Yurttaşlık Eğitiminin Okul Meclislerine Katkısı

Marshall’dan aktaran Yeğen’in ifadesine göre, T.H.Marshall’ın “Yurttaşlık ve Sosyal Sınıflar” adlı hikâyesinde yurttaşlığın evriminden şöyle bahsedilmiştir:

Yurttaşlığın, 18.yy’da ifade, düşünce özgürlüğü ve adalet gibi birtakım medenî haklardan oluştuğu düşünülürken 19.yy’da seçmek seçilmek gibi siyasî hakları içinde barındıran bir statü olduğu düşünülürdü. 20.yy’da ise ekonomik ve sosyal güvenlik gibi sosyal hakları kapsayan bir statüye denk düşmektedir.(Yeğen, 2005: 70)

İngiltere, demokrasinin öğretilmesi ve yaşatılmasında diğer Avrupa ülkelerine oranla daha çok çaba sarf eder. Kurmuş oldukları Yurttaşlık Vakfı, yurttaşlık eğitimiyle ilgili faaliyetlerin düzenlenmesini sağlamaktadır. Vakıf, diğer Avrupa ülkeleriyle sürekli diyalog hâlindedir. Belli zamanlarda diğer ülkelerle bilgi alışverişi yaparak demokrasinin geliştirilmesi için yapılması gerekenler hakkında seminerler düzenler.

Öğrencilerin, vatandaşlık haklarını öğrenmesi için okullarda ne tür etkinlikler yapılması gerektiğiyle ilgili planlamalar yapar. İngiltere Millî Eğitim Bakanlığı, demokrasinin öğrenilmesinde okul meclislerinin büyük etkisi olduğunu fark etmiştir. Bakanlık, demokrasi eğitimi alanındaki yenilikleri takip ederek okul meclislerini yeniler. Okul meclisleri daha çok gündeme geldikçe eğitim programlarını da bu doğrultuda geliştirir.

Demokrasinin sağlıklı yaşaması için her şeyden önce etkin ve özgür yurttaşlar gereklidir. Etkin ve özgür yurttaşlar yetiştirmek demokratik eğitim sistemi sayesinde mümkündür. “Yurttaşın belli hakları ve görevleri vardır. İlk hakkı, yönetime katılmaktır, ilk görevi yasalara saygı duymaktır.”(http://okulmeclisleri.

meb.gov.tr/12.12.2004) Ülkede yurttaşlık görevlerinin tanımı iyi yapılmazsa, kişiler görevlerini bilmezler. Bilmedikleri için yerine getiremezler.

Demokrasinin öğrenilmesinde, yurttaşlık eğitiminin büyük payı vardır.

Yurttaşlığın öğretilmesinde, Yurttaşlık Üçgeni yol gösterici bir kavramdır. (Şekil 1)

51

Etkin

Duyuşsal Bilişsel

Şekil 1.Yurttaşlık Üçgeni

Buna göre, bilginin öğretilmesinde bilişsel, duyuşsal, etkin olmak üzere üç boyut vardır.

Bu yollar sayesinde öğrenci dünyayı anlar.

1.Bilişsel: Vatandaşlıkla ilgili müfredatta olan bilgilerdir. Bu alan ilköğretim ikinci kademede “Vatandaşlık Ve İnsan Hakları Eğitimi” dersiyle ortaya çıkar.

Vatandaşlıkla ilgili konular, siyasî olaylarla ilgili bilgi aktarımı olarak düşünüldüğü için öğrencilerin gerekli olgunluğa bu dönemde ulaştığı düşünülür. Oysa öğrenciler küçük yaşlardan itibaren kendi görüşünü bir süreç içinde oluşturur. O yüzden birinci kademede de kendi çevresindeki olaylara seyirci kalmaması için demokrasiyle ilgili basit temel bilgiler verilebilir.

2.Duyuşsal: İnsanları motive eden süreçtir. İnsanların yurttaşlık kavramlarıyla ilgili duygularının ortaya çıkarılması öğrenmeye yarar sağlar. Dünyada olanlarla ilgili bilgiler bilişsel olarak edinilir. Anayasa ve kanunlardaki maddeleri bilişsel olarak öğrendikten sonra öğrencinin anayasa ve kanunlardaki konularla ilgili kendi yaşantısından benzer örnekler vermesi sağlanır. Böyle durumlarda neler hissettiği öğrenilir. Böylece sınıftakiler, duygularını paylaşırlar; bu paylaşım, yurttaşlık bilgisiyle ilgili duyguların oluşmasını sağlar

3.Etkin: Öğrencinin vatandaşlıkla ilgili etkinliklere katılım sürecidir oluşturmalıyız. Buna “Deneyimsel Öğrenme Yöntemi” de denir. Gençler bir şeyi öğrenirken ne kadar faal olurlarsa öğrenilen şey, o kadar kalıcı olur.(Rowe & Breslin, 2005) Okul meclisleri, demokrasi eğitiminin etkin olarak verilmesi aşamasını oluşturur.

Öğrenciler bilişsel olarak edindikleri bilgileri, duyuşsal olarak kendi zihninde uygun yere koyarak hoşgörü, fikirlere saygı gibi kavramların gerekliliğini anlarlar. Bu kavramlar okul meclisinde uygulamaya konur. Böylece yurttaşlık eğitimine dair öğrenmesi gereken bilgiler kalıcı hâle getirilmiş olur.

Bu aşamada unutulmaması gereken, yurttaşlık üçgenindeki bu üç alanın birbirinden net çizgilerle ayrılmadığıdır. Üç aşama, süreç içerisinde birbiriyle bağlantılı olarak işlemektedir. Bilgi sadece duymayla olmaz. Bilginin insan zihninde ne

52

oluşturduğunu anlamak için kişinin öğrendiği bilginin uygulaması izlenmelidir.

Öğrencilerin, derslerde demokrasiye dair öğrendikleri bilgileri ne derecede içselleştirdiklerini okul meclislerinde etkin olarak gösterdiği davranışlarla anlaşılabilir.

Çocuk ailede, okulda toplumda demokrasinin farklı uygulamalarını görürse verilen demokrasi eğitimi inandırıcılıktan uzaklaşacaktır. Bu bakımdan demokrasinin kuralları, teorik bilgiler, hayattan kopuk bir şekilde verilmemelidir. Yurttaşlık eğitimiyle ilgili olan çok az konu ders içinde kalır. Yurttaşlık ve demokrasi eğitimiyle ilgili bilgilerin öğretilmesi için, salt bilgi aktarma yerine bilgileri özümseyip davranışa dönüşmesini amaçlayan, katılımcı bir uygulama yapılmalıdır.

(http://okulmeclisleri.meb.gov.tr/12.12.2004)

3.2.4.1.Yurttaşlık Eğitiminde Öğretmenin Rolü

Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda’da okul meclisleriyle ilgili yapılan araştırmalarda öğretmenlerin bazılarının okul meclislerini, ilişkilerin ve aktivitelerin merkezi olarak gördükleri; bazılarının da sadece bir formalite olarak ve aşırı stres altında çalışan öğretmenler için fazladan bir yük gibi algıladıkları görülmektedir.

(Alderson, 2000: 122) Okul meclislerinin belirtilen amaçlarına ulaşabilmesi için her şeyden önce öğretmenlerin bu işin gerekliliğine inanması ve bu doğrultuda çalışması gerekir.

Demokrasi, ancak demokratik okul ortamında pratiği yapılarak öğrenilebilir.

Demokrasinin uygulama olanağı bulduğu ortamlardan biri de sınıftır. Burada öğretmenlere çok iş düşmektedir. Öğretmenlerin demokratik bir sınıf ortamı oluşturup dersleri bu doğrultuda işlemesi öğrencilerin demokratik tutumlarını geliştirecektir.

(Büyükkaragöz, 1990: 23) Öğrenci meclisine seçilecek öğrencilerin sınıflarda demokratik bir tutumla yetişmesi, mecliste yapılan çalışmalarda kendini gösterecek, daha sağlıklı bir ortam oluşturulmasını ve sağlıklı kararlar alınmasını sağlayacaktır.

Öğretmenler, ders işlerken sınıflarında demokratik bir ortam oluşturmalıdır.

Öğretmenlerin sınıflarını “yurttaşlık zengini sınıf” hâline getirmesi demokrasinin doğru şekilde öğretilmesini sağlamaktadır. Yurttaşlık zengini sınıfta olması gerekenler şöyledir (Rowe ve Breslin, 2005):

Öğretmen eleştirel düşünmeyi ve sorgulayıcı soruları benimser.

Toplumda itilaflı olan konular rahatlıkla ele alınıp tartışılabilir.

53

İş birlikçi ortam vardır.

Öğretmen-öğrenci ilişkisi hiyerarşiden çok güvene dayanır.

Yurttaşlık zengini sınıflarda öğrenciler, yanlış yapmaktan daha az korktukları için düşüncelerini açıklamaktan çekinmezler. Öğrenciler, sınıflarında her tür düşüncenin öğretmeni ve sınıf arkadaşları tarafından önemseneceğini bilir. Öğretmen, öğrencinin demokratik davranmasını gerektirecek etkinlikler düzenleyerek kendi akranlarıyla beraber demokrasiyi öğrenmesini sağlar. Ayrıca yurttaşlık zengini sınıflarda, demokrasi için iyi sayılacak davranışların sıralanması yerine bu davranışların neden yapılması gerektiği sorgulatılarak öğrencinin doğruyu bulması sağlanır.

3.2.4.2. Yurttaşlık Eğitiminde Okulların Rolü

Demokrasi eğitiminin daha kaliteli verilebilmesi için okulların “Yurttaşlık Zengini Okullar” olması gerekir. Bu okullarda öğrenciler, demokrasiyi öğrenmek için uygun ortamı bulmakta zorlanmayacaklardır. Okul meclisleri de daha etkili çalışmalar yapacaklardır.

Yurttaşlık eğitiminin daha kaliteli olarak verilebilmesi için gerekli ortamı oluşturan okula “yurttaşlık zengini okul” denir. Yurttaşlık zengini okulda öğretmen-yönetici, öğretmen-öğrenci, öğrenci-yönetici arasında demokratik kurallar vardır. Böyle bir ortamda sunulan etkinlikler sayesinde öğrenci demokrasiyi daha iyi kavrar.

Yurttaşlık zengini okulda olması gereken özellikler şunlardır:

Tüm öğrencilerin ihtiyacı bilinir. Etkinliklere sadece parlak öğrencilerin değil tüm öğrencilerin katılımı sağlanmaya çalışılır.

Çeşitli ziyaretçilere, Sivil Toplum Kuruluşlarına yer verir. Böylece öğrencide çoklu bakış açısı gelişir.

Yurttaşlık zengini okullarda öğrenci meclisleri vardır.

Toplumu okulla buluşturur ve bunu sürekli hâle getirmek için etkinlikler düzenler.

Yeniliklere açıktır.

İnsan haklarını, yurttaşlık değerlerini öz değeri olarak benimser. (Rowe ve Breslin, 2005)

54

Böyle bir okulu meydana getirmek zaman alır. Bu yüzden bu sayılanların hepsini bir arada yapmak yerine okul yöneticisi ve öğretmenlerin günden güne çalıştığı okulu bir parça daha yurttaşlık zengini okul hâline getirmesi daha doğru olacaktır.