Çizelge 4.53.'de Zeyti üzüm çe idine ait verim ve kalite özellikleri görülmektedir. Verim özelliklerinde tespit edilen de erler, omca verimi 2.20 kg, dekara verim ise 440.00 kg olmu tur. Kalite özelliklerinde elde edilen de erler ise kuru madde % 17.00, pH 4.22, tartarik asit 5.75 g/l, tane a rl 2.41 gr, tane eni 15.40 mm, tane boyu 19.40 mm ve salk m a rl 174.00 gr olarak tespit edilmi tir.
Çizelge 4.53. Zeyti üzüm çe idinin verim ve kalite özellikleri Verim
Özellikleri
Kalite Özellikleri Tane
Rengi Tane Boyutlar (mm) Omca Verimi (kg) Verim (kg/da) Kuru Madde (SÇKM) % pH Tartarik Asit (g/l) Tane rl (gr) En Boy Salk m rl (gr) 2.20 440.00 17.00 4.22 5.75 2.41 15.40 19.40 174.00 Ye il sar
Sava TANRISEVER
73 5.TARTI MA ve SONUÇ
Mardin ili ve 9 ilçesine ba üreticilere ait 2014 ve 2015 y llar nda yürütülen bu çal ma ile, yörenin en önemli sofral k, arapl k, ral k ve kurutmal k üzüm çe itleri belirlenmeye çal lm ve sonuç olarak verim ve kalite özellikleri bak ndan öne kan çe itler belirlenmi tir. Ayr ca üzüm çe itlerinin fenolojileri belirli zaman aral klar ile izlenilmi olup, olgunla ma zamanlar tespit edilmi tir. Belirlenen bu çe itler verim, kalite ve fonolojik özellikleri bak ndan belirli kategorilerde s fland lm r.
Çizelge 5.1. Mardin ilinde yeti en yerel üzüm çe itlerine ait verim ve kalite de erleri
Verim Özellikleri Kalite Özellikleri
Tane Boyutlar (mm) Çe it smi Omca Verimi (kg) Verim (kg/da) Kuru Madde (SÇKM) % Salk m rl (gr) pH Tartarik Asit (g/l) Tane rl (gr) En Boy Tane Rengi Beydülha mam 2.70 490.00 20.60 391.00 3.76 5.00 2.66 15.50 19.70 Ye il sar Bineytati 4.30 530.00 18.60 284.00 3.52 5.50 2.00 12.70 14.70 Ye il Sar Çilohurik 1.06 450.00 16.80 165.00 3.68 6.50 2.13 13.60 14.80 Ye il sar st kl 2.20 470.00 18.50 192.00 3.56 5.70 2.40 12.80 15.50 rm mor Fiskini 4.74 620.00 17.80 333.00 3.66 5.48 2.53 12.20 15.10 Koyu rm - Siyah Gevriki 1.89 480.00 22.00 176.00 4.00 5.20 3.46 15.30 19.30 Ye il sar Hab Drej 2.40 490.00 27.10 310.00 4.61 5.58 6.13 15.70 24.40 Ye il sar Hakkeybi 3.41 520.00 19.00 203.30 4.15 4.05 2.26 15.10 17.10 Ye il sar Hamrani 1.41 460.00 23.06 172.00 4.00 4.83 2.93 14.10 17.10 rm Hasani 2.16 460.00 18.50 182.00 3.98 5.37 3.46 8.35 11.20 Ye il sar Hatun Parma i 2.30 480.00 18.00 180.00 3.53 4.12 2.66 19.70 22.10 Ye il sar Hetfberi 4.43 550.00 20.60 224.40 3.79 4.12 3.20 15.70 19.50 rm -Siyah Karfuki 2.40 460.00 20.30 180.00 4.33 5.79 2.40 13.50 16.10 Ye il sar Kerkü 2.60 490.00 21.60 252.50 3,62 4,70 2.85 13.50 17.40 Ye il sar Kohar 3.35 510.00 22.30 200.00 4.20 5.50 2.93 15.50 17.40 Ye il sar
Sava TANRISEVER
74
Çizelge 5.1.'in devam : Mardin ilinde yeti en yerel üzüm çe itlerine ait verim ve kalite de erleri
Naziki 1.38 450.00 15.30 175.00 4.15 5.40 2.40 11.50 14.10 K rm - Mor Pozulkelp 1.70 470.00 19.00 193.30 3.88 4.90 3.60 15.10 20.90 K rm - Siyah Siyah Deyvani 1.38 460.00 16.50 166.00 4.03 5.87 3.47 16.70 20.60 K rm - Siyah Sudeni 1.90 440.00 21.60 180.00 4.33 4.25 2.40 15.50 19.70 K rm - Mor Mazrone ire) 1.10 400.00 18.60 114.00 3.38 4.25 0.80 11.70 13.10 Ye il sar itvi 1.30 420.0 17.30 223.00 4.76 4,76 1.30 15.50 16.10 Ye il sar orki ivane 2.20 470.00 18.50 192.00 3.56 4.50 2.66 12.80 15.50 K rm Tayfi 1.90 440.00 17.50 178.00 3.98 4.50 3.13 14.40 17.40 Ye il sar Virdani 2.16 460.00 16.16 182.00 3.83 6.70 1.73 8.35 11.20 K rm Zeynebi 1.60 450.00 17.00 145.80 3.46 5.20 2.80 14.50 23.70 Ye il sar Zeyti 2.20 440.00 17.00 174.00 4.22 5.75 2.41 15.40 19.40 Ye il sar
Yürütülen arazi çal malar sonucunda elde edilen verilere göre verim de erleri göz önüne al nd nda (Çizelge 5.1 omca verimi ve dekara verim) tüm çe itler aras nda dü ük verimli çe itler Mazrone (1.10 kg/omca- 400 kg/da), itvi (1.30 kg/omca- 420 kg/da), Çilohurik, (1.06 kg/omca -450 kg/da), Naziki (1.38 kg/omca- 450 kg/da) ve Siyah Deyvani (1.38 kg/omca-460 kg/da) üzüm çe itleri olmu tur. Verim de erleri yüksek olan çe itler ise Kohar (3.35 kg/omca-510 kg/da), Hakkeybi (3.41 kg/omca-520 kg/da), Bineytati (4.30 kg/omca-530 kg/da), Hetfberi, (4.43kg/omca-550 kg/da), ve Fiskini (4.74 kg/omca-620 kg/da) çe itleri olmu tur. Bu durumda üzüm çe itleri aras nda birim alandan al nabilecek en fazla ürünler Kohar, Hakkeybi, Bineytati, Hetfberi ve Fiskini üzüm çe itleri ile kurulan ba lardan sa lanabilir. Bu durumda ticari olarak ba yeti tiricili i dü ünülürse yörede sofral k olarak de erlendirilmesi gereken çe itler Kohar, Hakkeybi, Bineytati, Hetfberi ve Fiskini çe itleri olarak ön plana kmaktad r. Çal man n yürütüldü ü ba alanlar nda ekim mesafesi düzensiz olmakla birlikte 2x1, 2x2, 2x2.25, 2x1.50, 2x3, 3x3 s ra aras ve s ra üzeri mesafelerde dikili asma bitkisi oldu u görülmü tür.
75
Bir üzüm çe idinde salk m a rl de kenlik gösterebilir. (Bu oran iklimsel veriler gübreleme, sulama ve di er bak m ko ullar ile de ebilir) Çe itler aras nda salk m a rl klar itibari ile en az a rl a sahip çe itler ise Mazrone ( ire) (114.00 gr), Zeynebi (145.80 gr), Çilohurik (165.00 gr), Siyah Deyvani (166.00 gr), Hamrani (172.00 gr) olmu tur. Salk m a rl en fazla olan çe itler ise Beydülhemam (391.00 gr), Fiskini (333.00 gr), Hab Drej (310.00 gr), Bineytati (284.00 gr), Kerkü (252.50 gr), Hetfberi (224.40 gr) olmu tur.
Üzümlerin tat kalitesini, ek iden tatl ya do ru de en tad belirlemekte, yani eker (tatl k) ve asit (ek ilik) miktarlar , üzümün kendine has tad olu turmaktad r (Winkler, 1932). Üzümün renk ve tad üzerine do rudan etkili olan özellikler SÇKM, pH, TA ve organik asitlerdir. Üzümlerde istenilen tat, maksimum eker içeri i ile tan mlanmaktad r. Üzüm tanesinin içinde olan ekerlerin büyük ço unlu u suda çözülebilir yap da olduklar ndan, pratikte SÇKM (suda çözünür kuru madde) terimi
ekerleri ifade etmek amac yla kullan lmaktad r. pH, üzüm ras ndaki hidrojen iyonlar n konsantrasyonudur. Üzüm olgunla ncaya kadar pH da önemli derecede artmaktad r. pH’daki bu de im ile lezzette ve yeme kalitesindeki uygun olmayan tatlar giderilmekte ve de mektedir (Winkler ve ark., 1974). Renkli üzümlerin pigmentleri asitlik ve üzümün pH’s ndan etkilenmektedir. Meyvelerdeki k rm ms ve parlak renklerde yüksek asit ve dü ük pH etkili olurken, mavimsi ve donuk renklerde dü ük asit ve yüksek pH etkili olmaktad r. Tartarik asitlik (TA), üzüm ras ndaki titre edilebilir hidrojen iyon konsantrasyonudur. Üzümlerde bask n asit olan tartarik asit cinsinden ifade edilir.
Laboratuvar analizleri sonucunda kalite özellikleri incelendi inde üzüm çe itlerinde kalite bir anlamda tane içeri ine ba r. Tane içeri i SÇKM (Kuru Madde),organik asitler, pH, fenolik maddeler taraf ndan belirlenir. Bu özellikler çe idin genetik yap na, rak ma, iklim faktörlerine, ba n tesis edildi i yere, kültürel i lemlere, kullan lan anaca ve hasat zaman na göre de iklik gösterebilmektedir. (Karanis ve Çelik, 2002). arapl k çe itlerde istenen SÇKM içeri i 18.0-23.5'tir (Rieger, 2006). Dünya üzüm üretimi aç ndan SÇKM’ye ba olarak olgunluk için yasal minimum standartlar olu turulmu tur. Bu standartlar, çe itlere göre de mekle birlikte, Avustralya’da yap lan yeni ihracat de ikliklerine göre ço u sofral k üzüm çe itleri için minimum SÇKM'nin 16 °Brix olmas gerekti i belirtilmektedir (Ku aks z ve ark.,
Sava TANRISEVER
76
2007). Türk Standartlar Enstitüsü Sofral k Üzüm Standard ’na göre sofral k üzümlerin sahip olmas gereken SÇKM de erinin Alphonse Lavallée ve Cardinal çe itlerinde en az 12 °Brix, çekirdekli çe itlerde en az 13 °Brix, çekirdeksiz çe itlerde ise en az 14 °Brix olmas gerekti i belirtilmektedir. Ara rma kapsam nda incelenen çe itlerin hepsinde SÇKM de eri bu de erlerin üzerinde bulunmu tur. Çe itlerin SÇKM içeri i % 15.30- 27.10 °Brix aras nda de im göstermi tir. Üzerinde çal lan çe itlerden Hab Drej (% 27.10), Hamrani (% 23.06), Kohar (% 22.30), Gevriki (% 22.00) ve Sudeni (% 21.60), üzüm çe itlerinde SÇKM % oran en fazla iken; Naziki (% 15.30), Virdani (% 16.16), Siyah Deyvani (% 16.50), Çilohurik (% 16.80) ve Zeynebi (% 17.00) çe itlerinde de SÇKM % oran en az ölçülmü tür. arapl k çe itlerde ise aranan SÇKM % de eri Hatun Parma i (% 18.00), st kl (% 18.50), Hasani (% 18.50), orki ivane (% 18.50), Bineytati (% 18.60), Mazrone ( ire) (% 18.60), Hakkeybi (% 19.00), Pozulkep (% 19.00), Karfuki (% 20.30), Hetfberi (% 20.60), Beydülhemam (% 20.60), Sudeni ( % 21.60), Kerkü ( % 21.60), Gevriki (% 22.00), Kohar (% 22.30) ve Hamrani (% 23.06 ) olarak tespit edilmi tir.
Üzümlerin olgunla ma evresinde pH 2.8’ten 3.5’a ç kabilir. Bu de im; üzüm çe idinden, mevsimden ve iklim özelliklerinden etkilenir (Jackson ve Lombard, 1993). pH de erinin beyaz çe itlerde 3.3’ün, renkli çe itlerde 3.5’in üstüne ç kmas istenmez (Cox, 1999). En dü ük pH de erleri ile Mazrone (3.38), Zeynebi (3.46), Bineytati (3.52), Hatun Parma (3.53), orki ivane (3.56) çe itleri pH de erleri en dü ük 3.38 ve en yüksek 3.56 de eri ile arapl k çe itlerde istenen özellikteki de erler aras nda oldu u saptanm r. Öte yandan pH de erleri çok yüksek olan itvi (4.76), Hab Drej (4.61), Sudeni (4.33), Karfuki (4.33), Zeyti (4.22), çe itleri pH de erleri arapl k çe itlerde istenen özellikte ki pH aral nda yer almamaktad r.
Tartarik asit “üzüm asiti” olarak bilinmektedir. Tartarik asit, arapta bulunan organik asitlerin %90’ olu turmaktad r (Ribereau-Gayon et al,. 2006). arab n asiditesini belirleyen ve arab n pH’n n 3.0-3.5 aras nda olmas sa layan temel asittir (Usseglio-Tomasset, 1995). arapta yeterli miktarda tartarik asit bulunmas , arab n tat ve aromas geli tirir. Ayn zamanda; arap asiditesinin olu mas nda ve arab n kararl n sa lanmas nda da büyük öneme sahiptir (Lamikanra, 1997). Çe itler aras nda tartarik asit miktar en yüksek olan çe itler Virdani (6.70 g/l), Çilohurik (6.50 g/l), Siyah Deyvani (5.87 g/l), Karfuki (5.79 g/l), ve Zeyti (5.75 g/l) çe idi olmu tur.
77
Tartarik asit özellikleri bak ndan bu 5 çe it, asit de er s na göre orta ve çok derecede asit kategorisinde yer alm r. Çe itler aras nda tartarik asit miktar en dü ük olan çe itler Hekkeybi (4.05 g/l), Hetfberi (4.12 g/l), Hatun Parma i (4.12 g/l), Sudeni (4.25 g/l) ve Mazrone ( ire) (4.25 g/l) çe itleri olmu tur.
Mazrone (4.25 g/l), orki ivane (4.50 g/l), Tayfi (4.50 g/l), Kerkü (4.70 g/l), itvi (4.76 g/l), Hamrani (4.83 g/l), Pozulkep (4.90 g/l), ve Beydülhemam (5.00 g/l) çe itleri 4-5 g/l aras nda ölçülmü olup, az asit de eri s nda yer alm r. Gevriki (5.20 g/l), Zeynebi (5.20 g/l), Hasani (5.37 g/l), Naziki (5.40 g/l), Fiskini (5.48 g/l), Bineytati (5.50 g/l), Kohar (5.50 g/l), Hab Drej (5.58 g/l), F st kl (5.70 g/l), Zeyti (5.75 g/l), Karfuki (5.79 g/l) ve Siyah Deyvani (5.87 g/l) çe itleri ise 5-6 g/l olarak ölçüldü ü için asit de er s nda orta asit de er s nda yerini alm r.
Tane büyüklü ü arapl k üzümlerde kalitenin belirlenmesinde önemli bir faktör olarak kabul edilmektedir. Yap lan baz çal malarda tane büyüklü ündeki farkl klar n meyve kompozisyonunu (tanen, antosiyanin) de tirdi i, küçük taneler kullan larak yap lan araplarda daha fazla tanen ve antosiyanin konsantrasyonu elde edildi i bildirilmi tir (Mattews ve Nuzzo, 2007).
Laboratuvar çal malar sonucunda üzüm çe itlerinin tane a rl klar (gr) ise u ekilde olmu tur. Tane a rl klar en az olan çe itler Mazrone (0.80 gr), itvi (1.30 gr), Virdani (1.73 gr), Bineytati (2.00 gr), Çilohurik (2.13 gr), Hakkeybi (2.26 gr) olarak kaydedilmi tir. Tane a rl klar en fazla olan çe itler Hab Drej (6.13 gr), Pozulkelp (3.60), Siyah Deyvani (3.47), Hasani (3.46 gr), Gevriki (3.46 gr) olmu tur.
Laboratuvar analizleri sonucunda tane eni, (mm) tane boyu (mm) en dü ük de erlerde ölçülen üzüm çe itleri Virdani (8.35 mm - 11.20 mm), Mazrone(11.70 mm - 13.10 mm), Naziki (11.50 mm - 14.10 mm), Bineytati (12.70 mm - 14.70 mm), F st kl (12.80 mm - 15.50 mm), Çilohurik (13.60 mm - 14.80 mm), Hakkeybi (15.10 mm - 17.10 mm), çe itleri olmu tur. Ara lan çe itler aras nda tane eni (mm) ve tane boyu (mm) Hab drej (15.70 mm - 24.40 mm), Zeynebi (14.50 mm - 23.70 mm), Hatun Parma i (19.70 mm - 22.10 mm), Pozulkep (15.10 mm - 20.90 mm), Siyah Deyvani (16.70 mm - 20.60 mm), Beydülhemam (15.50 mm - 19.70 mm), Sudeni (15.50 mm - 19.70 mm), Hetfberi (15.70 mm - 19.50 mm), çe itleri ise tane boyutlar özelliklerine göre en yüksek de erlerde ölçülmü tür.
Sava TANRISEVER
78
Kohar, Hakkeybi, Bineytati, Hetfberi, Fiskini, üzüm çe itleri di er çe itlere yasla omca verimi ve dekara verim de erleri itibari ile daha üstün de erlerde ölçüldü ü için bu üzüm çe itleri ile tesis edilen ba alanlar nda birim alandan daha fazla ürün elde edilece i dü ünülmektedir.
Mazrone üzüm çe idinin kalite ve ra özellikleri incelendi inde gerek pH de erlerinin arapl k çe itlerde istenen de erlerde olmas , gerek SÇKM oranlar n 16.00- 23.50 aras nda olmas , yine tartarik asit miktarlar n istenilen düzeylerde ölçülmesi, gerekse tane a rl ve tane boyutlar n dü ük olmas ndan dolay , bu çe idin arapl k ve ral k olarak de erlendirilmesi gerekti i öngörülmektedir.
Güneydo u Anadolu Bölgesi'nin kurutmal k olarak de erlendirilen üzüm çe idi olan Kerkü çe idi ise (dekara verim 490 kg/da, 2.85 gr tane a rl , 4.70 g/l tartarik asit, pH 3.62 ve SÇKM % 21.60) saptanan verim ve kalite de erleri ile de hem sofral k, hem de kurutmal k olarak de erlendirilmesinde yarar sa lanacakt r.
Mardin ilinde yayg n olarak yeti tirilen üzüm çe itlerine ait verim ve kalite özellikleri birbirinden farkl k göstermektedir. Ancak verim ve kalite özellikleri bak ndan tespit edilmi olan Mardin ilinde yeti en yerel üzüm çe itleri ile tescil edilmi olan üzüm çe itleri aras nda gerek kalite, gerek verim, gerek de erlendirme ekli ile ve gerekse de ampelografik (Gürsöz, 1993) olarak benzerlikler göstermektedir. Verim ve kalite özelliklerini tespit edilen yerel üzüm çe itleri ile standart üzüm çe itleri tane rengi, tane a rl (gr), salk m a rl (gr) ve de erlendirilme ekli gibi özelliklerden yararlan larak birbirine en yak n özellikleri gösteren çe itler tespit edilmi tir.
Standart siyah arapl k üzüm çe idi Öküzgözü ile yerel üzüm çe itleri Sudeni, Hetfberi ve Hamrani aras nda benzer kalite özellikleri tespit edilmi tir. Öküzgözü üzüm çe idinin SÇKM de eri 23.4, pH de eri 3.2, tartarik asit miktar ise 6.1 g/l olmu tur (Lezgi, 2016). Sudeni üzüm çe idi SÇKM 21.60, pH 4.76 ve tartarik asit miktar 4.25 g/l olmu tur. Hetfberi üzüm çe idi SÇKM 20.60, pH 3.79 ve tartarik asit miktar 4.12 g/l olmu tur. Hamrani üzüm çe idinde ise SÇKM 23.06, pH 4.00 ve tartarik asit miktar 4.83 g/l olmu tur. Yerel üzüm çe itleri ile Öküzgözü standart üzüm çe idi aras nda kalite de erleri olarak benzerlikler göstermektedir.
Yerel beyaz sofral k üzüm çe idi Bineytati ve Gevriki ile standart üzüm çe idi talia aras nda önemli ölçüde benzer tane ve salk m özellikleri tespit edilmi tir (Çelik,
79
2006). Her üç çe idin tane rengi, ve de erlendirme ekli ayn olmakla beraber, tane rl , salk m a rl özellikleri bak ndan benzerlikler görülmektedir. Bineytati ve Gevriki üzüm çe idi ile talia üzüm çe idinin tane a rl birbirinden farkl k (Bineytati 2.00 gr, Gevriki 3.46 gr, talia 8-10 gr) göstermektedir. talia üzüm çe idinin salk m a rl Bineytati ve Gevriki yerel üzüm çe itlerinin salk m a rl ndan fazla oldu u görülmektedir (Bineytati 284.00 gr, Gevriki 176.00 gr, talia 700-800 gr).
Mardin ili yerel üzüm çe itlerinin tamam kuru artlarda ve kültürel i lemler yap lmadan üretilmekte olup, sulama ve bak m i leri yap ld takdirde, gerek salk m rl n gerekse de tanenin irile mesi ile tane a rl n artmas sonucunda, Mardin ili yerel üzüm çe itleri Bineytati ve Gevriki üzüm çe itleri standart çe it olan talia üzüm çe idine alternatif bir potansiyel üzüm çe idi olarak ülkemiz asma gen kaynaklar ndaki yerini alacakt r.
Yerel beyaz sofral k üzüm çe itleri Gevriki ve Hasani ile standart üzüm çe idi Osmanca aras nda benzer tane ve salk m özellikleri tespit edilmi tir (Çelik, 2006). Her üç çe idin tane rengi ve de erlendirme ekli ayn olmakla beraber, tane a rl ve salk m a rl özellikleri bak ndan benzerlikler görülmektedir. Gevriki ve Hasani üzüm çe itleri ile Osmanca üzüm çe idinin tane a rl birbirine çok yak n (Gevriki ve Hasani 3.46 gr, Osmanca 3.00-3.40 gr) a rl kta olmu tur. Çe itler aras nda salk m
rl klar (Gevriki 176.00 gr, Hasani 182.00 gr, Osmanca 300.00 gr) özellikleri aras nda önemli ölçüde bir a rl k fark bulunmaktad r. Ancak Mardin ili yerel üzüm çe itlerinin tamam kuru artlarda ve kültürel i lemler yap lmadan yeti tirilmekte olup, sulama ve bak m i leri yap ld takdirde gerek tane a rl gerekse de salk m a rl artacakt r. Dolay yla Gevriki ve Hasani yerel sofral k çe idi ile standart üzüm çe idi aras nda tüm özellikler birbirine yak n oldu undan dolay Osmanca gibi standart üzüm çe idine alternatif üzüm çe itleri olarak ülkemiz çe it zenginli ine katk sa lanm olacakt r.
Yerel beyaz sofral k üzüm çe idi Hab Drej ile standart üzüm çe itleri Tahannebi ve Parmak (Çelik, 2006) aras nda benzer tane ve salk m özellikleri kaydedilmi tir. Her üç çe idin tane rengi ve de erlendirme ekli ayn olup, tane a rl de erleri bak ndan benzerlikler görülmektedir. Çe itler aras nda salk m a rl klar (Hab Drej 310.00 gr, Tahannebi 250.00-350.00 gr, Parmak 300.00-400.00 gr) özellikleri bak ndan ayn s fta bulunmaktad r. Hab Drej üzüm çe idi ile Tahannebi ve Parmak
Sava TANRISEVER
80
üzüm çe idinin tane a rl birbirine yak n (Hab Drej 6.13 gr, Tahannebi 6.00 gr, Parmak 5.00 gr) a rl kta oldu u görülmektedir. Ancak modern tar m uygulamalar (sulama, gübreleme, ilaçlama vb.) ile verim ve kalite özellikleri iyile tirilip, standart üzüm çe itlerinin sahip oldu u kalite ve verim de erleri seviyesine ula mak mümkündür. Bu yüzden Hab Drej yerel sofral k üzüm çe idi ülkemiz standart üzüm çe itleri olan Tahannebi ve Parmak çe idine rakip olarak asma gen kaynaklar listesindeki yerini alabilecektir.
Renkli sofral k yerel üzüm çe idi Fiskini ile standart üzüm çe itleri Alphonse Lavalleé ve Adana Karas aras nda benzer özellikler belirlenmi tir (Çelik, 2006). Her 3 çe idin tane rengi ve de erlendirilme ekli ayn olmakla beraber tane a rl , salk m
rl bak ndan farkl k görülmektedir. Tane a rl bak ndan çe itler aras nda(Fiskini 2.53 gr, AlpHonse Lavalleé 8-9 gr, Adana Karas 3.00 gr) a rl k fark tespit edilmi tir. Çe itler aras nda salk m a rl klar birbirinden (Fiskini 333.00 gr, Alphonse Lavalleé 600.00 gr - 700.00 gr, Adana Karas 250.00 gr - 300.00 gr) farkl rl klarda oldu u görülmektedir. Görüldü ü üzere yerel sofral k üzüm çe idi Fiskini di er standart çe itlerden gerek tane büyüklü ü, gerekse de salk m a rl itibari ile daha dü ük de erlerde olmu tur. Bunun nedeni elbette yeti tiricili i yap lan Mardin ilinde kültürel uygulamalar n yap lmamas ndand r, ancak uygun bir sulama, gübreleme, ilaçlama ile birlikte Fiskini çe idi hem kalite de verim özellikleri istenilen seviyede olacakt r. Bununla birlikte salk m ve tane a rl ile verim ve kalitesindeki de erler optimum düzeyde olaca ndan Fiskini üzüm çe idi ülkemiz asma gen kaynaklar ndaki yerini alma ihtimali alacakt r.
Sofral k- ral k üzüm çe idi Mazrone ( ire) ile standart üzüm çe itleri Sauvignon Blanc ve Sylvaner (Çelik, 2006) aras nda benzer özellikler tespit edilmi tir. Her 3 çe idin tane rengi ve de erlendirilme ekli ayn olmakla beraber tane a rl ve salk m a rl bak ndan farkl k göstermektedir. Tane a rl bak ndan çe itler aras nda (Mazrone 0.80 gr, Sauvignon Blanc 1.50 gr, Sylvaner 2.00 gr) az a rl k fark tespit edilmi tir. Salk m a rl klar bak ndan çe itler aras nda (Mazrone 114.00 gr, Sauvignon Blanc 200.00 gr, Sylvaner 150.00 gr - 200.00 gr) az a rl k farklar bulunmaktad r.
Renkli sofral k arapl k üzüm çe idi Sudeni ile standart üzüm çe idi Grenache (Çelik, 2006) aras nda benzer özellikler bulunmaktad r. Her iki üzüm çe idinin tane
81
rengi ve de erlendirilme ekli ayn olmakla beraber tane a rl bak ndan farkl k görülmektedir. Tane a rl bak ndan çe itler aras nda (Sudeni 2.40 gr, Grenache 1.50-2.00 gr) az a rl k fark oldu u tespit edilmi tir.
Kurutmal k üzüm çe idi Kerkü ile standart üzüm çe idi skenderiye Misketi (Çelik, 2006) aras nda benzer özellikler görülmektedir. Her iki üzüm çe idinin tane rengi ve de erlendirilme ekli ayn oldu u, tane a rl n birbirine çok yak n a rl kta ölçüldü ü ancak, salk m a rl bak ndan birbirinden farkl oldu u görülmektedir. Çe itler aras nda salk m a rl klar bak ndan (Kerkü 252.50 gr, skenderiye Misketi 350.00 - 450.00 gr) fazla a rl k fark oldu u tespit edilmi tir.
Ülkemiz asma gen potansiyeli aç ndan oldukça zengindir. Bu zenginlik slah çal malar nda ve ekonomik öneme sahip yerel çe itlerin ara lmas bak ndan önemli bir kaynak olu turmaktad r. Ülkemiz asma gen potansiyelinin belirlenmesine yönelik çal malar genelde ampelografik ve moleküler çal malar olmaktad r. Bu çal ma ile ülkemizde asma gen potansiyeli aç ndan önemli bir yere sahip olan Mardin ilinde yeti tirilen üzüm çe itlerinin verim ve kalite özellikleri tespit edilerek, bu özellikler bak ndan çe itler aras farkl k belirlenmeye çal lm ve bu çe itlerin standart çe itlere alternatif de erlendirme imkânlar n belirlenmesine yard mc olabilecek bilgiler elde edilmeye çal lm r. Elde edilen sonuçlar n gelecekte bu konuda yap lacak çal malara öncülük edece i ümit edilmektedir.
Sava TANRISEVER
83 6. KAYNAKLAR
Abd El-Razek, E., Treutter, D., Saleh, M.M.S., El-Shammaa, M., Fouad, A.A., AbdelHamid, N. Abou-Rawash, M., 2010. Effect of Defoliation and Fruit Thinning on Fruit Quality of ‘Crimson Seedless’ Grape. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 6(3): 289-295.
ao lu, Y. S., 1999. Bilimsel ve Uygulamal Ba k Cilt I: Asma Biyolojisi. Kavakl dere E itim Yay nlar No: 1, Sayfa: 205. Ankara.
Anonim, 2012. Food And Agriculture Organization of The United Nations Statistics Division. http://faostat3.fao.org. Eri im tarihi: Ekim 2016.
Anonim, 2015. Türkiye statistik Kurumu Bitkisel Üretim statistikleri. http://www.tuik.gov.tr/ Eri im tarihi: Ekim 2016.
Atak, A., Alt ndi li, A., Özer, C., Kahraman , K.A., 2011. Melezleme le Elde Edilen Üzüm (Vitis vinifera L.) Çe it Adaylar n Baz Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. Bahçe Dergisi, 40 (2): 1-11.
Atalay, D.A., Özdemir G., Karata H., 2003. Diyarbak r Ba n Mevcut Durumu Sorunlar ve Çözüm Önerileri. GAP III. Tar m Kongresi, anl urfa, 375-378. Ate , A., 2009. Bitki Geli im Düzenleyicisi Solüsyonun Sultani Çekirdeksiz Üzüm
Çe idinde Verim, Kalite ve Vegetatif Geli me Üzerine Etkisinin Belirlenmesi. Türkiye 7. Ba k ve Teknolojileri Sempozyumu Bildiriler Kitab , Manisa, 153-160.
Cox, J., 1999. From Vines to Wines. Sayfa:232.
Çelik, H., A ao lu, Y.S., Fidan, Y., Marasl , B., Söylemezo lu, G., 1998. Genel Ba k, Sunfidan A. . Mesleki Kitaplar Serisi 1, Sayfa:253. Ankara.
Çelik, H., 2006. Üzüm Çe it Katalo u. Sunfidan A. . Mesleki Kitaplar Serisi 3, Sayfa 165. Ankara.
De irmenci Karata , D., Karata , H., A ao lu, Y.S., 2010. Türkiye Yabani Asma (Vitis vinifera ssp. silvestris ) Gen Kaynaklar . Dicle Üniversitesi Tar m Do a ve Çevre Sempozyumu, Diyarbak r, 154-162.
Sava TANRISEVER
84
Eren, F., 2012. Gemerek (Sivas) Yöresinde Yeti tirilen Üzüm Çe itlerinin Ampelografik Özelliklerinin Belirlenmesi. Gaziosmanpa a Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Çal mas , Tokat. +
Fidan ,Y., 1985. Özel Ba k, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yay nlar No: 930, Sayfa:401. Ankara.+
Gündüz, M., Korkmaz N., 2008. Damla Sulama le Sulanan Ba da Farkl Sulama Uygulamalar n Verim ve Baz Kalite Özelliklerine Etkisi. Anadolu Dergisi, 18 (1): 49-65.
Gürsöz, S., 1993. GAP Alan na Giren Güneydo u Anadolu Ba ve Özellikle anl urfa linde Yeti tirilen Üzüm Çe itlerinin Ampelografik Nitelikleri ile Verim ve Kalite Özelliklerinin ncelenmesi Üzerine Bir Ara rma. Doktora Tezi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana. 363.
Hamman, R.A ve DAMI, I.E., 2000. Effect of Irrigation on Wine Grape Growth and Fruit Quality. HortTechnology, 10(1):162-168.
çi, B., Alt ndi li, A., 2014. Organik Olarak Yeti tirilen Alphonse Lavalleé ve Trakya lkeren (Vitis vinifera L.) cv. Üzüm Çe itlerinde Baz Kültürel Uygulamalar n Verim ve Kalite Üzerine Etkileri. Gaziosmanpa a Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 31(3):91-100.
Jackson, D.I., and Lombard, P.B., 1993. Environmental and Management Practices Affecting Grape Composition and Wine Quality-a Review Quality. American