Gazlı ve Tozlu Ġçecek Sanayi

Türkiye‟de meĢrubatın ilk üretim tarihi ile ilgili kesin bir bilgi olmamakla beraber Sultan II. Abdülhamit döneminde 19. yüzyıl sonlarında bazı gayrimüslimlerin Ġstanbul‟da meĢrubat fabrikası (gazozhane) açarak iĢlettikleri bilinmektedir. Cumhuriyet döneminde ise gazoz üretimine baĢlangıç 1930 yılına rastlamaktadır. Ġstanbul‟da

112

1930‟lu yıllarda esans, limon tuzu, ithal ĢiĢe, karbonik asit ve meĢrubat makineleri satan bir iĢyerinden karpuz kazan tabir edilen saturatör ile iki adet el trajı (ĢiĢe doldurma kapatma makinesi) ile üretime baĢlamıĢtır. O dönemin gazoz markaları Ankara, Olimpos, Çamlıca idi. 1993 yılında Nilüfer ve Uludağ markaları adı altında üretilmiĢtir. O yıllarda gazoz üretimi ilkel yöntemlerle yapılmaktaydı. ġeker Ģurubunu süzmek için keçe torbaya maĢrapa ile filtreden geçirilir sonrada bir cezve ile ĢiĢelere tek tek konulmaktaydı. Daha sonra Ġstanbul‟da KocataĢ Memba Suyu tesisinde Cool Kola Koka ismiyle ilk Türk meĢrubatı üretilmiĢtir. O dönemde batı teknolojisi kullanmaya baĢlanılmıĢtır. O dönemde Türkiye‟de karamel üretim teknolojisi bilinmediğinden içenlerin dudağında iz bırakmaktaydı. Daha sonra Nur Kola, Katibim Kola üretilmeye baĢlanmıĢtır. 1960‟lı yılların baĢında Fruko Tamek‟in üretildiği tesisler Türkiye‟nin en modern fabrikası idi. 1964 ağustosunda Pepsi Kola iki ay sonra da Caca cola üretilmeye baĢlanmıĢtır. Günümüzde ise milyonlarca ĢiĢe her türlü gazlı ve gazsız meĢrubat en yüksek teknolojilerle üretilip tüketicisine sunulmaktadır. Bugün orta kapasiteli bir meĢrubat makinesiyle saatte 10.000-12.000 litre mamul üretilmektedir. Daha evvel kullanılan banyo küvetinin yerini 12.000 litrelik 316 kalite paslanmaz çelik tanklar almıĢtır. Hazırlanan Ģuruplar özel filtreden geçmekte ve 95 derecede pastörize edilmektedir. Bütün ürünlerin her iki saate bir mikrobiyolojik ve kimyasal kalite kontrol analizleri laboratuarlarda yapılmaktadır (ĠTO, 2004, s.2 ).

Alkolsüz içecekler grubunda yer alan karbondioksit ve diğer katkılardan oluĢan gazlı içecekler ile konsantre, püre ve bunlardan hazırlanan meyve suyu vb içecekleri üreten sanayi koludur. Karbondioksit ile gazlandırılmıĢ olan ve izin verilen diğer katkılarla hazırlanan aromalı, cola, soda, tonik, meyveli gazoz ve sade gazoz gibi içeceklerden oluĢmaktadır. Meyve suyu konsantresi ve püresinden su, Ģeker, asit vb izin verilen katkılarda hazırlanan meyve suyu, meyve nektarı ve meyveli içecekten oluĢmaktadır. Ayrıca meyve aroması ve diğer katkılarla hazırlanan aromalı içek, bir meyve suyu türevi olmamakla birlikte bu sektör tarafından üretilmektedir. Meyve oranı; meyve suyunda %100, meyve nektarında mevsimine göre en az %25-50, meyveli içecekte en az bu %10‟dur. Aromalı içecekte ise meyve bulunması zorunlu değildir (ĠTO, 2006, s.278).

Gazlı içecekler sektöründe hammaddelere baktığımızda; su, gaz (karbondioksit) konsantreler (firma formülüne göre), furktoz (niĢasta bazlı Ģeker) ve Ģeker (pancar bazlı) ile renklendirici, asitlendirici, aroma verici vb katkılardan oluĢmaktadır. Meyve suyu;

konsantre ve pürenin hammaddesi meyve (elma, viĢne, Ģeftali, kayısı, portakal vb) meyve suyu tüketimine hazır içeceklerin baĢlıca hammaddesi ise konsantre ve püredir. Ayrıca meyve nektarı, meyveli içecek ve aromalı içecek için Ģeker, furktoz Ģurubu ve sitrik asit kullanılmaktadır (ĠTO, 2006, s.278).

Elazığ ilinde gazlı içecek sektöründe faaliyet gösteren Coca Cola Ġçecek A.ġ. 2008 yılı aralık ayında hizmete girmiĢtir. 213.486 m²‟lik açık alan ve 13.544 m²‟lik kapalı alan olmak üzere toplam 227.000 m² arazi üzerinde kurulu bulunan büyük bir fabrikadır. Tesisin 1. proje maliyeti 37.420.000 Amerikan Doları‟dır. Fabrikanın burada kurulmasında birinci derecede pazara yakınlık, ikinci derecede ise su kaynaklarına yakınlık önem arz etmiĢtir. Tesis Elazığ ġeker Fabrikası‟ndan Elazığ Organize Sanayi Bölgesi‟ne verilen arazi üzerinde kurulmuĢtur. Tesisin bulunduğu yerde büyük miktarda su ihtiyacını karĢılayacak yeterlilikte su kaynakları mevcuttur. Fabrika kurulu sırasında devlet teĢviklerinden faydalanmıĢtır. Bunun yanında enerji ve SGK yardımları da almaktadır.

Elazığ Coca Cola Fabrikasına hammadde konsantre ve karbondioksit gelmektedir. Bu maddeler merkezi Ġstanbul‟da olan genel merkezden gelmektedir. Üretim esnasında en çok ihtiyaç duyulan madde ise sudur. Ayrıca tatlandırıcı Ģeker Elazığ ġeker Fabrikası yanında, Konya ve Kayseri‟de bulunan Ģeker fabrikalarından gelmektedir.

Fabrikada 35 personel çalıĢmaktadır. Bu sayı sezonunda artıĢ göstererek 75 kadar çıkmaktadır. ÇalıĢanların 2‟si bayan elemandır. ÇalıĢanların eğitim düzeyine baktığımızda %18 üniversite, %64‟ü meslek yüksek okulu ve %18‟i lise ve dengi okullardan mezun olmuĢtur. Tesiste çalıĢan 9 güvenlik ve 19 temizlik personeli taĢeron firmalardan hizmet alımı yoluyla yapılmaktadır.

Tesiste su tasfiye ünitesi, Ģuruphane ünitesi ve pet ĢiĢeleme ünitesi bulunmaktadır. Su tasfiye ünitesi tesisin en çok ihtiyaç duyduğu suyu saate 95.000 lt olarak temin etmektedir. Yine Ģuruphane ünitesinde saate 65.000 lt surup iĢleme kapasitesine sahiptir. Fabrika yönetmelikler gereği pet ĢiĢelerini kendisi üretmektedir. Tesiste üretim el değmeden bilgisayarlar aracılığı ile yapılmaktadır.

Elazığ Coca Cola Fabrikası‟nda coca cola, fanta, sprite, sen sun gazoz, coca cola zero ve coca cola light üretilmektedir. Üretilen ürünler Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz olmak üzere 31 Ģehir ve 16.155.000 kiĢilik nüfusu kapsamaktadır (ġekil 13).

114

ġekil 13. Elazığ Coca Cola Fabrikasının Etki Sahası

Kaynak: Elazığ Coca Cola Fabrikası 2011

Elazığ‟da içecek sanayi içerisinde faaliyet gösteren bir diğer firma Bayrak Gıda‟dır. Firma aromalı toz içecekler ve kahve paketleme yapmaktadır. Tesis, Elazığ Ġli Organize Sanayi Bölgesi içerisinde bulunmaktadır. Tesis 1997 yılında faaliyete geçmiĢtir. Fabrikada hammadde olarak toz Ģeker, limon, kuĢburnu. kahve ve krema kullanılır. Krema ve kahve yurt dıĢından ithal olarak gelmekte ve tesiste tek kullanımlık poĢetler halinde paketlenmektedir. Hammaddenin en uzak olduğu yer Ġstanbul‟dur. Tesiste elektrik enerjisi kullanılır. Tesiste Ģebeke suyu yanında artezyen suyu mevcuttur. Fabrikada 14 personel çalıĢmaktadır. Bu personelin tamamı erkektir. Ürettiği ürünleri Elazığ dıĢında büyük oranda Antalya, Ġstanbul, Mersin, Adana gibi iller pazar alanlarını oluĢturuyor.