullanılmakta ve günümüzde hala yaşatılmaktadır.
“Örgü”, elde kullanılan basit aletlerle, tek ipliğin kendi üzerine bükülüp kıvrılarak çeşitli ilmeklerle tutturulması ve ya düğümlendirilmesidir (Akbil, 1970: 36)
Akpınarlı (1995)örücülüğü; Yün, tiftik, ipek, pamuk vb. liflerden elde edilen ipliklerin şiş, tığ, mekik, iğne, firkete gibi özel araçlarla kendi üzerine bükülüp çeşitli ilmeklerle tutturulması veya düğümlenmesi olarak tanımlamıştır.
Tarihte çorapla ilgili Türklere ait ilk yazılı belgeler Orta Asya'da yapılan arkeolojik kazılarda bulunmuştur. M.Ö. VII., VIII. yüzyıllar arasında Orta Asya'da yaşayan Hunlar‟a ait Pazırık 2. kurganındaki bulgular arasında konç kısmı koç boynuzu motifleri ile süslü yün çoraplar bulunmaktadır. Bu çoraplar M.Ö ye kadar uzanan Anadolu Türk örgü sanatının ve çorapların önceki varlığını ortaya koymaktadır" (Diyarbekirli, 1972, Atay, 1987: 33).
Bugün en eski çorap örneği Yale Üniversitesi'nde yer alan Fırat nehri kenarında bulunan Hicri 256'ya tarihlenen üç örgü örneğidir. Londra Victoria and Albert müzesinde düz pamuklulardan dokunmuş çorap çiftleri vardır. 4. ve 5. yüzyıldan olan bu çorapların biri kahverengi-mor diğeri kırmızıdır. Birde 12.5 cm uzunluğunda kırmızı renkte ve üç sarı renkte çocuk çorabı bulunmaktadır (Rutt,1989:31). Bu çorapların topuk ve burun kısmı bulunmaktadır. Metropolitan Müzesinde Suriye de örüldüğü düşünülen çoraplar vardır. XII. ve XIII. yüzyıllara tarihlenen, açık zemin üzerine kufi yazı bordürü ile bezenmiş beş mavi şerit ile süslü çoraplardır.
Doğuda gelişen varlığını koruyan örgüler ticaret gemileri ile Arap tacirler tarafından İspanya'ya getirilmiş daha sonrada İngiltere ve İskoçya da gelişimini sürdürmüştür. 12. ve 16. yüzyıllar arası İspanya'da ve İtalya 'da başarı ile yapılan örgünün kaynağı olmuştur (Barışta, 1986: 86).
Osmanlı döneminden günümüze ulaşan Baron W. Wıratislaw‟ın anılarından hapishanelerde örgü eğitimi yapıldığı ve bu yolla kazanılan para ile bir veya iki kişinin geçinilebildiği görülmektedir (Barışta,1986:871).
2.2. Çorap Çeşitleri
El örgüsü çorapların sınıflandırılmasını aracına-gerecine, kullanım alanlarına, renklerine, boylarına, motif ve desenlerine, örme tekniklerine göre yapılabilir. Bunlar
Kullanım alanlarına göre; Günlük Çoraplar Gelin Çorabı Çeyizlik Çorapları Damat Çorabı Töre Çorapları Asker Çorapları Oynaş Çorapları Yol Çorapları
Güreş Çorapları (Akpınarlı,1995: 39) Aracına göre;
Beş şiş ile yapılan çoraplar İki şiş ile yapılan çoraplar
Tığ ile yapılan çoraplar (Akpınarlı,1995:37) Desen ve Motif çeşitlerine göre çorap çeşitleri;
Nesneli bezemeli çoraplar Geometrik bezemeli çoraplar Figürlü bezemeli çoraplar Karışık bezemeli çoraplar
Tarak: Didilen yün liflerinin düzgünleştirilmesi, kısa ve yabancı maddelerinden temizlenmesi işleminde kullanılır. Genel olarak 75 x30 cm veya 20 x22 cm eninde 35 x 40 boyunda, 1,5 -2 cm kalınlığında bir tahtanın ortasına veya uç kısmına belirli aralıklarla muntazam çakılmış iki sıra ucu sivri çivilerden oluşturulmuştur (Akpınarlı, 1995:10; Doğruol, 1995:24).
İğ: Bir ucu ince ve öteki uca doğru gittikçe kalınlaşan genellikle tahtadan yapılmış çubuktur. Kalın olan ucunda koni biçiminde ve ağırsak adı verilen bir tabla bulunur. İğin iki türü vardır. Küçük olan, ağırsak hareketli ve yerinden çıkartılabilendir. Bu tür iğler öreke ile birlikte kullanılır. Büyük iğlerde ağırsak sabittir ve ağırşağın tepesinde ince demir telden bir çengel vardır. Ağırşağı büyük olan iğlere teşi, denmektedir (Dölen,1992:201)
Kirman: Bir eksen üzerine geçirilmiş haç biçimindeki iki tahta parçasından oluşmuştur. Eksenin alttan üçte biri uzaklığında haç biçimindeki tahtaların kaymaması için bir çıkıntı vardır. Kirman ile eğrilen ipliklerin kalın olmasının sebebi hem ağırlığın fazla oluşu hem de dönme hızının düşük olmasıdır. Bununla birlikte, iğe oranla daha çabuk iş gördüğünden yaygın olarak kullanılmaktadır. Eğrilen haç biçimindeki tahtaların arasına sarılır ve bu tahtalardan birinin çekilmesiyle yumak olarak alınabilir. Kirman günde 200 – 250 gr iplik üretebilir (Dölen, 1992:214).
Öreke: Bir metre uzunluğunda bir ağaç çubuğun alt kısmına tahta tabla üst kısmına ise bir külah geçirilerek, sümek denilen yün parçasını bağlayıp ıslak parmak ucu ile bükerek iplik haline getirmeye yarayan en eski eğirme araçlarından biridir ( Akpınarlı,1995:12).
Çıkrık: Hem eğirme hem de katlayıp bükme aracıdır. El ve ayakla çevrilip üzerindeki iğ‟i döndüren basit bir alettir. Çıkrığın iğne kısmına lifler el yardımıyla verilir. Bükülen iğin üzerine sarılır. Çıkrığın ayrıca iplik sarma işinde de kullanıldığı görülmektedir (Dölen, 1992:214).
Örmede Kullanılan Araçlar
Tığlar: bir ucu çengelli, diğer ucu düz 15 – 20 cm uzunluğunda ince, kalın, uzun tığlar olarak sınıflandırılan araçtır. Tığlar numaralar küçüldükçe kalınlaşır, numaraları büyüdükçe incelirler (Atay,1995:15).
Şişler: Bir ucu sivri şişler: 30 -35 cm uzunluğunda bir ucu sivri diğer ucu ilmekler kaçmasın diye topuzlu olan, inceden kalına göre 2 ila 35m/m arasında numaraları bulunan, bir çift halinde satılan araçlardır. Piyasada çelik, plastik, alüminyum, tahta ve bambudan yapılmış çeşitleri bulunmaktadır. Bir ucu sivri şişler örgü örmek rahat ve kolay olduğundan en çok tanınan ve tercih edilen şişlerdir (Atay, 1987:45)
İki ucu sivri şişler: halk arasında beş şiş diye bilinmektedir. Plastik, alüminyum ve üzerine nikel kaplanmış çelikten yapılırlar. Boyları 12- 20 cm arasındadır. İki ucu sivri şişler çorap, eldiven, gibi yuvarlak örülmesi gereken eşyaların örülmesinde kullanılmaktadır (Atay,1987:46)
Yuvarlak şişler: 14 cm uzunluğunda iki kısa şiş birbirine şiş kalınlığında misina ile bağlanarak yapılan numaraları 2.5 ila 7 m/m arasında değişen değerler alan araçlardır. Yuvarlak şişler yuvarlak örülmesi gereken işlerde kullanılmakta ayrıca düz örülmesi gerekenlerin ölçülerinin aynı olmasını sağlamaktadır( Akpınarlı,1995:15).
2.3.2.Çorap Örücülüğünde Kullanılan Gereçler
Yün: Çorap örücülüğünde en önemli olan ve en çok kullanılan hammadde yündür. Koyun yünleri tekstil alanında en çok kullanılan liflerdir. Hayvanların cinslerine göre yılda 1-2 kez kırpılmak suretiyle elde edilir. Hayvandan kırkıldığı zamanki durumuna yapağı denir. Birçok işlemden geçirildikten sonra yün adını alır. Kırkılma sonucu elde edilen yapağı suya bastırılır ve zaman zaman çalkalanarak kirleri yumuşatılır. Daha sonra düzgün bir taş veya kütük üzerine konulan yapağı sabun gibi köpürünceye kadar tahta tokaçlarla dövülür. Bunun ardından suyu berrak oluncaya kadar bol suyla yıkanır. Süzülmeye bırakılır ve yayılarak güneşte kurutulur. Kurutulan yün en basit el taraklarıyla taranır. İyice kurutulduktan sonra ipliğin kullanım yerine göre seçilmeye tabi tutulur. İnce uzun elyaflı yapağı çorap, giyecek, eşya, tepme, keçe ve kepenek yapımı için ayrılır. Kalın ve kaba kısımları halı ve kilim için kullanılır.
bu iplik tekrar kıvratılır ki yapılan işlem yefeleme denir. Tiftik lifleri de yöresel olarak yün ipliği gibi hazırlanmaktadır.
Pamuk: Pamuk bitkisinden elde edilen en önemli bitkisel liftir. Bir yıllık bitki olup ilkbaharda ekilen tohumdan boyu en az bir metreye varan bitki elde edilir. Pamuk liflerinin hasadı genellikle ağustos ve ekim ayları arasında yapılır. Olgunlaşan pamuklar zaman zaman toplanır. Toplanan pamuklar çırçır makineleri yardımıyla koza ve tohumlarından ayrılır. Çırçırlanmış pamuklar ayrı ayrı paketlenerek (balyalanarak) iplik fabrikalarına gönderilir. Pamuk ipliği yün ve ipekten daha az esnektir. Örücülükte daha çok sodyum hidroksit yardımıyla merserize edilmiş pamuk iplikleri kullanılır (Başer,1992:38; Atay,1987:58).
Sentetik İplik: Sentetik elyaf polimerleşme sonucunda doğada bulunmayan büyük moleküllü bileşiklerin elde edilmesine dayanır. Tümüyle sentetik ilk polimer elyaf naylondur. Sentetik iplikler doğal ipliklere ve yünlere karıştırılması dayanıklılıklarını artırır, maliyetini düşürür. Yünlere karıştırıldığında keçeleşmeyi önler. Naylon, orlon, rayon gibi iplikler dışında en çok kullanan orlondur (Atay,1987:58).
Hızlı nüfus artışı ile tekstil hammaddelerine artan talep sonucunda gelişen teknoloji ile suni ve sentetik liflerden elde edilen iplikler örücülük alanında çok kullanılmaktadır. Örücülükte %100 sentetik iplikler kullanılmakla beraber yün, tiftik ve pamuğa değişik oranlarda katılır. Sentetik iplikler doğal ipliklere ve yünlere karıştırılması dayanıklılıklarını artırır, maliyetini düşürür (Akpınarlı, 1995:18).
2.4.Çorap Örücülüğünde Kullanılan Teknikler
2.4.1.Şiş İle Çorap Örücülüğünde Kullanılan Teknikler Yüz İlmek
Yüz örgüyü oluşturulurken öncelikle istenilen sayıda ilmeğin şişin üzerinde hazırlanması gerekmektedir. Her iki yüzeyi farklı olan bir örgüdür. Üzerine ilmekler atılmış şiş sol elde, diğeri sağ elde tutulur. Yün sağ elin küçük parmağının üzerinden yüzük ve orta parmağın altından, işaret parmağının üzerinden geçirilir. Sağ eldeki şiş sol eldeki şişte bulunan birinci ilmeğin içinden soldan sağa doğru geçirilir. Daha sonra sağ elin işaret parmağı üzerinde bulunan yün alttan üste doğru şişe sarılır. Yün sarıldıktan sonra ilmeğin içinden yeni bir ilmek oluşturarak çekilir. Sol şişte kalan ilmek serbest bırakılır( Şekil 1- 2). Sol şişteki ilmekler bitinceye kadar yukarıdaki işlemler devam edilir. Yüz örgüyü örerken iplik daima arka tarafta kalır (Akpınarlı, 1995:22).
Şekil 1. Yüz İlmek Batış Şekli Şekil 2. Yüz İlmek İp Atış Şekli (Atay,1987:69)
ilmek serbest bırakılır( Şekil 4-5). Her sıra ters örgü yapıldığı zaman yine haraşo örgü meydana gelir(Akpınarlı, 1995:23).
Şekil 4.Ters İlmek Batış Şekli Şekil 5.Ters İlmekte İp Alış Şekli (Atay,1987:70)
Şekil 6. Ters İmek ile Oluşan Yüzey Görünümü Şiş örücülüğünü biçimlendirmede kullanılan temel işlemler
Eksiltmeler
İki ilmeğin birlikte alınarak yüz veya ters örgü tekniği ile örülmesidir. Böylece bir ilmek eksiltilmiş olmaktadır. Eksiltme işlemi örgü kenarlarında yapılacağı zaman 1. ilmek örülerek 2. ve 3. ilmeklerde eksiltme yapılarak örgü kenarının düzgün olması sağlanmaktadır. Eksiltmeler çiftli olarak veya sağa, sola doğru meyil verilerekten yapılmaktadır. Aynı zamanda iki ilmek birbiri içinden geçirilerek de eksiltme yapılmaktadır (Atay1987;88).
Arttırmalar
Örgüde çok kullanılan tekniklerden biridir. Sıra başlarında, ortasında, sonlarında, desen çalışmalarında ve örgüyü biçimlendirmede kullanılmaktadır. Arttırmalar uygulanış şekillerine göre basit ve çift arttırmalar olarak iki grupta incelenmektedir. Basit arttırmalar; şişe ilmek atarak, şişe ilmek dolayarak, ilmek içinden ilmek alarak, ilmekler arasından iplik kaldırarak, ilmek dibinden ilmek alarak ve bir ilmeği birden fazla örerek uygulanmaktadır. Çift arttırmalar ise, bir veya daha fazla ilmeğin sağında ve solunda arttırma yapılarak, bir açı oluşturulup simetrik görünüm kazandırılmaktadır(Akpınarlı, 1995:24).
İlmek Kapatmalar
İlmeklerin sökülmesini engellemek için örgünün bitirilmesinde değişik şekillerde ilmek kapatma teknikleri uygulanmaktadır. İki ilmeğin tek ilmekmiş gibi birlikte örülür ve sol şişteki ilmekler bitene kadar bu işlem tekrar edilir (Akpınarlı, 1995:24).
2.4.1.1. Şiş Örücülüğünü Süsleme ve Desenlemede Kullanılan Temel İşlemler Düz Örgüler:
Yüz ve ters ilmekler örgünün temelidir. Bu örgü teknikleri bir veya daha çok sayıda değişik sıralarda aynı hizada ve kaydırılarak uygulandıklarında ortaya değişik örgüler oluşur. Bu örgüler haroşa, lastik örgü, pirinç örgü, çok renkli düz örgü vb dir.
Desenli Örgüler:
Desenli örgülerin oluşmasında temel tekniklerin birçoğunu kullanmaktayız. Bu tekniklerin değişik şekillerde kullanılması sonucunda desenler farklı olmaktadır. Meydana
yapıdadırlar. Bu nedenle halk arasında Delik işi denilmektedir Elde edilen örgü tekniklerine; basit ajur, düz ajur, fındıklı ajur, yapraklı ajur, salkım ajur, karanfil ajur, çam ajur, yollu ajur vb. isimler verilmektedir. Ajurlu örgüler, örülen parçanın her tarafında uygulandığı gibi düz, desenli ve renkli desenli örgülerle birlikte de uygulanmaktadır (Akpınarlı, 1995:25)
2.4.2.Tığ İle Çorap Örücülüğünde Kullanılan Teknikler
Başlangıç İlmeği: Tığ örücülüğüne bir başlangıç ilmeği yapmakla başlanır. Başlangıç ilmeği (Çizim 7 ve 8) görüldüğü gibi elde basit bir halka oluşturulup içinden bir ilmek çekerek yapılabileceği gibi, başparmağa ip dolayarak da yapılabilir (Atay,1987:347).
Şekil 7. Başlangıç İlmeği Şekil 8. İlmek Oluşumu
(Kayadibi,2001:63)
Zincir: Zincir, tığ örgüsünün temelini oluşturur. Bütün tığ örgüsü çalışmalar zincir ilmeklerin üst üstte veya yan yana dizilişleri ile oluşur. Sağ eldeki tığın, ipliğin ucundaki başlangıç ilmeğine geçirilmesi ve tığın üzerine sol işaret parmağı üzerindeki ipliğin arkadan öne doğru sarılıp halkanın içinden geçirilerek ilmek meydana getirilmesi ile oluşur. Sol elin işaret parmağını hafifçe yukarı kaldırıp, ipliği gererek ilmeği tığ üzerine yerleştirip istenilen sayıda ilmek çekilmesiyle zincir tamamlanır(Atay,1987:348).
Basit ilmek: Temel zincirden 1 yüz ilmek çekiniz. Bu ilmeği tığdaki ilmek içinden geçiriniz(Atay, 1987:355).
Şekil 9. Basit İlmeğin Aşamaları
Çift ilmek: Temel zincirden 1 yüz ilmek çekiniz. Tığınıza 1 ilmek dolayarak tığ üzerindeki 2 ilmek içinden geçiriniz (Atay, 1987:355).
Üçlü ilmek: Temel zincire batmadan önce, tığınıza bir ilmek dolayıp zincir arasından bir ilmek çekilir ve tığ üzerinde üç ilmek oluşturulur. Tığ üzerine bir iplik dolanarak birinci ilmek içinden geçirilir. Tekrar tığ üzerine iplik dolanarak diğer iki ilmek içinden geçirilir. Tığa ilmek dolanarak son iki ilmek de toplanarak üçlü dolgu (brit) meydana gelir (Atay, 1987:356).
Artırmalar: Tığ çalışmalarında artırma işlemleri modele göre değişik şekillerde yapılabilir.Artırma, büyüyen motiflerde çap genişledikçe motifin büzülmeden devam edebilmesi için gereklidir. Ayrıca motif ve dantellerde desenin oluşturuluşunda, artırma tekniklerinden yararlanılır (Atay, 1987: 370).
Artırma aynı yere 2 defa yada daha fazla sayıda batarak brit sayısı artırılarak ve ya kenarlara zincir ilave edilerek yapılır.
Eksiltmeler: Bir sıradaki brit sayısını azaltmak, işin veya desenin daralmasını sağlamak veya verev dizeler oluşturmak amacıyla uygulanır. Model özelliğine göre eksiltme dize ortasında, kenarlarda veya köşelerde yapılabilir. Genellikle bir artırma işlemi ile birlikte uygulanır(Atay, 1987: 373).
Birkaç şekilde eksiltme yapılabilir:
a . Eksiltme yapılacak yerde, bir önceki sırada oluşan zincir ilmeklerden bir veya birkaçını atlayarak,
önceki zincir ilmekler atlanarak örgüye devam edilir
Sıra Ortasında Eksiltme: Eksiltme yapılacak yerde bir önceki sıranın zincir ilmeklerinden atlama yapılarak örgüye devam edilir. Sıralar, eksiltme sonucu yukarı doğru daralırken aynı zamanda verev bir görünüm kazanır (Atay, 1987: 374).
Çalışma Yönü; tığ çalışmalarında iki çeşit çalışma yönü vardır. Biri tek yönde çalışma diğeri çift yöne çalışmadır. Tek yönde çalışma 3 farklı şekilde yapılır.
a. Her sıra sonunda iplik kopartılarak, sıra başından tekrar başlayarak yapılır.
b. Yuvarlak temel zincir üzerine yapılan tek yöne iplik kopartılmadan devam edilerek yapılır. Bursa Dağ yöresi el örgüsü çoraplarda kullanılan tekniktir. (Şekil 10)
c. Ortadan başlayarak kenarlara doğru büyüyen çalışmalardır (Atay, 1987:369).
Şekil 10. Silindir Şeklinde Tek Yöne Çalışma (Atay, 1987:369).
Çok Renkli Çalışma: Çoraplarda kullanılan motifleri ve renkleri oluşturmak için çok renkli çalışma tekniğinden yararlanılmaktadır. Örgüde kullanılacak iplikler ilmeklerin arasında yürütülerek motifler oluşturulmaktadır. Bayan çoraplarının çoğunda çok renkli çalışmalar yer almaktadır.
Bursa Dağ Yöresinde örülen çoraplar genel olarak silindir şeklinde tek yöne basit ilmek tekniği ile ve çok renkli çalışmalar olmaktadır (Fotoğraf 18).
Fotoğraf 19. Keles Yöresi Çorapları 2.5. Çoraplarda Desen ve Motif
Süslemenin ana teması desen, deseni de oluşturan motiflerdir. Motiflerin oluşmasında çoğunlukla doğayı aynen taklit edilmemiş üsluplandırarak yorumlanmıştır. Motifler Türk süsleme sanatlarının ana unsurlarından biri olarak, zengin ve çeşitliliği ile gelenek, görenek, zevk, anlayış ve inançlarının bir ifadesi olmaktadır ( Akar,1978).
Geleneksel el örgüsü çoraplardaki renklerin kullanımı ve özellikleri, motiflerin geçmiş kültürlerdeki halk yaşamını yansıtması açısından bir kültür unsuru olmaktadır. Çorapların motif ve desen özelliği ören kişinin duygusunu, düşüncesini, zevkini ve iç dünyasını yansıtmaktadır. Çoraplarda kullanılan renklerin dinsel ve büyüsel özellikleri de kültürel olgu içinde verilmektedir. Özgün motiflerin oluşumunda ise, çevresel etmenler, doğal güzellikler ve duygusal yoğunluklar, giyen kişilerin, sosyal konumları rol oynamaktadır (Sancak, 2001).
Figürlü Bezemeler, Nesneli Bezemeler,
Sembolik Bezemeler (Güler vd., 2010:29).
Bitkisel Bezemeler
Çoğu sanatçının yaşadığı çevrede yetişen çiçek, yaprak ve meyvelerden etkilenerek motif olarak kullanmışlardır. Bunlarından bazıları, kiraz, çilek, elmalı, pıtrak, sarmaşık, söğüt dalı vb. Bursa Keles yöresinde çoraplarda bitkisel bezemeleri az rastlanmasına rağmen patiklerde kiraz ve çilek motifleri sık kullanılmaktadır(Özbel, 1945:7 ), (Şekil 11).
Şekil 11. Çilek Motifi Geometrik Bezemeler
Kare, dikdörtgen, üçgen, daire, poligon, baklava ve yıldızlar gibi birçok yalın formların birleşmesinden oluşmakta ve anlam olarak evrenin sonsuzluğunu simgelemektedir. Örgüde kavisler tekniğe uygun olmadığı için bitkisel, figürlü, nesneli ve sembolik motiflerde geometrik düzen içinde yer alır. Bursa Keles Yöresi çoraplarda da yoğun biçimde geometrik motiflerden baklava ve üçgen bezemelere rastlanmaktadır(Güler ve ark., 2010:30) (Şekil 12).
Şekil 12. Geometrik Baklava ve Üçgen Motifi Figürlü Bezemeler
Canlı varlıkların bütünü el, ayak, kanat, bulut, güneş, ay, yıldızlar, deniz, akarsu, durgun su, ateş ve nur motifleridir(Güler ve ark., 2010:30) (Şekil 13).
Şekil 13. Yıldız Motifi Nesneli Bezemeler
Şehirli ve ya köylü kadınların takındığı ve kullandığı küpeler, gerdanlıklar, bilezik vazolar, kandil ve şamdanlar, tabakların stilize edilerek örgülerde kullanılmaktadır (Özbel,1945:8)( Şekil 14).
Çoraplarda kullanılan kompozisyonlar yörelere ve motif özelliğine göre değişiklik göstermektedir. Kompozisyon bir ve ya birkaç türlü motifin bir araya getirilmesiyle meydana gelir. Renkli ve desenli çoraplarda kenar, orta serpme ve köşe olarak dört türlüdür(Özbel,1945: 8).
Çoraplarda genelde burun, topuk, taban dışında kalan yüzeyler üzerinde aynı örgü çeşidi ile bezenmiş örneklerden birinci grupta: delik işi ile ayrılmış yüzeyler, farklı örgü çeşitleriyle bezenmiş kenarlar dikkati çekmektedir. Bunun dışında kullanılan kompozisyonlar Serpme motiflerle bezenmiş çoraplar, motiflerden oluşan sularla bezenmiş çoraplar, serpme motif ve sularla bezenmiş çoraplar olarak gruplandırılmıştır ( Barışta, 1987:879).
Çorabın uzun dar dikdörtgen yapısına motifleri uydurabilmek için desen değişik yollarla, bölünerek yerleştirilmektedir. Desen ve motif çorabın boyuna doğru tekrarlayacak şekilde planlanarak boyuna kompozisyon; desen ve motif yatay olarak arka, arkaya tekrarlandığında yatay kompozisyon; desen ve motif çorap etrafında verev çizgiler halinde kesilmeden serbest bir şekilde çorap etrafında döndürülerek verev çizgili kompozisyon; desen ve motiflerin aralarına daha ince yardımcı desen ve motif kullanarak birbirini takip eden bir düzenleme meydana getirilmektedir. Desen ve motiflerin küçük olanları çorabın bütün yüzeyinde belirli aralıklarla yerleştirilir. Bunlara benekli kompozisyon denilmektedir. Çorabın tüm yüzeyini kaplayan desenlerde rastlanmaktadır(Akpınarlı,1995:34-36).
3.Bursa İli Dağ Yöresi Çorap Örücülüğünün Analizi
Tığ İle Çorap Örme Kullanılan Araç: Tığ
Kullanılan Gereç: Çeşitli Renk Özellikte Sentetik ve Yün İplik İşlem ve İşlem Basamakları:
İŞLEM 1 - Burun Kısmını Örme İşlem Basamakları:
1.Çorapta kullanılacak desen tasarımını yapınız. 2. Tığ ve zemin ipliğini alınız.
3. Tığa ilmek atınız.
4. 8 adet zincir çekiniz(Fotoğraf 19).
Fotoğraf 20. 8 zincir 5. Geri dönüp 7. zincire batıp 1. rengi alınız.
6.1. renk ile basit ilmek atınız. 7. Zemin ipi ile 2 basit ilmek atınız. 8. Sonra 2. renk ile basit ilmek atınız. 9. Zemin ipi ile 2 basit ilmek atınız. 10.Sonra tekrar 1. Renk ile ilmek atınız. 11. Zemin ipi ile 2 basit ilmek atınız. 12. Sonra 2. renk ile basit ilmek atınız.
Fotoğraf 21. Burun Kısmını Örme
13. Her sırada zemin rengini 1 ilmek artırarak, ilmekleri ön tarafa batırarak basit ilmek tekniği ile 7 sıra örünüz.
14.Burnun ön kısmında renkli ilmeklerin arasında kalan zemin renkte 3 ilmek sağda 3 ilmek solda kalan ilmeği bulunuz
Fotoğraf 22.Burun Kısmını Örme 15. Desen için renkli iplik ile basit ilmek atınız.
16. Ön taraf kısımda diğer tarafta da aynı işlemi uygulayınız.
17. Arka kısımda zemin rengi, 1. ve 2. Rengi ilmek artırarak basit ilmekle örünüz.
18. Baklava motifinin alt tarafındaki üçgeni oluşturmak için renkli iplikleri artırma yaparken sağ taraftan ilmek alarak yapınız
19. Bu şekilde motifinin alt kısmını oluşturacak şekilde 3 sıra örünüz.
20.Baklava motifinin üst kısmı için her sırada sağ kısımdan bir ilmek bırakınız. 21. 3 sıra bu şekilde yapınız.
22. Yeni sırada zemin renginden 3 ilmek solda kalacak şekilde yeni renkli ipliği ekleyiniz. 23. 5 ilmek sonra tekrar renkli iplik ekleyiniz.
24.Zemin rengini devam ettiriniz.
25. Çorabın ön kısmının diğer yarısında da aynı işlemi yapınız. 26. Baklava motifi bitene kadar bu işlemleri yapınız.
Fotoğraf 23. Bitmiş Çorap Burnu
27. Baklava motifi bittikten sonra zemin renk, 1. ve 2. Renk ipliklerle 3 sırada daha artırarak örünüz.
İŞLEM 2- Topuk ve Ayak Kısmını Örme: İşlem basamakları
1.Çorapta kullanılacak bezemeleri seçiniz.
2.Bezemeler çorabın tüm çevresinde uygulanacak şekilde tasarlayınız. 3.Seçilen bezemeleri çorapta 35 sıra basit ilmek tekniğiyle örünüz.
Fotoğraf 25. Bitmiş Ayak Kısmı (Topuk hariç)
4. Ayak kısmı bitiğinde topuğa geçerken zemin renkten basit ilmekle 2 sıra örünüz. 5. Örülen sıra bittiğinde düğüm atınız ve ipliğin bir kısmını dışarıda bırakınız.
6. Topuk kısmı örülürken her sırada 2‟şer ilmek eksilterek basit ilmek tekniğinde örünüz
Fotoğraf 26. Topuk Kısmının Örülmesi 7. Topuk kısmını oluştunuz.
8. Tüm ayağı ördükten sonra konç kısmı için boğaz açınız.
9. Örgü esnasında dışarıda bıraktığımız ipliği tam karşı kısmından aynı ipin ucunu kesiniz.
Fotoğraf 28. Ayak Kısmına Boğaz Açılması
Fotoğraf 30. Açılmış Boğaz 10. Kesilen ip çekilerek boğaz kısmını açınız.
İŞLEM 3 – Konç Kısmını Örme İşlem Basamakları:
1. Bileklik kısmı için açılan boğaz kısmından hem ön hem arka kısmında ki ilmekleri alarak basit ilmek tekniğinde desene göre örünüz.
Fotoğraf 31.Bileklik Kısmının Örülmesi
2. Konç kısmında ilmekleri desene göre ön kısmından alarak basit ilmek tekniğinde örünüz (Fotoğraf 32).
Fotoğraf 32. Konç Kısmının Örülmesi
Fotoğraf 33.Konç Kısmının Örülmesi 3. Desene göre çorabın konç kısmını örünüz (Fotoğraf 33).
İŞLEM 4- Başlık Kısmını Örme İşlem basamakları:
1. Bileklik kısmında ilmekleri ön ve arkadaki ilmekleri aynı anda alarak basit ilmek tekniğinde örünüz.
Araştırmanın Modeli
“Bursa İli Dağ Yöresinde Sorgun, Kocakovacık, Gedikören, Çeki Köyleri Çorap Örücülüğü ve Bunların Günümüz Tasarımlarına Uygulanması” konulu araştırma tarama modeli kullanılarak yapılmıştır, konuyla ilgili yazılı kaynaklar incelenerek çalışmada yararlanılmıştır.
Yörede çorap örücülüğünün nasıl yapıldığını belirlemek için çorap örücülüğü yapan kişilerden yapım aşaması da incelenmiştir. Bu yapım aşaması literatürden elde edilen bilgilerden verilmiştir.
Araştırma da incelenen çorapların geleneksel desenleri, teknikleri, renkleri kullanılarak değişik yeni ürünlerin tasarımları oluşturulmuştur.
Evren ve Örneklem
Araştırmanın evrenini Bursa İli Dağ yöresindeki (Uludağ) Sorgun, Kocakovacık, Gedikören ve Çeki köyleri; Örneklem grubunu da yörede ulaşılabilen, çorap ören bireyler ile ördükleri çoraplar oluşturmaktadır.
Verilerin Toplanması
Veri toplama tekniği olarak anket formu ve bilgi formu kullanılmıştır. Dağ yöresindeki Sorgun, Kocakovacık, Gedikören ve Çeki köylerinde el örgüsü yapan bireylerin özellikleri ile çorapların motif, desen, tasarım, teknik, araç – gereç özellikleri hazırlanan anket ile saptanmıştır. Çorapların fotoğrafları çekilerek, araç-gereç, renk, motif ve kompozisyon özellikleri hazırlanan bilgi formlarıyla düzenlenmiştir.
Verilerin Analizi
Anketlerden elde edilen verilerin dökümü yapılarak frekans (n) ve yüzde (%) dağılımları hesaplanmıştır. Elde edilen değerlere göre tablolar hazırlanmış ve yorumları yapılmıştır.
İncelenen çoraplara ait özelliklerin yer aldığı bilgi formlarına kaydedilmiş, çorapların desenleri çizilmiş, ürünlere ait verilerin de dökümü yapılarak frekans (n), yüzde (%) dağılımları ve ortalamaları hesaplanarak elde edilen değerlere göre tablolar hazırlanmış ve yorumları yapılmıştır. Hazırlanan bazı tablolarda birden fazla seçenek işaretlenmiş olduğundan toplam alınmamış, % hesaplamaları toplam ürün sayısı (N) üzerinden hesaplanmıştır.
Araştırmada elde edilen veriler sonucunda günümüze uygun yeni tasarımlar oluşturularak bunlardan bazıları ürün haline getirilmiştir.
Araştırmanın hazırlık ve yazım aşamasında G.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü Tez Yazım Yönergesi‟nden yararlanılmıştır.
1. Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Bu bölümde araştırma genel amacı doğrultusunda hazırlanan anketlerden elde edilen bulgular sunulmuştur.
1.l. El Örgüsü Çorap Ören Bireylerin Özellikleri
Bursa Dağ Yöresinde çorap ören bireylerin tamamını kadınlar oluşturmakta olup, yaşları ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçlarıTablo 1‟de sunulmuştur.
Tablo 1.Yaş ile İlgili Dağılım
Yaş Grupları n % 30 – 39 3 7.14 40 – 49 8 19.04 50 – 59 12 28.57 60 – 69 11 26.19 70 – 79 4 9.52 80 – 88 3 7.14 Toplam 42 100.00 N:42
Tablo 1 incelendiğinde bireylerin % 28.57‟si 50–59 yaş, %26.19‟u 60–69 yaş, %19.04‟ü 40–49 yaş, % 9.52‟si 70–79 yaş, %7.14‟ü 30–39 ve 80–88 yaş grubu oldukları tespit edilmiştir.
El örgüsü çorap örücülüğüne bireylerin 40 yaşından itibaren daha fazla ilgi gösterdikleri, en çok 50- 69yaş arasındaki bireyler tarafından yapıldığı görülmektedir.
Bölgede yapılan projelerle geleneksel el sanatlarını yaşatmak için bölgede orta yaş grubuna çorap örme eğitimleri verilmektedir.
Barutçu (2000) Bitlis İlinde ve Köklü‟nün (1997) Çankırı İlinde yaptığı araştırmalarda da çorap işiyle uğraşan bireylerin tamamının kadın olduğunu görülmektedir. Barutçu (2000) Bitlis İli Örücülüğünün teknik, araç- gereç ve motif yönünden incelenmesi araştırmasında çorap ören bireylerin çoğunluğunun yaşlı bireylerden oluştuğunu görülmektedir. Bu üç araştırma paralellik göstermektedir.
El örgüsü çorap ören bireylerin medeni durumlarıyla ilgili veriler incelenerek Tablo 2‟de sunulmuştur.
Tablo 2. Medeni Durum ile İlgili Dağılım
Medeni Durum n % Bekar 3 7.14 Evli 25 59.52 Dul 14 33.33 Toplam 42 100 N:42
Tablo 2 incelendiğinde bireylerin % 59.52‟sinin evli, % 33.33‟ünün dul, % 7.14‟ünün bekar olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlardan anlaşıldığı gibi, çorap örme işiyle uğraşanlar evli bireyler olup, çorap örücülüğünün orta yaş ve üstü bireyler tarafından yapılıyor olmasının rol oynadığı söylenebilir.
Barutçu (2000) Bitlis ilinde, Akpınarlı (1991) Ankara Kalecik ilçesinde yaptığı araştırmalarda çorap örme işiyle genellikle dul bireylerin uğraştıklarını belirtmişlerdir.
Sügertin (1986) Ayaş yöresinde yaptığı araştırmada Çorap örme işiyle uğraşan bireylerin genelde evli bireylerden oluştuğunu saptamıştır. Bu araştırma ile paralellik göstermektedir.
Barutçu (2000) Bitlis İlinde yaptığı araştırmada çorap örenlerin orta yaşın üstünde ev hanımları olduğu tespit edilmiştir.
El örgüsü çorap ören bireylerin öğrenim durumlarıyla ilgili veriler Tablo 3‟de sunulmuştur. Tablo 3. Öğrenim Durumları İle İlgili Dağılım
Öğrenim Durumu n % Okur Yazar değil 9 21.42
Okur Yazar 5 11.90
İlkokul 25 59.52 Ortaokul 3 7.14
Toplam 42 100.00
N:42
Tablo 3 incelendiğinde bireylerin %59.52‟si ilkokul, %21.42‟si okur yazar değil, % 11.90‟ı okur yazar, %7.14‟ü ise ortaokul mezunudur.
Buna göre çorap ören bireylerin eğitim durumları incelendiğinde çoğunluğunun ilkokul mezunu olduğu görülmektedir.
Sügertin (1987) Ayaş Yöresinde yaptığı araştırmaya göre çorap ören bireylerin en fazla ilkokul, en azda ortaokul mezunu olduğunu gösteriyor. Bu araştırma paralellik göstermektedir.
Çorap ören bireylerin sağlık durumlarına ilişkin veriler değerlendirilerek sonuçlar Tablo 4‟de sunulmuştur.
Tablo 4. Sağlık Durumları İle İlgili Dağılım Sağlık Durumları n % Göz ağrısı 14 40.00 Sırt ağrısı 11 31.42 Eklem ağrısı 6 17.14 Baş ağrısı 4 11.42 Toplam 35 100.00 N:42
Tablo 4 incelendiğinde bireylerin % 40.00‟ının göz rahatsızlığı olduğunun, %31.42‟sinin sırt ağrısının olduğunun, %17.14‟ünün eklem ağrısı olduğunu, %11.42‟sinin baş ağrısı olduğu tespit edilmiştir.
Barutçu(2000) Bitlisi İlinde Çorap Örücülüğü ile yaptığı araştırmada çorap ören bireylerde en fazla göz rahatsızlığı görüldüğünü ve bunun nedeninin de birçok rengin bir arada kullanılması, örme sırasında dikkat gerektirdiğini saptamıştır. Bu iki araştırma paralellik göstermektedir.
1.2.El Örgüsü Çorapları Örmeyi Öğrenme ve Yapma Nedenleri
El örgüsü çorap ören bireylerin çorap örmeyi kimden öğrendiklerine ait ilgili veriler Tablo 5‟te sunulmuştur.
Tablo 5. BireylerinÇorap Örmeyi Kimden Öğrendikleri İle İlgili Dağılım Kimden Öğrendiği n %
Aile 31 73.81
Kurs 11 26.19
Toplam 42 100.00
N:42
Tablo 5 incelendiğinde çorap ören bireylerin %73.80‟inin ailesinden , % 26.19‟unun kurstan öğrenerek bu işi yaptıkları tespit edilmiştir. Buna göre çorap örenlerinin genellikle bu
