Yerebatan Sarnıcı‟nın Yapım Süreci

Yerebatan Sarnıcı‟nın şematik planı üzerinde Tablo 5.2,3,4,6 ve 7‟de görüldüğü gibi, güney-kuzey doğrultudaki ilk sekiz sütun sırası (a-h/1-28) ve sonraki dört sütun sırasının (i-l/1-28) taşıyıcı eleman dağılımları bakımından birbirlerinden suni bir sınır oluşturacak biçimde ayrıldıkları göze çarpmaktadır. Bu durumun, nedeni belli

olmamakla beraber sarnıcın yapım sürecindeki bir değişiklikten kaynaklandığını düşünmek mümkündür.

Yerebatan Sarnıcı‟nın nereden inşa edilmeye başlandığı net olarak söylenemese de, Prokopios(1994:34)‟un belirttiği “sarnıcın yapımına, Basileios Stoa’nın avlusundaki güneye bakan stoası kazılarak başlandığı” bilgisini temel alarak, inşaatın güneydeki ilk sütun sırasından (a/1-28) başladığını varsayabiliriz. Güneyden itibaren ilk sekiz sütun sırasında hem Nika İsyanı (532) sırasında çevrede bulunan yıkılmış yapılardan faydalanılmış hem de tam işlenmemiş, yapı malzemesi kullanılmıştır (a-h/1-28). Müller-Wiener‟in (2007: 285) vermiş olduğu ölçülere göre, devşirme malzeme kullanımın son bulduğu yerden (i/1-28 ) itibaren sütun sırası aralıkları da artmış ve yapı malzemesi olarak birbirine benzer, tam işlenmemiş taşıyıcı elemanları kullanılmıştır. Bu bilgilerden iki senaryo üretmek olasıdır. Eldeki devşirme başlıklar tükenmiş, malzeme bittiği için Prokonessos‟tan gelecek malzeme için bir süre ara verilmiştir, bu yüzden inşaatta bir duraklama yaşanmıştır. Bir başka düşünceye göre de Prokopius‟un söylediği gibi güneyden değil, kuzeyden inşaata başlanılmış, daha önce sipariş edilmiş malzemeyle inşaat sürerken Nika İsyanı‟nın patlak vermesiyle inşaata bir süre ara verildikten sonra çevrede yıkılmış olan yapılardan faydalanılarak inşaat tamamlanmış olabilir.

Sarnıcın yapımında taşıyıcı elemanların kombinasyonunda estetik kaygılardan ziyade mekanda yükseklik eşitliğinin sağlanması en önemli faktör olmuştur.

Dikkat çeken bir başka nokta da sarnıcın kuzeybatı köşesindeki kaba taş duvarının çevresinde (a-h/18-28) çok fazla gelişigüzel devşirme elemanların kullanıldığıdır. Böyle bir durum çatıdan gelen yükleri karşılayan desteklerin eşit olmamasına yol açabilir. Bu da bu alandaki yıkıma ve duvarın örülmesine neden olmuş olabilir, aynı şekilde, burası çok erken bir aşamada yıkıldığı ve hızlıca onarıldığı için karışık devşirme malzemeler gerekli olmuş olabilir.

Sarnıcın içinde gerekli olduğu ve arzu edildiği kadar çalışılabilseydi, bugün açık kalan soruların bir kısmı belki çözülebilirdi. Ancak şu aşamada yapılan katalog çalışmasıyla ortaya çıkartılan tablolarla sarnıcın belgelenmesine önemli katkılar sağlanmıştır.

KAYNAKLAR

Akurgal, E. 2007: Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik Yayınları, İstanbul

Asgari, N. 1978: Roman and Early Byzantine Marble Quarries of Proconnesus, The Proceedings of the Xth International Congerss of Classical Archaeology, c. 1, Ankara-İzmir, 23-30.9.1973, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s. 467-480

Asgari, N. 1987: Prokonnesos-1986 Çalışmaları, V. Araştırma Sonuçları Toplantısı, c. I, 6-10 Nisan 1987, s. 147-155

Asgari, N. 1988(a): The Stages of Workmanship of the Corinthian Capital in proconesus and its Export Form, Classical Marble: Geochemistry, Technology, Trade, ed. Herz, N., Waelkens, M., Kluwer Academic Publishers, Dortdrecht/Boston/London, s. 115-125

Asgari, N. 1988(b) : Prokonnesos-1987 Çalışmaları, VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 23-27 Mayıs 1988, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s. 233-246

Asgari, N. 1989: Prokonnesos-1988 Çalışmaları, VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Antalya, 18-23 Mayıs 1989, s. 93-109

Asgari, N. 1991: Prokonnesos-1988 Çalışmaları, IX. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Çanakkale, 27-31 mayıs 1991, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s. 311- 332

Asgari, N. 1992(a): Obzervations on Two Types of Quarry-Items from

Proconnesus: Column- Shafts and Column-Bases, Ancient Stones: Quarrying, Trade and Provenance, İnterdiciplinary Studies on Stone

Technology in Europe and Near East from The Prehistoric to The Early Christian Period, ed. Waelkens, M., Herz, N., Moens, L., Katholieke Universiteit Leuven Acta Archaeologica Lovaniensia Monographiae 4, Leuven University Press, s.73-80

Asgari, N. 1992(b): Prokonnesos-1991 Çalışmaları, X. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 25-29 Mayıs 1992, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s. 487-509

Asgari, N. 1993: Prokonnesos-1992 Çalışmaları, XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 24-28 Mayıs 1993, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s. 483-504 Asgari, N. 1994: Prokonnesos-1993 Çalışmaları, XII. Araştırma Sonuçları

Toplantısı, 30 Mayıs-3 Haziran 1994, Ankara, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s. 99-121

Asgari, N. 1995(a): The Proconnesian Production of Architectural Elements in Late Antiquity, Based on Evidence from the Marble Quarries, Constantinople and Its Hinterland, Papers from the Twenty-seventh

Spring Symposium of Byzantine Studies, Oxford, April 1993, ed. Mango C., Dagron G., Greatrex, G., Variorum, s.263-288

Asgari, N. & Matthews, J. 1995 (b): The Stable Isotops Analysis of Marble from Proconnesus, The Study of Marble and Other Stones Used in Antiquity, Asmosia III: Transactions of the 3rd International Symposium of the Association for the Study of Marble and Other Stones used in Antiquity, ed. Maniatis, Y., Herz, N., Basiakos, Y., Archetype Publications Ltd., Londra, s. 123-129

Bayraktar, N. 1994: İstanbul‟un Bizans Sarnıçları Hakkında Bir Osmanlı Belgesi, Semavi Eğice Armağanı, İstanbul Yazıları, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul, s.109-119

Betsch, W. E. 1977: The History, Production and Distribution of the Late Antique Capital in Constantinople, University of Pennsylvania, Ph. D., Fine Arts, Michigan

Beykan, M. 2004: Prokonnesos’ta Bulunan İon Sütun Başlıkları: Yerel mermer Ocaklarında Biçimlendirilmesi ve İhracatı, (yayınlanmamış)Dr Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Klasik Arkeoloji Bilim Dalı, İstanbul

Bingöl, O. 2004: Arkeolojik Mimaride Taş, Homer Kitabevi, İstanbul

Chronicon Paschale 1989: Chronicon Paschale 284-628 AD, çev. Whitby, M.,Whitby. M., Liverpool University Press, Liverpool

Crow, J, Bardill, J. & Bayliss, R. 2008: The Water Suppley of Byzantine Constantinople, ed. Bono, P. Krausmüller, D., Jordan, R, Society for The Promotion of Roman Studies Journal of Roman Studies Monograph 11

Çeçen, K. 1991: İstanbul’un Vakıf Sularından Halkalı Suları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları,İstanbul

Çeçen, K. 1996: The Longest Roman Water Supply Line, , çev. Özer, G, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası Yayınları, İstanbul

Eyice, S. 1989: İstanbulu‟un Bizans Su Tesisleri, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, c.2/5, Örünç Matbaası, İstanbul, s.3-14

Eyice, S. 1994: Binbirdirek Sarnıcı maddesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı,c. II, İstanbul, s. 232-233

Eyice, S. 1994(c): Filadamı maddesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, c. III, İstanbul, s. 264-265

Eyice, S. 1994(d): Modestus Sarnıcı maddesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, c. V, İstanbul, s. 482 Eyice, S. 1994(e): Mokios Sarnıcı maddesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,

Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, V, İstanbul, s. 482-483

Eyice, S. 1994(f): Pantokrator Sarnıçları maddesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, c. VI, İstanbul, s. 218

Eyice, S. 1994(g): Yerebatan Sarayı maddesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, c. VII, İstanbul, s. 503-504

Fıratlı, N. 1978: New Discoveries Concerning The First Settlement of Ancient Istanbul-Byzantion, The Proceedings of the Xth International Congerss of Classical Archaeology, c. 1, Ankara-İzmir, 23-30.9.1973, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s. 566-574

Forchheimer, P. & Strzygowski J, 1893: Die Byzantinischen Wasserbehaelter von Konstantinopel, (Byzantinischen Denkmaler, II), Vienna

Freely, J. & Çakmak, A.S, 2004: Byzantine Monuments of İstanbul, Cambridge University Pres, Londra

Gilles, P. 1988: The Antiquities of Constantinople, çev. Ball, J., İtalica Press, New York

Ġdil, V. 1984: Anadolu‟da Roma İmparatorluk Çağı Korint Başlıkları, Anadolu (Anatolia), c. XX (1976/77), Ankara Üniversitesi Basımevi, s. 1-34 Jeffreys, E. 1990: Studies in John Malalas, ed. Jeffreys, E. Croke, B. & Scott, R,

Australian Associantion for Byzantine Studies, Byzantina Australiensia 6, Sidney

Heilmeyer, W-D 1970: Korinthische Normalkapitelle, Studien Zur Geschichte der Römischen Architeturdekoration, Heidelberg

Jones, M. W. 2000: Principles of Roman Architecture, Yale University Press, New Haven & Londra

Kautzsch, R. 1936: Kapitellstudien, Berlin &Leipzig, 1936

Krautheimer, R. 1965: Early Christian and Byzantine Architecture, Penguin Books, Maryland

Kramer, J. 1968: Skulpturen mit Adlerfiguren an Bauten des 5. Jahrhunderts n.Chr. in Konstantinopel, Köln: Kleikamp

Kuban, D. 2004: İstanbul Bir Kent Tarihi: Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul, çev. Z. Rona, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 98, İstanbul

Kuban, D. & Striker, C.L. 1998: Kalenderhane in İstanbul: The Buildings, Their History, Architecture and decoration; Final Reports on The Archaeological Exploration and Restoration at Kalenderhane Camii 1966-1978, ed. Striker, C.L, Kuban, D., Berger, A., Mainz

Malalas, J. 1986: The Chronicle of John Malalas, çev. Jeffrey, E; Jeffrey, J, Scott, R., Australian Association for Byzantine Studies Byzantina Australiensia, 4, Melbourne

Mamboury, E. 1953: The Tourists’ İstanbul, çev. Burr, M., Çituri Biraderler Basımevi, İstanbul

Mango, C. 1959: The Brazen House: A Study of The Vestibule of The İmperal Palace of Constantinople, Kopenhag

Mango, C. 1986: The Art of the Byzantine Empire 312-1453, Sources and Documents, University of Toronto Press, Toronto Buffalo Londra Mango, C. 1995: The Water Suppley of Constantinople, Constantinople and Its

Hinterland, Papers from the Twenty-seventh Spring Symposium of Byzantine Studies, Oxford, April 1993, ed. Mango C., Dagron G., Greatrex, G., Variorum, s.9-18

Müller-Wiener, W. 2007: İstanbul’un Tarihsel Topografyası, 17. Yüzyıl Başlarına Kadar Byzantion- Konstantinopolis-İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul

Peschlow, U. 1991: Betrachtungen zur Gotensäule in Istanbul, Tesserae, Festschrift für Josef Engemann, Jahrbuch für Antike und Christentum Ergänzungsband 18, Münster-Westfalen, s. 215-228

Pralong, A. 1993: Remarques Sur Les Chapiteaux Corinthiens Tardifs En Mable De Proconnése, L’acanthe dans la Sculpture Monumentale de l‟Antiquité á la Renaissance, Quvrage Publié avec le Concours du CNRS, Éditions du Comité des Travaux Historiques et Scientifiques Publications de la Sorbonne, Paris, s.133-146

Prokopios, 1994: İstanbul’da Iustinianus Döneminde Yapılar, Birinci Kitap, çev. Özbayoğlu, E., Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul

Prokopios, 2008: Bizans’ın Gizli Tarihi, çev. Duru, O. Hasan Âli Yücel Klasikler Dizisi, Türkiye İşbankası Kültür Yayınları

Saltuk, S. 1993: Arkeoloji Sözlüğü, İnkilâp Kitabevi, İstanbul

Tezcan, H. 1990: Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul

Theophanes 1997: The Chronicle of Theophanes Confessor, Byzantine and Near Eastern History AD 284-813, çev. Mango, C., Scott, R., Clarendon Press, Oxford

Tonguç, L. 1988: The Basilica Cistern (Yerebatan Sarayı) and the Other Cisterns of İstanbul, ed. Avcı, Z. Dünya Süper Veb Ofset A.Ş, İstanbul

Url-1 <http://www.yerebatan.com>, alındığı tarih 24.08.2010

Url-2 <http://de.wikipedia.org/wiki/Kymation>, alındığı tarih 04.10.2010 Vak’anüvis, 1951: Yerebatan Sarayı (Tarih hazinesi), yıl 2, 10 s.506-507 Vitrivius, 2005: Mimarlık Üzerine On Kitap, Şevki Vanlı Yayınları,

Yegül, F. 2008: Antik Çağ’da Hamamlar ve Yıkanma, çev.Erten, E., Homer Kitabevi ve Yayıncılık Ltd.Şti., İstanbul

Yücel, E. 1967: İstanbul‟da Bizans Sarnıçları II, Arkitekt, XXXVI,no:325, Nurgök Matbaası, İstanbul, s.62-66,74

[1] İstanbul Büyükşehir Belediyesi Tarihi Çevreyi Koruma Müdürlüğü Arşivi [2] İstanbul 4 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu

Müdürlüğü Arşivi [3] İstanbul Arkeoloji Müzeleri Arşivi

ÖZGEÇMĠġ

Ad Soyad: ġehnaz Önlü

Doğum Yeri ve Tarihi: Dikli / Ġzmir 15.02.1982