Yem, genel olarak hayvan beslemede kullanılan tüm materyaller olarak tanımlanabilir. Daha kapsamlı olarak yem kanununda yapılan tarifte ise, madde ve enerji bakımından hayvanların yaĢama ve verim ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla ve belli sınır ve Ģartlarda yedirildiği zaman hayvan sağlığına zararlı olmayan organik ve inorganik maddeler veya bunların karıĢımıdır. Yemin birim ağırlığında hazmedilebilen
104
besin maddeleri az, selüloz oranı yüksek ise kaba yem, hazmedilebilir besin maddeleri oranı yüksek ise kesif yem denir. Kaba yem kaynakları bitkisel, hayvansal ve mineral kaynaklı olabilir. Özellikle geviĢ getiren hayvanların yem kaynakları büyük oranda bitkiseldir. Hayvansal üretimde iĢletme maliyetinin yaklaĢık %70‟ini yem teĢkil etmektedir. Bu nedenle hayvansal ürünlere olan talebin artıĢ gösterdiği günümüzde, daha çok hayvansal gıda üretimi için, daha çok yem üretimi gereklidir. Ġnsan beslenmesinde hayvansal gıdaların önemli bir yeri vardır. Ülkelerin geliĢmiĢlik düzeyleri arttıkça beslenme içinde hayvansal gıdaların payı artmaktadır. Hayvancılık; besin sağlama yanında, bitkisel üretim ve endüstri artıklarının değerlendirilmesi ile ekolojik dengenin sağlanmasına katkıda bulunurken, istihdam sağlaması ile de sosyal dengenin sağlanmasında önemli rol oynar. Dünya nüfusu ile beraber artan gıda maddesi talebi hayvansal üretimin de artmasına neden olmaktadır. Hayvancılığın geliĢerek hayvansal üretim miktarının artması pek çok faktöre bağlıdır. Bunlar içinde hayvanların besin kaynağı olan kaliteli yem talebinin karĢılanması en önemli faktörlerden biridir. Yüksek verimli hayvanlar kaliteli ve yeterli miktarda yeme ihtiyaç duyarlar. Hayvancılığın geliĢebilmesi ve rantabl olarak sürdürülebilmesi için hayvanların yeterli ve kaliteli yemlerle beslenmeleri gerekmektedir. Hayvanlarda yetersiz ve dengesiz beslenmeye bağlı sağlık sorunlarının önlenmesi, daha fazla ve daha nitelikli hayvansal ürünler elde edilmesi için hayvan beslemede yeterli düzeyde ve hayvanların ihtiyaç duyacağı rasyonlarda karma yemlerin kullanımı büyük önem taĢımaktadır (Karahocagil- Ege, 2004, s.1).
Yem üretiminin temelini oluĢturan yem bitkilerinin üretimi halen ülkemizde yeterince geliĢmemiĢtir. Ülkemizde düzenli bir hayvancılık politikası ve buna bağlı olarak yem ve yem bitkileri üretimi politikası da bulunmamaktadır. Toprağın organik yapısı nedeniyle yüksek ürün verimliliği olan ülkemizde halen Hititlerden beri üretilmekte olan yonca, korugan, fiğ ve burçak gibi birkaç ürün, geleneksel yöntemlerle üretilmeye deva edilmektedir. Öyle ki gıda hammaddesi sayılan mısır dahi yem bitkileri ekim alanı kapsamına alındığında yem bitkisi üretim alanları ülkemiz toplam ekilebilir alanının % 3‟nü, her yıl ekilen alanın ise % 6‟sını kapsamaktadır. Bu nedenle yurdumuzda hayvan beslenmesinin büyük bölümü halen doğal çayırlara, meralara, anızlara ve tahıl samanına dayanmaktadır. EndüstrileĢen yem sektörü ürünleri iki ana gruba ayrılmakta olup, ürünlerinden birim ağırlıklarında bulunan hazmedilebilir besin maddeleri az, selüloz oranı yüksek olanlarına kaba yem ve birim ağırlığında
hazmedilebilir besin miktarı yüksek olanlarına ise Karma (Kesif) yem denmektedir (Yıldırım, 2005, s.3).
Türkiye‟de karma yem üretiminin tarihçesi 1950'li yıllara dayanmaktadır. Yem sanayi konusunda ilk önemli giriĢim 26/11/1956 tarihinde iktisadi devlet teĢekkülü olarak “Yem Sanayi Türk A.ġ.”nin kurulmasıdır. Gerçek anlamda karma yem üretimi, teknolojinin geliĢerek bilgisayar kullanımının yaygınlaĢması ve hayvancılığın ticari bir saha olarak geliĢmeye baĢlamasıyla üst seviyelere çıkmıĢtır. 1993/1995 yılları arasında kamuya ait olan 30 adet yem fabrikasının özelleĢtirmesi ile devlet 35 yılı aĢkın bir süredir kurulmasına ve geliĢmesine katkıda bulunduğu sektörde istenilen düzeye gelindiğini düĢünerek ve liberal ekonominin de bir gereği olarak bu sektörden çekilmiĢtir (Karahocagil-Ege, 2004, s.2).
Türkiye‟deki yem yönetmeliği, AB mevzuatı ile karĢılaĢtırıldığında genel olarak uyumlu bir tablo görülmektedir. Yem tescil ve beyanıyla, yem fabrikaları kurulması ve ruhsat iĢlemleri çok benzerdir. Avrupa Topluluğu tarafından onaylanmıĢ yemler ve yem katkı maddelerinin ithalatı, üretim ve pazara arzı serbesttir. Tarım Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, uyum sürecinde çok titiz bir çalıĢma yürütmektedir. Bu çalıĢmalar özel sektör ile yakın bir iĢbirliği içinde sürdürülmektedir. Avrupa Topluluğu yem sektörünün gündeminde hangi konular varsa eĢ zamanlı olarak gündeme alınmaktadır (Karahocagil-Ege, 2004, s.3).
Elazığ ilinde hayvancılık faaliyetleriyle doğrudan iliĢkili olan yem sanayi, hayvancılık sektörünün ihtiyacı olan yem üretimini sağlamaktadır. Ekonomik yapısı tarım ve hayvancılığa bağlı olan Elazığ ilinde 5 adet yem fabrikası bulunmaktadır. Bu fabrikalarda büyükbaĢ hayvan yemi olarak; sığır besi yemi, sığır süt yemi ve buzağı büyütme yemi üretimi yapılmaktadır. Bunun yanında küçükbaĢ hayvan yemi olarak; toklu besi yemi, koyun yemi ve kuzu büyütme yemi üretimi yapılmaktadır.
Elazığ gıda sanayisinde en önemli sektörlerden birini oluĢturan beyaz et sektörünü tek baĢına karĢılayan Umut Tavukçuluğa ait bir yem fabrikası bulunmaktadır. Bu fabrikada baĢta tesislerinin ihtiyacı olan besi tavuk yemi yanında civciv yemi üretimi de yapılmaktadır.
Elazığ‟da yem sanayide tesislerde çalıĢan iĢçi sayılarına baktığımızda, un sanayi ile paralellik göstermektedir. Tesislerde ortalama 13 iĢçi çalıĢmaktadır. Tesiste çalıĢanların tamamına yakını erkektir. Sadece muhasebe ve sekreterlik iĢlerinde çalıĢan bayan elemanlar bulunmaktadır.
106
Elazığ‟da yem sanayinde faaliyet gösteren Kekliktepe Yem Fabrikası yıllık 36.000.000 ton büyükbaĢ ve küçükbaĢ hayvan yemi Özuğur Yem Fabrikası ise yıllık 35.000.000 ton tavuk yemi üretmektedir.
Elazığ‟da Kurulu bulunan yem sanayi iĢletmelerinin dağılımına baktığımızda sanayi faaliyetlerinin yoğunlaĢtığı Elazığ-Diyarbakır ve Elazığ Organize sanayi Bölgesi‟nin de bulunduğu Elazığ-Bingöl karayolu güzergâhında yoğunlaĢtığı görülmektedir (Tablo 32).
Tablo 32. Elazığ Ġlinde Hayvan Yemi Üretim Tesisleri
Firmanın Unvanı Üretim Konusu Adres
Harput Yem San. Ve Tic. Ltd. ġti. Karma Yem Ġmalatı GümüĢkavak Mah. Sivrice Cad. No:48 Elazığ
Kekliktepe Yem San. A.ġ. Karma Yem Ġmalatı Diyarbakır-Bingöl Yol Ayrımı Elazığ ĠsaĢ Yem San. A.ġ. Karma Yem Ġmalatı Elazığ OSB
Gerçekler Yem Sanayi Hayvan Yemi Ġmalatı Elazığ Umut Tavukçuluk Sanayi Tavuk Yemi Ġmalatı Elazığ Kaynak: ESTO, 2010
Fabrikalarda üretilen hayvan yemi baĢta Elazığ olmak üzere Malatya, Tunceli, Erzincan, Bingöl ve MuĢ illerine pazarlanmaktadır (ġekil 12). Bölgenin hayvancılık potansiyeline bakıldığında yem sanayinin gelecekte öneminin daha da artacağı öngörülmektedir.
ġekil 12. Elazığ‟da Yem Sektörünün Pazarlama Alanları
Kaynak: Anket Sonuçları 2011