insanlara zarar vermemek amacıyla ters lojistik faaliyetlerini uygulayan iĢletmelere, Nike firmasının eskimiĢ ayakkabıları geri alıp koĢu yolu olarak değerlendirmesi örnek olarak verilebilir. Bu Ģekilde ürün ve malzemelerin geri alınması, müĢterinin gözünde iyi bir imaj yaratmak ya da müĢteri iliĢkilerini geliĢtirmek amacıyla yapılabilmektedir (Brito and Dekker, 2002: 6). Bu duruma bir baĢka örnek, beyaz eĢya üreticileridir. Belli dönemlerde bu üreticiler “eskiyi getir, yeniyi götür” kampanyaları ile kullanılmayan ürünlerini, bu yöntemle toplamaktadırlar. Üretici, kullanılmayan ürünlerini toplarken, müĢteriler de eskimiĢ ürünlerini değerlendirerek, satın alacakları ürünlerin maliyetini azaltmıĢ olmaktadırlar.
1.1.5. Ters Lojistiğin Yararları
Ters lojistik, geri dönen ürünlerden yeniden değer kazanımı olmasına rağmen, dağıtımda en karmaĢık ilerlemeler, ters lojistik alanındadır. Ters lojistik, hem yeĢil lojistik gibi çevresel boyutlarda hem de değer kazandırmaya iliĢkin boyutlarda önemlidir. Etkili ters lojistiğin, depolama ve dağıtım maliyetlerinin azaltılmasında, kaynak yatırımları seviyesinde azalma ve müĢteri memnuniyetinin geliĢtirilmesi kapsamında doğrudan yararları olduğuna inanılmaktadır (KayabaĢı, 2007: 77-78). Depolama, dağıtım ve kaynak maliyetlerinin azaltılması, kârlılık artıĢına neden olmaktadır. MüĢteriden yapılan geri dönüĢler konusunda müĢteriye verilen güven ise, iĢletmelerin gelecekteki kârlılıklarını olumlu yönde etkilemektedir.
Porter ve Van Der Linde (1995), çevreyi korumaya yönelik yasal düzenlemelerin iĢletmeler tarafından benimsenmesi ve uygulanması ile bu iĢletmelerin sahip olacağı kârlılık ve rekabet üstünlüğü arasında ters yönlü bir iliĢkinin olduğu konusundaki yaygın kabulün yanlıĢlığı üzerinde durmaktadır. Bu savlarını desteklemek üzere teknoloji, ürünler, süreçler ve müĢteri ihtiyaçlarının sürekli geliĢme halinde olduğu düĢüncesinden hareketle, uygulamaya konan yeni çevresel düzenlemelerin iĢletmeleri yeni çözümler üretmekte büyük oranda motive
19 edeceğinden bahsetmektedirler. AraĢtırmacılara göre uygun bir biçimde tasarlanan çevre standartları, ürünlerin toplam maliyetini düĢürecek yeniliklerin gerçekleĢtirilmesini de beraberinde getirecektir. Bu yenilikler, girdilerin daha verimli bir biçimde kullanılmasına olanak sağlayacak ve sonuç olarak, kaynak verimliliğinde meydana gelen bu artıĢ, iĢletmelerin rekabet gücünü artıracaktır (KayabaĢı, 2007: 77-93).
Dowlatshahi (2000)’ye göre, yeniden üretim yoluyla yeni bir ürünün üretim maliyeti %40-60 oranında azaltılabilmektedir. KullanılmıĢ ürünlere yeni değer eklenmesi ya da belli malzemelerin yeniden kullanımı, çok önemli tasarrufları beraberinde getirmekte ve buna bağlı olarak kârlılık oranlarında artıĢlara neden olmaktadır (Erol, Velioğlu ve ġerifoğlu, 2006: 93). Bir baĢka ifadeyle, üretimde ana hammadde kullanmak yerine malzemelerin yeniden (ikincil hammadde olarak) kullanılması sonucu maliyetlerin azalması söz konusu olmaktadır.
Bu durumda, çevrenin korunmasına yönelik olarak, topluma ve iĢletmelere düĢen görevler; azalmakta olan hammadde miktarını göz önünde bulundurarak geri kazanılabilir ürünler üretmek, geri kazanılamayacak durumda olan ürünlerin yok edilmesinde ortaya çıkabilecek zararları en aza indirmek ve atıkları olabildiğince azaltmaktır.
1.1.5.1. Ters Lojistiğin Toplumsal Yararları
Geri kazanılan atıkların, üretim girdileri içerisindeki oranının artması ile ekonomik faaliyetlerin doğal kaynaklar üzerindeki ve atıkların da çevre üzerindeki baskısı azalır. Bu yolla, atık depolama alanlarına olan ihtiyaç azalır, yok etme maliyetlerinde tasarruf sağlanır ve üretimde kullanılan hammaddelerin bileĢiminin değiĢmesi ile hammadde ve diğer üretim maliyetleri önemli ölçüde düĢer. Bu
20 kazanımların her birinin ekonomik etkilerinin yanında, insan sağlığı ve çevre üzerinde çok önemli pozitif etkiler doğuracağı açıktır (Kaçtıoğlu ve ġengül, 2010: 90).
Günümüzde tüketici hakları konusunda gün geçtikçe artan bilinç ve farkındalık ile birlikte tüketici hakları konusunda yeni yasalar çıkmakta, var olanlar da günün gereklerine göre geliĢtirilmekte veya uyarlanmaktadır. Birçok iĢletmede, gerek yasalara uyum sağlama zorunluluğundan gerekse tüketicinin gözünde olumlu bir imaj oluĢturmak uğruna, gittikçe daha geniĢ kapsamlı geri dönüĢ politikaları uygulanmaktadır. Artık tüketiciler, satın almıĢ oldukları malları belirli süreleri aĢmamak kaydıyla, hangi nedenle olursa olsun iade etme hakkına sahiptir ve bu haklarından sonuna kadar faydalanmaktadırlar (Onlinekalite, agis, 2009). Sürekli değiĢen tüketici zevk ve tercihleri nedeniyle malı beğenmeme, iade etmek için, yeterli kabul edilmektedir. Ayrıca, hatalı veya bozuk malı iade etme ya da yenisiyle değiĢtirme, garanti süresi içerisinde garantiye gönderme gibi nedenler ve özellikle elektronik ticaretin artması tüketici iadelerinin artmasına neden olmaktadır. Ġnternet üzerinden yapılan sanal alıĢveriĢlerde tüketici malı görmeden ve dokunmadan satın almakta, sonuç olarak da beklentilerini karĢılamama ihtimali yüksek olmaktadır. Tüketicilerin iade etme haklarının varlığı, sanal alıĢveriĢleri tercih etmelerine olanak sağlamaktadır.
1.1.5.2. Ters Lojistiğin ĠĢletmeler Açısından Yararları
Ters lojistik süreci, iĢletme maliyetlerinin bir parçası olarak yer almakla birlikte rekabet avantajı oluĢturmak için bir fırsat olarak da görülmelidir (Genchev, 2009: 140). ĠĢletmelerin ürettikleri ürünlerle ilgili bilgileri koruma istekleri ters lojistik sürecini uygulamalarının diğer önemli nedeni olabilir. Böylece iĢletmeler, hassas bileĢenlerin ikincil pazar ya da rakiplere sızmasını önlemeye çalıĢabilirler (ġengül, 2011: 414).
21 Ters lojistik süreci temel olarak iĢletmelere aĢağıdaki yararları sağlamaktadır (Nakıboğlu, 2007: 185):
Değer geri kazanımı: Ġlk üretimi esnasında katma değer katılmıĢ ürün, malzeme ve parçada olan ve ürünün yeniden değerlendirilmemesi durumunda yok olacak değerin yeniden kazanılmasıdır.
Kârı artırmak: Ürün geri kazanımı ile hammadde, iĢçilik, enerji vb. maliyetlerin azaltımı sayesinde kârı artırmak mümkündür.
Çevresel yükümlülüklerin yerine getirilmesi: Atık geri dönüĢümü, zararlı madde yönetimi vb. biçimlerde yükümlülükler yerine getirilebilmektedir. Müşteri ilişkileri yönetiminde gelişme: SatıĢ sonrası hizmette iyileĢme,
müĢteriye geri alım garantisi verebilme vb. giriĢimlerle müĢteri iliĢkilerini geliĢtirmek söz konusu olabilmektedir.
Ürüne katılmıĢ değerin yok olmasını engellemesinin yanı sıra ters lojistik, kârlılık düzeyinde artıĢ sağlayarak da iĢletmelere yarar sağlamaktadır. Ürün ya da parçaların yeniden kullanımı ile çevreye bırakılan atık miktarı azalma gösterirken, yeniden kullanma olanağı bulunan atıklar da değerlendirilmiĢ olmaktadır. Ayrıca, ürünlerini geri alma garantisi veren iĢletmeler, rekabet avantajı sağlama Ģansını elde etmektedirler.