Yusuf ve Kardeşleri

Kardeşler arası ilişki denildiği zaman, akla gelenlerden biri de Hz.

Yusuf ile kardeşleri arasındaki hadisedir. Temelinde kıskançlığın yattığı bu olay, Hz. Yusuf ve kardeşleri arasında birçok tatsız olayın yaşanmasına ve çok uzun bir ayrılığa sebep olmuştur.

İçerisinde birçok hikmet, ibret, nükte, dini ve dünyevi anlamda birçok fayda içermesinden dolayı Kur’an’ın “ahsenü’l-kasas”⁸³ (kıssaların en güzeli) olarak isimlendirdiği Hz. Yusuf kıssası, sahabenin Hz.

Peygamber’den kendilerine bir kıssa anlatmasını istemeleri üzerine nazil olmuştur.⁸⁴ Hz. Yusuf ve kardeşlerinin hikâyesi, onun gördüğü rüya ile başlayıp, kardeşleri ile görüştüğü noktaya kadar anlatılmaktadır. Kur’an Hz.

Yusuf’un kuyuya atılmasını, onların kıskançlık duygularına bağlamaktadır.⁸⁵

Kıskançlık ya da haset, kızgınlık sonucu oluşan insanlara yönelik bir içerleme tutumu olarak tarif edilmketedir. Kıskançlığı oluşturan ortam ise, çoğunlukla toplumsal kaynaklı olmakta, özellikle de çocuğun sevdiği kişileri içrmektedir.⁸⁶ Hz. Yusuf kıssasında anlatılan kardeşler arası kıskançlığın bir benzeri Hz. Âdem’in çocukları arasında da farklı bir şekilde tezahür etmiştir.

Bu iki örnek bize, kardeşler arasındaki kıskançlığın boyutlarının hangi noktalara ulaşabileceğini göstermesi açısından oldukça önemlidir.⁸⁷

82 Mustafa Öztürk, Kur’an, Kitab-ı Mukaddes ve Sümer Mitolojisinde Habil-Kabil Kıssası, ÇÜİFD., C.

IV, 2004, s. 17.

83 Yusuf, 12/1-3.

84 Alusi, Ruhu’l- Maani, XII, s. 170.

85 Yusuf, 12/8.

86 Haluk Yavuzer, Anne-Baba, Çocuk, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1986, s. 108-109.

87 Tütün, Kur’an’da Peygamber Aileleri, s. 144.

85 Yusuf kıssası, duygu ve düşünce dünyamıza birçok bakımdan etki eden bir kıssa olarak karşımıza çıkmaktadır. Temel olarak bu kıssa, bir rüyanın gerçekleşmesinin hikâyesidir. İleride de anlatılacağı üzere kıssa, Hz.

Yusuf'un gördüğü bir rüya ile başlamakta; meydana gelen birçok hadiseden sonra, kıssanın en sonunda bu rüya aynen gerçekleşmektedir.

Hz. Yusuf, rüyasında on bir yıldız, ay ve güneşin kendisine secde ettiğini görür. Bunu babasına anlatınca babası, on bir yıldızı kardeşleri, güneş ve ayı ise anne ve babası olarak yorumlar.⁸⁸ Fakat bu rüyayı kardeşlerine anlatmamasını, aksi takdirde şeytanın, kardeşlerini kendisine karşı haset beslemeleri konusunda vesvese vererek fitneye düşürebileceği veya kardeşlerinin bu rüyanın tabirini öğrendikleri takdirde kendisinin onlardan üstün olacağını anlayıp, kendisine zarar verebileceklerini söyler.

Kıssa, hasedin kardeşler arsında ne gibi olumsuz sonuçlar doğurduğunu göstermesi, akrabaları ve müşrikler tarafından değişik eziyetlere uğrayan peygamberimiz için teselliler içermesi⁸⁹ bakımından oldukça manidardır.

Hz. Ya’kub ailesini ele aldığımız zaman burada yaşananlar, kardeşler arasındaki kıskançlığın nerelere kadar ulaşabileceğini göstermesi bakımından oldukça önemli bir değere sahiptir. Genelde insanlar, en küçük çocuklarına daha çok ilgi gösterirler. Bu ilgi, her zaman kardeşler arasında bir fark gözetilmesinden kaynaklanır. Hatta bazen de en büyük, yani ilk çocuk büyük ilgi görür. Muhtemelen Yusuf da kardeşlerin küçüklerinden biriydi. Ve öz kardeşi Bünyamin dışındakiler onu kıskanıyorlardı.⁹⁰ Bu kıskançlık sonucu kardeşleri ona bir kötülük yapmayı düşündüler. Fakat kardeşler arasında daha makul düşünen biri onu öldürmek yerine, bir kuyuya bırakmalarını tavsiye etti. Böylece birileri daha sonra gelip onu kurtarabilirdi.

Allah, Yusuf suresinde kıssaya başlamadan önce, "Biz bu Kur'an'ı vahyetmekle sana kıssaların en güzelini anlatıyoruz."⁹¹ diyerek, Yusuf kıssasının Kur'an'da anlatılan diğer kıssalara göre konumunu belirler ve

88 Taberi, Camiu’l-Beyan, VII, s. 149.

89 Taberi, Camiu’l-Beyan, VII, s. 151.

90 Sırma, Peygamberler Tarihi, s. 89-90.

91 Yusuf, 12/3.

86 dinleyicilerin dikkatini çeker. Nitekim yedinci ayette “Andolsun ki, Yusuf ve kardeşlerinin kıssasında ilgilenen herkes için ibretler vardır” denilmektedir.

O halde, ibret almak için herkesin bu kıssadan faydalanması mümkündür.

Kıssa çok geniş bir kitleye çok yönlü olarak hitap etmekte ve çeşitli ibretleri içerisinde barındırmaktadır. Bunları şu şekilde zikredebiliriz:

1. Hz. Yusuf, yaşının küçük olmasına rağmen, kardeşleri tarafından kuyuya atılarak, az bir para karşılığı köle olarak satılmak ve suçsuz olduğu halde uzun süre hapiste kalmak gibi birçok imtihana tahammül etmiştir.

Bütün bu işler, Yüce Allah'ın kulları hakkında dilediği gibi tasarrufta bulunduğunu göstermektedir.

2. Hz. Yusuf, bütün bu musibetlere sabır ve tahammül gösterdiği için, sonunda kralın veziri olmak gibi yüksek bir dereceye yükseltilmiştir.

Öyleyse kuyuya atılan, köle olarak satılan, suçsuz yere yıllarca hapislerde yatan Yusuf'u, köle olarak getirildiği Mısır'da vezirlik makamına yükseltmeye gücü yeten ve onu anne-baba ve kardeşleriyle tekrar bir araya getirmeye kadir olan Yüce Allah, Hz. Muhammed’i de kendisine düşmanlık yapan kavmine karşı desteklemeye ve onlara galip hale getirmeye kadirdir.

3. Evladını kaybetmekten dolayı derin bir üzüntüye kapılan ve hatta ağlamaktan gözleri de görmez hale gelen Hz. Ya’kub, durumunu hiç kimseye şikâyet etmeksizin, olgun bir tavır içerisinde sabrettiği için, sonunda bütün evlatlarına tekrar kavuşmuş ve onları bir arada görme mutluluğuna erişmiştir.

4. Kardeşlerin, bir insan için en şefkatli ve en merhametli kişiler olması beklenirken, Hz. Yusuf'un kardeşlerinin ona kötülük yapması da Hz.

Peygamber için bir teselli mahiyetindedir. Zira o da tebliğ görevini yaparken, en yakın akrabalarından bile çeşitli eziyetlere maruz kalmıştır.

Öyleyse ona düşen de, Hz. Yusuf gibi bu eziyetlere sabretmektir.

5. Hz. Yusuf'un hapiste iken bile insanları tevhid esasına davet etmesinde de yine Hz. Peygamber ve her mü'min için bir ders bulunmaktadır. Zira bu da mümkün olan her yer ve şartta, Allah'ın dinine davet etme konusunda sabır ve sebat gösterme ile ilgili bir yönlendirme ve teşvik içermektedir. Nitekim Hz. Peygamber de bu yönlendirmeler doğrultusunda tebliğ görevini en iyi şekilde yerine getirmiştir.

87 5. Kıssada, Allah'ın emir ve yasaklarına riayet etmek anlamına gelen

“takva”ya uygun hareket etme yönünde de bir teşvik bulunmaktadır. Zira Hz. Yusuf, heva ve arzularına uymayarak vezirin karısının zina teklifini reddettiği için, Allah tarafından sonunda vezirlik makamına yükseltilmiştir.

Tabii bu işin sadece dünyevi boyutudur. Hz. Yusuf'un ahirette varacağı mertebeler, bununla kıyas edilemeyecek kadar yücedir.

6. Vezirin karısı açısından kıssaya bakıldığında, bu kadın hevasına uyup Hz. Yusuf'a ahlaksız bir teklifte bulunduğu için, şehirdeki bütün kadınların diline düşmüş ve onuru zedelenmiştir.

7. Hz. Yusuf kendisine birçok iyiliği dokunan efendisine, karısının zina teklifini reddederek sadakat göstermiştir. Bunun dünyevi bir karşılığı olarak, bir rivayete göre Hz. Yusuf, vezirin vefatından sonra bu kadınla, yani Züleyha/Zeliha ile meşru bir nikâhla evlenmiştir.

8. Kıssadan çıkarılacak bir başka ders de, intikam alma imkânı varken, affetme büyüklüğünü göstermektir. Zira Hz. Yusuf kardeşlerinden intikam alabilecek bir konumda alınasına rağmen "Bugün size kınama yoktur”⁹² diyerek onların hatalarını affetmiştir. Nitekim Hz. Peygamber de Mekke’nin fethedildiği gün, Mekke halkına tıpkı Hz. Yusuf gibi “Bugün size kınama yoktur" demiş ve hepsini affetmiştir.⁹³

Hz. Ya’kub ailesi ve Yusuf kıssasında dikkat çeken noktalardan biri de aile bağlarıdır. Ailevi sorunların çözümünde; sevgi, saygı, hoşgörü ve anlayış çok önemlidir. Kıssa bu boyutuyla ailelere bir mesaj vererek mesafeli durmaları gereken konuları ortaya koymaktadır. Fakat tüm bu anlatılanların odaklandığı husus imandır. İman güçlü ise bu, aile bireylerine de yansımakta ve onları bir araya getirmektedir.