Eğitim, değişimlerden doğrudan ya da dolaylı şekilde en çok etkileyen ve etkilenen, yeniliklerden beslenen kurumlardan biridir (Akça ve Şakar, 2017). Öğretmen eğitim sisteminde aldığı rol ve sorumluklarla sistemin kilit personelidir (Güneş, 2018). Eğitim ve öğretim sürecinin güncellenmesi devamında, eğitim programları ve öğretmenlere mesleki anlamda yeni sorumluluklar yüklemektedir (MEB, 2017; Cerit, 2008). Öğrencilerin ürettikleri fikirlere saygı duymak ve düşünme becerilerini geliştirmek bu sorumlulukların önemli bir parçasıdır. Nitekim esnek, açık, özgün ve yaratıcı bakış açısı ve yeterliliğine sahip bireyler gelecekteki pek çok sorunun çözümleyicisi olacaktır (Adams ve Hamm, 2010). Toplumların çağın gerektirdiği değişimlere ayak uydurabilmesi nitelikli öğretmenlerle mümkün olabilmektedir (Kazu ve Yenen, 2014). Yeniliklerin uygulanmasında öğretmenlerin yenilikçilik eğitim düzeyleri nitelikli eğitimin belirleyicisi olarak değerlendirilmektedir (Akça ve Şakar, 2017). Bu bağlamda okulların farklı öğrenme paradigmaları ile çalışması, öğretmenlerin de yeni yeterliklerle donatılması gerekmektedir (Tan, Liu ve Low, 2017). Öğretmenlik mesleğinin genel yeterliliklerinin sağlanması olumlu sonuçları beraberinde getirmektedir (Nur-Tuğluk ve Kürtmen, 2018).
Öğretmen eğitim sisteminin uygulayıcı ve sistematik işleticisidir. Bu etkin rol bireyin kişiliği üzerinde de etkilidir. İnsan dünyanın merkezindedir ve en değerli varlığıdır. Onun bu özelliği öğretmenlik mesleğini diğer mesleklerden ayırmıştır. Toplumsal varlığın devamını sağlayan insanın yetiştirilme sorumluluğu öğretmen yetiştiren kurumların mesleğin gerektirdiği bilişsel, duyuşsal ve psikomotor becerilere sahip öğretmenler yetiştirmesi gerekliliğinin altını çizmektedir (Yılmaz, Özdemir- Gökkurt ve Aklar, 2016).
Türkiye’de öğretmenlik mesleki yeterlilikleri aşağıdaki şekilde belirtilmiştir (MEB, 2017):
27
Öğretmenler sürekli gelişime açık bireyler olmalıdır.
Öğrenme ortamlarında olumlu bir öğrenme iklimi oluşturmalıdır. Farklı öğrenme ihtiyaçlarını dikkate almalıdır.
Analitik öğrenme ve yaratıcı düşünmeyi geliştirici çalışmalar yapmalıdır. Güçlü bir iletişim becerisine sahip olmalıdır.
Eğitim ve öğretimi etkin bir şekilde planlayabilmelidir. Gerekli mesleki becerilere sahip olmalıdır.
Mesleğin gerektirdiği bilişsel, duyuşsal ve psikomotor becerilere sahip olmalıdır.
21.yy.’da öğretmen eğitimi dinamik ve geleceğe yönelik olmalıdır. Öğretmen eğitimi reformları, makro politika problemlerinden uygulamaların tasarımına ilişkin mikro düzeydeki zorluklara kadar çok yönlüdür (Tan, Liu ve Low, 2017). Yenilikçi yaklaşımlara ve değişime açık olma önemlidir. Öğretmenlerin öğrenme ve öğretme ortamlarına pozitif katkı sağlayabilmeleri için yenilikleri de doğru biçimde değerlendirmeleri gerekmektedir (Kaya, 2017). Sosyal yeterlilik yenilikçi düşünmenin inşasında bu değerlendirmelerden biridir (Zhu vd., 2013). Yenilikçi öğretmenler, yeni fikirlere karşı tetikte bulunan, onları benzersiz bir şekilde kendilerine ayıran, test eden ve öğrencilere aktarımında garanti veren ve öğretileri değişene kadar buna devam edendir (Lunde ve Wilhite, 1996).
Öğretmenlik mesleği estetik bir duruşa sahiptir. Bu estetik duyarlılık öğrencinin iç dünyasına ulaşma ile ilgilidir. Bu bağlamda öğretmenlik “insan yetiştirme sanatı” olarak nitelendirilir. Ancak, eğitim sisteminde ağırlıklı olan sınav odaklı yaklaşım öğretmenleri “bilgi aktaran” durumuna, öğrenciyi ise bilgiyi “alan” mekanik bir yapıya dönüştürdüğünden öğretmenin ruhi özelliklerini ihmal edilmesine yol açmaktadır. 21. yy. becerilerinin “öğrenci merkezli” anlayışa önem vermesi öğrencinin potansiyelini açığa çıkarmak için bir fırsat olduğu hâkim görüştür (Cansoy, 2018). Öte yandan öğretmen, 21. yy. becerilerine dayalı olarak hazırlanan öğretim programlarının yorumlanması, uygulanması, ölçme ve değerlendirmelerinin yapılmasında en temel sorumluluğa sahip paydaşlardan biridir (Gürültü, Aslan ve Alcı, 2018).
28
Bireyin değişen dünyaya ayak uydurabilmesi eğitimcileri, sosyologları, yöneticileri ilgilendirmektedir. Bilginin çeşitliliği ve değişimine karşılık, hangi bilginin öncelikli olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Öte yandan bilginin beceriye dönüştüğü zaman anlam kazandığı düşüncesi giderek önem kazanmaktadır (Baysal, Çarıkçı ve Yaşar, 2017).
Öğrenenlerde yenilikçi ve yaratıcı anlayış geliştirmek öğretmenlerin sorumluluklarından biridir (Özmusul, 2012). Drapeau (2014) öğretmenlerde yenilikçi anlayış geliştirmek için şu yolları önermiştir:
• Öğrencilere yenilik yapmak için fiziksel alan verin. Sınıfta öğrencilerin bireysel ya da toplu olarak fikir alışverişinde bulunmak veya araştırmak için gidebilecekleri bir “düşünce havuzu” alanı yaratın.
• Yeniliği amaç olarak görün. Hedefi istenen sonucun kesinlikle açık olması için belirleyin. Yeniliği öğrencilerin günlük yaşamlarına dâhil etmek (örneğin, gürültülü bir sınıf sorununa yenilikçi çözümler bulmalarını istemek) yenilik sürecini somutlaştırır ve öğrencilere gerçek hayattaki uygulamalarını gösterir. • Öğrencilere düşünmek için zaman verin. Yenilikçi fikirlerin ortaya çıkması zaman alır.
• Öğrencilerin başarının ne ve nasıl ölçüleceğine karar vermesine izin verin. Bazı öğrenciler için zorluk, en sevdikleri fikirden ziyade en büyük olumlu etkiye neden olan bir fikirle çalışmaktır. Neyin ölçülebildiğine ve hangi sonuçların anlamlı olduğunu belirlemede öğrencilerin ilgisini çekin.
Öğrencileri başarıları kadar çabaları için de tanıyın. Çabaların sürekli olarak •
pekiştirilmesi, ilgi çekme ve yenilikçi düşünme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olacaktır. Tanıma etkili olabilmesi için spesifik olmalıdır.
Öğretmen eğitiminde, öğretmenlerin ihtiyaç duydukları yeni bilgiler hakkında diyalog içinde yer alan fakülteler arasında daha açık ve işbirlikçi bir yaklaşım gereklidir. (Forlin, 2010). En büyük yenilik, değişime hazır olan, yeni altyapıya ve çevreye göre uyum sağlayabilecek esnekliğe sahip olan bireylerden gelir. Bireyler
29
enerjik, zeki, kendine güvenen, dürüst, coşkulu, bağımsız, işbirlikçi ve sorumludur (Rashid, Hussain ve Nadeem, 2011).
ISTE (2008) bütün öğretmenlerin karşılaması gereken standart ve performans göstergelerini sıralamıştır. Bu modelde, aşağıdaki standartlar bulunmaktadır.
Öğrencilerin öğrenmelerini ve yaratıcılıklarını kolaylaştırmak ve onlara ilham verme standartları;
Yaratıcı ve yenilikçi düşünceyi teşvik etmek, desteklemek ve modellemek, Dijital araçlar ve kaynakları kullanarak gerçek dünyadaki sorunları
keşfetmeye ve otantik problemleri çözmeye öğrencilerin ilgisini çekmek, Öğrencilerin kavramsal anlama ve düşünme, planlama ve yaratıcı düşünme
süreçlerini ortaya çıkarmak ve netleştirmek için işbirlikçi öğrenme araçları kullanarak öğrenci yansımasını desteklemek,
Yüz yüze ve sanal ortamlarda işbirlikçi yaklaşımlarla işbirlikçi bilgi oluşumunu modellemek.
Mesleki gelişme ve liderlik yapma
Teknoloji sistemlerindeki akıcılığı ve mevcut bilgilerin yeni teknolojilere ve durumlara aktarılmasını göstermek,
Öğrencilerin başarısını ve yeniliğini desteklemek için dijital araçları ve kaynakları kullanarak öğrenciler, akranlar, ebeveynler ve topluluk üyeleriyle işbirliği yapmak,
Çeşitli dijital çağ ortamlarını ve formatlarını kullanarak ilgili bilgi ve fikirleri öğrencilere, velilere ve akranlarına etkili bir şekilde iletmek,
30
Araştırma ve öğrenmeyi desteklemek için bilgi kaynaklarını bulmak, analiz etmek, değerlendirmek ve kullanım için mevcut ve ortaya çıkan dijital araçların etkin kullanımını modelleyip kolaylaştırmak.
Lunde ve Wilhilte (1996)’ ye göre yenilikçi öğretmenler öğretme konusunda tutkuludur, risk alıcıdır, kendilerini hayati tutar ve öğrenme özgürlüğü ihtiyacını kabul eder. Yenilikçiler genellikle sistem içinde çalışırken, aynı zamanda cevap aramak için sistem dışına çıkarlar. Kuralları değiştirmeye ya da sistemi yeniden tanımlamaya çalışabilirler. Yenilikçiler genellikle sürekli bir hareket halinde ve örgütlenmemiş görünürler. Süreç üzerinde çalışmaktan zevk alırlar (Wheeler, 2003). Yaratıcı ve yenilikçiler; meraklı olmak, gözlem becerileri, dinleme, okuma, seyahat ve ses kayıt yapma becerilerine sahip olmalıdır (Thomas, 2004).
Wheeler (2003, s.30) yenilikçiler için şu önerilerde bulunmaktadır: Sonuç almak için farklı yollar kullanın.
Organize edilmemiş olarak görünün. Sürece asıl amaçtan daha çok değer verin.
Hedefe ulaşmak yerine sürece devam etmeyi tercih edin. Aynı anda birden fazla etkinlik veya göreve dâhil olun. Birden fazla kaynaktan öğrenmeyi tercih edin.