Yeniden ĠĢleme

Geri dönen ürünlerin kalite düzeyi, yeni ürünlerin çok altında ise, baĢka Ģekilde geri alım iĢlemi uygulanır. Bir baĢka ifadeyle, geri dönen ürün, daha fazla iĢlem gerektirmekte ve ürün yeniden iĢleme tabi tutulmaktadır (Deran ve Bulut, 2008: 66). Dolayısıyla ters lojistik sürecinde yer alan faaliyetler arasında en önemli farklılık, yeniden iĢleme aĢamasında meydana gelmektedir (Demirel ve Gökçen, 2008: 905).

Yeniden iĢleme aĢamasında ürünler, bazı iĢlemlere tabi tutularak yeniden kullanılabilir duruma getirilmektedir. Geri alınan ürünlere tamir etme, yenileme, yeniden üretim, parça alma ya da geri dönüĢüm iĢlemleri uygulanmaktadır. Geri kazanım seçeneklerinden en yüksek yatırımı gerektiren yeniden iĢleme aĢamasında, özellikle yeniden üretim ve geri dönüĢüm faaliyetlerinin maliyeti yüksektir. Orijinal üretim sürecinin konumu, iĢgücü ve üretim hattı kullanılarak ürün geri kazanımı iĢlemlerinin gerçekleĢtirilmesi sonucu maliyet düĢürülebilmektedir (Ġlgün, 2010: 30). Bu bağlamda, doğrudan geri kazanımı mümkün olmayan geri dönen ürünlerin, duruma göre, aĢağıdaki seçeneklerden uygun olanıyla yeniden iĢlenerek geri kazanımı sağlanmaktadır.

1.3.3.2.1. Tamir

Tamir faaliyeti, ürünün hizmet süresi boyunca veya geri dönen ürünün yaĢam sonunda fonksiyonlarına devam edebilmesi için kullanılmıĢ ürünün, alınan önlemlerle yeniden çalıĢır hale getirilmesidir (Nakıboğlu, 2007: 189). Bir baĢka ifadeyle tamir

37 faaliyetinin amacı, geri dönmüĢ ve kullanılmıĢ olan ürünleri yeniden çalıĢır ya da kullanılabilir hale getirmektir (Bulut ve Deran, 2008: 333).

Fonksiyonlarını kısmen ya da tamamen yitirmiĢ durumdaki ürünler, tüketici tarafından yeniden iĢler hale getirilmek üzere üreticiye iade edilir. Geri dönen bu tür ürünler üzerinde yapılacak iĢlemler, fonksiyonunu yitirmiĢ parçaları yenileriyle değiĢtirmek, değiĢtirirken de iĢleyen parçalarla yeniden bir bütün halinde çalıĢmasını sağlayacak iyileĢtirmeler yapmaktır (CoĢkun, 2011: 27). Garanti dönüĢleri, tamir faaliyetine örnek verilebilir. Garanti süresi içinde veya garanti süresi sonrası, ürüne fonksiyonlarını yeniden kazandırmak için gereken iyileĢtirmelerin yapılması veya önlemlerin alınması sonucu ürün yeniden kullanılır hale getirilebilmektedir.

1.3.3.2.2. Yenileme

Yenileme geri dönen ürünün tamiri ya da iĢlenmesidir. Bu aĢamada iĢletme ürünü yeniden üretmeyi, tamir etmeyi veya yeniden kullanmayı seçebilir (Kaymak, 2010: 24).

Ürün yenilemenin amacı, kullanılmıĢ ürünü belirlenmiĢ kalite düzeyine getirebilmektir. Kalite standartları yeni üründe olduğu kadar sıkı olmasa da kullanılmıĢ ürün, sökme iĢlemi ile parçalarına ayrıldıktan sonra kritik parçalar kontrol edilir. DeğiĢtirilmesi gereken parçaların yerine uygun parçalar monte edilir. Bazen ürün yenileme sürecinde eski parçalar, teknik olarak daha iyi olan malzeme ve parçalarla değiĢtirilerek, ürün iyileĢtirilmesi (upgrade) gerçekleĢtirilir. Askeri ve ticari uçaklar, yenileme sürecinden geçen ürünlere örnek olarak gösterilebilir. Yenileme sürecinde kritik modülleri değiĢtirilen uçaklar, ikincil pazarlarda satıĢa sunulabilmektedir. Ürünün kalitesini artıran ve ömrünü uzatan ürün yenileme sürecinde üretici problemi belirler, tamir eder ve bazen daha düĢük kalite düzeyinde de olsa ürünün temel özellikleri korunur (Karaçay, 2005: 321-323). Ürün yenilemenin

38 tamir faaliyetinden farkı, geri dönen ürüne fonksiyonlarını yitirmeden önce iyileĢtirme yapılması ve ömrünün uzatılmasıdır. Bu iyileĢtirme sonrasında ürünler daha düĢük bir kalitede de olsa yeniden pazara sunulmaktadır.

1.3.3.2.3. Yeniden Üretim

Yeniden üretim, atıkların ayrıĢtırılması ile kırılmıĢ ya da eskimiĢ parçalarının kapsamlı bir Ģekilde incelenip, elde edilen parçaların yeni ürünlerin üretilmesinde hammadde olarak kullanılması sonucunda yeni ürün kadar kaliteli ürün elde edilmesi için gereken iĢlemlerin yapılmasıdır (ġengül, 2010b: 78). Bu iĢlemler sonucunda yeniden üretime tabi tutulan ürün, yeni ürünlerin kalitesiyle eĢdeğer bir ürün haline gelmektedir.

Çünkü, yeniden üretimin amacı, kullanılmıĢ ürünü yeni ürüne uygulanan kalite standartlarına uygun hale getirmektir. Tamamen sökülen ürünün tüm malzeme ve parçaları kontrolden geçirildikten sonra aĢınmıĢ, eskimiĢ veya teknolojik olarak modası geçmiĢ parça ve malzemeler yenisi ile değiĢtirilmektedir. Tamir edilebilir düzeydeki parça ve malzemeler ise, tamir edilerek testlerden geçirildikten sonra uygun parçalar ve malzemeler monte edilir. Bu durumda, yeniden üretim sırasında da üründe iyileĢtirme sağlanabilmektedir (Karaçay, 2005: 323). Üründe yapılan iyileĢtirme, teknolojik değiĢimler ve geliĢmeler doğrultusunda yeniden üretilmiĢ ürünlerin, yeni ürünün kalitesini yakalamasını ve teknolojik açıdan da yeni ürünle aynı özellikleri taĢımasını sağlamaktadır.

Yeniden üretim faaliyeti iĢletmelere, maliyetleri azaltma olanağı da sağlamaktadır. Kumar ve Putnam (2008)’ın otomobil, elektrik ve elektronik endüstrisinde yaptıkları çalıĢmaya göre, yeniden üretim faaliyeti birincil hammaddeden üretime göre %85 enerji tasarrufu sağlamaktadır. Yeniden üretilen ürünler ise, %30-40 daha düĢük bir fiyata kullanıcılara sunulmaktadır (Köse, 2009: 3).

39 Bu bağlamda Guide ve Wassenhove (2001), yaptıkları bir çalıĢmada Amerikan Recellular Ģirketinin 1990’lardan itibaren, bir milyondan fazla cep telefonunu yeniden üretilmiĢ olduğunu ve bu faaliyetin kârlı bir pazara sahip olduğunu ifade etmiĢlerdir (Álvarez-Gil vd., 2007: 464-465).

1.3.3.2.4. Parça Alma (Ürün YamyamlaĢtırma)

Yukarıda bahsedilen tamir, yenileme ve yeniden üretim sonucu geri alım faaliyetlerinde kullanılmıĢ ürünün büyük bir bölümü yeniden kullanılmaktadır. Parça alma (ürün yamyamlaĢtırma) seçeneğinde ise, ürünün küçük bir kısmı yeniden kullanılmaktadır. Parça almakta amaç, kullanılmıĢ ürün ya da bileĢenden sınırlı bir dizi parçanın geri alınması ve bu parçaların baĢka ürün ya da bileĢenlerin tamir, yenileme veya yeniden üretiminde kullanılmasıdır (Bulut ve Deran, 2008: 334). KullanılmıĢ ürünün büyük oranda yıpranmıĢ, aĢınmıĢ veya eskimiĢ olduğu durumlarda, iĢe yarayan parçaların değerlendirilmesi amacıyla bu parçalar ikinci el yedek parça olarak kullanılmaktadır.

Örneğin, geri dönen bir fotokopi makinesi eskimiĢse ve iyi durumda değilse, iĢe yarar parçaları alınarak baĢka fotokopi makinelerinde yedek parça olarak kullanılabilmektedir (Demirel ve Gökçen, 2008: 904). Orijinal yedek parça almanın maliyeti ile karĢılaĢtırıldığında, üründen parça alma sonucu elde edilen ikinci el yedek parçalar maliyetlerde azalma sağlamaktadır.

1.3.3.2.5. Geri DönüĢüm

Geri dönüĢüm atıklardan, yeniden kullanılabilir parça ve malzemelerin ayrılarak orijinal ürünlerin üretiminde kullanma ve yararlanma faaliyetleridir. Geri dönüĢüm faaliyetinde, ürünün yapısı korunmaksızın malzeme geri kazanımı yapılmaktadır (ġengül, 2010b: 78). BaĢka bir deyiĢle, geri dönüĢümde ürün ve

40 malzemelerin özellik ve fonksiyonları kaybolur. Geri dönüĢüm faaliyetinin amacı, kullanılmıĢ ürün ve malzemeleri oluĢturan parçaların yeniden kullanılabilmesidir (Demirel ve Gökçen, 2008: 903-905). Diğer geri kazanım seçeneklerinden farklı olarak geri dönüĢüm faaliyetinde, kullanılmıĢ üründe yer alan yeniden kullanılabilir parçalar, baĢka ürünlerde kullanılmakta ya da tamamen farklı bir ürüne dönüĢtürülerek değerlendirilmektedir. Geri dönüĢüm iĢlemi uygulanan parçalar eritilerek, kırılarak ya da çeĢitli kimyasal iĢlemlerden geçerek özellik ve fonksiyonlarını tamamen kaybetmiĢ Ģekilde ikincil hammadde olarak yeniden kullanılabilmektedir.

Geri dönüĢümde üretim sürecine alınan atıklar, orijinal amaçlı ya da enerji geri kazanımı hariç ve organik dönüĢüm dahil olmak üzere yeniden kullanılmaktadır. Geri dönüĢüm ile katı atık içerisindeki değerlendirilebilir nitelikteki parça ve malzemeler ekonomiye yeniden kazandırılır (Kaçtıoğlu ve ġengül, 2010: 93). Ekonomiye yeniden kazandırılan parça ve malzemeler, fonksiyonuna göre farklı amaçlarla kullanılabilmektedir.

Geri dönüĢüm faaliyetine kırık cam ĢiĢelerin, eritilerek hammadde haline getirilmesi ya da atık plastiğin, plastik malzemelerin üretiminde kullanılması gibi örnekler verilebilir (Pehlivan vd., 2004: 121). Görüldüğü gibi geri dönüĢüm faaliyetinde, geri dönen ürünlerin yapısı korunmadan farklı ürünlerin üretiminde kullanılmaları söz konusu olmaktadır. Kırık cam ĢiĢeler, eritilerek ikincil hammadde olarak cam eĢya üretiminde kullanılmaktadır. Ya da atık plastikler plastik çöp kovaları, plastik saksı vb. plastik malzemelerin üretiminde kullanılmaktadır.

Geri dönüĢüm faaliyetine baĢka bir örneği, Amerikalı gezgin Scott Cassel vermiĢtir. 2007 yılında California’nın arka bahçelerinden birinde paslanan bir sualtı aracı bulan Cassel üzerinde yıllarca çalıĢmalar yapmıĢtır. Bu çalıĢmalar sonucunda, büyük bölümünü geri dönüĢtürülmüĢ malzemelerden yaptığı elektrikle çalıĢan mini denizaltını tamamlayan Cassel, 45 bin dolara mal ettiği yeni ve çalıĢır haldeki mini

41 denizaltı ile ilk dalıĢını Eylül 2013’de gerçekleĢtirmiĢtir (Haberler, agis, 2013). Cassel’ın üzerinde 6 yıl çalıĢmıĢ olduğu bu mini denizaltında kullanılan malzemeler de fonksiyon ve özelliklerini kaybederek farklı bir üründe kullanılmıĢlardır.