1) Mecmua-i Sanayi (Seçme Şiirler)
Bu eser söz ustalarının şiirlerinden bir araya getirilen seçme şiirlerdir. 1883 yılı Mahmut Tarzi tarafından Karaçi’de tamamlanmıştır.49
2) Müntehebat-ı Eseri Gulam Muhammed Tarzi (Gulam Muhammed Tarzi’nin Eserlerinden Seçmeler)
Bu eser 1886 yılı Şam’da Mahmut Tarzi tarafından hazırlanan babası Gulam Muhammed Tarzi’nin şiir divanından seçilmiş olan şiirlerdir. Bu eseri Mahmut Tarzi ülkesine dönünce kardeşi Abdulhalik’e hediye etmiştir.50
3) Mecmua-i Ahlak (Ahlak Mecmuası)
Mahmut Tarzi bu eser hakkında şöyle demiştir: “çok sevdiğim ve değer verdiğim ülkemden sürgün edildiğimde Suriye’ye gelmiştim. Öğrenilmesi güç olan Türkçeyi öğrendim ve bu dilde yazılan ve yayımlanan kitapları okudum. Bu kitaplarda Ahlakla ilgili konular, entelektüel düşünce ve insanlar arası ilişkilerden çokça söz edildiğini gördüm. Dolaysıyla ben de öyle bir eser telif etmek istedim. Sonra da Ahlakla ilgili yani “Mecmua-i Ahlak” adlı bir eser yazmaya karar verdim.
Bu eser 1888 yılında Mahmut Tarzi’nin el yazısıyla yazılmıştır. Tarzi bu eserin sayfa kenarları ve boş olan sayfalarında da tabiat resimlerini resmini çizmiştir. Bu eser matbaa-i devleti-i kabul tarafından 48 sayfa halinde basılmıştır.51
48 Mahmut Tarzi, Seyahatname-i se Kıta-i Ro-i Zemin Der 29 Roz, Matbua-i İnayet, Kabil 1333, s. 5-
10.
49 Nesir Sıham, a.g.e, s.5. 50 Nesir Sıham, a. g. e, s.5 51 Nesir Sıham, a. g. e, s. 5-6
27
4)Dibaçe-i Divan-ı Serdar Gulam Muhammed Tarzi (Serdar Gulam Muhammed Tarziye ait Divanın Önsözü)
Serdar Muhammed Server oğlu ve Gulam Muhammed Tarzi’nin yeğeni olan Muhammed Enver, amcasının şiirlerini “küliyat-i divan-i farsiy-i Tarzi-i kandahari” adıyla toplatma kararı alır. Mahmut Tarzi ve Zaman Tarzi bu işi üstlenir.
Zaman Tarzi şiirleri toplar ve kendi kalemi ile yazar. Mahmut Tarzi ise babasının söylediği üzere bu esere bir önsöz yazar. Bu önsöz Mahmut Tarzinin kendi deyimi ile babasının “öz geçmişi” olup 1892 yılında, Karaçi Faiz Muhammedi yayınevinde basılan bu eserin 9- 25. Sayfa aralığındadır.
5)Seyahatname-i deri Saade (Saadet Kapısı Seyahatnamesi)
Bu eser İstanbul yolculuğundan bahseder. Eser yayınlanmamış ve metnin tamamı da elde mevcut değildir. Bu eserin bir bölümü “ Az her dehen suhan-i ve az her çemen semeni” adlı kitapta “ yak şebi der boğazı -ı dil nevar gozeştandaam” başlığı altında zikredilmiştir.
6)Seyahatname-i Se Kıta-i Ro-i Zemin der 29 Roz *(29 Günde Üç Kıta’nın Seyahatnamesi)
Bu eser Asya, Avrupa ve Afrika seyahatlerinden bahseder. Asya seyahatinde Arap ülkeleri, Irak, Suriye, Arabistan ve Türkiye’yi ziyaret ettiğini, Afrika’dan İskenderiye kıtası, Trablus, Tunus el cezireyi seyahat ettiğini ve Avrupa’dan ise Balkanları seyahat ettiğini yazar.52
7)Az her dehen suhan-i ve az her çemen semeni(Her dilden bir söz ve her bahçeden bir yasemin)
Bu kitabın giriş kısmında Debistan-ı Mearif adlı eserin birinci bölümü olduğu söylenir. Buna ek olarak Mahmut şöyle demiştir: “ Debistan-ı Mearif” adlı eserimizi edebiyatın güzelliğinden mahrum bırakmak istemedik. Böylece edebiyatla ilgili kısmını ayrı bir eser olarak tertip ettik ve ismini de “ Az her dehen suhan-i ve az her çemen semeni” koyduk. Eserin baştan sona aşk, sevgili ve meyden bahsedildiği
52 Abdullah Beşir Şoor, Mahmut Tarzi Afgani, devlet matbaası, 1367, s.39.
28
zannedilmesin. Tam aksine neşredilmiş yeni edebi eserlerden oluşmuştur. Bu eser Tarzi’nin 1913’te yayımlanan eserlerindendir.53
8)Ravza-i hikem (Hikmet Bahçesi)
Bu eser Debistan-ı mearifın bir bölümüdür. 1308 yılı Dımaşkta yazılmış olup 1331 yılı inayet matbaası Kabilde basılmıştır. Mahmut Tarzi bu eser hakkında şöyle demiştir: yazılmış olan bu eser sadece sanat ve ilmi konuları içermeyip aynı zamanda güzel sözleri, Ahlakla ilgili konuları, edebi, ilmi, seyahatleri, hikâyeleri ve benzeri konuları içermektedir.54
9)Sevanı-i Zindegi (Özgeçmiş)
Bu eser Ocak 1908 yılında Mahmut Tarzinin bir arkadaşının isteği üzerine Türkçe olarak yazılmıştır. Adı geçen eser 1355 yılında Abdulvahab tarafından farçaya tercüme edilmiştir.
10)Muallim-i Hikmet (Hikmet Öğretmeni)
Bu eser 104 sayfadan oluşmuş olup 1916 yılında yayımlanmıştır. Mahmut Tarzi’nin ifade ettiğine göre bu eser öğrenciler için gök, yer, hava- rutubet, buhar, çiy, bulut, su ve yağmur gibi konulardan bahseder.
11)Peragende (Perakende)
Mahmut Tarzi’nin şiir mecmuasıdır. 1915 yılında inayet matbaasında yayımlanmıştır. Bu eser Mahmut Tarzi’nin 1896 yılından eserin yayınlanma tarihine kadar yazdığı şiirleri içermektedir.
12)Dideniha ve Şenideniha (Görülmesi ve Duyulması Gerekenler) Bu eser Mahmut Tarzi’nin hayatı ve hatırasından bahseder. Adı geçen eser sekiz bab olarak düzenlenmiştir.55 Tarzinin hayatı ile ilgili olan bu eser halihazırda
hiçbir yerde mevcut değildir.
53 Nesir Sıham, a. g. e, s.6-7 54 Nesir Sıham, a. g. e, s.7 55 Nesir Sıham, a.g.e, s. 8-9
29
13) Julide
Mahmut Tarzi’ye ait şiir mecmuasıdır. Adı geçen eser İstanbul ve İran’da gurbet hayatını sürdürdüğü zaman yazdığı şiirleri içermektedir. Bu eser 288 sayfadan oluşup 1933 yılında basılmıştır.
14) İlim ve İslamiyet
Mahmut Tarzi “İlim ve İslamiyet” adı altında yazdığı bu eserde “Müslümanlar için en büyük ibadet İlim öğrenmek ve zamanını bu yolda harcamaktır” diyor. Tarzi bu eseri kaleme almasındaki nedeni şöyle açıklıyor: “Avrupada misyoner gruplar ve bazı akadimisyenler İslamın ilme, gelişmeye ve modernleşmeye karşı olduğunu iddia ediyorlardı. Ben de bunlara karşı Kuran-ı Kerimin ayetleri ve Hz. Peygamberin hadislerinden hareketle İslamın, ilme ve modernleşmeye açık olduğununu ispat etmeye çalıştım” diyor. Adı geçen eser 64 sayfadan oluşmaktadır.