Zemin Kat

Kapıdan, girilen yere hayat denilmektedir. Hayat taş ya da toprakla kaplanmıştır. Hayattan bir merdivenle üst kata çıkılmaktadır. Merdivenin başladığı yere pabuçluk denir. Burada yerden 60-80 cm yükselen temel duvarı üzerinde binanın taşıyıcı dikmeleri belirli aralıklarla yerleştirilmiştir. Bu dikme aralarına kor, duvar üstüne bahna denilmektedir. (Günay, 1999, s. 138).

‘‘ Bahna üzerinde hayat tavanına kadar ahşap çubuklarla düşey olarak bir boş, bir dolu giliste adı verilen bir düşey oluşturur veya ahşap çubuklar çapraz çakılarak kafes şekli (muşabak) oluşturur. Amaç bahna üzerine konan yakacak elemanlarının kuruması için gerekli hava sirkülasyonunun sağlanmasıdır’’(Kaya, 1996, s.40).

Safranbolu’nun bazı köylerinde hayat bölümüne, Taşlık, avlu, yazıköy, öyven gibi isimlerde verilmiştir. Hayat’ın ana kapının dışında bahçeye açılan kapısı da vardır. Ahırda hayat’ın içinde bulunuyordu. Yiyecekler genellikle buradaki, bölümlerde yapılıp, pişiriliyordu. Kazan ocakları, fırınlar, ambarlar, depolar, kilerler, musandıra, yakacak depoları, bahna hayat kısmının içinde bulunuyor (Fotoğraf No:3).

Fotoğraf No:3 Kaymakamlar evi hayat kısmı

4.1.8.3.1.1. Taş Ocağı (Bahçe Ocağı)

‘‘Toprağa konulan birkaç taşla bir ocak yapılabilir. Bu tür ocakta her şey hazırlanabilir. Pek çok iş geniş olan istediği ve çevreyi kirlettiği için, bahçede yapılır. Bu yüzden bahçede her zaman ocak vardır.’’ (Günay, 1999, s. 236).

4.1.8.3.1.2. Kazan Ocağı

‘‘Kemerli, bacalı, büyük bir ocaktır. Bu ocak çoğunlukla hayatta yer alır. Bahçede açıkta da bulunabilir. Üstü çardaklı ya da sundurmalı olabilir. Ayrıca bahçede yapılan ayrı bir işlik binası içinde yer alabilir. Kazan ocağı her evde çoğunlukla bir tane olur’’ (Fotoğraf No:4 ) (Günay, 1998, s.236).

Fotoğraf No:4 Gökçüoğlu Bağ evi kazan ocağı

4.1.8.3.1.3. Fırın

Çok seyrek görülür. Ekmek, lokum, cevizli çörek, kuru çörek pişirilir. Gerektiğinde komşu bahçede fırın varsa o kullanılır (Günay, 2003, s.123).

4.1.8.3.1.4. Ambarlar

‘‘Hayatta orta katta köknar ya da çamdan yapılmış büyük tahta ambarlar vardır. Bunlar büyük ambar ve küçük ambar olmak üzere iki bölümdür. Küçük ambara basılarak büyük ambara çıkılır. Büyük ambar geride, insan boyunda; küçük ambar önde 60-80 cm yüksekliğindedir. Ambarın içleri bölmeli ve üstten kapaklıdır’’ (Günay, 1999, s.237).

4.1.8.3.1.5. Kilerlik

‘‘Orta katta mutfak yakınındadır. Çevresi raflı ve dolaplı, dolap üstü musandıralıdır. İçinde ambarlar ve teldolap vardır. Kilerlikte mutfak için gerekli yiyecek maddeleri

saklanır. Hayattaki büyük ambarda bol olarak bulunan yiyecek maddelerinden az olarak kilerlikte de vardır’’( Günay, 2003, s.124).

4.1.8.3.1.6. Bahna

‘‘Kulaklı odunlar, hayatta bahna üzerine dizilirler. Bu dizilmenin de bir yöntemi vardır. Bu yöntemde odunun sivri ucu evin dışına bakar, böylece hava akımı odunlar arasında girip kurutmayı sağlar. Yaş olan odunların gilisteler arasından giren yaz rüzgârlarıyla kurumasını sağlar’’ (Günay,1999, s. 238).

Fotoğraf No:5 Hayatın kafesle kaplı kısmı (gliste) Fotoğraf No:6 Hayat kısmı (bahna) (Günay,1999, s.157)

4.1.8.3.2.Merdivenler

Katlar arasında ilişkiyi sağlayan merdivenler, çok yalın olarak yapılmıştır. Genellikle düz kollu tutulan merdivenler, bazen sahanlıkla iki kollu ya da köşe sahanlıklı L biçiminde yapılmıştır. Ender olarak döner ve üç kollu merdivenler vardır. Merdiven basamağına basak denilmektedir. Korkuluklar genelde hırhırcı işi olarak bilinen tornada çekilerek yapılmıştır. (Fotoğraf no: 7.8).

Fotoğraf No:7 Kaymakamlar evi merdiveni Fotoğraf No:8Gökçüoğlu bağ evi merdiveni

4.1.8.3.3. Selamlık Köşkü

Bazı evlerin bahçelerinde selamlık köşkleri vardır. Bu köşkler bir ya da iki odalıdır. Bu alan genelde evin erkeğinin misafir karşıladığı alandır ve bazıları da havuzludur.

4.1.8.3.4. Dış Çardak

‘‘Çoğunlukla yazlık evlerin güneye uzanan 1-1.50 m genişliğinde balkona, dış çardak denir. Çoğunlukla sofadan bir kapı ile geçilir. Döşeme ahşaptır. Orta ve üst katlarda dış çardak yapılabilir. Ana görevi yiyecek kurutma olduğu için korkuluklu çok yalın tutularak gölge yapacak öğelerden kaçınılmıştır’’ (Günay,1999, s. 238).

4.1.8.3.5. Odalar

‘‘Odalar kendi başlarına, çok yönlü günlük işlerin karşılanabildiği bütünlerdir. Bu yüzden iç düzenleri, kesin olarak belirlenmiş, sistemleştirilmiş hatta iç düzende kullanılan ürünler bile bir tür standartlaşmıştır. Odalar, bir ortak kullanma mekânı çevresinde yer alırlar.’’(Küçükermen ve Güner,1995, s. 94).

Safranbolu evlerinin en önemli öğesi odalarıdır. Evin her odası mekân kuruluş olarak insanın rahat edebileceği özellikte yapılmıştır. Her odada oturulabilir, uyunabilir, yemek yenebilir, banyo yapılabilir özelliklerde yapılmıştır. Orta kat odaları daha çok gündüz oturmaya ve çalışmaya ayrılmıştır. Üst kat odaları gelinlere düzenlenmiştir. Sofadan odalara doğrudan girilmemiştir. Oda girişi çoğunlukla odanın girişinden sağlanmaktadır. Bu giriş köşelerine forsa denilmektedir.

Fotoğraf No: 10 Kaymakamlar evi odaya girişi sağlayan forsa kısmı

4.1.8.3.5.1 Sofa (Çardak)

Evin en önemli öğesi olan odaları birleştiren ve evin tasarımını sağlayan öğe sofadır. Odalar sofaya açılır ve sofa ile birbirine bağlanır. Sofa oturma, yemek yeme, çalışma, uyuma eylemlerini de karşılar. Kalabalıklar burada toplanır. Türk evini Eldem, 1972’ de

kat sayısı ve plan tipi olarak incelemiş ve de Türk evi plan tipleri olarak; dış sofalı, iç sofalı ve orta sofalı olarak odaların sofada çevrelenişine göre sıralamıştır.

4.1.8.3.5.2. Eyvanlar

Oda aralarına giren sofa eyvanları, odayı bir yaşama birimi olarak ayırır. Birimlerin ortak alanı olarak da kişiler arası ilişkileri sağlar. Burası sedirleriyle oturma, çalışma, sohbet alanıdır. Bazen direklik ve parmaklıklarla, bir basamakla sofadan ayrılır. Bazen bu birkaç basamakla sofadan daha yükselir ve yüksek sofa adını alır. Genellikle pahlı çıkma yapan eyvanlara yazlık denir.

Gökçüoğlu bağ evinde böyle bir yazlık bugün olduğu gibi durmaktadır. Asmazlar’ın yazlık evinde (1822) 1973’te yapılan bir onarım sırasında muşabaklar kaldırılarak yerine camlı pencereler konulmuştur. Ama yine üst kata çıkan merdiven üstü sekisinde muşabaklar bırakılmıştır. Kaymakamlar’ın şehir evinde de orta kat eyvanı muşabakları kaldırılarak pencere takılmıştır.

Fotoğraf No:11 Gökçüoğlu bağ evi eyvanı

4.1.8.3.5.3. Odaların Zemini ve Sedirler

Safranbolu evlerinde yer döşemesi nedenli yalın bir biçim almışsa, tavan ise çok özenle düzenlenmiştir. Döşemeler, kuruluş ve malzeme açısından incelendiğinde temel ilkelerin değiştirilmeden uygulandığı görülmüştür. Oda üzerinde yürünen kaplamalar

çoğunlukla halı, kilim, hasır gibi dokumalardır. Sedirler ise rahat oturup dinlenme ihtiyacını karşılayarak camların altındaki hizadan odayı çevreler.

‘‘Sedirlerin üzerinde, çeltik otuyla sıkıştırılarak doldurulmuş, boydan boya uzanan, 8- 10 cm kalınlığında, sert, uzun ve çok geniş yastık biçimindeki, ‘‘yanlık’’ denilen ve üstü halı ya da kalın bir kumaşla örtülen döşemeler yer alır ’’(Ulukavak, 2007, s. 44).

Fotoğraf No:12 Kaymakamlar evi sedirleri

4.1.8.3.6. Dolaplar

Odaların oluşumunu etkileyen önemli öğelerden birisi de dolaplardır. Ana işlevi, odada bulunması gereken günlük araç ve gerecin korunmasıdır. Bütün boyutlar en uygun kullanmayı sağlayacak biçimdedir. Temel amaç belirli araç ve gereci içinde bulundurmaktır. Ocakta bu dolapların arasında taştan ve ahşaptan yapılmıştır.

Dolapların kuruluşunda, Dolabın üst sınırı, insan elinin uzanabileceği yüksekliktedir. Bu gömme dolaplarda, yunaklık, içine yatakların konulduğu çift kapılı yüklük, onun yanında açık raflar ya da kapalı dolaplar vardır. Kapıya en yakın yerde de lambalık, fincanlık vardır. Kısacası bütün bir günün hizmetleri burada görülebilir. (Bektaş,1996, s.189).

4.1.8.3.6.1. Dönme Dolap

Evin harem bölümünden selamlığa hizmet eden kadınların kendini göstermeden yiyecek, içecek alıp vermesi için iki oda arasında bir dolap içinde Dönme dolap yapılmıştır. Bu dolabın raflarına konan kaplar, dolap elle çevrilerek öbür bölüme iletilir.

Fotoğraf No:15 Gökçüoğlu evi dönme dolabı Fotoğraf No:16 Kaymakamlar evi dönme dolabı

4.1.8.3.6.2.Gusülhane(Yunaklık)

Yüklüğün alt bölümü gusülhanedir. Yüklüğün kapakları açıldıktan, yataklar yere indirildikten sonra, yüklük tabanı olan kapak kaldırılınca gusülhane ortaya çıkar. Gusülhane temizlendikten sonra kapağı kapatılır. Yerdeki yatak, yorgan, yastık katlanarak kapak üzerine yüklüğe konur. Yüklük kapakları kapatılır. Gusülhane döşemesi eğimli tahtadır (Günay 1999, s. 243).

4.1.8.3.7. Üst Örtü Tavanlar

Anadolu’daki Türk evi geleneğinin oluşturduğu mekân düşüncesinin ortaya çıkardığı en önemli çevre öğelerinden birisi de tavanlardır. Bir tür “örtü” olan tavan, odanın kuruluşunda, günlük hayatın gerektirdiği işlevlerde biçimini alan “alt örtü”nün bir bütünleyicisi olarak tanımlanmış ve yüzyıllar boyunca bu yönde biçimlendirilmiştir (Küçükerman, Güner, 1995,s.123).

Türk evinde odaların tavan kaplamaları daima ya “kare” ya da kareye yakın “dik açılı” biçimlerde yapılmıştır. Kare olmayan odaların tavan kaplamasının yanlarda kalan kısımları ise değişik yollarla “etkisizleştirmeye” doğru gidilmiştir. Böylelikle iyice “belirginleşen” kare bölüm ise “kolaylıkla geometrik olarak” bölünebilmekte ve kurulabilmektedir. Odanın alt örtüsünden kaynaklanan mekân biçimi, bütünüyle tavan için de geçerlidir. Böylelikle, tavan da, “gözle görülür” bir biçimde, odanın mekân “kimliğini” bir bütüne tamamlar. Ahşap tavanlar yapıya bağlı bir nitelik kazanmış ve zamanla bu düşünce, tavanın süslenmesine yapısal bir bütünlüğün sağlanması ile söz konusu olmuştur. Evlerin oda kuruluşun “yatay bir sınırla alt ve üst olarak iki ayrı kesime bölündüğü” görülür. İşte bu yatay sınırın alt tarafı işlev bakımından çok yönlüdür ve genellikle bu kısımlar, o yüzden yalın ve işleve uygun bir biçimde kurulmuştur. Üst örtü tavanda varılmak istenen estetik görkem sağlanmıştır.

4.1.8.3.8. Pencereler

Pencereler evin dışarıya bakan gözleridir. Ahşap evlerde pencerelerin çokluğu dikkat çekmiştir. Yapımında ahşap kullanılmış.(Çizim no:2).

‘‘Akslar arasına yerleştirilen pencereler odalara üç yönde görüş sağlayan havadar mekânlar kazandırmıştır. Bu yapım sistemi sıhhi ve kullanışlı Türk evinin dört yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin sınırları içinde uygulanan belirgin bir tip olmasını sağlamıştır.’’ ( Uluengin, 1998: 204).

Fotoğraf No:18 Pencere topları Çizim No 2: Pencere detayı

4.1.8.3.8.1. Tepe pencereler

‘‘Alt sıra pencerelerin üstünden revzen, kafa penceresi ya da tepe penceresi denilen, alçıdan yapılmış pencereler kullanılmıştır. Bu pencereler açılmaz. Alttaki pencereler daha küçüktür. İçlik ve dışlık olmak üzere odanın iç yüzünde ve dış yüzünde iki adettir. Safranbolu’da tepe pencerelerin ‘‘dışlık’’ları kalmamıştır.’’ ( Günay,1999, s. 271).

Emirhocazade Bağ Evi’nde ‘‘dışlık’’ yerine son zamanlarda ahşap kafes, bir kısmına da tel kafes konulmuştur. Bu pencereler ahşap bir çerçeve içine alçı kayıtlarla geometrik ya da bitkisel bezekler yapılmasıyla oluşur. Bu pencerelerde renkli camlar da kullanılmıştır ve üstü çoğunlukla kemerlidir. Tepe pencereleri evin üst katlarındaki yüksek tavanlı odalarda güneş ışığından faydalanmak için evlerin selamlık odalarında kullanılmıştır.(Günay, R.2003: 138).

‘’18.yy sonlarında olan tepe pencerelerinin küçülmesi ve bodurlaşması, Anadolu’da Osmanlı Türk evinde 19.yy sonuna kadar devam etmiş, 19.yy başında görülen oval şeklin yatık hale gelmesi ve tepe pencerelerinin kaybolması ise evlerde daha yavaş seyretmiş, gelenek fonksiyonunu yitirse bile, devam etmiştir.’’ (Uluengin, 1998, s. 205).

4.1.8.3.8.2.Alt sıra pencereleri

Gerçek pencereler bunlardır. Çıkmalı köşe odalarda pencere sayısı sekizi bulabilir. Bu kadar çok sayıda pencere evlere gereğinden de bol ışık sağlar. Bu pencerelerin duvarda eşit aralıklarla yerleştirilmeleri oda içinde ritim sağlamıştır. Alt sıra pencereler, sedir yastığı üst kenarından başlar ve kapı üstünden bütün odayı çevreleyen sergen altına kadar devam edecek şekilde yapılmıştır.(Günay,2003,s.139)

Fotoğraf No:20 Emirhocazâde Ahmet Bey Bağ Evi alt sıra ve tepe pencereleri

4.1.8.3.8.3 Muşabak, Giliste

‘‘Açık sofa (hayat), ışık ve hava ihtiyacını muşabak ve gilisteler aracılığı ile sağlamaktadır. Hayatın büyük bir duvarını oluşturan bu kafesler 4-8 cm ya da 5-10 cm kesitinde tahtalardan oluşturulmuştur. Bu açıklarda cam kullanılmamıştır.’’(Günay, 2003, s.138 ).

Fotoğraf No:21Gökçüoğlu Bağ Evi Fotoğraf No:22Hayat bölümü muşabakları

4.1.8.3.8.4. Tömek

‘‘Ahır ve samanlıklarda kullanılan camsız, dışarıdan ince uzun düşey bir yarık biçiminde görünen, ama içeriye doğru genişleyen tömek denilen pencerelerden ışık ve hava alır.’’(Günay, R.2003, s. 138).

Fotoğraf No:23 Asmazlar bağ evi tömeği

4.1.8.3.8.5. Kara kapak

Pencereleri ve evleri tabiatın kötü koşullarından koruyan kara kapaklardır. Çevre ormanlardan getirilen sarıçamdan yapılan bu kapaklar zamanla koyulaşarak kızıl kahverengiye dönüşmüştür. Kanatlar ağaç levhaların yan yana çakılması ile elde edilmiştir. Kanatların dönmesini engellemek için kapaklara yatay kuşaklar çakılmıştır. Güllaplar (menteşeler) kuşak doğrultusunda çakılmıştır. Kara kapakları açık tutan iki tane kancalı uzun demir vardır, bu demire yel değirmeni denilmektedir.

Fotoğraf No:24 Reşitler Bağ Evi kara kapakları Fotoğraf No:25 Kara kapaklı pencere

4.1.8.3.9. Kapılar

Kapı, açıklıkları örten hareketli bir yapı elemanıdır. Görevi, iç hacimlerden birbirine geçmeyi, dışarıdan iç hacimlere girmeyi ve hacimlerin birbirine karşı kapanmasını sağlamaktır. Safranbolu evlerindeki kapıları genel olarak ana giriş kapıları ve oda kapıları olarak ele alabiliriz.

4.1.8.3.9.1. Oda kapıları

Oda kapısı içeri açılır, insan boyutlarındadır. Kapılarda düz tahtalar iki veya yatay kuşakla bağlanarak oluşturulur. Kapı kanatları aynalı ve tablalıdır.(Çizim no:3)

Çizim No 3: Genel bir oda kapısı Fotoğraf No: 26 Sofadan odalara açılan kapılar

4.1.8.3.9.2. Ana Giriş Kapıları

Evlerin alt katında, avluya açılan iki kanatlı sokak kapısı vardır. İnsanların giriş-çıkış yaptığı, her zaman kullanılan kapı kanadında, demir kilitten başka, kapının kolaylıkla açılıp kapanmasını sağlayan ve mandal adı verilen ahşap bir parça bulunur.