üzerinde etkili olmaktadır (Öğretir ve Tuğluk, 2019). Öyle ki, bilginin odak noktası olan birey, bilgiyi araştıran, üreten, dağıtan, kullanan ve yöneten olarak görülmektedir. Bireyin bilgisi üzerine temellendirilmiş her yaşam alanında bilgi işçisine önem verilmektedir. Özellikle bu bilgi çağında rekabetçi avantajın yakalamak istediği nitelikli bireylerdir. Öğrenen ve öğreten bireyin oluşturduğu
49
entelektüel sermayede yenilik için yapılan tüm girişimler birçok fırsatı beraberinde getirmektedir (Yalçınkaya, 2010). Bilgi toplumu, insan zekâsını ve bilgiyi önemli gören bir toplum türüdür. Bireylerin değişime uyum sağlayabilmesi kendini geliştirebilmesi ve donatabilmesi ile mümkündür. Bu süreç içerisinde teknolojinin takip edilmesi ve bilginin üretilmesi ülke için önemlidir (Çeven ve Karakullu, 2018). Günün şartları içerisinde ekonomide, bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen değişim ve gelişim olguları, bilgiyi aramada, üretmede, elde edinilmesinde, kullanılmasında ve paylaşılmasında becerilerin kazanılmasını kaçınılmaz kılmıştır (Polat ve Odabaş, 2008).
Düşünme diğer bilimler için olduğu kadar sosyal alanlar ve pozitif bilimler için de kritik bir husustur. Günümüz toplumlarının beklentilerini karşılayan insan profili düşünme becerilerini kazanmış bireydir. Bu, öğretim programlarında altı çizilen bir beceri olarak yer almaktadır. Sosyal bilgiler öğretim programı bu çerçevede etkin vatandaşlar yetiştirmeyi merkezi hedefi olarak değerlendirirken düşünme becerileri ve bu beceriyi destekleyen alt becerilere vurgu yapmaktadır. (MEB, 2005; MEB, 2018).
Sosyal bilgiler öğretim programı yenilikçi bir programdır. Bunu toplumsal değişme ve gelişmelerden etkilenerek güncellenmesinde görmek mümkündür. Nitekim zaman zaman dönemin siyasal ivmelerinden etkilenmiş akabinde mevcut ihtiyaçlara ve politikalara göre dersin adı ve içeriği değişmiştir. Tarihsel süreç olarak ele aldığımızda Osmanlı döneminden başlayıp günümüze kadar yaşanan sosyal, siyasi, ekonomik gelişmeler; askeri müdahaleler, anayasal değişim ve düzenlenmeler, nüfus hareketlerine bağlı olarak yaşanan iç ve dış göçler, şehirleşme, okullaşma ve kişi başına düşen milli gelir gibi konular eğitim sistemini ve eğitim kurumlarında değişiklikler meydana getirmiştir. Eğitimde yer alan dersler, ders programları ve içerikleri değişmiştir. Bu gelişmeler bağlı olarak Sosyal bilgiler dersinin doğrudan siyasal ve toplumsal gelişimlerden etkilendiği ve yenilikçi olduğu söylenebilir (Bektaş, 2019).
Sosyal Bilgiler öğretim programları değerlendirildiğinde; güncellenen 2017 Sosyal bilgiler öğretim programında yeni becerilere yenilikçi düşünme becerisinin
50
eklendiği görülmektedir. Programda bu becerinin geliştirilmesi ve benimsenmesi için eğitimde “bilgiyi üreten, ürettiği bilgiyi kullanan ve düşünme becerilerini etkin olarak kullanabilen bireylere ihtiyaç” olduğu ifade edilmiştir (MEB, 2018, s.3).
Sosyal Bilgiler öğretim programı 21. yy insan profilini dikkate almaktadır (Kılıç, 2015). Bireyleri gerçek yaşamın özelliklerine uygun şekilde hazırlamak ve belirli ihtiyaçları esas alarak uyum sağlamalarını kolaylaştırıcı tedbirler almak programın içeriğinde ele alınmıştır. Nitekim programda; “çağın değişimlerine paralel olarak artan ve değişen ihtiyaçların öğrenme öğretme teori ve yaklaşımlarıda yenilikleri beraberinde getirdiği, bu bağlamda nitelikli bireyler yetiştirmek için özelliklerinin türü ve çeşitliliğinin arttığı, buna yönelik bireylerin yetiştirilmesine özen gösterildiği açıklamaları” yer almaktadır (MEB, 2018, s.3). Programların perspektifi adı altında; değerlerimiz ve yetkinliklerle bütünleşmiş bilgi, beceri ve davranışlara sahip bireyler yetiştirmek ele alınmaktadır. Özellikle sosyal bilgiler programının özel amaçları detaylı olarak incelendiğinde yenilikçilik ile ilişkili maddeler şu şekilde örneklendirilebilir (MEB, 2018, s.8):
Bilim ve teknolojinin gelişim sürecini ve toplumsal yaşam üzerindeki etkilerini kavrayarak bilgi ve iletişim teknolojilerini bilinçli kullanmaları, Katılımın önemine inanmaları, kişisel ve toplumsal sorunların çözümü için
görüşler belirtmeleri,
Bilimsel düşünmeyi temel alarak bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma ve üretmede bilimsel ahlakı gözetmeleri,
MEB (2018) Sosyal bilgiler öğretim programında “yenilikçi düşünme becerileri” ile ilgili kazanımlar ağırlıklı olarak, “Bilim, Teknoloji ve Toplum” ve “Üretim, Dağıtım ve Tüketim” öğrenme alanlarına yerleştirilmiştir. Bu kazanımlara ilişkin örnekler Tablo 3’te sunulmuştur:
51
Tablo 3: Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Kazanımlarda Yenilikçi Düşünme Becerisi Öğrenme Alanı Sınıf Örnek kazanım
Bilim, Teknoloji ve Toplum
4. Sınıf SB.4.4.4. Çevresindeki ihtiyaçlardan yola çıkarak kendine özgü ürünler tasarlamaya yönelik fikirler geliştirir.
Bilim, Teknoloji ve Toplum
6. Sınıf SB.6.4.2. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gelecekteki yaşam üzerine etkilerine ilişkin fikirler ileri sürer.
Üretim, Dağıtım ve
Tüketim 5. Sınıf SB.5.5.5. İş birliği yaparak üretim, dağıtım ve tüketime dayalı yeni fikirler geliştirir. Üretim, Dağıtım ve
Tüketim 6. Sınıf SB.6.5.3. Türkiye’nin coğrafi özelliklerini dikkate alarak yatırım ve pazarlama proje önerileri hazırlar. Yeterlilik belirli bir rol veya iş sorumluluğu ile ilgili temel bilgi, beceri ve tutumlarla desteklenen bir davranışlar topluluğudur (Barbazette , 2005; Spencer ve Spencer, 1993). İlk olarak, yeterlilik kesin ve net bir şekilde etkinlik, yetenek, yeterlilik veya başarı şartı veya kalitesi olarak tanımlanabilir(Elliot, Dweck ve Yeager, 2017). Çalışan kişilerin yaptıkları işte başarılı performans gösterebilmelerine olanak sağlayan bireysel yetenekleri, bilgileri, tecrübeleri ve beceri birikimlerinin toplamı olarak ifade edilebilir (Hotoman, 2019). Türk Eğitim Sistemi yetkinliklerde bütünleşmiş bilgi, beceri ve davranışlara sahip bireyler yetiştirmeyi amaçlar. Ulusal ve uluslararası boyutta; kişisel, sosyal, akademik ve iş hayatının taleplerini karşılayacak beceri yelpazeleri olan yetkinlikler Türkiye Yeterlilikler Çerçevesinde (TYÇ) belirlenmiştir. TYÇ sekiz anahtar yetkinlik “anadilde iletişim, yabancı dillerde iletişim, dijital yetkinlik, öğrenmeyi öğrenme, sosyal ve vatandaşlıkla ilgili yetkinlikler, inisiyatif alma ve girişimcilik, kültürel farkındalık ve ifade’’ şeklinde sıralanmaktadır (MEB, 2018). Ancak kamoyuna duyurulan 18 Temmuz 2017 tarihinde yayımlanan kılavuzda bu yetkinlikler 9 anahtar yetkinlik olarak “matematiksel yetkinlik ile bilim/teknolojide temel yetkinlikler’ olarak ayrı ifade edilmiştir (TTKB, 2017).
Türkiye Yeterlilikler Çerçevesinde yenilikçi düşünmenin doğrudan yer aldığı yeterlilik “inisiyatif alma ve girişimcilik algısı” olarak belirtilmektedir (MEB, 2018, s.5 ).
“İnisiyatif alma ve girişimcilik algısı: Gerekli olduğunda risk alma, kişisel, sosyal ve iş hayatında inisiyatif alma ve yenilikçi düşünme”
52
Türkiye Yeterlilikler Çerçevesinde yenilikçi düşünmenin dolaylı yer aldığı yeterlilik “bilim ve teknoloji yeterliği”, “öğrenmeyi öğrenme” ve “dijital yeterlik” olarak belirtilmektedir (MEB, 2018: s.5 ).
“Bilim ve Teknoloji Yeterliği: İnsan eylemlerinin sebep olduğu değişimleri kavrama, bilim ve teknolojinin doğal hayat üzerindeki etkisini kavrama”
“Öğrenmeyi Öğrenme: İş ya da kariyer hedefleri için gerekli yeterlik, bilgi, beceri ve nitelikleri bilme, problem çözme becerisi geliştirme, engel ya da değişikliklerle baş edebilme”
“Dijital Yeterlik: Bilgi üretmek, sunmak ve kavramak için gerekli araçları kullanma, bilgi çağı teknolojilerinin yapısını, günlük hayat durumlarındaki (kişisel, sosyal ve iş hayatında) rolünü ve sağladığı fırsatları kavrama”