F. MAX MULLER TARAFINDAN YAYIMLANAN “DOĞUNUN KUTSAL KİTAPLARI” SERİSİ İÇİNDE
7. Zerdüştîlik’te Tevhit İnancı
Avesta’nın dini içerikli bölümünü ihtiva eden ve konunun uzmanları tara- fından da en sağlam kısmı olarak kabul edilen Gatalar’da dahi, tevhit inan- cını görmek mümkün değildir. Zerdüştîlik ve ondan sonra Mecusilik halini alan bu dini düzenlemede, monoteist yapıdan düalizme ve oradan panteiz- me kadar bütün itikatları bulmak mümkündür. Gatalar’da, Zerdüşt, dua ederken, Ahura Mazda (Hürmüz), Âşâ ve Vâhûmânû’ya (Behmen) aynı anda sesleniyor ve her üçüne birden ilah diyor.112 Gerek en öz kabul edilen Gatalar’da gerekse Avesta’da bir dizi ismin tanrı olarak kabul edildiğini ve onlara ilah muamelesi yapıldığını görmekteyiz. 113
107 Spooner, agm, p.53. 108 Spooner, agm, p.56. 109 Spooner, agm, p.53.
110 Moshe Gil, “King Qubādh and Mazdak,” Journal of Near Eastern Studies, April 2012, vol. 71, no: 1, p. 86.
111 Gil, agm, p. 86; Muhammed b. Cerir et-Taberî, Tarihu’t-Taberî/Tarihu’r-Rusul ve’l-Mulûk, tahk.: Muhammed b. Ebul’l-Fadıl İbrahim, 2. bs., Darü’l-Maarif, Kahire, c. 2, ss. 93-94. 112 Evista: el-Kitabu’l-Mukaddese li’d-Diyaneti’z-Zerdüştiyye, haz.: Halil Abdurrahman, 2.
bs., Revafid li’s-Sekafe ve’l-Funûn, Dimaşk 2008, s. 91 (Gatalar 50/1). Ayrıca bk. “Zerdüşt” mad., Ana Biritannica, c. 32, ss. 371-372; “Avesta” mad., Ana Biritannica, c. 3, s. 347. 113 Gülmira İsmayilova, agm, ss. 279-289.
8. İlk İnsan
Zerdüştîlik inancında ilk insanın “Gâyōmard”114, olduğu belirtilir. Bu ilk insan, topraktan yaratılmıştır. Böylece “toprak” onun annesi kabul edilir.115 O, ilk insan olduğu gibi, dünyanın da ilk kralıdır116 ve İran kültüründe, “To- ğağın Kralı”, “Dağların Kralı” olarak tanımlanır. İranlı tarihçiler, İslam tarihi kaynaklarında “
ثرمويج
”şeklinde geçen “Gayomard”ın Hz. Âdem olduğunu kabul etmişlerdir.117 Birûnî de Farslıların, ilk insana Keyûmars (ثرمويك
) de- diklerini, bu ilk insanın lakabının da, (هاشرك
) yani “Dağların Kralı” veya (لك
هاش
) yani “Toprağın Kralı” dediklerini yazar.118 Bundan sonra Gâyômard’dan bir erkek bir de dişi, meydana gelir.119 Bunlar, Gâyômard’ın oğlu ile kızıdırlar. İslam tarihçileri bunları, Hz. Âdem ile Havva yerinde farz ederler120 Buna göre, bu iki kardeş evlenip diğer nesillerin çoğalmasına vesi- le olmuşlardır. Az önce işaret edildiği üzere, Zerdüştîliğin ilk dönemlerinde olmasa bile, sonraki zamanlarda Pehlevi Metinleri bu tür evliliğe “Khvetuk- das” 121 ismini vermiş ve Mecusî din adamları da bu tür ensest ilişkiyi sürekli tavsiye edip, bunu uygulamışlardır. İslam kültüründe, mahremiyet esasları, Allah tarafından en detaylı bir şekilde belirtilmiştir. O gün Allah’ın emri ile insanoğlunun çoğalması için izin verilen bu durum, daha sonraki dönemde, neshedilmiş; Kur’an-ı Kerim’de ve diğer semavî kitaplarda bu tür ilişki ya-
114 Taberî, tarihinde bu fikri kaydetmiş ve Gayomard’ın ismini de “ترمويج” olarak belirtmiş-
tir. Bk. et-Taberî, age, c. 1. s. 153. Şehristanî ise bu ismi “ترمويك” olarak kaydetmiştir ve onun Istahr’da makamının olduğunu belirtmiştir. Bk. eş-Şehristanî, age, c. 2, s. 264. 115 Pahlavi Texts, Translated By E.W.West, Part II, The Dâdistân-î Dînîk, The Epistles of
Mânûskîhar, Clarenden Press, Oxford 1882, p. 401.
116 Paitima na: Essays in Iranian, Indo-European, and Indian Studies in Honor of Hanns-Peter Sch-
midt, Edited by Siamak Adhami, Mazda Publishers, Costa Mesa, Calif 2003, p. 339.
117 Ebu’l-Hasan Ali b. Ebu’l-Kerem İbnü’l-Esir, el-Kâmil fi’t-Tarih, tahk.: Ebu’l-Fida Abdullah el-Kari, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1987, c. 1, s. 41.
118 el-Birunî, el-Asarü'l-Bakiye ani'l-Kuruni'l-Haliye, s. 99.
119 el- Birunî, age, ss. 99-100. Bu oğlan ve kızın adları İslam tarihi kaynaklarında ی شيم ve هناشيم veya یهلم ve هنايهلم dendiği gibi Harezmliler de درم ve هنادرم derler. Batılı kaynaklarda bu iki isim, Mahryē ve Mahryānē; Mahlyā ve Mahlyiyānē; Mašya ve Mašyanag şeklinde zik- redilir. Bk. Bruce Lincoln, “Human Unity and Diversity in Zoroastrian Mythology,” His- tory of Religions, August 2010, vol. 50, no: 1, p. 9.
120 el-Birunî, age, s. 99.
121 Pahlavi Texts, Translated By E.W.West, Part II, The Dâdistân-î Dînîk, The Epistles of Mânûskîhar, Clarenden Press, Oxford 1882, p. 402.
saklanmıştır.
Zerdüştîliğe göre Gayomard, üç bin yıl cennette kalmış, daha sonra yeryüzüne inince üç bin yıl da dünyada yaşamıştır.122 Gâyômard’dan sonra gelen nesil aşağıda gösterilmiştir:
Kur’an-ı Kerim Hz. Âdem’in topraktan123 yaratıldığını ve eşinin de Hz. Âdem’den (onun mahiyetinden) yaratıldığını beyan eder.124 Hadislerde, Hz. Âdem’in kaburga kemiğinden125 veya sağ yanından126 yaratıldığı ifade edilir. Hz. Âdem, ilk insan olup insanoğlunun atasıdır. Kur’an-ı Kerim’de Hz. Âdem ve eşinin cennete girmeleri emredilmişse127 de, bu cennetin dünyada bir “bahçe” mi yoksa müminlere ahirette vaat edilen cennet mi olduğu ko- nusunda ihtilaf edilmiş, “cennet”in ahirette olduğu görüşü daha ağırlık ka- zanmıştır. Fakat gerek Hz. Âdem’in gerekse eşinin nerede tam olarak yara- tıldığı belirtilmemiştir. Hz. Âdem’in, ilk çocuklarının kimler olduğu konusu Kur’an-ı Kerim ve hadislerde geçmez. Onların birbirleri ile nasıl evlendiğin- den de bahsedilmez. Hz. Âdem oğulları, torunları ve torunlarının torunla-
122 el-Birunî, age, s. 99. 123 Âl-i İmran, 3/59. 124 Nisa, 4/1. 125 Buharî, Enbiya, 1.
126 Bedruddin Ebu Muhammed Mahmud b. Ahmed el-Aynî, Umdetü’l-Kari Şerhu Sahihi’l-
Buharî, tahk.: Abudullah Mahmud Muhammed Ömer, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut
2001, c. 15, s. 292. 127 Bakara, 2/35.
rından kırk bin kişiyi evlendirmişti.128
Tabiinin önemli imamları İbn Abbas’tan nakille belirttiklerine göre, Hz. Havva, her doğumunda ikiz çocuk yapardı. Bunlardan biri kız biri de oğlan çocuğu olurdu. Bunların istisnası ise Şit aleyhisselam idi. Yeryüzüne inişle- rinden yüz sene geçince, Kabil ile ikizi Aklîma ve ardından Habil ve ikizi Leyûza doğdu. Hz. Âdem’in o dönemde ayrı doğumdan veya ikizi olmayan çocuklarından kız ve oğlanlar birbiri ile evleniyorlardı. Kabil ile Habil ve ikizleri dünyaya gelince, Allah ikizlerin karşılıklı olarak birbirleri ile evlen- melerini emretti. Kabil buna razı olmadı ve sonuçta kardeşi Habil’i katlet- ti.129 İbn Abbas’tan gelen bir rivayette, Hz. Âdem zamanında bile, aynı anda doğan ikiz kardeşlerin birbirleri ile evlenmesi yasaktı. Ancak ayrı zamanlar- da doğan kardeşlerin birbirleri ile evlenmesine müsaade edilmişti.130 O gün için Allah’ın emri bu şekilde idi ve Allah’ın emri yerine getiriliyordu. Şu anda ve bütün geçmiş devirlerde, binlerce, yüz binlerce âlemler yaratan Allah bir Âdem ve Havva yarattığı gibi, ikinci bir Âdem ve Havva da yara- tabilirdi. Lakin hikmeti ve emri o yönde iktiza ettiği için öyle yaratmıştır.
İleride anlatılacağı üzere, Zerdüştî metinlerde, ilk insanın bir insanla başladığının belirtilmesi hususu, İslamî ana kaynaklarla ötüşse de, İslam inanç ve itikadına göre temelde son derece önemli kabul edilemez ayrılıklar mevcuttur.