Zamir+İlgi Eki + Üçün

KE’de ilgi eki + üçün örnekleri şu şekildedir:

Hāzer aydı : anı ot nelük köydürmedi bilmez mü-sen? Anıŋ üçün kim bizniŋ atalarımız otġa tapundı ol ma bizniŋ uruġumuz turur, ot bizni taķı bizniŋ uruġumıznı köyürmes tedi. (KE 43r 1) "Hazer söyledi: Onu ateş niçin yakmaz bilmiyor musun? Bizim neslimiz olan atalarımız ateşe taptığı içindir ki ateş bizi de neslimizi de yakmaz, dedi."

Cühūdlar Tevrītde haber berdiler kim zebīh İshāķ turur, anıŋ üçün kim cühūdlar tersālar İshāķ urugındın tururlar. (KE 49v 12,13) "Yahudiler Tevrat’ta,

İshak’ın kurban edilen olduğunu haber verdiler; onun içindir ki Yahudiler, Hristiyanlar İshak’ın soyundandır."

İbrāhīm cevān-merd, anıŋ üçün kim ķurbān hitābı İbrāhīmġa keldi. (KE 52r 11,12) "İbrahim genç ve mert biri olduğu için kurban hitabı ona geldi."

Ammā bu törtde üçi ölgey İdrīs ölmegey, anıŋ üçün kim bir öldi uçmahda ķaldı. (KE 21r 1) "Ama bunların dördünden üçü ölecek, İdris ölmeyecek.Bundan dolayı ki biri öldü ve cennette kaldı ."

Buġday alġalı barıp kelginçe on maŋım maŋdı anıŋ üçün on kün boldı.

(KE 12r 4,5) "Buğday almak için gidip gelince on adım atmış oldu; bunun için on gün geçti."

Meniŋ içimdeki ot siziŋ otuŋuzdın ısıġraķ turur, anıŋ üçün kim meniŋ otum Mevlī otı turur, seniŋ otuŋ dünyā otı turur. (KE 41r 16,17) "İçimdeki ateş sizinkinden daha sıcaktır. Onun içindir ki benim ateşim Mevla ateşidir, senin ateşin dünya ateşidir."

Ey Ādem, saŋa yarlıķanmaķ kerek erse Mekkege barġıl, meniŋ üçün bir ew ķoparġıl. (KE 13r 17,18) "Ey Âdem, sana bağışlanmak gerekse Mekke’ye git. Benim için bir ev inşa et."

Meniŋ üçün köp emgendiŋ. (KE 47v 7) "Benim için çok zahmet çektin."

Meniŋ üçün taʿziyet kılġıl. (KE 73v 17) " Benim için taziye kıl."

Olar aydılar: biz me munuŋ üçün sançışur-miz. (KE 221v 18-20) "

Onlar (da) söylediler: biz de bunun için savaşıyoruz."

Bu kün seniŋ üçün cān fidā ķılġan men bolayın. (KE 246v 15) "Bugün senin için canını feda eden ben olacağım."

Anası aydı: ey oġlum ataŋ mundaġ türlüg buzaġunı taġda seniŋ üçün ķoymış erdi. (KE 128v 2) "Annesi söyledi, ey oğlum baban böylece buzağını dağda senin için bırakmıştı."

Seniŋ üçün hediyyeler anuķlap keldim. (KE 161v 3) "Senin için hediyeler hazırlayıp geldim."

İdi saŋa rahmet ķılsun, men seni munuŋ üçün yaratdım. (KE 6v 16,17)

"Tanrı sana rahmet kılsın, (ben) seni bunun için yarattım."

Bir yolı biziŋ üçün duʿā ķılsun bu ʿazāb kitse müsülmān bolġay-miz.

(KE 114v 5) "Bir çaresi (var) bizim için dua etsin, bu azap kaybolursa Müslüman olacağız."

Olarnıŋ üçün ķadġurmaġıl seni saķlaġay-men. (KE 118r 21) "Onlar için üzülme , seni saklayacağım."

KE’de bağlaçlarla ifade edilen sebepsellik şekillerini beş ana başlıkta inceledik. Bu bağlaçlar kim, sebebdin, tep, teyü ve yoldın bağlaçlarıdır. Ama bu bağlaçları işlemeden önce Türk dilinde bağlacın tanımının ne olduğuna ve işlevlerine yer verelim.

3.1. BAĞLAÇLARIN TANIMI VE İŞLEVLERİ

Bağlaç, dilbilgisel manasıyla öz olarak kelimeleri, kelime gruplarını ve cümleleri bağlayan öğelerdir. Türk gramerciliğinde bağlaç öğesinin (veya bazı araştırmacılarca "bağlam", "bağlayıcı", "bağlama edatı" vb.) tanımının nasıl yapıdlığına göz atalım.

Korkmaz (2005:118) Türkçede çok geniş bir yer tutan bağlaçları;

kelimeleri, kelime gruplarını, cümleleri ve bazen de paragrafları şekil ve anlam bakımından birbirine bağlayan öğeler olarak tanımlamıştır. Korkmaz’a göre bağlaçlar yüklendikleri işlevleri ile bağlandıkları sözler arasında türlü anlam ilişkileri kurar.

Korkmaz (2005:124) bağlaçların görevlerinden ve farklı işlevleri üstlendiklerinden bahsederken, bu işlevleri sıralama, denkleştirme, karşılaştırma, bağlama, pekiştirme, nöbetleşme, açıklama, sonuç bildirme, üsteleme, sebep ve zıtlık gösterme vb. olarak sıralamaktadır.

Ergin (1972:334) "bağlama edatları" olarak adlandırdığı bağlaçları, kelimeden küçük dil birliklerini, kelimeleri, kelime gruplarını ve cümleleri şekil ve mana bakımından birbirine bağlayan ve onlar arasında bir bağ kuran edatlar olarak tanımlamıştır:

Gencan ise (1979:446) bağlaçları, anlamca ilgili cümleleri, kavramları veya görevdaş öğeleri bağlamaya yarayan sözcükler olarak tanımlamıştır.

Görüldüğü üzere, bağlaçların birçok işlevi vardır. Bu işlevlerin arasında sebep bildirme de yer almaktadır. Bunun hakkında yapılan yorumlara değinelim.

Banguoğlu (2007: 390-392) "bağlam (conjonction)" tanımını söz içinde iki kelimeyi, aynı değerde iki cümle unsurunu, iki yargıyı ve bazan da iki paragrafı bağlamaya yarayan kelimeler olarak yapmıştır. "Sebep bağlamları"nın tanımını ise iki unsurdan birini ötekine sebep gösteren bağlamlar (conjonction causale)" olarak yapmıştır ve ki bağlacını da bu tasnife dahil etmiştir : çünkü, zira, ki .

Banguoğlu, iki unsurdan biri öbürünün sonucu olduğunu gösteren bağlamlar olarak tanımladığı sonuç bağlamlarının işleyiş tarzının sebep bağlamlarının aksi şeklinde olduğunu belirtmiştir.

Adalı (1969:704) ‘Türkçede Bağlaçlar’ adlı çalışmasında "sebep anlamı kazandıran cümle bağlaçları"nı, başında bulunduğu cümlenin genellikle öteki cümlenin nedenini açıkladığı bağlaçlar olarak tanımlamıştır.

Korkmaz (2003:1131) "sebep bildiren cümle bağlayıcıları"nı iki cümleden birini ötekine sebep gösterme ilişkisi ile bağlayan bağlaçlar olarak tanımlamıştır.

Akın (2004 : 172) ‘Türkiye Türkçesinde Bağlaçlar’ adlı tezinde "sebep anlamı taşıyan bağlaçlar" başlığı altına bizim KE’de de aldığımız ki, diye, bu sebepten bağlaçlarını dahil etmiştir :

Bunlar böğürtlendir ve muhakkak ki Allah onları çalıkuşları gagalasın diye yaratmıştır. Bu sebepten, ümitsiz denizi bırakıyorum ve Müjgân’ın kolundan tutup böğürtlenlere doğru sürüklemeye başlıyorum.

Bayram geldi diye oynuyor kızlar

Bu kadın gözümü o kadar yıldırmıştı ki, yüzünü görünce korktum, görmezliğe geldim ve acele acele oradan sıvışmak istedim.

Bağlaçlar ve onların işlevleri hakkında kısaca bahsettikten sonra, KE’de sebep bağlacı olarak ele aldığımız ilk bağlaç kime geçebiliriz.